Jak zapisa� dane na CD pod Linuksem.

Jak zapisa� dane na CD pod Linuksem.
Autor: Winfried Tr�mper, [email protected]
v2.7, 11 Kwietnia 1999
WWeerrssjjaa ppoollsskkaa:: BBaarrttoosszz MMaarruusszzeewwsskkii BB..MMaarruusszzeewwsskkii@@jjttzz..oorrgg..ppll
v2.01, 6 Sierpnia 1999

Dokument ten zosta� napisany w standardzie ISO-8859-2. Orygina� tego
dokumentu znajduje si� pod adresem www.shop.de.
______________________________________________________________________

Spis tre�ci

1. Wprowadzenie.

1.1 Prawa autorskie, licencja i warunki korzystania.
1.2 Zastrze�enie.
1.3 Proponowane dokumenty do przeczytania.
1.4 Terminologia ... lasery na max ... ognia!
1.5 Obs�ugiwane zapisywarki.
1.6 Obs�ugiwane "zalety".
1.7 Listy dyskusyjne.
1.8 Najnowsza wersja.

2. Konfiguracja Linuksa do nagrywania p�yt.

2.1 Konfiguracja j�dra Linuksa.
2.1.1 Specjalne uwagi dla serii 2.2
2.1.2 Specjalne uwagi dla wersji 2.0
2.2 Sprz�t i pliki urz�dze�.
2.2.1 Nagrywarki IDE/ATAPI.
2.2.2 Nagrywarki SCSI.
2.2.2.1 Og�lne urz�dzenia SCSI.
2.2.3 Nagrywarki pod��czane przez porty r�wnoleg�e.
2.3 Zdob�d� oprogramowanie do wypalania CD-R.
2.3.1 Narz�dzia obs�ugiwane z linii polece�.
2.3.2 Graficzne interfejsy u�ytkownika. (opcjonalne)

3. Wypalanie p�yt CD-R.

3.1 Zapis CD-ROM-�w (czyste dane).
3.2 Tworzenie obrazu p�niejszej p�yty.
3.2.1 Przetestuj obraz kompaktu.
3.3 Zapisz obraz CD na p�yt�.
3.4 Zapisywanie p�yt audio.
3.5 CD-ROM-y mieszane.

4. Cz�sto zadawane pytania wraz z odpowiedziami.

4.1 Jak czu�y jest proces wypalania?
4.2 Czy fragmentacja ma z�y wp�yw na pr�dko�� przep�ywu danych?
4.3 Czy mo�liwe jest zapisanie obrazu CD na systemie plik�w UMSDOS?
4.4 Czy nie ma jakiego� sposobu, �eby obej�� ograniczenia ISO 9660?
4.5 Jak czyta� �cie�ki z p�yt audio?
4.6 Jak automatycznie wykrywa� urz�dzenia SCSI po starcie?
4.7 Czy mo�liwe jest zrobienie kopii 1:1 danych z p�yty?
4.8 Czy Linux umie odczyta� p�yty Joliet?
4.9 Jak si� czyta/montuje CD-ROM-y przez nagrywark�?
4.10 Jak umie�ci� jeszcze wi�cej danych na p�ycie?
4.11 Jak utworzy� p�yt� startow� (bootable).
4.12 Jak zrobi� zapisywalny CD-ROM?
4.13 Czy mo�liwe jest wykorzystanie kilku nagrywarek na raz?
4.14 Kt�re no�niki s� najlepsze?

5. Rozwi�zywanie problem�w.

5.1 Nie dzia�a: pod Linuksem.
5.2 B��d: No read access for 'dev=2,0'.
5.3 Nie dzia�a: pod DOS-em i przyjaci�mi.

6. Podzi�kowania.

6.1 Od t�umacza.

______________________________________________________________________

11.. WWpprroowwaaddzzeenniiee..

Wielu ludzi wypala p�yty CD przy pomocy Linuksa poniewa� jest to
spos�b niezawodny i �atwy. Nie ma "niebieskich ekran�w" podczas
wypalania i nie musisz si� przejmowa� tym, �eby dobra� odpowiedni
sprz�t i oprogramowanie do niego. Po prostu jak wszystko raz poprawnie
ustawisz tak dzia�a. Dokument ten omawia konfiguracj�, jak umie�ci�
dane na medium i podaje troch� ciekawych aplikacji, kt�ry zosta�y
wspomniane przez uprzejmych czytelnik�w.

11..11.. PPrraawwaa aauuttoorrsskkiiee,, lliicceennccjjaa ii wwaarruunnkkii kkoorrzzyyssttaanniiaa..

Prawa autorskie (C) posiada Winfried Tr�mper 1996,1997,1998,1999.
Wszystkie prawa zastrze�one.

Redystrybucja i u�ytkowanie, z modyfikacjami lub bez, jest dozwolone o
ile nazwisko autora nie jest wykorzystywane do promocji czy sygnowania
wszelkich produkt�w powsta�ych z tego dokumentu bez konkretnego,
wcze�niejszego, pisemnego pozwolenia.

11..22.. ZZaassttrrzzee��eenniiee..

Autor zrzeka si� wszelkich gwarancji odno�nie tego dokumentu, w��cznie
z wszystkimi w��czonymi gwarancjami handlowymi. W �adnym wypadku nie
jestem odpowiedzialny za jakiekolwiek bezpo�rednie i po�rednie
zniszczenia, w wyniku kt�rych nast�pi�a utrata u�ywalno�ci, danych czy
dochod�w wynikaj�ce z u�ywania tego dokumentu.

Kr�tko: u�ywaj na w�asn� odpowiedzialno��.

11..33.. PPrrooppoonnoowwaannee ddookkuummeennttyy ddoo pprrzzeecczzyyttaanniiaa..

CD-R FAQ, to og�lny dokument zawieraj�cy cz�sto zadawane pytania na
temat p�yt CD do nagrywania (CD-R), nagrywarek p�yt i wymaganego
oprogramowania.

Poniewa� wiekszo�� nagrywarek CD mo�na u�ywa� tak�e do czytania p�yt
CD; mo�liwe, �e b�dziesz chcia� przeczyta� tak�e _C_D_R_O_M_-_H_O_W_T_O, _S_C_S_I_-
_H_O_W_T_O i _K_e_r_n_e_l_-_H_O_W_T_O

11..44.. TTeerrmmiinnoollooggiiaa ...... llaasseerryy nnaa mmaaxx ...... ooggnniiaa!!

CD-ROM to skr�t od "Compact Disc Read Only Memory", no�nik danych
wykorzystuj�cy laser optyczny do wyczuwania mikroskopijnych zag��bie�
na srebrnym, b�yszcz�cym dysku. B�yszczenie pochodzi od aluminiowej
warstwy, kt�ra jest no�nikiem. Zaglebienia reprezentuj� bity
informacji (w pewien spos�b) i s� takie malutkie, �e jakie� kilka
bilion�w mie�ci si� na p�ycie. Przez to CD jest no�nikiem du�ych
ilo�ci danych.

Termin CD-R jest skr�tem od "CD-ROM Recordable" i odnosi si� do p�yty
CD, kt�ra nie ma tych mikrospijnych zag��bie� na powierzchni... i
przez to jest pusta.

Zamiast srebrnej aluminiowej warstwy ma specjalny "film" (kolorowy), w
kt�rym "mikroskopijne zag��bienia)" mog� by� wypalone. Robi si� to
przez nadanie laserowi, kt�ry normalnie tylko wykrywa zag��bienia,
troch� wi�kszej mocy, tak �e zag��bienia s� wypalane. Takie dzia�anie
mo�e by� podj�te ttyyllkkoo rraazz na CD-R.

Jednak mo�na sobie zostawi� miejsce na p�niejsze nagrywanie, tworz�c
wielosesyjn� p�yt� CD.

_C_D_-_R_O_M _r_e_w_r_i_t_a_b_l_e (czyli CD do wielokrotnego zapisu; w skr�cie _C_D_-_R_W
zosta�y wynalezione, aby obej�� ograniczenia CD-R. W tych p�ytach
laser nie tylko mo�e wypali� takie mikroskopijne zag��bienia, ale mo�e
tak�e przywr�ci� p�yt� do oryginalnego stanu sprzed zapisu. Jest to
mo�liwe, poniewa� laser tak naprawd� nie wypala dziur - nie widzisz
przecie� dymu podczas wypalania i �aden g�os z g�ry nie m�wi ci "cel
zniszczony". To co laser robi naprawd�, to wyzwala zmian� fazy
(trigger a phase change), i st�d nazwa dla nagrywarek CD-RW
"urz�dzenia do zmiany fazy". Przyk�ad bardzo podobnej procedury, to
samoch�d czyszcz�cy na lodowisku hokejowym; w czasie przerw samoch�d
ten przeje�d�a przez lodowisko i wype�nia zadrapania w lodzie (cz�stki
zawieraj�ce rodzaj informacji o grze... :) ) roztopionymi kawa�kami
lodu.

[Od t�umacza] Dobra... Wiem, �e przet�umaczy�em to ... powiedzmy
nieciekawie... Je�li masz ciekawsze t�umaczenie tego fragmentu, to
zapraszam.

To HOWTO obja�nia zadanie zapisu na CD-R i CD-RW. Witamy na pok�adzie,
kapitanie!

