\sl
\head{Thuu Guu?i Mo^.t Nguuoo`i Ba.n Tre?}
\hfill {\it Tri'ch Trong} {\bf Non So^ng}\par
\hfill {\bf so^' 6 Tha'ng 10-88}\par
Truuoo'c dda^y va`i na(m, hoa(.c cu. the^? la` trong buo^?i ho^.i
tha?o ve^` ``Tuo^?i Tre? Cu?a Tha^.p Nie^n 60" do To^?ng Ho^.i SV Nam
Cali to^? chuu'c va`o khoa?ng tha'ng 6 na(m 1984, to^i co' dduuoo.c
nghe mo^.t ba.n tre? dda(.t ca^u ho?i: {\bf ``Xin cho bie^'t tuo^?i
tre? hie^.n nay ca^`n pha?i la`m gi`?"} Ca^u ho?i na`y dda~ dduuoo.c
la^.p la.i oo? nhie^`u cho^~, sau ddo', ra?i ra'c trong ca'c cuo^.c
ho^.i tha?o lie^n quan dde^'n the^' he^. tre? oo? Nam Cali, oo?
Kansas Ciy, oo? Wichita, oo? Oregon, va` ca? tre^n nhie^`u ba`i ba'o
do tuo^?i tre? vie^'t nuu~a.
DDe^'n ho^m nay, nha^.n dduuoo.c thuu cu?a ba.n, to^i la.i ga(.p y
chang ca^u ho?i vo^'n dda~ dduuoo.c dda(.t ra tuu` bao la^u nay ro^`i:
``Trong cuuoong vi. mo^.t nguuoo`i vie^'t va(n nhuu Chu', xin Chu' cho
cha'u mo^.t loo`i khuye^n: {\bf Tuo^?i tre? hie^.n nay chu'ng cha'u
pha?i la`m gi`?}"
Truuoo'c he^'t, to^i ra^'t tha^'u hie^?u ra(`ng, khi mo^.t ba.n tre?
dda(.t ra ca^u ho?i nhuu the^', la` anh dda~ mang mo^.t ta^'m lo`ng
cha^n tha`nh. Cha^n tha`nh muo^'n la('ng nghe tie^'ng no'i cu?a the^'
he^. ddi truuoo'c. Cha^n tha`nh muo^'n ddo'ng go'p mo^.t ca'i gi`
huu~u i'ch trong sinh hoa.t cu?a gioo'i tre? no'i rie^ng va` trong
co^.ng ddo^`ng nguuoo`i Vie^.t oo? ha?i ngoa.i no'i chung.
Tuy nhie^n, pha?i tha`nh thuu.c ma` no'i cuu' mo^~i la^`n nghe mo^.t
ca^u ho?i tuuoong tuu., hoa(.c truu.c tie^'p nhuu ca^u ho?i oo? tre^n,
hoa(.c gia'n tie^'p nhuu y' kie^'n cu?a gioo'i tre? cho ra(`ng {\it
``ca^`n dde^'n suu. di`u da('t cu?a the^' he^. dda`n anh ddi truuoo'c
dde^? tuo^?i tre? co' kha? na(ng phu.c vu. huu~u hie^.u cho co^.ng
ddo^`ng,"} v.v., luo^n luo^n to^i dde^`u ca?m tha^'y nhen nhu'm mo^.t
ca?m gia'c buu.c bo^.i, ba^'t o^?n.
Co' pha?i la` to^i qua' khi'ch qua' kho^ng, khi cuu' cho ra(`ng muo^'n
la`m ba^'t cuu' chuye^.n gi` kha'c truuoo'c he^'t, tuo^?i tre? cu?a
ca'c ba.n ca^`n pha?i co' tinh tha^`n tuu. chu?. Thie^'u tuu. chu?
la` sa dda` va`o tra.ng tha'i phu. thuo^.c. Vi` phu. thuo^.c oo?
nguuoo`i kha'c, cho ne^n dda~ co' bao nhie^u nguuoo`i trong gioo'i
tre? dda~ tuu`ng pha?i tho^'t le^n: ``Tuo^?i tre? bi. loo.i du.ng,
tuo^?i tre? bi. huuoo'ng da^~n sai la.c va` do ddo' tuo^?i tre? dda~
tuu`ng bi. thie^u ddo^'t ra^'t nhie^`u trong nhuu~ng giai ddoa.n ro^'i
boo`i cu?a mo^.t xa~ ho^.i ro^'i boo`i nhuu oo? Vie^.t Nam trong
nhuu~ng tha^.p nie^n 60, 70." Nhu~ng tie^'ng ke^u than, oa'n tra'ch
ddo' kho^ng pha?i la` kho^ng co' ba(`ng chuu'ng cu. the^?. Qua?
