Project Gutenberg's Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiae, by Homer

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever.  You may copy it, give it away or re-use it under the terms of
the Project Gutenberg License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org.  If you are not located in the United States, you'll have
to check the laws of the country where you are located before using this ebook.



Title: Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiae
      Pars Secunda: Odyssea

Author: Homer

Editor: Ambroise Firmin Didot

Release Date: August 1, 2016 [EBook #52693]

Language: Latin

Character set encoding: UTF-8

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HOMERI CARMINA ET CYCLI ***




Produced by Carolus Raeticus




                            HOMERI CARMINA

                       ET CYCLI EPICI RELIQUIÆ.



                            PARS SECUNDA:

                                HOMERI
                               ODYSSEA



                              PARISIIS,

                    EDITORE AMBROS. FIRMIN DIDOT,

                 INSTITUTI REGII FRANCIÆ TYPOGRAPHO.
                         SUMPTIBUS ET TYPIS.

                           M DCCC XXXVIII.




                         Transcriber's Note:

For the creation of this e-book the following texts have been used:

"Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiae—Graece et Latine cum Indice
   Nominum et Rerum" (Parisiis, Editore Ambros. Firmin Didot, 1838)
   for the extract from the _Præfatio_ and the Latin text of the
   _Odyssea_.

"Le Journal des savants" (Juin 1838, Académie des inscriptions et
   belles-lettres (France), ed. Jean Cusson, Paris, p. 377-378) for
   some insight into the Latin version.

"The Iliad of Homer" (translated by Alexander Pope with notes by the
   Rev. Theodore Alois Buckley, M.A., F.S.A., Project Gutenberg text
   #6130) for the _Argument_ prefixed to each Book.

All changes applied by the Transcriber to the Latin text are explained
in the footnotes.

The Latin translation presented in this work was transcribed from a
Greek/Latin edition. It deliberately tries to stay as close as possible
to the Greek original, not only to make the Greek text more accessible,
but also for other reasons which are best explained by a review in the
French magazine "Le Journal des Savants":

 "Les poëmes homériques remontant à une si haute antiquité, et ils ont
 été si différemment interprétés par les anciens Grecs eux-mêmes, que
 pour donner une idée de ce monument qui nous retrace une nature et des
 mœurs si opposées à celles de notre civilisation, il était
 indispensable de s'astreindre, dans la traduction latine, à la fidélité
 la plus rigoureuse, et à conserver les plus faibles nuances de
 construction, de peur de dire autre chose, ou du moins de parler
 autrement que ne le fait Homère, et de défigurer ansi la marche libre
 et naïve de son langage. On a donc eu raison de conserver l'ancienne
 manière de traduire Homère mot pour mot, et même d'étendre
 l'application de ce système jusqu'aux limites imposées par la langue
 latine. Avant les travaux de Wolf, de Heyne, de Passow, et surtout de
 Buttmann, le sens de bien des mots, de bien des phrases, n'avait point
 été constaté; c'est ce que la nouvelle traduction a dû faire en
 changeant alors en totalité l'ancienne version, et en offrant ainsi le
 résumé des travaux les plus récents. Bien des fautes de traduction qui
 s'étaient transmises en quelque sorte _traditionellement,_ un grand
 nombre d'incorrections, de négligences, restaient dans l'ancienne
 version latine, œuvre primitive de Raphael Volaterranus et d'André
 Divus; elles ont disparu dans la nouvelle et sont remplacées par une
 explication claire et précise. Toutes les fois que pour faciliter
 l'intelligence de certains passages difficiles on a dû insérer dans la
 traduction des mots nécessaires qui ne se trouvaient pas dans
 l'original, on a pris soin de mettre ces mots en caractères italiques.
 Partout la diction homérique est conservée scrupuleusement, ainsi que
 la marche des périodes. C'est ce qui manquait principalement aux
 anciennes traductions; et cependant c'est de la liaison plus ou moins
 étroite des membres de chaque phrase que résulte l'appréciation de
 l'ancienneté relative des différentes parties des poésies homériques."