11..55.. OObbss��uuggiiwwaannee zzaappiissyywwaarrkkii..

Szczeg�owa lista modeli, kt�re zosta�y podane jako dzia�aj�ce lub nie
z r�nymi unix-ami jest dost�pna pod adresem (www.guug.de).

Oto obszerne zestawienie nap�d�w, kt�re zdaj� si� dzia�a� z cdrecord:

Acer: CDRW 6206A
BTC: BCE 621E (IDE)
Compro: CW-7502, CW-7502B
Dysan: CRW-1622
Elite: Elite b444.41
Grundig: CDR 100 IPW
Guillemot: Maxi CD-R 4X/8X
HP: SureStore 4020i, SureStore 6020i,
C4324, C4325
CD-Writer+ 7100, CD-Writer+ 7200i,
CD-Writer+ 8100i, CD-Writer+ 8110i,
Hi-Val: CDD-3610
JVC: XR-W2001, XR-W2010, XR-W2042, R-2626
Kodak: PCD 200, PCD 225, PCD 260, PCD 600
Matsushita: CW-7502
Memorex: CRW-620, CRW-1622
Microboards: PlayWrite 2000, PlayWrite 4000RW, PlayWrite 4001RW
MicroNet: MasterCD Plus 4x4, MasterCD Plus 4x6
Mitsubishi: CDRW-226
Mitsumi: CR-2401-TS, CR-2600 TE, CR-2801 TE, CR-4801 TE
Nomai: 680.RW
OTI: CDRW 965
Olympus: CDS 615E, CDS 620E
Optima: DisKovery 650 CD-R
OTI: CDRW 965
Panasonic: CW-7502, CW-7582
Philips: CDD-521/10, CDD-522
CDD-2000, CDD-2600, CDD-3600, CDD-3610
Omniwriter 26, Omniwriter 26A
Plasmon: CDR 480, CDR 4220, RF-4100, RF-4102, CDR 4400
Plextor: CDR PX-24 CS, PX-412 C, PX-R412 C
PX-R810Ti, PleXwriter 412C
Procom: PCDR 4
Ricoh: RO-1420C+, MP 1420C, MP 6200S, MP 6201S
Sanyo: CRD-R24S
Smart and
Friendly: CD-RW226, CD-R1002, CD-R1002/PRO, CD-R1004,
CD-R2004, CD-R2006 PLUS, CD-R2006 PRO,
CD-R4000, CD-R4006, CD-R4012
Sony: CDU 920S, CDU 924, CDU 926S, CDU-928E,
CDU 948S, CDRX 100E
Taiyo Yuden: EW-50
TEAC: CD-R50S, CD-R55S, CDR-55S
Traxdata: CRW 2260, CDR 4120, CDRW 4260,
Turtle Beach: 2040R
WPI (Wearnes): CDRW-622, CDR-632P
YAMAHA: CDR-100, CDR 102, CDR-200, CDR-200t, CDR-200tx
CDR-400, CDR-400c, CDR-400t, CDR-400tx, CDR-400Atx
CRW-2260, CRW-2260t,
CRW-4250tx, CRW-4260 t, CRW-4260 tx, CRW-4261,
CRW-4416 S

_T_a_b_e_l_a _1_: _N_a_g_r_y_w_a_r_k_i _o_b_s_�_u_g_i_w_a_n_e _p_r_z_e_z _L_i_n_u_k_s_a

Je�li tw�j sprz�t nie jest obs�ugiwany, to wci�� mo�esz u�y� Linuksa
do przygotowania materia�u na CD. Mo�esz tak post�pi�, poniewa�
wi�kszo�� oprogramowania DOS-owego nie umie obs�u�y� RockRidge
Extensions. Ale musisz wtedy u�y� DOS-owego oprogramowania do
wypalenia p�yty.

11..66.. OObbss��uuggiiwwaannee ""zzaalleettyy""..

S� dwie klasy narz�dzi do zapisywania CD-R: sterowniki sprz�towe i
formatery danych. Sterowniki sprz�towe obs�uguj� nast�puj�ce cechy:

Cecha cdwrite-2.1 cdrecord-1.7
--------------------------------------------
IDE/ATAPI nie tak
Port r�wnoleg�y nie tak
CD-RW nie tak
Wielosesyjno�� tylko cz�ciowo tak

_T_a_b_e_l_a _2_: _C_e_c_h_y _s_t_e_r_o_w_n_i_k_�_w _s_p_r_z_�_t_o_w_y_c_h

cdwrite to stare oprogramowanie i wzmiankowane jest tylko dla
zachowania kompletno�ci. U�ywaj prosz� zamiast tego cdrecord, poniewa�
obs�uguje on znacznie wi�cej sprzetu i ma o wiele wi�cej mo�liwo�ci.
Celem formater�w danych jest organizacja danych na p�ycie
(umieszczenie na nich systemu plik�w).

Cecha mkisofs mkhybrid
--------------------------------------------
ISO9660 tak tak
RockRidge tak tak
El Torito tak tak
HFS nie tak
Joliet nie tak

_T_a_b_e_l_a _3_: _C_e_c_h_y _f_o_r_m_a_t_e_r_�_w _d_a_n_y_c_h

Najbardziej oczywist� r�nic� mi�dzy systemem plik�w ISO9660 a
Extended-2 jest mo�liwo�� modyfikacji plik�w na tym drugim po
zapisaniu ich. Ograniczenia na ISO9660 to:

� Tylko 8-poziomowa struktura podkatalog�w (licz�c od g��wnego
katalogu na p�ycie) (aby zwi�kszy� t� liczb� u�yj RockRidge
Extensions)

� maksymalna d�ugo�� nazwy pliku: 32 znaki

� pojemno�� 650 MB

RockRidge jest rozszerzeniem pozwalaj�cym na d�u�sze nazwy i g��bsz�
struktur� katalog�w dla systemu plik�w ISO9660. Rozszerzenia te
(RockRidge) nie s� dostepne pod DOS-em czy Windows.

El Torito mo�e by� u�ywane do tworzenia startowych (bootable) p�yt CD.
BIOS twojego komputera musi mie� mo�liwo�� uruchamiania takich p�yt.
M�wi�c wprost: pierwsze 1,44 MB na p�ycie zawiera dyskietk� startow�
zrobion� przez ciebie. Obraz takiej dyskietki jest traktowany jako
dyskietka i system z niej startuje.

HFS pozwala na odczytanie CD-ROM-u na Macintosh-u, tak jakby by� to
wolumin HFS (rodzinny system plik�w MacOS).

Joliet pozwala na d�ugie nazwy (mi�dzy innymi) dla Windows (95, 98,
NT). Autor nie zna �adnego narz�dzia, kt�re pozwala�oby mie� d�u�sze
nazwy pod DOS-em czy Windows 3.11.

Sekcja 2.8 pokazuje sk�d mo�na pobra� wspomniane oprogramowanie.

11..77.. LLiissttyy ddyysskkuussyyjjnnee..

Je�li chcesz si� przy��czy� do grupy rozwojowej (w celu aktywnej
_p_o_m_o_c_y), wy�lij list na adres [email protected]
<mailto:[email protected]> i umie�� s�owo subscribe w
tre�ci listu.

11..88.. NNaajjnnoowwsszzaa wweerrssjjaa..

Najnowsza wersja tego dokumentu jest zawsze dost�pna pod adresem
www.guug.de.

22.. KKoonnffiigguurraaccjjaa LLiinnuukkssaa ddoo nnaaggrryywwaanniiaa pp��yytt..

Jesli uda ci si� pokonfigurowa� sprz�t i system, to polecenie cdrecord
-scanbus wy�wietli ci list� urz�dze�, dost�pnym do zapisu. Celem tego
rozdzia�u jest poprowadzenie ci� poprzez konfiguracj� Linuksa, tak
aby� na ko�cu zobaczy� co� takiego:

$> cdrecord -scanbus
Cdrecord release 1.7a1 Copyright (C) 1995-1998 J�rg Schilling
scsibus0:
0) 'Quantum ' 'XP34300 ' 'F76D' Disk
1) 'SEAGATE ' 'ST11200N ' '8334' Disk
2) *
3) 'TOSHIBA ' 'MK537FB/ ' '6258' Disk
4) 'WANGTEK ' '5150ES SCSI-36 ' 'ESB6' Removable Tape
5) 'EXABYTE ' 'EXB-8500-85QUE ' '0428' Removable Tape
6) 'TOSHIBA ' 'XM-3401TASUNSLCD' '3593' Removable CD-ROM
7) *
scsibus1:
100) 'Quantum ' 'XP31070W ' 'L912' Disk
101) *
102) *
103) 'TEAC ' 'CD-R55S ' '1.0H' Removable CD-ROM
104) 'MATSHITA' 'CD-R CW-7502 ' '4.02' Removable CD-ROM
105) *
106) 'YAMAHA ' 'CDR400t ' '1.0d' Removable CD-ROM
107) *

_L_i_s_t_i_n_g _1_: _W_y_k_r_y_w_a_n_i_e _u_r_z_�_d_z_e_� _n_a _k_o_n_t_r_o_l_e_r_z_e _S_C_S_I_.

Przyk�ad ten zosta� dostarczony przez J�rga Schillinga. Wida� tutaj
cztery nagrywarki. Nie mo�na rozr�ni� zwyk�ego CD-ROMu od nagrywarek.
Ale identyfikator produktu ma cz�sto w sobie wskaz�wki w stylu R, -R
czy -RW.