thuu.c, trong qua' khuu', tuo^?i tre? dda~ bi. loo.i du.ng qua'
nhie^`u. Nguuoo`i tha`nh ta^m voo'i tuo^?i tre? thi` i't nhuung
nguuoo`i dde^'n voo'i tuo^?i tre? dde^? ro^`i lo^i ke'o tuo^?i tre?
ddi theo con dduuoo`ng tham vo.ng cu?a mi`nh thi` ra^'t nhie^`u. Ba`i
ho.c a^'y dda~ khie^'n cho chi'nh to^i pha?i e de` la^y giu`m cho
tuo^?i tre?. Va` to^i kha(?ng ddi.nh: tuo^?i tre? co' thie^.n chi'
la('ng nghe nguuoo`i ddi trruuoo'c la` ddie^`u ne^n la`m, nhuung
la('ng nghe chuua pha?i la` dda~ quye^'t ddi.nh. Suu. quye^'t ddi.nh
sau cu`ng va^~n pha?i la` oo? chi'nh tuo^?i tre?, oo? chi'nh suu. suy
nghi~, dda`o sa^u, ddo^'i chie^'u va` cho.n luu.a chi'nh mo^~i
nguuoo`i tre?. Y' nghi~a cu?a tinh tha^`n tuu. chu? ma` to^i dde^`
ca^.p dde^'n oo? tre^n na(`m trong suu. tuu. cho.n luu.a ddo'.
Tuy nhie^n dde^? suu. cho.n luu.a cu?a mo^~i nguuoo`i co' nhie^`u
pha^`n chi'nh xa'c, ddie^`u truuoo'c he^'t, tuo^?i tre? pha?i co' kha?
na(ng nha^.n ddi.nh, va` pha'n ddoa'n duu.a tre^n kinh nghie^.m cu?a
nhie^`u nguuoo`i, duu.a tre^n vo^'n lie^'ng tuu tuuoo?ng ra?i ra'c
tre^n nhie^`u sa'ch ba'o, nhie^`u ta'c pha^?m, va` duu.a tre^n suu.
trao ddo^?i, dda`m thoa.i, ghi nha^.n thuuoo`ng xuye^n qua nhuu~ng
cuo^.c ga(.p goo~ giuu~a tuo^?i tre? voo'i nhau\.
No'i kha'c ddi, nguuo`i ta kho^ng the^? da^'n tha^n va`o ba^'t cuu'
mo^.t co^ng cuo^.c hay mu.c ddi'ch na`o ma` la.i chi? co' mo^.t so^'
vo^'n nghe`o na`n cu?a suu. hie^?u bie^'t, cu~ng nhuu suu. luuoo`i
bie^'ng suy nghi~ hay thie^'u dda`o sa^u ve^` mo^.t va^'n dde^`.
Nhuu~ng ddie^`u kie^.n to^'i ca^`n thie^'t ddo', kho^ng mo^.t ba^.c
dda`n anh na`o co' the^? ddem la.i cho nguuoo`i tre? nhuu mo^.t mo'n
qua` ta(.ng de^~ da~i ca?. No' ddo`i ho?i suu. no^~ luu.c trao gio^`i
cu?a chi'nh ba?n tha^n mo^~i nguuoo`i tre?. Nhuung suu. kie^.n ma('t
tha^'y, tai nghe trong hie^.n ta.i, nhuu~ng ba`i ho.c ru't ra tuu`
qua' khuu', va` nhuu~ng uuoo'c vo.ng, nhuu~ng khao kha't muo^'n la`m
mo^.t ca'i gi` cho tuuoong lai, ta^'t ca? nhuu~ng thuu' ddo' dde^`u
co' the^? giu'p cho nguuoo`i tre? bo^`i duuoo~ng kha? na(ng hoa.t
ddo^.ng hay suy nghi~ cu?a mo^~i nguuoo`i.