                              PRÆFATIO.

Inceptum nostrum, quo primi in Gallia Græcos scriptores in unius
corporis æquabilitatem redigere aggressi sumus, commendatione et notis
præfationum artibus egere non videtur; sed paucis dicendum est, unde ea
quam elegimus edendi ratio pendeat. Dudum ægre tuleramus quod tot
scriptorum editiones veteribus inquinatæ vitiis vulgo circumferrentur
atque adeo sæpius repeterentur, dum exstarent eorumdem scriptorum
emendatæ et a summis criticis antiquo nitori restitutæ: annon oportuit
illorum ingeniorum, quæ optimi quique nostratium laudibus et imitatione
celebrarunt, opera popularibus nostris exhiberi pura, emendata, quantum
fieri potest libera a depravatione barbariæ quam transierant? Hoc
igitur primum et præcipue curamus, ut non solum ex optimis quæ exstant
editionibus scriptorum quisque exprimatur, sed harum etiam multas
criticis celeberrimis tradidimus denuo examinandas et emendandas;
præterea, ubicumque res videtur postulare, Regiæ Bibliothecæ
manuscriptos imus consultum. Altera cura est, ut ad intelligentiam
quoque scriptorum in Collectione nostra præstemus quod prosit
unicuique: quum enim adnotatio vel præstantissima ex arbitrio denique
pendeat commentatoris, cui plana nonnunquam videbuntur quæ aliis
obscura, _interpretationes latinas_ e regione græcorum ponere
decrevimus, utpote quæ prorsus omnia reddant, non locos selectos
illustrent. Has vero, antequam tradantur typothesis, doctissimi viri
severo examini subjectas accurate corrigunt; nonnullorum scriptorum
plane novæ parantur. Denique multum augeri putavimus editionum
nostrarum utilitatem, si boni _rerum nominumque_ _indices_ adderentur;
nam vel ii qui scriptorem aliquem sæpe legerunt, nonnunquam haud satis
meminere quo in libro ejus quove versu vel capite narretur res qua opus
habent. Ceterum e cura unicuique scriptori impensa referetur in
præfationibus.

Homeri, ut nunc res sunt, _Wolfiana_ dari debebat recensio, quam ex
Gulielmi Dindorfii editione accurate expressimus. Interpretationes
latinæ, bono ut nobis videtur consilio, in hoc antiquissimo poeta
verbum verbo reddunt, nisi quod sæpe comtas posteriorum more periodos
ingerunt, oppositionibus distinentes, causalibus particulis vincientes,
quæ apud illum ingenue et libere procedunt. Præterea ipsis inhærent
veteris textus græci vitia, et alia quædam ex vertentium incuria nata,
plurima denique in iis vocabulis commissa, quæ recentiorum demum
criticorum et interpretum sollertia explicuit. In postremis ita versati
sumus, ut, quæ dubitatione carere et firmis niti testimoniis
viderentur, ea haud cunctanter repræsentaremus; at ubi dubitationis
aliquid superesset, sequeremur potius antiquorum interpretationem eam
quæ sententiæ aptissima esset. Hoc autem præsertim enisi sumus ut quam
proxime posset latina langua Græcorum vestigia legeremus, quo patris
poetarum membra et motus omnes, quantum per latinam vestem licebat,
conspiciendi præberentur; sed in tali incepto non potuit impediri, quin
nonnulla quæ rarissime sibi indulserunt Latini, hæc translatio offerat
frequentissime; nonnulla etiam quæ argenteam ætatem egrediuntur, recipi
necesse erat: a barbaris tamen verbis et locutionibus sedulo cavimus.
Ita, veteribus licet superstructa, hæc interpretatio pro nova esse
possit.

[...]

Reliquum est, ut Tu, benevole Lector, operam huic volumini impensam
æquo animo boni consulas. Vale nobisque fave.

Parisiis, idibus Octobribus MDCCCXXXVII.