22..11.. KKoonnffiigguurraaccjjaa jj��ddrraa LLiinnuukkssaa..

J�dro mo�na wyposa�y� w sterowniki s�u��ce do r�ncyh cel�w. Mo�na je
wkompilowa� na sta�e lub jako modu�y �adowane na ��danie. Ta druga
metoda jest preferowana dla sterownik�w niekrytycznych dla systemu.
Np. je�li masz system na dysku IDE, to sterownik do tego dysku musisz
mie� w j�drze (a nie jako modu�).

S� trzy rodzaje nagrywarek: SCSI, IDE/ATAPI i zewn�trzne pod��czane do
portu r�wnoleg�ego. Tabela 4 pokazuje jak skonfigurowa� j�dro dla tych
typ�w nagrywarek. Pierwsza kolumna, to sekcja w menu konfiguracji
j�dra, gdzie mo�na znale�� dane ustawienie. Druga kolumna, to opis tej
opcji. Trzecia kolumna, to nazwa modu�u powsta�ego po kompilacji.

Y to tak (yes) i oznacza, �e masz to wkompilowa� w j�dro. M to modu�,
i oznacza, �e ma to by� wkompilowane jako modu�. Y/M pozwala tobie
wybra� czy ma to by� modu� czy wkompilowanie w j�dro. Puste ustawienia
oznaczaj�, �e nie trzeba tego modyfikowa�. Nie zmienianie tego
ustawienia zwi�ksza szanse, �e jadro b�dzie dzia�a� (je�li dzia�a�o
wcze�niej).

Aby sprawdzi� jakie sterowniki s� aktywne (tak statyczne jak i
dynamiczne) w twoim j�drze, mo�esz odczyta� plik /proc/devices. Aby
sprawdzi� jakie modu�y s� za�adowane wydaj plecenie 'lsmod'. Aby
sprawdzi� jakie modu�y s� dost�pne do za�adowania wydaj polecenie
systemie, musisz przekompilowa� j�dro. Przeczytaj Kernel-HOWTO na
temat szczeg��w kompilacji. Naj�wie�sze informacje na temat obs�ugi
modu��w j�dra znajdziesz w Module-HOWTO.

Sekcja Opis Modu� SCSI IDE PP
------------------------------------------------------------
BLOCK Enhanced IDE/MFM/RLL... Y
BLOCK IDE/ATAPI CDROM ide-cd M/N/Y
BLOCK SCSI hostadaptor emulation ide-scsi M
BLOCK Loopback device loop M M M

PARIDE Parallel port IDE device paride Y/M
PARIDE Parallel port ATAPI CD-ROMs M
PARIDE Parallel port generic ATAPI M
PARIDE (select a low-level driver) Y

SCSI SCSI support scsi_mod Y/M Y/M
SCSI SCSI CD-ROM support sr_mod Y/M Y/M
SCSI Enable vendor-specific Y Y
SCSI SCSI generic support sg Y/M Y/M
SCSI (select a low-level driver) Y

FS ISO 9660 CDROM filesystem iso9660 Y Y Y
FS Microsoft Joliet cdrom... joliet M M M

_T_a_b_e_l_a _4_: _K_o_n_f_i_g_u_r_a_c_j_a _j_�_d_r_a

Je�li uda�o ci si� ju� skompilowa� j�dro czy znale�� potrzebne modu�y,
to albo dodaj je do /etc/modules albo pozw�l �adowa� je automatycznym
narz�dziom (kmod, kerneld). Je�li nie jeste� pewien, skonsultuj to z
dokumenctacj� swojej dystrybucji.

Opcja "SCSI hostadaptor emulation" we wczesniejszych j�drach nazywa
si� "SCSI emulation" (oko�o 2.0.36). Je�li j�dro na to pozwala,
skompiluj sterownik dla CD-ROM-�w IDE/ATAPI jako modu�. Je�li nie, to
wy��cz go (N) i u�yj zamiast niego sterownika do CD-ROM-�w SCSI. W
j�drach serii 2.2, nie mo�liwe jest uruchamianie sterownik�w do IDE i
SCSI na tym samym fizycznym urz�dzeniu w tym samym czasie (je�li masz
2.0.36, to przeczytaj poni�ej).

Urz�dzenie _l_o_o_p_b_a_c_k jest opcjonalne i pozwala przetestowa� obraz p�yty
przed zapisaniem.

Je�li chcesz m�c czyta� p�yty, to potrzebujesz obs�ugi systemu plik�w
ISO 9660. Sterownik ten zawiera w sobie obs�ug� RockRidge Extensions.
Je�li chcesz mie� tak�e obs�ug� MS Joliet ERxtensions, to skompiluj je
jako modu� i za�aduj.

[Od t�umacza] O ile si� nie myl�, to Joliet jest obs�ugiwany przez
j�dro 2.0.36...

W ka�dym przypadku potrzebujesz sterownik niskiego poziomu dla swojego
sprz�tu. "Niskiego poziomu" odnosi si� do sterownika, kt�ry komunikuje
si� bezpo�rednio ze sprz�tem. Dla urz�dze� SCSI i pod��czanych przez
port r�wnoleg�y jest wiele sterownik�w niskiego poziomu. S� one
opisane poni�ej.

22..11..11.. SSppeeccjjaallnnee uuwwaaggii ddllaa sseerriiii 22..22

W j�drze 2.2.1 nie w��czaj na raz opcji CONFIG_SCSI_MULTI_LUN ('probe
for multiple luns') i obs�ugi ide-scsi. Znany jest b��d ide-scsi,
kt�ry nie pozwala na to. W ka�dym razie zaleca si� uaktualnienie do
wersji 2.2.5.

Niekt�rzy u�ytkownicy zg�aszali konflikty mi�dzy prekompilowanymi
binariami a j�drem 2.2. Jest to problem z j�drem. Oto rozwi�zania:

� Mo�e to przej�� po kompilacji cdrecord, tak aby dostosowa� si� do
warto�ci w linux/include/scsi/sg.h. Warto�ci te musz� by� tymi z
dzia�aj�cego j�dra z powodu interfejsu u�ytkownika dla sg.

� Mo�e by� to spowodowane �adowalnym sterownikiem dla sg, kt�ry nie
ma odpowiednio du�o pami�ci dla DMA. Zdob�d� �at� do sg_buffer z
serwera FTP <ftp://ftp.fokus.gmd.de/pub/unix/cdrecord/alpha/> J�rga
Schillinga.

22..11..22.. SSppeeccjjaallnnee uuwwaaggii ddllaa wweerrssjjii 22..00

J�dra w wersji wcze�niejszej ni� 2.0.31 maj� kilka b�ed�w i nie mog�
czyta� ostatniego pliku na p�ycie. Uaktualnij je do wersji 2.0.36.

W j�drze 2.0.36 mo�esz poda� kt�ry sterownik (IDE czy SCSI) u�y� do
kt�rego urz�dzenia ATAPI. Dok�adniej: mo�esz w��czy� opcj� "SCSI
emulation" w j�drze i uaktywni� j� dla konkretnego urz�dzenia przed
lub podczas �adowania j�dra. Np. jesli twojej nagrywarce odpowiada
plik /dev/hdb, to dodaj polecenie hdb=ide-scsi.

image=/boot/zImage-2.0.36
label=Linux
read-only
append="hdb=ide-scsi"

_L_i_s_t_i_n_g _2_: _P_r_z_y_k_�_a_d_o_w_a _k_o_n_f_i_g_u_r_a_c_j_a _d_l_a _l_i_l_o _(_/_e_t_c_/_l_i_l_o_._c_o_n_f_)

linux "Linux 2.0.36" {
image=/boot/zImage-2.0.36
cmdline= root=/dev/hda5 readonly hdb=ide-scsi
}

_L_i_s_t_i_n_g _3_: _P_r_z_y_k_�_�_d_o_w_a _k_o_n_f_i_g_u_r_a_c_j_a _d_l_a _c_h_o_s _(_/_e_t_c_/_c_h_o_s_._c_o_n_f_)

22..22.. SSpprrzz��tt ii pplliikkii uurrzz��ddzzee��..

Jak ju� zainstalowa�e� wszystkie potrzbne sterowniki, wystartuj nowe
j�dro. Powinno si� tam ju� znajdowa� wszystko czego b�dziesz
potrzebowa� do do nast�pnych rozdzia��w.

[U�ytkownicy _d_e_v_f_s nie musz� si� przejmowa� nast�pnymi krokami (r�czn�
konfiguracj� plik�w urz�dze�. Je�li u�ywasz _d_e_v_f_s, wszystko pojawi si�
automagicznie na swoim miejscu.]

