 |
# taz.de -- Ümit Akçay ile Türkiye ekonomisi üzerine söyleşi: 2019 krizi … |
|
|
|
> Ekonomist Ümit Akçay ile Türkiye ekonomisinin durumunu, otoriterleşen |
|
> iktidarın küresel piyasalarla kurduğu ilişkiyi ve muhalif partilerin |
|
> önerdiği modelleri konuştuk. |
|
|
 |
Bild: Mart 2012: Ali Babacan, Tayyip Erdoğan ve Erdem Başçı Yeni Türk Lira… |
|
|
|
taz.gazete: Türkiye'deki ekonomik kriz üzerine yapılan tartışmalar uzun bir |
|
süredir devam ediyor. 2019 sonu itibarıyla ekonominin geldiği nokta nedir? |
|
|
|
Ümit Akçay: İşsizlik yüzde 14 seviyesinde. Sadece 2018-2019 döneminde |
|
ekonomik hayatın dışına itilen 7 buçuk milyon insan var. Bu işsizlik |
|
seviyesinin yükselmemesi için ekonominin 2020’de yüzde 4 buçuk veya 5 |
|
oranında büyümesi gerekiyor, ancak en iyimser tahminler bile yüzde 3’lük |
|
bir büyüme öngörüyor. Öte yandan genç işsizliği yüzde 25 seviyesini a… |
|
durumda. Bunun ne tür sonuçlar yaratacağını öngörmek zor, zira bu türde… |
|
geçici olmayan bir kitlesel işsizlik durumu AKP tarihinde ilk kez |
|
gerçekleşiyor. 2020 yılında AKP bu durumla ve bunun sonuçlarıyla baş etm… |
|
zorunda kalacak. Bir IMF programına mecbur kalmadığı için şimdiye kadar |
|
sosyal yardım programlarını sürdürebilmesi ve kamu harcamaları ile piyasa… |
|
akış yaratması mümkün oldu. |
|
|
|
Koşullara rağmen Erdoğan’a verilen halk desteğinin sürdüğünü söyley… |
|
miyiz? |
|
|
|
AKP'nin yaptığı önemli hamlelerden biri, alt sınıfları ve emekçi kesimi |
|
finansal sisteme dahil etmiş olması. Bireysel borçlanma olanakları |
|
yaratılıp çeşitlendirilerek en yoksul kesim finansal sistemin içine |
|
çekilmiş oldu. Bugün geliri asgari ücretin altında olanlar dahi borç |
|
sisteminin içinde. Toplam bireysel borç miktarının üçte ikisi, geliri beş |
|
bin liranın altında olan kesime ait. Bu sayede çalışanın reel ücreti |
|
artmamış dahi olsa, borçlanarak harcama yapabildiği için bir refah hissi |
|
içerisine girebiliyor. Bunun da ötesinde bu genel borçluluk durumu |
|
insanlardaki siyasi istikrar talebini arttırıyor. |
|
|
|
Siyasi istikrarın bozulması ve bunun sonucu olarak faizlerin yükselmesi ve |
|
bireysel ekonomik durumun daha da bozulması insanları ürkütüyor. Bu durum, |
|
yani siyasi istikrar talebinin artması, her zaman iktidardaki partiye |
|
yarar. AKP bunu iktidarını konsolide etmede etkili biçimde kullanıyor. |
|
2018-19 döneminde faizler yüksek olduğu için bu olanak daralmıştı ancak … |
|
küresel parasal genişleme ile beraber faizler düştü. Ekonomi yönetimi şu… |
|
kamu bankalarının desteğiyle bu mekanizmayı diri tutmaya çalışıyor. Tabi |
|
burada şöyle bir risk var: 2020’de büyüme oranı yüzde 3 veya altında b… |
|
oranda gerçekleşirse, yani durgunluk devam ederse bankaların batık kredi |
|
sorunları daha da büyüyecek. |
|
|
|
Türkiye ekonomisi 2018'in son çeyreğinden beri süren daralmanın ardından … |
|
yılın üçüncü çeyreğinde yeniden büyüdü. Bu veri öngörülen krizin |
|
beklenildiği kadar yıkıcı olmadığı anlamına mı geliyor? |