                       Table of Contents.[TR1]

    I. Minerva's Descent to Ithaca.
   II. The Council of Ithaca.
  III. The Interview of Telemachus and Nestor.
   IV. The Conference with Menelaus.
    V. The Departure of Ulysses from Calypso.
   VI. The arrival of Ulysses at Phaeacia.
  VII. The Court of Alcinous.
 VIII. Games and Songs.
   IX. The Adventures of the Cicons, Lotophagi and Cyclops.
    X. Adventures with Aeolus, the Laestrygons, and Circe.
   XI. The Descent into Hell.
  XII. The Sirene, Scylla, and Charybdis.
 XIII. The Arrival of Ulysses in Ithaca.
  XIV. The Conversation with Eumaeus.
   XV. The Return of Telemachus.
  XVI. The Discovery of Ulysses to Telemachus.
 XVII. The Return of Ulysses.
XVIII. The Fight of Ulysses and Irus.
  XIX. The Discovery of Ulysses to Euryclea.
   XX. Before the Slaughter.
  XXI. The Bending of Ulysses' Bow.
 XXII. The Death of the Suitors.
XXIII. The Recognition of Ulysses by Penelope.
 XXIV. The Discovery of Ulysses to Laertes.


[TR1] Alexander Pope's translation has no title for the argument to the
      6th, 8th, 17th, 20th, 23rd, and 24th Book. Therefore one was
      supplied by the Transcriber.




     Odysseæ I.—Deorum concilium. Minerva adhortatur Telemachum.

ARGUMENT: MINERVA'S DESCENT TO ITHACA.

The poem opens within forty eight days of the arrival of Ulysses in his
dominions. He had now remained seven years in the Island of Calypso,
when the gods assembled in council, proposed the method of his
departure from thence and his return to his native country. For this
purpose it is concluded to send Mercury to Calypso, and Pallas
immediately descends to Ithaca. She holds a conference with Telemachus,
in the shape of Mantes, king of Taphians; in which she advises him to
take a journey in quest of his father Ulysses, to Pylos and Sparta,
where Nestor and Menelaus yet reigned; then, after having visibly
displayed her divinity, disappears. The suitors of Penelope make great
entertainments, and riot in her palace till night. Phemius sings to
them the return of the Grecians, till Penelope puts a stop to the song.
Some words arise between the suitors and Telemachus, who summons the
council to meet the day following.

TEXT:

  1    Virum dic mihi, Musa, versutum, qui valde multum
     erravit, postquam Trojæ sacram urbem evertit;
     multorumque hominum vidit urbes, et mores cognovit:
     plurimos autem ille in mari passus-est dolores suo in animo,
  5  quærens-servare suamque animam et reditum sociorum.
     Sed neque sic socios servavit, cupiens licet;
     sua enim ipsorum insipientia perierunt;
     stulti, qui boves Hyperionis _filii,_ Solis,
     comederunt: sed hic iis abstulit reditus diem.
 10  Ex-his partim certe, dea, filia Jovis, dic et nobis.

       Tum alii quidem omnes, quotquot effugerant gravem perniciem,
     domi erant, belloque elapsi atque mari;
     hunc vero solum, reditus indigentem atque uxoris,
     Nympha veneranda detinebat Calypso, divina inter-deas,
 15  in specubus cavis, cupiens _sibi_ maritum esse.
     Sed quando jam tempus venit, circumvolventibus annis,
     quo ei destinarunt dii domum redire
     in Ithacam: ne tum quidem elapsus-erat ærumnis,
     vel _domi_ apud suos amicos. Dii autem miserebantur omnes,
 20  præter Neptunum: is vero indesinenter irascebatur
     divino Ulyssi, antequam _is_ suam in-terram pervenisset.