Przejd� do katalogu /dev i sprawd� czy masz urz�dzenia loopback. Nie
jest to konieczne, �eby� musia� je mie� ale wygodniejsze (zobacz punkt
3.5). Je�li ju� je masz, to polecenie _l_s powinno pokaza� loop0 -
loop7:

$ > cd /dev
$ > ls loop*
loop0 loop1 loop2 loop3 loop4 loop5 loop6 loop7

_L_i_s_t_i_n_g _4_: _p_l_i_k_i _u_r_z_�_d_z_e_n_i_a _l_o_o_p_b_a_c_k

Je�li nie masz tych urz�dze�, to stw�rz je przy pomocy skryptu
/dev/MAKEDEV:

$ > cd /dev/
$ > modprobe loop
$ > ./MAKEDEV loop

_L_i_s_t_i_n_g _5_: _p_o_l_e_c_e_n_i_a _d_o _t_w_o_r_z_e_n_i_a _p_l_i_k_�_w _u_r_z_�_d_z_e_� _l_o_o_p_b_a_c_k

Ostatnie polecenie powiedzie si� tylko je�li masz skompilowany modu�
loop. To co przeczyta�e� dot�d na temat obs�ugi plik�w urzdzenia
loopback odnosi si� do wszystkich plik�w urz�dze� (sg*, pg*, hd*, ...)
i nie pisz� wyra�nie o tym dalej.

22..22..11.. NNaaggrryywwaarrkkii IIDDEE//AATTAAPPII..

ATAPI oznacza "polecenia SCSI przez szyn� IDE". Innymi s�owy nap�dy
IDE/ATAPI porozumiewaj� si� poprzez protok� SCSI (z pewnymi
ograniczeniami) i w ten spos�b mog� imitowa� urz�dzenia SCSI.

W Linuksie nagrywarka IDE mo�e pojawi� si� jako SCSI dzi�ki opcji
"SCSI (hostadaptor) emulation". Tak wi�c uaktywnij odpowiedni modu�
j�dra ide-scsi, jak to opisano powy�ej i potem mo�esz robi� wszystko
tak jakby� mia� nagrywark� SCSI.

22..22..22.. NNaaggrryywwaarrkkii SSCCSSII..

Upewnij si�, �e twoja nagrywarka jest rozpoznawana przez BIOS twojego
komputera. Nie ma sensu robi� czegokolwiek dalej je�li tw�j komputer
nie zaakceptuje sprz�tu. (fakt, �e komputer nie wypluje nagrywarki nie
jest potwierdzeniem; na ekranie musi pojawi� si� odpowiedni napis).

Je�li planujesz pod��czy� sw�j nap�d SCSI do portu r�wnoleg�ego,
b�dziesz potrzebowa� specjalnego kabla i specjalnego sterownika w
j�drze. Wi�cej na ten temat mo�esz poczyta� pod adresem
www.torque.net/parport/parscsi.html.

22..22..22..11.. OOgg��llnnee uurrzz��ddzzeenniiaa SSCCSSII..

Pliki urz�dze� /dev/sd* i /dev/sr* u�ywane do komunikacji z dyskami i
CD-ROM-ami SCSI maj� zaimplementowany tylko transfer zorientowny na
bloki danych. To w�a�nie czyni je tak szybkimi i idealnymi do zapisu
danych. Sterowanie laserem nagrywarki to bardziej skomplikowane
zadanie i wymaga troch� wi�cej ni� transferu danych w postaci blok�w.
Aby utrzyma� t� jako�� urz�dze� sd* i sr* stworzono nowy rodzaj plik�w
urz�dze� SCSI; tzw _o_g_�_l_n_e _u_r_z_�_d_z_e_n_i_a _S_C_S_I.

Poniewa� poprzez og�lne urz�dzenia SCSI mo�na zrobi� wszystko ze
sprz�tem SCSI nie s� one przeznaczone do jakiego� konkretnego celu -
st�d nazwa og�lne (generic).

Tak jak inne pliki urz�dze� i te mo�na znale�� w katalogu /dev/:

$ > cd /dev
$ > ls sg*
sg0 sg1 sg2 sg3 sg4 sg5 sg6 sg7

Je�li nie masz tych plik�w urz�dze�, to stw�rz je u�ywaj�c skryptu
/dev/MAKEDEV:

$ > cd /dev/
$ > ./MAKEDEV sg

22..22..33.. NNaaggrryywwaarrkkii ppoodd��cczzaannee pprrzzeezz ppoorrttyy rr��wwnnoolleegg��ee..

Przykro mi, ale nie mam poj�cia na ten temat. Przeczytaj informacje
zawarte na stronie WWW po�wi�conej temu tematowi albo plik na swoim
dysku /usr/src/linux/Documentation/paride.txt.

22..33.. ZZddoobb��dd�� oopprrooggrraammoowwaanniiee ddoo wwyyppaallaanniiaa CCDD--RR..

Przegl�d narz�dzi s�u��cych do nagrywania p�yt znajduje si� pod
adresem www.fokus.gmd.de
<http://www.fokus.gmd.de/research/cc/glone/employees/joerg.schilling/private/cdb.html>.
Project tworzenia CD dla Unix-a.

22..33..11.. NNaarrzz��ddzziiaa oobbss��uuggiiwwaannee zz lliinniiii ppoolleeccee��..

Jedno z poni�szych narz�dzi potrzebne jest aby wygenerowa� obraz
p�yty.

mkisofs <ftp://tsx-11.mit.edu:/pub/linux/packages/mkisofs>
mkhybrid <ftp://ftp.man.torun.pl:/pub/Linux/mkhfs>

W zale�no�ci od modelu twojej nagrywarki (zobacz 1.3) potrzebne jest
jedno z poni�szych narz�dzi do zapisania danych na CD:

� cdrecord <ftp://ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/utils/disk-
management/cdrecord/>

Nie wierz podr�cznikowi systemowemu od (starego) mkisofs, kt�ry
stwierdza, �e potrzebujesz wersji 1.5. Po prostu u�yj programu
cdrecord i b�dzie w porz�dku. Zauwa�, �e program mkisofs dostarczany
wraz z cdrecord ma kilka rozszerze� wspomnianych w dokumentacji
programu.

22..33..22.. GGrraaffiicczznnee iinntteerrffeejjssyy uu��yyttkkoowwnniikkaa.. ((ooppccjjoonnaallnnee))

Front-endy w Linuksie to rzeczywiste front-endy. Oznacza to, �e ci�gle
musisz zainstalowa� narz�dzia obs�ugiwane z linii polece�, ale masz do
nich dost�p w �adniejszy spos�b.

_X_-_C_D_-_R_o_a_s_t to pakiet stworzony do u�atwienia tworzenia p�yt w
Linuksie. ��czy on narz�dzia sterowane z linii polece� jak _c_d_r_e_c_o_r_d i
_m_k_i_s_o_f_s z �adnym graficznym interfejsem.

www.fh-muenchen.de

_B_u_r_n_I_T to front-end napisany w Javie do cdrecord, mkisofs i
cdda2wav-0.95, co czyni z niego kompletny pakiet do wypalania p�yt CD
na platformach unixowych. �ci�gn�� go mo�na z adresu sunsite.auc.dk
<http://sunsite.auc.dk/BurnIT/>.

33.. WWyyppaallaanniiee pp��yytt CCDD--RR..

Imperator Nero na temat palenia swoich w�asnych klasycznych CD [AD64;
on si� na tym kompletnie nie zna] "Je�li do ognia si� obr�cisz,
zabawia� si� nie przestan� p�ki si� palisz."

[t�um.: Z g�ry przepraszam za t�umaczenie, ale poet� nie jestem.]

Zapis CD w Linuksie sk�ada si� z dw�ch krok�w:

� pakowanie program�w do plik�w ze specjalnym formatem

� zapisywanie danych z takich plik�w na p�yt� CD-R przy pomocy
cdrecord.

Rozdzia� ten opisuje kroki tworzenia p�yt z danymi i audio.

33..11.. ZZaappiiss CCDD--RROOMM--��ww ((cczzyyssttee ddaannee))..

Pami�taj, �e zebranie wszystkiego do p�yty zabiera o wiele wi�cej ni�
si� mo�na spodziewa�. Jednak pami�taj te�, �e brakuj�cych plik�w nie
mo�na dopisa� do p�yty jak jest ju� zapisana i zako�czona.

Pami�taj tak�e, �e pewna ilo�� miejsca na p�ycie jest u�ywana do
przechowywania informacji na temat systemu plik�w iso9660 (zwykle
kilka MB). 620 MB danych zawsze si� zmie�ci na 650MB p�ycie CD-R.

33..22.. TTwwoorrzzeenniiee oobbrraazzuu pp��nniieejjsszzeejj pp��yyttyy..

Zanim jaki� no�nik danych (dyskietka, dysk twardy czy kompakt) b�dzie
m�g� by� u�yty trzeba na nim za�o�y� system plik�w (m�wi�c po DOS-
owemu: trzeba go sformatowa�). System plik�w jest odpowiedzialny za
organizacj� i zapis plik�w na no�niku.

Zwykle, narz�dzia do tworzenia systemu plik�w na partycji dyskowej,
zapisuja na niej pusty system plik�w, kt�ry jest potem montowany i
wype�niany plikami przez u�ytkownika. Zapisywalne p�yty CD s�
zapisywalne ttyyllkkoo rraazz, wi�c je�li zapisa�by� na nim pusty system
plik�w, zosta�oby sformatowane - ale pozosta�oby puste na zawsze. Jest
to tak�e prawda dla no�nik�w wielokrotnego zapisu, poniewa� nie mo�na
zmieni� dowolnie zawarto�ci sektor�w, ale trzeba j� ca�� najpierw
skasowa�.