|
|
|
2019'un son çeyreğindeki yüzde 0.9 pozitif büyümeyle ekonomik daralmanın |
|
aşıldığı varsayılıyor. Türkiye’nin birikim modeli uluslararası serma… |
|
girişlerine bağlı olduğu için ve 2019’da ABD ve Avrupa ekseninde finansal |
|
bir genişleme söz konusu olduğu için bu durum Türkiye'deki krizin üç |
|
çeyreklik daralma ile atlatılmasına yardımcı oldu. Fed'in faizleri |
|
indirmesi ve Avrupa Birliği Merkez Bankası’nın da negatif faiz seviyesine |
|
inmesi sermayenin gelişmekte olan ülkelere akması için önemli bir sebep. |
|
|
|
Bu dinamikler gerçekleşmeseydi Türkiye ekonomisi çok daha sert bir daralma |
|
yaşayacaktı. Öte yandan daralmadan çıkılmasında kamu harcamalarındaki |
|
artışın da payı var. Özellikle özel bankaların riskli bulup kredi |
|
vermedikleri durumlarda kamu bankaları devreye girdi ve kredi genişlemesi |
|
yaşandı. Bu da hanehalkı harcamalarının artmasını sağladı. Son üç ay… |
|
ekonomik göstergelerinin arkasında bu iki neden yatıyor. |
|
|
|
AKP’nin bu krizi atlatması halinde ortaya çıkabilecek olan ve “otoriter |
|
konsolidasyon“ adını verdiğiniz süreç sizce nasıl işleyecek? Bu durum |
|
özellikle yabancı yatırımlar açısından ne anlama gelecek? |
|
|
|
Krizin atlatılması halinde AKP’nin sunduğu modelin kendisini bir başarı |
|
modeli olarak sunup kurumsallaşması ihtimali var. Öte yandan ekonominin |
|
demokrasi ya da hukukla ilişkisine dair sabit ve tek boyutlu bir model yok. |
|
Eğer yabancı yatırımların ön koşulu hukuk devleti ilkesinin işlerliği |
|
olsaydı dünyada sadece kısıtlı bir coğrafi alanda yatırım yapıldığı… |
|
görmemiz gerekirdi. |
|
|
|
Ancak biliyoruz ki sermaye dünyanın birbirinden çok farklı bölgelerindeki |
|
çok farklı siyasal rejimlere gidebiliyor. Her gittiği yerde oranın |
|
koşullarına uygun stratejiler geliştirip pazarlıklara girişebiliyor. Pek |
|
çok durumda, bütün bir bürokratik sistem yerine tek bir otoriter odak ile |
|
muhatap olmak firmaların işlem maliyetlerini azaltabiliyor. İşçilerin hak |
|
talepleri söz konusu olduğunda otoriter rejimin bunları bastırma kapasitesi |
|
sermayenin işine gelebiliyor. Kimi durumlarda otoriter lider de ancak |
|
ekonomik büyüme olursa iktidarda kalabileceğini biliyor. |
|
|
|
Öyleyse Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Batı ile kurmuş olduğu ekonom… |
|
bağlar hala güçlü mü? |
|
|
|
Evet. Bir yandan elindeki göçmen kartını oynamayı da biliyor. Kendi |
|
pozisyonunu, 'too big to fail’ durumda olduğunu biliyor. Örneğin 2018’de |
|
ABD ile Türkiye arasında sorun çıktığında ve döviz krizi yaşandığın… |
|
hükümeti Türkiye’ye destek oldu ve ikili bakanlar zirvesi düzenlendi. |
|
Üstelik bunlar ön planda Türkiye’nin insan haklarına ilişkin tavrı, |
|
gazeteci Deniz Yücel’in tutukluluğu gibi durumlar tartışılırken |
|
gerçekleşti. O anlamda Volkswagen’in Türkiye’de yatırım yapmayı |
|
planlamasında da şaşırtıcı birşey yok. Mercedes de geçen sene Rusya’da |
|
yatırım yaptı. |
|
|
|