       Sed ille quidem Æthiopas adierat longe semotos,
     (Æthiopas, qui bifariam divisi-sunt, ultimi hominum,
     alii quidem ad-occidentem solem, alii vero ad-orientem)
 25  accepturus taurorumque et agnorum hecatombam.
     Ibi ille delectabatur convivio assidens: at _dii_ ceteri jam
     Jovis in ædibus Olympii frequentes erant.
     His autem sermones orsus-est pater hominumque deûmque;
     recordabatur enim in animo eximii Ægisthi,
 30  quem Agamemnonides inclytus occiderat Orestes:
     hujus ille recordatus, verba inter-immortales fecit:

       Dii boni! quantum scilicet deos mortales culpant!
     Ex nobis enim ajunt mala esse; ii vero etiam ipsi
     sua stultitia præter-fatum calamitates patiuntur.
 35  Quemadmodum et nunc Ægisthus præter-fatum Atridæ
     duxit uxorem sponsam, ipsumque occidit reversum
     sciens grave exitium _ipsi imminens:_ quoniam ei prædiximus nos,
     Mercurio misso, speculatore Argicida:
     ut-neque ipsum occideret, neque ambiret _ejus_ uxorem:
 40  ex Oreste enim ultio erit Atridæ,
     postquam pubueritque et suam desiderarit ditionem.
     Sic dixerat Mercurius; sed non menti Ægisthi
     persuasit bona consulens: nunc vero cumulate omnia luit.

       Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:
 45  o pater noster, Saturnie, summe regnantum,
     etiam valde ille quidem merita jacet morte:
     sic pereat et alius, quicunque talia fecerit!
     Verum mihi de Ulysse prudenti cruciatur  cor,
     infelice; qui jam diu procul-ab amicis calamitates patitur
 50  insula in circumflua, ubi et umbilicus (_medium_) est maris:
     insula _est_ silvosa; dea vero in _ea_ domos habitat,
     Atlantis filia perniciosa-cogitantis, qui maris
     omnes fundos novit, sustinetque columnas ipse
     longas, quæ terramque et cœlum distinent.
 55  Hujus filia infortunatum lugentem detinet,
     semperque mollibus et blandis sermonibus
     demulcet, ut Ithacæ obliviscatur; verum Ulysses,
     cupiens vel fumum exsilientem videre
     suæ terræ, mori desiderat. Neque tibi tandem
 60  commovetur carum cor, Olympie. Nonne tibi Ulysses
     Argivorum apud naves gratificabatur sacra faciendo
     Troja in lata? quid illi tantum irasceris, Jupiter?

       Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:
     filia mea, quale tibi verbum exciditi septo dentium!
 65  Quomodo subinde Ulyssis ego divini obliviscerer?
     qui mente quidem superat mortales, abunde vero sacra diis
     immortalibus dedit, qui cœlum latum tenent?
     verum Neptunus terram-continens _ei_ assiduo semper
     ob-Cyclopem irascitur, quem oculo privavit,
 70  parem-deo Polyphemum, cujus robur est maximum
     inter-omnes Cyclopas: Thoosa vero eum peperit nympha,
     Phorcynis filia, maris infructuosi principis,
     in specubus cavis Neptuno mixta.
     Ex eo nempe Ulyssem Neptunus terræ-concussor
 75  non occidit, sed errabundum-arcet a patria terra.
     Verum agite, nos ipsi dispiciamus omnes
     de-reditu _ejus,_ ut revertatur; Neptunus autem remittat
     suam iram: neque enim quicquam poterit contra omnes
     immortales deos, _iis_ invitis contendere solus.

 80    Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:
     o pater noster, Saturnie, supreme regnantum,
     si quidem nunc hoc gratum _est_ beatis diis,
     redire Ulyssem prudentem suam domum,
     Mercurium quidem inde, internuntium Argicidam,
 85  insulam in Ogygiam jubeamus-ire, ut celerrime
     Nymphæ pulcris-comis edicat certam _nostram_ sententiam,
     reditum Ulyssis audentis-animi, uti redeat.
     Atque ego in-Ithacam profiscar, ut ei filium
     magis excitem, et huic robur in mente ponam,
 90  ut-in concionem vocatis capite-comantibus Achivis,
     cunctis procis interdicat, qui ei semper
     pecora plurima mactant et pedes-trahentes camuros boves.
     Mittam autem _eum_ in Spartam et in Pylum arenosam,
     reditum sciscitaturum patris dilecti, sicubi audierit,
 95  atque ut ipsum gloria proba inter homines habeat.