Wi�c to czego potrzebujemy, to narz�dzie, kt�re tworzy system plik�w
podczas nagrywania plik�w na p�ycie. Narz�dzie to nazywa si� _m_k_i_s_o_f_s.
Przyk�adowe u�ycie mo�e by� takie:

mkisofs -r -o obraz_cd moja_kolekcja/
`---------' `-------------'
| |
dok�d zapisa� nagraj z tego katalogu

Opcja --rr ustawia prawa dost�pu wszystkich plik�w na odczyt dla
wszystkich i w��cza RockRidge Extensions. To jest zwykle to, co chcesz
osi�gn�� i u�ycie tej opcji jest zalecane, no chyba, �e wiesz
dok�adnie co robisz. (wskaz�wka: bez --rr pliki na kompakcie b�d� mia�y
prawa jak moja_kolekcja!).

_m_k_i_s_o_f_s spr�buje odwzorowa� wszystkie nazwy plik�w na format 8.3
u�ywany przez DOS, aby zapewni� jak najwi�ksz� kompatybilno��. W razie
gdy pliki w formacie 8.3 nazywaj� si� tak samo, u�ywane s� liczby, a
informacja o takich plikach wysy�ana jest do _S_T_D_E_R_R - zwykle ekran.
Nie panikuj:
Pod Linuksem nigdy nie zobaczysz tych nazw w formacie 8.3, poniewa�
Linux umie korzysta� z RockRidge Extensions, kt�re zawieraj�
oryginalne atrybuty pliku (prawa dost�pu, nazwy, itp.).

Teraz mo�esz si� zastanawia� dlaczego rezultat nie jest wysy�any
bezpo�rednio do nagrywarki. Z dw�ch powod�w:

� mkisofs nie wie nic na temat obs�ugi nagrywarek CD.

� mo�esz chcie� przetestowa� obraz p�yty zanim go nagrasz.

� Na wolnych komputerach nie by�oby to rozs�dne.

Metod� zapisu p�yty w jednym kroku opisz� poni�ej.

Mo�naby stworzy� dodatkow� partycj� na dysku i tam zapisywa� wynik
dzia�ania _m_k_i_s_o_f_s. Jednak ja jestem przeciwny takiemu rozwi�zaniu
poniewa� jedn� liter�wk� mo�naby sobie zniszczy� ca�� partycj�
Linuksow� (czytaj: co mi si� przytrafi�o...). Co wi�cej, to jest
marnowanie miejsca na dysku, bo dane te s� tylko czasowe i mo�na je
usun�� po zapisaniu na p�yt�. Jednak je�li masz wystarczaj�co du�o
miejsca na dysku, dodatkowa partycja mo�e ci zaoszcz�dzi� czasu na
kasowanie obrazu.

33..22..11.. PPrrzzeetteessttuujj oobbrraazz kkoommppaakkttuu..

Linux ma mo�liwo�� montowania plik�w tak jakby by�y one partycj�.
Cecha ta przydaje si� do testowania obrazu p�yty, czy prawa dost�pu s�
takie jak chcesz. Pomimo, i� no�niki s� teraz bardzo tanie, to zapis
p�yty zabiera troch� czasu i mo�esz chocia� zaoszcz�dzi� sw�j czas
sprawdzaj�c obraz.

Aby zamontowa� w katalogu /cdrom taki plik stworzony wcze�niej wpisz:

______________________________________________________________________
mount -t iso9660 -o ro,loop=/dev/loop0 cd_image /cdrom
______________________________________________________________________

Teraz mo�esz sprawdzi� pliki w katalogu /cdrom - pojawi� si� tam
dok�adnie tak samo jak b�d� wygl�da� na p�ycie. Aby odmontowa� ten
plik po prostu napisz _u_m_o_u_n_t _/_c_d_r_o_m. Uwaga: Je�li masz j�dro starsze
ni� 2.0.31, to ostatni plik na p�ycie mo�e nie by� czytany. U�yj
nowszego j�dra, jak np. 2.0.36. Opcja -pad w programie cdrecord odnosi
si� tylko do p�yt audio, a dodatkowa opcja -pad programu mkisofs
wymaga �aty, co jest tak� sam� prac� jak uaktualnienie do nowego
j�dra.

Uwaga:

Niekt�re stare wersje _m_o_u_n_t nie umiej� obs�ugiwa� urz�dze� loopback.
Je�li masz tak� star� wersj� _m_o_u_n_t, to jest to wskaz�wka, �eby
uaktualni� swoj� dystrybucj�.
Kilku ludzi sugerowa�o ju�, �eby zamie�ci� tu informacj� sk�d wzi��
najnowsze narz�dzia do montowania, ale ja zawsze odmawiam. Je�li twoja
dystrybucja dostarcza takiej starej wersji _m_o_u_n_t, to zg�o� to do nich
jako b��d. Je�li twoja dystrybucja nie jest �atwa do uaktualnienia,
zg�o� to jako b��d.

Je�li do��czy�bym tutaj wszystkie informacje potrzebne do poprawienia
b��d�w w �le zaprojektowanej dystrybucji to HOWTO by�oby o wiele
wi�ksze i trudniejsze do czytania.
33..33.. ZZaappiisszz oobbrraazz CCDD nnaa pp��yytt��..

Ju� nie ma du�o do zrobienia. Je�li jeszcze nie pr�bowa�e�, to jest
dobra chwila na polecenie:

cdrecord -scanbus

Polecenie to poka�e ci do kt�rego urz�dzenia SCSI do��czona jest twoja
nagrywarka. Wszystkie inne metody zgadywania informacji wy�wietlanych
przez cdrecord zosta�y usuni�te z tego HOWTO (szczeg�lnie ten
cokolwiek niebezbieczny schemat nazewnictwa og�lnych urz�dze� SCSI).

Zanim poka�� ci ostatnie polecenie, pozw�l si� ostrzec, �e nagrywarki
"lubi� by� karmione" ci�g�ym strumieniem danych poniewa� maj� tylko
ma�y bufor danych. Tak wi�c proces zapisu obrazu CD na p�yt� nie mo�e
by� przerwany, bo w wyniku otrzymamy �le nagran� p�yt�. �atwo jest
przerwa� taki strumie� danych np. przez skasowanie du�ego pliku.
Przyk�ad: Je�li skasujesz plik o rozmiarze 650 MB, to j�dro musi
uaktualni� informacje o 650.000 blok�w na dysku (zak�adaj�c, �e masz
na swoim systemie plik�w bloki 1 kB). Zajmuje to troch� czasu i bardzo
prawdopodobne, �e zwolni dzia�alno�� dysku na tyle, �e strumie� danych
zostanie przerwany na kilka sekund. Jednak na szybkich maszynach
czytanie poczty, surfowanie po sieci czy nawet kompilacja j�dra nie
maj� wp�ywu na nagrywanie.

Zauwa� prosz�, �e �adna nagrywarka nie potrafi ponownie ustawi� lasera
i nie mo�e kontynuowa� od miejsca, w kt�rym zosta�o przerwane
nagrywanie. Przez to ka�da silniejsza wibracja a nawet wstrz�s
zniszczy p�yt�.

Je�li jeste� ju� psychicznie przygotowany, ubierz si� w czarn� szat�,
pomn� numer SCSI-ID nagrywarki przez numer SCSI-revision i zapal
tyle� samo �wieczek, wym�w dwa wiersze z "_A_S_R_-_F_A_Q" (grupa dyskusyjna
alt.sysadmin.recovery) i ostatecznie wpisz:

$ > SCSI_BUS=0 # wzi�te z listingu "scsibus0:"
$ > SCSI_ID=6 # wzi�te z listingu "TOSHIBA XM-3401"
$ > SCSI_LUN=0
$ > cdrecord -v speed=2 dev=$SCSI_BUS,$SCSI_ID,$SCSI_LUN \
-data cd_image

# to samo co wy�ej, ale kr�tsze
$ > cdrecord -v speed=2 dev=0,6,0 -data cd_image

Dla zwi�kszenia czytelno��i, namiary na nagrywark� zapisane s� do
trzech zmiennych o wymownych nazwach: SCSI_BUS, SCSI_ID, SCSI_LUN.
Opcja -data nie jest konieczna, ale zosta�a tutaj podana, aby odr�ni�
t� linijk� o linijki s�u��cej do nagrywania p�yt audio.

Je�li u�ywasz programu cdrecord do nadpisania p�yty CD-RW, musisz
poda� opcj� blank=..., aby skasowa� poprzedni� zawarto��. Poczytaj
stron� podr�cznika man, aby dowiedzie� si� wi�cej na temat r�nych
metod zerowania p�yty CD-RW.

W czasach kiedy wszyscy opr�cz mnie posiadaj� 400 MHz maszyny, ludzie
nagrywaj� p�yty w locie bez tworzenia obrazu. Czyli ��cz� wyj�cie
programu mkisofs z wej�ciem programu cdrecord:

$ > IMG_SIZE=`mkisofs -R -q -print-size private_collection/`
$ > mkisofs -r private_collection/ \
|cdrecord speed=2 dev=0,6,0
tsize=${IMG_SIZE}s -data -
# nie zapomnij o s --^ ^-- czytaj dane z STDIN

Pierwsze polecenie jest pustym poleceniem s�u��cym do okre�lenia
rozmiatu obrazu (potrzebujesz mkisofs z pakietu cdrecord, aby to
dzia�a�o). Mo�e twoja nagrywarka nie musi zna� rozmiaru obrazu, kt�ry
b�dzie zapisany, wtedy mo�esz to opu�ci�. Wy�wietlony rozmiar musi by�
przekazany jako parametr tsize do polecenia cdrecord (jest zapisany w
zmiennej �rodowiskowej IMG_SIZE). Ostatnie polecenie to po��czenie
polece� mkisofs i cdrecord przez potok.