Söylediklerinizden anlaşılan, Erdoğan’ın giderek otoriterleşmesi ile |
|
ekonominin giderek kötüleşmesi arasındaki ilişkinin o kadar da doğru |
|
orantılı olmadığı. |
|
|
|
Muhalif siyasi ve iktisadi aktörler arasında krizin nedenlerini |
|
otoriterleşmeye bağlamak çok yaygın bir düşünce. Bu görüşteki pek ço… |
|
cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesi ile birlikte piyasaların |
|
Türkiye ekonomisine olan güvenlerinin kaybolduğunu, hukuk devleti ilkesinin |
|
aşınması yüzünden yabancı yatırımların ülkeden çıktığını dile g… |
|
bakış açısına göre Erdoğan yönetimi varlığını sürdürdükçe krizi… |
|
olasılığı da yok. Ancak geçmişe dair veriler bunu bu kadar net biçimde |
|
söylemeyi zorlaştırıyor. |
|
|
|
2013'ü otoriterleşmede dönüm noktası olarak alırsak, o dönemden başlaya… |
|
2018'e kadar doğrudan yabancı sermaye yatırımların azalmadığını görü… |
|
Yıllık 8-10 Milyar Dolar tutarında doğrudan yabancı yatırım halen devam |
|
ediyor. Bu yatırımların kalemleri değişmiş olabilir. Örneğin konut |
|
fiyatlarındaki ucuzlamanın sonucu olarak yabancı yatırımcıların konutlara |
|
yönelmiş olması mümkün. Ancak toplamda -kriz dönemi olan 2018-19 aralığ… |
|
hariç- toplam yatırım oranı azalmadı. |
|
|
|
AKP içinden çıkan yeni oluşumlar, ekonomiye dair köklü bir değişim geti… |
|
iddiasındalar. Uzun yıllar Ekonomi Bakanlığı yapmış olan Ali Babacan bu |
|
noktada yeni bir şey önerebilir mi? |
|
|
|
Ali Babacan açık olarak 2001 sonrası programın restorasyonunu savunuyor. |
|
İçerik olarak bu program, bağımsız düzenleyici kuruluşların ve merkez |
|
bankası bağımsızlığının etkisiyle liranın güçlenmesini öngörüyor.… |
|
sorun şu ki, yakın döneme damgasını vuran kriz tam da bu modelin sonucuydu. |
|
Şöyle anlatalım: Lira döviz karşısında güçlü olunca ithal mal almak, … |
|
imal etmekten daha ucuz hale geldi. Yerli üretimin maliyetler açısından |
|
yurtdışı ile rekabet edemediği bu durum 15 yıl devam edince üretim ve gen… |
|
olarak sanayinin milli gelir içindeki payı azaldı. İthalata odaklanmak cari |
|
açığın artmasına neden oldu. Son olarak dövizle borçlanma oranı yüksel… |
|
Liranın istikrarını kaybetmesi borçlanmada ciddi bir yük yarattı. Şimdi |
|
Babacan’ın önerdiği şey bu programa geri dönüş. Bu paketle aynı probl… |
|
yeniden yaratmadan mevcut krizin nasıl aşılabileceğine dair bir bilgi de |
|
yok. |
|
|
|
Peki ya diğer muhalif partiler? |
|
|
|
CHP’nin gerçek bir alternatif ekonomik programı yok. İngiltere’de Jeremy |
|
Corbyn örneğinde gördüğümüz kapsamlı bir model değişikliği önermiyo… |
|
Sadece mevcut sistemi daha iyi ve daha liyakatli yöneteceğini söylüyor. |
|
Liyakat ise şu an için alt sınıfların öncelikli sorunu değil. HDP otonomi |
|
üzerine kurulmuş modeller üzerinde çalıştı ancak şu anki baskı rejimi |
|
içinde bunları hayata geçirme şansı yok. |
|
|
|
13 Dec 2019 |
|
|
|
## AUTOREN |
|
|
 |
Eren Paydaş |
|
|
|
## TAGS |
|
|
|
taz.gazete |
|
Toplum |
|
taz.gazete |
|
|
|
## ARTIKEL ZUM THEMA |