Mo^.t ye^'u to^' kha'c ma` to^i thie^'t tha tro^ng ddoo.i, se~ troo?
tha`nh mo^.t pha^?m cha^'t cu?a gioo'i tre?, ddo' la` suu. co' can
dda?m dda^.p voo~ dduuoo.c nhuu~ng tha`nh kie^'n co^' huu~u, thoa't ly
dduuoo.c nhuu~ng le^` lo^'i suy nghi~ theo lo^'i mo`n, vuuoo.t le^n
tre^n ta^'t ca? nhuu~ng bu?a va^y cu?a ta^m ly' xa~ ho^.i dduuoong
thoo`i dde^? giuu~ dduuoo.c ca'i nhi`n kha'ch quan trong co^ng cuo^.c
cho.n luu.a: nhuu~ng ca'i hay thi` tie^'p tu.c gi`n giuu~, pha't
trie^?n, nhuung ca'i doo? thi` ru~ bo? dde^? ddi ti`m ca'i moo'i thay
the^', kho^ng khie^'p soo., kho^ng ru.t re`, kho^ng chi.u a'p luu.c
ba^'t cuu' tuu` dda^u too'i, ngay ca? nhuung a'p luu.c xua^'t pha't
tuu` tho'i quen cu?a mi`nh, tuu` suu. luuoo`i bie^'ng suy nghi~ cu?a
mi`nh va` suu. nga.i nga^`n pha?i nha^.n la~nh tra'ch nhie^.m khi la`m
mo^.t ca'i gi` kha'c voo'i nhuu~ng ca'i dda~ co', vo^'n co'. DDo' la`
ddi'ch thuu.c tinh tha^`n cu?a tuo^?i tre?. Va` tuo^?i tre? chuua
co' tinh tha^`n ma.nh da.n a^'y, thi` chuua go.i la` tuo^?i tre?.
Mo^.t nhuuoo.c ddie^?m kha'c nuu~a cu?a kha' nhie^`u nguuoo`i, trong
ddo' co' ca? tuo^?i tre?, ddo' la` suu. de^~ da~i cha^'p nha^.n suu.
kie^.n ma` kho^ng tra?i qua qua' tri`nh suy lua^.n hay kie^?m chuu'ng.
DDa^y la` ly' so chi'nh ye^'u dda~ da^~n too'i nhuu~ng ti`nh tra.ng
ngo^. nha^.n, nghi ky. va` chia re~. Va` dda^'y cu~ng la` mo^.t
nhuuoo.c ddie^?m loo'n lao dda~ khie^'n cho co^.ng sa?n loo.i du.ng
dde^? lu~ng ddoa.n ha`ng ngu~ nhuu~ng nguuoo`i dduu'ng ve^` phi'a
ddo^'i nghi.ch ba(`ng thu? ddoa.n chu.p mu~, tung tin ddo^`n va`
xuye^n ta.c suu. thuu.c. Tuo^?i tre?, hoon ai he^'t la` nhuu~ng
tha`nh pha^`n tie^'p xu'c ga^`n gu~i voo'i tinh tha^`n khoa ho.c. Ma`
dda~ go.i la` tinh tha^`n khoa ho.c, thi` kho^ng mo^.t lua^.n cuu'
na`o co' the^? dduu'ng vuu~ng dduuoo.c ne^'u kho^ng tra?i qua mo^.t
qua' tri`nh kie^?m chuu'ng. Vi` the^', ne^'u de^~ da~i cha^'p nha^.n
nhuu~ng lua^.n cuu' ma` nguuoo`i ta mang too'i cho mi`nh, tuu'c la`
tuu. mi`nh bie^'n tha`nh na.n nha^n cu?a nhuu~ng cuo^.c lo^i ke'o,
da`nh gia^.t tuo^?i tre? trong nhuu~ng mu.c tie^u kho^ng pha?i vi`
chi'nh tuo^?i tre?. DDie^`u to^'t nha^'t ne^n la`m va^~n la` tha'i
ddo^. tha?n nhie^n thu tha^.p duu~ kie^.n, ca`ng nhie^`u ca`ng to^'t,
dde^'n tuu` mo.i phi'a. Ro^`i tuo^?i tre? tuu. ti`m ra la^'y ke^'t
lua^.n cho mi`nh sau khi dda~ dda`o sa^u, suy lua^.n va` ngay ca? ba`n
tha?o trong nhuu~ng cuo^.c ho^.i ho.p, ga(.p goo~ giuu~a tuo^?i tre?.
To^i nhoo' dda~ co' la^`n no'i voo'i tuo^?i tre?:
-- Xin dduu`ng tin tuuoo?ng ngay chi'nh nhuu~ng ddie^`u to^i ddang
no'i. Ha~y thu tha^.p y' kie^'n oo? nhie^`u nguuoo`i kha'c ro^`i
chi'nh anh chi. em tuu. ti`m ra la^'y ke^'t lua^.n cu?a mi`nh.