33..44.. ZZaappiissyywwaanniiee pp��yytt aauuddiioo..

Zapisanie takiej p�yty jest bardzo podobne do wymienionych powy�ej
krok�w/ Dwie g��wne r�nice, to fakt, �e p�yty audio sk�adaj� si� ze
�cie�ek audio, kt�re s� zorganizowane w osobne obrazy. Wi�c je�li
chcesz mie� 10 �cie�ek, to musisz mie� 10 obraz�w. Drug� r�nic� jest
format tych obraz�w. Ju� nie ISO 9660 (czy jaki tam system plik�w
wolisz), ale 16-bitowe sample w kodowaniu PCM z cz�stotliwo�ci�
pr�bkowania 44,1 kHz.

Jednym z narz�dzi do zamiany twoich plik�w d�wi�kowych do wymaganego
formatu jest _s_o_x. U�ycie jest bardzo proste:

$ > sox killing-my-software.wav killing-my-software.cdr

Polecenie to zamienia utw�r killing-my-software z formatu WAV na
format CDR. Poczytaj stron� podr�cznika systemowego man programu sox
na temat rozszerze� i format�w plik�w rozpoznawanych przez niego. Z
powodu sporej ilo�ci dysku potrzbnej na konwersj�, jest to wbudowana
cecha programu cdrecord dla format�w WAV i AU. Tak wi�c dop�ki twoje
pliki muzyczne s� w postaci plik�w .wav czy .au i s� to 16-bitowe
pr�bki z cz�stotliwo�ci� 44,1 kHz mo�esz ich u�ywa� bez r�cznej
zamiany.

Cdrecord zapisuje obrazy jako �cie�ki audio je�li podamy opcj� -audio.
Inne opcje s� identyczne z tymi do zapisywania danych (o ile nie masz
jakich� bardzo specyficznych wymaga�). Poni�sze trzy przyk�ady robi�
to samo, ale czytaj� obrazy z innych plik�w:

$ > cdrecord -v speed=2 dev=0,6,0 -audio track1.cdr track2.cdr...
$ > cdrecord -v speed=2 dev=0,6,0 -audio track1.wav track2.wav...
$ > cdrecord -v speed=2 dev=0,6,0 -audio track1.au track2.au...

Szczeg�lnym przypadkiem s� pliki MPEG3, kt�re mog� by� zamienione przy
pomocy programu 'mpg123 -s track1.mp3 > track1.cdr'. W drug� stron�
dzia�a 8hz-mp3 dla plik�w WAV.

W takim uk�adzie jak powy�ej wypalisz p�yty z 2-sekundow� przerw�
pomi�dzy ka�dymi dwoma �cie�kami audio. Je�li twoja nagrywarka
umo�liwia nagrywanie w trybie "disc at once" (DAO), mo�esz wypr�bowa�
najnowszej wersji cdrecord, aby si� tych przerw pozby�.

33..55.. CCDD--RROOMM--yy mmiieesszzaannee..

Niewiele do powiedzenia. Po prostu okre�l typ oklejnych obraz�w
opcjami -data lub -audio. Przyk�ad:

cdrecord -v dev=0,6,0 -data cd_image -audio track*.cdr

44.. CCzz��ssttoo zzaaddaawwaannee ppyyttaanniiaa wwrraazz zz ooddppoowwiieeddzziiaammii..

44..11.. JJaakk cczzuu��yy jjeesstt pprroocceess wwyyppaallaanniiaa??

Odpowied�: To zale�y od twojej nagrywarki. Nowsze powinny mie� bufor
danych o pojemno�ci ok. 1MB lub co� ko�o tego i mo�e wytrzyma� jakie�
1-2 sekund bez dop�ywu danych. Je�li chcesz zna� jakie� szczeg�y, to
zajrzyj do podr�cznika albo zapytaj producenta. Niezale�nie od
rozmiaru tego bufora musisz zagwarantowa� sta�y przep�yw danych w
granicach 300 kb/s - 600 kb/s.

Procesy intensywnie wykorzystuj�ce dysk, jak np. uaktualnianie bazy
"locate", obni�aj� maksymalny przep�yw i mog� zniszczy� p�yt�; lepiej
sprawd� czy takie procesy nie s� uruchamiane przez cron-a, at lub
anacron-a podczas gdy wypalasz p�yt�.

Z drugiej strony niekt�rzy kompilowali j�dro podczas wypalania p�yty i
nic ich p�ytom si� nie dzia�o. Do takich eksperyment�w potrzebujesz
jednak szybkiej maszyny.

44..22.. CCzzyy ffrraaggmmeennttaaccjjaa mmaa zz��yy wwpp��yyww nnaa pprr��ddkkoo�� pprrzzeepp��yywwuu ddaannyycchh??

Fragmentacja jest zwykle taka ma�a, �e jej wp�yw jest niezauwa�alny.
Jednak mo�esz �atwo skonstruowa� patologiczne przypadki fragmentacji,
kt�re obni�� pr�dko�� przep�ywu danych do 100 kb/s. Wi�c nie r�b tego.
:-)

Tak, pliki przez lata fragmentuj� si� na dysku. Tym szybciej, im
szybciej system plik�w jest pe�ny. Zostawiaj zawsze 10% - 20% wolnego
miejsca i powinno by� dobrze.

Je�li nie jeste� pewny, to sp�jrz na komunikaty wypisywane podczas
startu, procent fragmentaji jest podawany podczas sprawdzania systemu
plik�w. Mo�esz sprawdzi� t� warto�� bardzo niebezpiecznym poleceniem

______________________________________________________________________
$ > e2fsck -n /dev/sda5 # '-n' jest wa�ne!
[r�ne komunikaty usuni�te - zignoruj wszelkie b��dy]
/dev/sda5: 73/12288 files (12.3% non-contiguous)
______________________________________________________________________

W tym przyk�adzie fragmetacja jest bardzo wysoka - ale na tym systemie
plik�w s� tylko 73 ma�e pliki (u�yte w /tmp) wi�c warto�� ta nie jest
alarmuj�ca.

Jest eksperymentalne narz�dzie zwane _e_2_d_e_f_r_a_g s�u��ce do
defragmentacji systemu plik�w Extended-2. Obecna wersja nie dzia�a
zbyt pewnie, aby u�ywa� jej nawet w domowych komputerach. Je�li
naprawd� chcesz zdefragmentowa� sw�j system plik�w, zr�b kopi�
zapasow� (lepiej: dwie kopie), po�wicz odzyskiwanie danych, stw�rz
nowy system plik�w (to zniszczy ten stary) i odtw�rz dane. Jest to
najbezpieczniejsza technika.

44..33.. CCzzyy mmoo��lliiwwee jjeesstt zzaappiissaanniiee oobbrraazzuu CCDD nnaa ssyysstteemmiiee pplliikk��ww UUMMSSDDOOSS??

Tak. Jedyny system plik�w, kt�ry jest nieodpowiedni do tego celu to
NFS (sieciowy system plik�w).

Ja u�ywam UMSDOS, �eby dzieli� mejsce na dysku pomi�dzy Linuksem a
DOS/Win na PC-cie (486/66) przeznaczonym do nagrywania p�yt.

44..44.. CCzzyy nniiee mmaa jjaakkiieeggoo�� ssppoossoobbuu,, ��eebbyy oobbeejj�� ooggrraanniicczzeenniiaa IISSOO 99666600??

Tak. Na p�ycie mo�esz umie�ci� jakikolwiek system plik�w. Ale inne
systemy operacyjne nie b�d� potrafi�y obs�u�y� takiej p�yty.

Oto przepis:

� Stw�rz pusty plik o rozmiarze 650 MB.

___________________________________________________________________
dd if=/dev/zero of="empty_file" bs=1024k count=650
___________________________________________________________________

� Stw�rz "na" tym pliku system plik�w EXT2.

___________________________________________________________________
$ > /sbin/mke2fs -b 2048 pusty_plik
pusty_plik is not a block special device.
Proceed anyway? (y,n) y
___________________________________________________________________

� Zamontuj ten pusty plik przy pomocy urz�dzenia loopback

___________________________________________________________________
mount -t ext2 -o loop=/dev/loop1 empty_file /mnt
___________________________________________________________________

� Skopiuj to co chcesz do /mnt i odmontuj potem ten katalog.

� U�yj _c_d_r_e_c_o_r_d na pustym_pliku (kt�ry ju� nie jest pusty) tak jakby
by� to obraz ISO 9660.

Je�li chcesz wstawi� pozycj� do /etc/fstab dla takich p�yt, to wy��cz
ich sprawdzanie, np.

/dev/cdrom /cdrom ext2 defaults,ro 0 0

Pierwsze 0 oznacza "nie do��czaj tego systemu plik�w do kopii
zapasowych", drugie (wa�ne) oznacza, "nie sprawdzaj b��d�w podczas
startu" (polecenie fsck nie powiedzie si� podczas sprawdzania b��d�w
na p�ycie).

44..55.. JJaakk cczzyyttaa�� cciiee��kkii zz pp��yytt aauuddiioo??

Jest kilka dost�pnych pakiet�w. Najnowszym jest "cdparanoia"; �ci�gn��
go mo�na z

www.mit.edu <http://www.mit.edu/afs/sipb/user/xiph�
mont/cdparanoia/index.html>

Albo mo�esz spr�bowa� kombinacj� program�w "cdda2wav" i "sox" dost�pne
z serwera w Polsce:

ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sun�
site/apps/sound/>. Pierwszy w podkatalogu cdrom/ a drugi w
convert/.

Pakiet cdda2wav umo�liwia odczytanie podanego przedzia�u czasowego
(albo ca�ej �cie�ki) z p�yty muzycznej i zamian� odczytanych danych na
format pliku WAV. sox natomiast zamienia format pliku WAV na format
zapisu na p�ytach muzycznych, tak �e dane te mog� zosta� zapisane na
p�yt� przy pomocy _c_d_r_e_c_o_r_d. Nie potrzebujesz koniecznie sox je�li
u�ywasz nowszej wersji cdrecord, poniewa� program ten posiada
wbudowan� opcj� zamiany plik�w .wav i .au na odpowiedni format.

44..66.. JJaakk aauuttoommaattyycczznniiee wwyykkrryywwaa�� uurrzz��ddzzeenniiaa SSCCSSII ppoo ssttaarrcciiee??

Plik drivers/scsi/scsi.c zawiera tak� informacj�:

"U�ycie: echo "SCSI add-single-device 0 1 2 3" >/proc/scsi/scsi
Zamie� "0 1 2 3" na swoje numery "Host Channel Id Lun".
Ta cecha jest BET�.
UWAGA: Programu tego nie mo�na u�ywa� do pod��czania urz�dze� SCSI
podczas dzia�ania systemu poniewa� urz�dzenia te nie zosta�y
przygotowane do tego i mo�esz sobie zniszczy� sprz�t!
Ale mo�e mo�na w��czy� ju� pod��czone urz�dzenie. Jednak nie ma
�adnej gwarancji, �e urz�dzenie to nie zniszczy nadchodz�cych
danych."

U�ywa� tego mo�na tylko je�li dodajesz urz�dzenia SCSI na ko�cu
�a�cucha. Je�li umie�cisz urz�dzenie SCSI gdzie� w istniej�cy �a�cuch,
to popsuje to kolejno�� w katalogu /dev/ i mo�na zniszczy� ca��
zawarto�� twojego dysku.

44..77.. CCzzyy mmoo��lliiwwee jjeesstt zzrroobbiieenniiee kkooppiiii 11::11 ddaannyycchh zz pp��yyttyy??

Tak. Ale powiniene� zdawa� sobie spraw� z tego, i� wszelkie b��dy
podczas odczytu orygina�u (z powodu kurzu czy rys) spowoduj� b��dy
tak�e w kopii.

Pierwszy przypadek: masz nagrywark� i oddzielny nap�d CDROM. Wykonuj�c
polecenie:

______________________________________________________________________
cdrecord -v dev=3,0 speed=2 -isosize /dev/scd0
______________________________________________________________________

odczytujesz strumie� danych z CD-ROM-u pod��czonego jako /dev/scd0 i
zapisujesz go bezpo�rednio poprzez urz�dzenie SCSI o ID=3 na
nagrywark�.

Drugi przypadek: nie masz oddzielnego nap�du CD-ROM. W tym przypadku
musisz u�y� nagrywarki, �eby odczyta� dane:

______________________________________________________________________
dd if=/dev/scd0 of=obraz_cd
______________________________________________________________________

Polecenie to jest r�wnowa�ne _m_k_i_s_o_f_s wi�c powiniene� post�powa� dalej
tak, jak to opisano w rozdziale 3. Zauwa�, �e ta metoda nie zadzia�a w
przypadku p�yt muzycznych.

44..88.. CCzzyy LLiinnuuxx uummiiee ooddcczzyyttaa�� pp��yyttyy JJoolliieett??

Tak. Nowsze j�dra (2.0.36 i seria 2.2) maj� wbudowan� obs�ug� systemu
plik�w Joliet. Pami�taj, �e musisz u�y� obu opcji w pliku /etc/fstab:
iso9660 i joliet (to drugie, to rzeczywiste rozszerzenie). Wi�cej
szczeg��w przeczytasz na stronie www-
plateau.cs.berkeley.edu/people/chaffee/joliet.htm <http://www-
plateau.cs.berkeley.edu/people/chaffee/joliet.html>.

44..99.. JJaakk ssii�� cczzyyttaa//mmoonnttuujjee CCDD--RROOMM--yy pprrzzeezz nnaaggrryywwaarrkk��??

Tak jak to robisz ze zwyk�ymi nap�dami. �adnych sztuczek. Zauwa�, �e
musisz u�y� urz�dze� _s_c_d (SCSI CD-ROM), aby zamontowa� p�yt� do
czytania. Przyk�adowa pozycja z /etc/fstab:

/dev/scd0 /cdrom iso9660 ro,user,noauto 0 0

44..1100.. JJaakk uummiiee��ccii�� jjeesszzcczzee wwii��cceejj ddaannyycchh nnaa pp��yycciiee??

U�yj bzip2 zamiast jakiego� innego kompresora jak np.: gzip czy pkzip.
Zaoszcz�dzi ci to przy wi�kszych plikach (100 kB) oko�o 30% miejsca na
dysku. Mo�na go �ci�gn�� z:

www.muraroa.demon.co.uk/ <http://www.muraroa.demon.co.uk/>

Zamiast nagrywa� prawdziwe p�yty audio mo�esz zamieni� swoje pliki
.wav w .mp3 i zapisa� je na systemie plik�w ISO 9660 jako zwyk�e
pliki. Format MPEG III umo�liwia kompresj� oko�o 1:10.

Oczywi�cie wi�kszo�� odtwarzaczy CD nie umie czyta� plik�w... i to
jest wada. Jednak z drugiej strony, dlaczego na nast�pnej prywatce nie
puszcza� muzyki z twardego dysku ? 18 GB to wystarczaj�co du�o miejsca
na 3000-4000 plik�w .mp3. :-)

Program do tworzenia plik�w MPEG III mo�na �ci�gn�� z

www.stud.ifi.uio.no/~larsi/other/
<http://www.stud.ifi.uio.no/~larsi/other/8hz-
mp3-cheng.tar.gz>

Odtwarzacz do MPEG III mo�na �ci�gn�� z

homepages.uni-tuebingen.de/student/michael.hipp/mpg123/
<http://homepages.uni-tuebingen.de/stu�
dent/michael.hipp/mpg123/>

Je�li masz nagran� mow�, to mo�esz spr�bowa� zredukowa� jej rozmiar
algorytmem "GSM lossy speech compression":

<ftp://svr-ftp.eng.cam.ac.uk/pub/comp.speech/>

kbs.cs.tu-berlin.de/~jutta/toast.html <http://kbs.cs.tu-
berlin.de/~jutta/toast.html>

44..1111.. JJaakk uuttwwoorrzzyy�� pp��yytt�� ssttaarrttooww�� ((bboooottaabbllee))..

Musisz mie� dyskietk� startow�. Stw�rz jej dok�adny obraz poleceniem:

dd if=/dev/fd0 of=boot.img bs=18k

Umie�� ten obraz w katalogu z danymi do p�yty (albo w jakim� jego
podkatalogu). Poinformuj mkisofs o tym pliku poprzez opcj� -b i u�yj
tak�e opcji -c. Szczeg�y znajdziesz w pliku README.eltorito w
pakiecie mkisofs.

Interesuj�cym zastosowaniem mo�e by� system DOS czy Windows
zabezpieczony przed wirusami. Zaoszcz�dza to pieni�dzy na dyski (je�li
masz sie� i u�ywasz samby do wsytawiania danych u�ytkowik�w na
serwerze plik�w). Jednak jest to czysta teoria, bo nikt mi jak dot�d
nie dostarczy� konkret�w.

Troch� szczeg��w na temat startowych p�yt z RedHatem mo�na poczyta�
po adresem www.channel1.com/users/rodsmith/rhjol-technical.html
<http://www.channel1.com/users/rodsmith/rhjol-technical.html>.

44..1122.. JJaakk zzrroobbii�� zzaappiissyywwaallnnyy CCDD--RROOMM??

Jest dost�pna taka nak�adka na system plik�w Linuksa, kt�ra montowana
jest na CD-ROM i przyjmuje wszystkie operacje zapisu. Nowe i
zmodyfikowane pliki zapisywane s� gdzie indziej, ale dla u�ytkownika
wygl�da to, tak jakby operacje by�y wykonywane na p�ycie. Wi�cej
informacji znajdziesz pod adresem
home.att.net/~artnaseef/ovlfs/ovlfs.html.

Je�li to ci nie wystarczy, to poczekaj na system plik�w UDF, kt�ry ma
by� obs�ugiwany przez Linuksa. Albo pom� go rozwija�
trylinux.com/projects/udf/.

44..1133.. CCzzyy mmoo��lliiwwee jjeesstt wwyykkoorrzzyyssttaanniiee kkiillkkuu nnaaggrryywwaarreekk nnaa rraazz??