Hie^?n nhie^n, khi no'i le^n ddie^`u a^'y, co' nghi~a la` to^i kho^ng
muo^'n la`m ke? va.ch dduuoo`ng, hay chi? da^~n anh chi. em pha?i la`m
gi`, pha?i thi ha`nh nhuu~ng gi` dde^? dda'p uu'ng nhu ca^`u ha`nh
ddo^.ng cu~ng nhuu hoa`i ba~o cu?a anh chi. em -- To^i kho^ng muo^'n
ddi la.i ve^'t xe cu~, tuu'c la` xo^ dda^?y tuo^?i tre? va`o tra.ng
tha'i thu. ddo^.ng, de^~ tin, de^~ nghe, va` do ddo' de^~ bi. ma^'t
nie^`m tin mo^.t khi pha't gia'c ra ra(`ng tuo^?i tre? cu?a mi`nh dda~
bi. loo.i du.ng. To^i mong mo?i tuo^?i tre? pha?i truuoo?ng tha`nh
trong tha'i ddo^. cu?a mi`nh hoon nuu~a, va` can dda?m nha^.n la~nh
vai tro` cu?a gioo'i mi`nh hoon nuu~a, trong tinh tha^`n ca^`u tie^'n,
ho.c ho?i oo? ta^'t ca? mo.i nguuoo`i nhuung kho^ng le^. thuo^.c va`o
mo.i nguuoo`i.
Hi`nh nhuu trong gioo'i tre? hie^.n nay, co' hai quan nie^.m pho^?
bie^'n. Mo^.t la` ``tra'ch cuu' gioo'i dda`n anh ddi truuoo'c kho^ng
quan ta^m dde^'n suu. huuoo'ng da^~n tuo^?i tre? trong co^ng cuo^.c
phu.c vu. que^ huuoong," hai la`: ``tra'ch cuu' the^' he^. truuoo'c
dda~ la`m ma^'t nie^`m tin cu?a tuo^?i tre? vi` nhuu~ng ddo^? voo~
trong qua' khuu', do ddo' tuo^?i tre? sinh ra cha'n chuuoo`ng, thu.
ddo^.ng trong ca'c hoa.t ddo^.ng phu.c vu. cho que^ huuoong."
Theo y' to^i, ca? hai quan nie^.m a^'y dde^`u kho^ng ddu'ng ca?.
Boo?i vi` qua' tin ca^.y va`o the^' he^. gia` dde^? tro^ng ddoo.i
vie^.c suu. di`u da('t hay qua' tra'ch cuu' the^' he^. gia` dde^?
bie^.n minh cho suu. ma^'t nie^`m tin cu?a mi`nh (ma` thuu.c suu. dda~
co' bao nhie^u nguuoo`i co' nie^`m tin chuua dde^? ro^`i ke^u ma^'t?),
ta^'t ca? dde^`u ba('t nguo^`n oo? suu. thie^'u tuu. tin oo? chi'nh
mi`nh. Li.ch suu? dda~ xa?y ra nhuu the^' ro^`i, que^ huuoong dda~
ddie^u ta`n ra'ch na't nhuu the^' ro^`i, nguuoo`i Vie^.t dda~ pha^n
ho'a, ta?n ma'c, va` dda~ co' nhie^`u ho^' sa^u nga(n ca'ch nhuu the^'
ro^`i. Va^.y thi` ngo^`i tra'ch cuu' tra'ch nhie^.m ve^` ai, se~ co'
i'ch loo.i gi` dda^u. Ha~y dde^? vie^.c la`m a^'y cho ca'c nha`
vie^'t suu?. Rie^ng tuo^?i tre? ha~y sa('n tay le^n va` nhi`n ve^`
phi'a truuoo'c. Voo'i mo^.t ca'i nhi`n tha(?ng tha('n, kha'ch quan.
Voo'i mo^.t ta^'m lo`ng ro^.ng moo?. Voo'i mo^.t tra'i tim qua? ca?m.
Va` moo'i mo^.t ta^m nie^.m ha`nh ddo^.ng kho^ng phu.c vu. cho ba^'t
cuu' thie^?u so^' na`o ma` cho tuye^.t dda.i dda so^' ddo^`ng ba`o
ddang co`n ddau kho^?, thie^'u tho^'n nooi que^ nha`. Theo to^i ddo'
la` cha^n ly' ddi'ch thuu.c cu?a tuo^?i tre? thuo^.c the^' he^. nga`y
nay\.
\sig{Nha^.t Tie^'n}