Tak. Chocia� zosta�o to przetestowane na razie z dwoma nagrywarkami. I
potrzebujesz te� �aty na j�dro zapewniaj�cej wi�cej bufor�w dla
sterownika og�lnego urz�dzenia SCSI (
<ftp://ftp.fokus.gmd.de/pub/unix/cdrecord/alpha>).

44..1144.. KKtt��rree nnoo��nniikkii ss�� nnaajjlleeppsszzee??

Niemiecki magazyn komputerowy "c't" ma list� wskaz�wek dotycz�cych
kompakt�w "noname" w wydaniu listopadowym 1996:

� p�yty "noname" og�lnie nie s� najwy�szej jako�ci i nie powinny by�
u�ywane

� je�li nagrywalna p�yta jest zniszczona, to odnosi si� to pewnie do
ca�ej paczki (je�li kupi�e� wi�cej); mo�e masz szcz�cie i mo�esz
u�y� przynajmniej pierwsze 500MB tej p�yty...

� nie dotykaj b�yszcz�cej powierzchni przed nagraniem.

55.. RRoozzwwii��zzyywwaanniiee pprroobblleemm��ww..

Zawsze pami�taj, �e popsut� p�yt� mo�na wci�� u�y� jako podstawki.
:-)

55..11.. NNiiee ddzziiaa��aa:: ppoodd LLiinnuukksseemm..

Sprawd� najpierw czy nagrywarka dzia�a w innych systemach. A
konkretnie:

� Czy kontroler rozpoznaje nagrywark� jako urz�dzenie SCSI?

� Czy oprogramowanie do nagrywarki j� rozpoznaje?

� Czy mo�liwe jest nagranie p�yty przy pomocy dostarczonego
oprogramowania?

Je�li "to nie dzia�a" nawet w innych systemach, to masz jaki� konflikt
sprz�towy albo popsuty sprz�t.

Je�li dzia�a w innych systemach operacyjnych i u�ywasz loadlina, aby
startowa� Linuksa, to tu masz problem. Loadlin robi gor�cy reset i
zostawia ca�y sprz�t ju� zainicjalizowany a to przeszkadza j�dru
Linuksa.

55..22.. BB��dd:: NNoo rreeaadd aacccceessss ffoorr ''ddeevv==22,,00''..

W Linuksie niekt�re wersje bibilioteki C s� niekompatybilne (maj�
b��dy), i program skompilowany z jedn� nie b�dzie dzia�a� z inn�.
Przyk�adem mo�e by�:

[root@Blue /dev]# cdrecord -eject dev=2,0
cdrecord: No such file or directory. No read access for 'dev=2,0'.

55..33.. NNiiee ddzziiaa��aa:: ppoodd DDOOSS--eemm ii pprrzzyyjjaaccii��mmii..

Najprzypuszczlaniej b��dy te s� powodowane:

� brakiem polecenia od��czenia/ponownego pod��czenia na szynie SCSI

� niewystarczaj�co ch�odzonym sprz�tem

� popsutym sprz�tem (to powinno by� wykryte w punkcie 5.1)

W r�nych warunkach urz�dzenia SCSI od��czaj� si� i pod��czaj�
ponownie samemu (elektronicznie) do szyny SCSI. Je�li taka cecha nie
jest dost�pna (sprawd� parametry kontrolera i j�dra) niekt�re
nagrywarki maj� problemy podczas wypalania czy utrwalania danych na
kompakcie.

Szczeg�lnie sterownik NCR 53c7,8xx SCSI ma standardowo wy��czon� t�
cech�, wi�c mo�esz najpierw to sprawdzi�:

NCR53c7,8xx SCSI support [N/y/m/?] y
always negotiate synchronous transfers [N/y/?] (NEW) n
allow FAST-SCSI [10MHz] [N/y/?] (NEW) y
allow DISCONNECT [N/y/?] (NEW) y

66.. PPooddzzii��kkoowwaanniiaa..

AAllaann BBrroowwnn <<aallaann@@mmaannaawwaattuu..nneett..nnzz>>

AArrtt SSttoonnee <<ssttoonnee@@mmaatthh..uubbcc..ccaa
dostarczy� pomys� na umieszczanie system�w plik�w innych ni� ISO
9660 na p�ytach.

BBaarrttoosszz MMaarruusszzeewwsskkii <<BB..MMaarruusszzeewwsskkii@@jjttzz..oorrgg..ppll>>
zg�osi� liter�wki

BBeerrnnhhaarrdd GGuubbaannkkaa <<bbeegg@@iipppp--ggaarrcchhiinngg..mmppgg..ddee>>
zauwa�y� potrzeb� posiadania nowszych narz�dzi mount do
montowania przy pomocy urz�dzenia loopback.

RRoobbeerrtt DDoooolliittttllee <<bboobb..ddoooolliittttllee@@ssuunn..ccoomm>>
dobra argumentacja, �eby wyrzuci� cdwrite z tego HOWTO.

BBrriiaann HH.. TToobbyy
wyg�adzi� s�ownictwo.

MMaarrttiinn SScchhuullzzee <<jjooeeyy@@IInnffooddrroomm..NNoorrtthh..DDEE>>
poda� informacj� o li�cie dyskusyjnej programu cdwrite.

DDaallee SScchheeeettzz <<ddwwaarrff@@ppoollaarriiss..nneett>>
pom�g� w ulepszeniu sekcji na temat tworzenia obrazu CD.

DDoonn HH.. OOlliivvee <<ddoonn@@aannddrroommeeddaa..ccaammppbbeellllssvviill..eedduu>>
URL do narz�dzia mkhybrid

EErrwwiinn ZZooeerr <<eezzooeerr@@wwxxss..nnll>>

GGeerraalldd CC SSnnyyddeerr <<ggccssnnyydd@@lloooopp..ccoomm>>
sprawdzi� nagrywanie CD-ROM-u EXT2 (zobacz 4.4)

JJaannnnee HHiimmaannkkaa <<sshheemm@@ooyytt..oouulluu..ffii>>
adres do �aty dla j�dra potrzebnej do czytania p�yt Joliet.

JJooeerrgg SScchhiilllliinngg <<sscchhiilllliinngg@@ffookkuuss..ggmmdd..ddee>>
informacje na temat cdrecord.

JJooss vvaann GGeeffffeenn <<jjooss@@ttnnjj..pphhyyss..ttuuee..nnll>>
zauwa�y� problem w 4.9

MMaarrkkuuss DDiicckkeebboohhmm <<mm..ddiicckkeebboohhmm@@uunnii--kkooeellnn..ddee>>

JJeessppeerr PPeeddeerrsseenn <<jjeewwss@@iimmaaddaa..oouu..ddkk>>

PPiieerrrree PPffiisstteerr <<pppp@@uupplliifftt..ffrr>>
pom�g� przy tworzeniu przepisu jak zrobi� kopi� 1:1

RRiicckk CCoocchhrraann <<rriicckk@@mmsscc..ccoorrnneellll..eedduu>>
wskaz�wka na temat domy�lnego wy��czenia cechy
roz��czania/ponownego pod��czania w sterowniku ncr.

SStteepphhaann NNooyy <<ssttnnooyy@@mmii..uunnii--kkooeellnn..ddee>>
informacje i do�wiadczenia na temat nagrywania p�yt muzycznych.

SStteepphheenn HHaarrrriiss <<sswweehh@@mmppnn..ccoomm>>
dostarczy� wskaz�wk� na temat zapisu p�yt muzycznych.

TThhee SShheeeeppyy OOnnee <<kkeerroo@@eessccaappee..ccoomm>>
zasugerowa� u�ycie popsutych p�yt jako podstawk� pod napoje.

MMaarrttttii..RRaahhkkiillaa@@hhuutt..ffii
zg�osi� problem z wcze�niej zainicjalizowanymi nagrywarkami przy
starcie przy pomocy loadlin.

66..11.. OOdd tt��uummaacczzaa..

T�umaczenie to jest chronione prawami autorskimi � Bartosza
Maruszewskiego 1997-1999. Dozwolone jest rozprowadzanie i dystrybucja
na prawach takich samych jak dokument oryginalny.

Je�li znalaz�e� jakie� ra��ce b��dy ortograficzne, gramatyczne,
sk�adniowe, techniczne to pisz do mnie:

[email protected]

Oficjaln� stron� t�umacze� HOWTO jest http://www.jtz.org.pl/

Aktualne wersje przet�umaczonych dokument�w znajduj� si� na tej�e
stronie. Dost�pne s� tak�e poprzez anonimowe ftp pod adresem
ftp.jtz.org.pl w katalogu /JTZ/.

Przet�umaczone przeze mnie dokumenty znajduj� si� tak�e na mojej
stronie WWW. <http://www.jtz.org.pl/bartek/tlumaczenie.html> S� tam
te� odwo�ania do Polskiej Strony T�umaczeniowej.

Kontakt z nasz� grup�, grup� t�umaczy mo�esz uzyska� poprzez list�
dyskusyjn� [email protected]. Je�li chcesz sie na ni� zapisa�, to wy�lij
list o tre�ci subscribe jtz Imi� Nazwisko na adres
[email protected]

Zmiany w tym dokumencie wprowadzone przez t�umacza to:

� odwo�ania do polskich zasob�w.