       Sic fata, pedibus subligavit pulcra talaria,
     immortalia, aurea, quæ ipsam ferebant tam super mare,
     quam super immensam terram, simul-cum flatibus venti.
     Sumsit et validam hastam, præfixam acuto ære,
100  gravem, magnam, solidam, qua domat acies virorum
     heroum, quibus quidem irascitur forti-patre-nata.
     Descendit autem ab Olympi verticibus concita:
     stetitque Ithacæ in populo ad vestibulum Ulyssis,
     limine in aulæ; manu vero tenebat æream hastam,
105  similis hospiti, Taphiorum ductori, Mentæ.
     Invenitque inde procos superbos: hi quidem tum
     talis ante januam animum oblectabant,
     sedentes in pellibus boum, quos occiderant ipsi.
     Præcones vero ipsis et seduli famuli,
110  alii quidem vinum miscebant in crateribus et aquam,
     alii autem spongiis multiforis mensas
     abstergebant, et apponebant, et carnes multas distribuebant.

       Hanc vero longe primus vidit Telemachus deo-similis;
     sedebant enim inter procos, caro mœstus corde,
115  cernens patrem strenuum in mente, si alicunde veniens
     procorum quidem dispersionem per ædes faceret,
     honorem autem ipse haberet, et bonis suis imperaret.
     Hæc cogitans, procis assidens, aspexit Minervam;
     ivitque recta ad-vestibulum; indignabatur vero in animo,
120  hospitem diu ad-januam stare: prope autem stans,
     manum prehendit dextram, et accepit æream hastam,
     et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

       Salve hospes; a nobis amice-excipieris: ac deinde
     cœna refectus loqueris, quid tibi opus-sit.

125    Sic fatus præibat, sequebaturque Pallas Minerva.
     Illi vero quum jam intra domum essent excelsam,
     hastam quidem _Telemachus_ statuit ferens ad columnam longam,
     intra armarium bene-politum; ubi quidem aliæ
     hastæ Ulyssis audentis-animi stabant multæ;
130  ipsam vero ad sellam ducens sedere-fecit, stragulo substrato,
     pulcro, artificioso: sub pedibusque scabellum erat.
     Juxta autem ipse sibi sedile posuit varium, seorsum ab-aliis
     procis; ne hospitem, offensum tumultu,
     convivii tæderet, cum-insolentibus congressum,
135  atque ut ipsum de patre absente interrogaret.
     Aquam vero ancilla ex gutturnio profundebat ferens,
     pulcro, aureo, super argenteum lebetem,
     ad-lavandum; juxtaque politam stravit mensam.
     Panem vero veneranda proma apposuit ferens,
140  fercula multa apponens, largiens de-præsentibus (_repositis_);
     [coquus autem carnium lances apposuit elevatas
     omnigenarum, atque ipsis apponebat aurea pocula:]
     præco vero eos sedulo obibat vinum-infundens.

       Ingressi-sunt autem proci superbi; qui quidem deinde
145  ordine sedebant per sedilia sellasque.
     His vero præcones quidem aquam in manus fuderunt;
     panemque ancillæ accumulabant in canistris:
     juvenes autem crateras coronarunt potu.
     Illi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.
150  Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant
     proci, ipsis quidem in mente alia curæ-erant,
     cantus saltatioque: hæc enim sunt ornamenta convivii.
     Præco autem in manibus citharam perpulcram posuit
     Phemio, qui canebat inter procos necessitate:
155  atque is citharam-pulsans orsus-est pulcre canere.
     Verum Telemachus allocutus-est cæsiis-oculis Minervam
     prope admoto capite, ut ne audirent ceteri:

       Hospes care, num etiam mihi irasceris, _ob id_ quod dixero?
     his quidem hæc curæ-sunt, cithara et cantus,
160  facile: quoniam alienum cibum impune absumunt,
     viri, cujus jam alicubi alba ossa putrescunt imbre,
     _vel_ jacentia in continenti, vel _illa_ in mari fluctus volvit.
     Si illum utique in-Ithacam viderint reversum,
     omnes optarint celeriores pedibus esse,
165  quam ditiores auroque vestibusque.
     Nunc vero ille sic periit malo fato, neque ulla nobis
     recreatio _est,_ etiamsi quis terrestrium hominum
     dicat rediturum-esse; ejus vero periit reditus dies.
     Sed age, mihi hoc dic et vere enarra:
170  quis _et_ unde es hominum? ubi tibi urbs, ac parentes?
     quali autem in navi advenisti? quo-pacto te nautæ
     duxerunt in Ithacam? quosnam _se_ esse prædicant?
     neutiquam enim te pedibus existimo huv venisse.
     Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam:
175  utrum recens adveneris, an etiam paternus sis
     hospes? quoniam multi adibant viri nostram domum
     alii; quippe etiam ille adire-solitus erat homines.

       Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
     enimvero ego tibi hæc valde accurate narrabo.
180  Menten Anchiali bellicosi me-profiteor esse
     filium, ceterum Taphiis navigandi-studiosis impero.
     Nunc vero huc cum navi deveni atque sociis,
     navigans super nigrum pontum ad alienæ-linguæ homines,
     in Temesen ad-quærendum æs: fero autem splendidum ferrum.
185  Navis vero mihi illic stat ad agrum, seorsum ab-urbe,
     in portu Rhetro, sub Nei silvoso.
     Hospites autem invicem paternos nos-ferimus esse
     ab initio, siquidem senem interroges congressus
     Lærten heroem; quem non-amplius aiunt in-urbem
190  venire, sed seorsum in agro dolores pati,
     vetula cum ancilla, quæ illi cibumque potumque
     apponit, quoties ipsi defatigatio membra invaserit,
     reptanti per fertile-solum areæ vitibus-consitæ.
     Nunc autem veni; jam enim ipsum ajebant apud-suos esse
195  tuum patrem: verum hunc dii fallunt de-via.
     Nondum enim mortuus-est in terra divinus Ulysses;
     sed adhuc alicubi vivus detinetur in-lato ponto,
     insula in circumflua; sævi autem ipsum viri tenent,
     feri, qui alicubi illum detinent invitum.
200  Sed nunc tibi ego vaticinabor, quemadmodum animo _meo_
     immortales injiciunt et quemadmodum perfectum-iri puto,
     neutiquam vates licet-sim, neque auguriorum clare sciens:
     nequaquam adhuc diu cara a patria terra
     aberit, ne si ferrea quidem vincula _eum_ detinerent;
205  excogitabit _nempe,_ quomodo redeat, quia sollertissimus est.
     Sed age mihi hoc dic, et vere enarrato,
     num vere ex ipso tantus filius sis Ulysse.
     Vehementer enim capiteque et oculis pulcris similis-es
     illi: quippe frequenter ita nos-invisebamus invicem,
210  antequam ille in-Trojam ascendisset; quo utique alii
     Argivorum principes ierunt cavis in navibus:
     ex hoc neque Ulyssem ego vidi, nec me ille.

       Hanc autem rursus Telemachus prudens allocutus-est:
     enimvero ego tibi, hospes, valde vere enarrabo.
215  Mater quidem me ait ejus esse, at ego
     nescio; nondum enim quisquam suum parentem ipse cognovit.[TR1]
     Utinam sane ego felicis _potius_ alicujus essem filius
     viri, quem in bonis uis senectus deprehendisset:
     nunc vero, qui infelicissimus est mortalium hominum,
220  ex hoc me dicunt natum-esse: quoniam tu me hoc interrogas.

       Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
     non sane tibi genus dii ignobile in-posterum
     dederunt, quum te talem peperit Penelope.
     Sed age mihi hoc dic et vere enarrato:
225  quodnam epulum, quæve turba hæc est? quid vero te opus _tenet?_
     convivium, an nuptiæ? quoniam haud symbola hæc sunt.
     Ita mihi superbientes contumeliose videntur
     convivari per domum: indignaretur vir
     _hæc_ turpia multa videns, quicunque cordatus intervenisset.

230    Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     hospes: quandoquidem me hæc interrogas ac percontaris:
     debebat quidem aliquando domus hæc locuples et integra
     esse, quamdiu adhuc ille vir in-populo _suo_ erat:
     nunc vero aliter statuerunt dii mala meditantes,
235  qui illum quidem ignarum reddiderunt supra omnes
     homines. Nam ne ob mortuum quidem sic lugerem,
     si inter suos socios interfectus-fuisset Trojanorum in populo;
     aut amicorum in manibus, postquam bellum confecisset:
     tunc ei tumulum quidem fecissent universi-Achivi,
240  atque etiam suo filio magnam gloriam parasset in-posterum.
     Nunc vero ipsum inglorie Harpyiæ abripuerunt:
     periit nulli-visus, nulli-auditus, mihi vero dolores fletusque
     reliquit; neque amplius illum lugens defleo
     solum, quoniam mihi alias dii malas curas struxerunt.
245  Quotquot enim insulis dominantur optimates,
     Dulichioque, Samoque, et nemorosæ Zacyntho,
     et quotquot per asperam Ithacam imperant,
     tot matrem meam ambiunt, destruuntque domum.
     Hæc autem neque abnuit odiosas nuptias, nec finem
250  facere potest: hi vero dilapidant epulantes
     domum meam; brevi certe me male-perdent et ipsum.

       Hunc autem commiserata alloquebatur Pallas Minerva:
     dii boni! profecto multum absentis Ulyssis
     indiges, qui procis impudentibus manus injiciat.
255  Si enim nunc veniens, domus in primis foribus
     staret, habens galeam et scutum et duo hastilia,
     talis, qualem ipsum ego primum vidi,
     domo in nostra bibentemque seque-oblectantem,
     ex Ephyra reversum ab Ilo Mermerida:
260  profectus-erat enim et illuc celeri in navi Ulysses,
     venenum mortiferum quærens, ut ipsi esset
     ad-sagittas unguendas æratas: sed ille quidem non ei
     dedit, quoniam deos verebatur sempiternos:
     at pater illi dedit meus; amabat enim _eum_ vehementer:
265  talis inter precos _si_ versaretur Ulysses,
     omnes et brevis-fati fierent et amaris-nuptiis.
     Verum enimvero hæc deorum in genibus posita-sunt,
     utrum reversus _eos_ ulciscatur, an etiam non,
     suis in ædibus: te vero considerare jubeo,
270  quomodo procos expellas ex ædibus.
     Verum age nunc attende et meam adverte orationem:
     cras in concionem ubi-vocaveris heroas Achivos,
     orationem edissere omnibus; dii vero testes adsint.
     Procos quidem ad sua _quemque_ discedere jube;
275  matrem autem, si ei animus appetit nubere,
     _ea_ redeat in domum patris divitiis-præpotentis:
     illi vero nuptias conficient et apparabunt dotem
     amplam admodum, quantam par-est caram filiam comitari.
     Tibi autem ipsi prudenter consulam, siquidem parueris:
280  nave instructa remigibus viginti, quæ _sit_ optima,
     proficiscere sciscitaturus de-patre diu absente:
     si quis tibi dicat mortalium, aut rumorem audiveris
     ex Jove, qui potissimum fert famam hominibus.
     Primum quidem in Pylum abi, et interroga Nestorem divinum;
285  illinc autem Spartam ad flavum Menelaum:
     hic enim novissimus venit Achivorum ære-loricatorum.
     Si quidem patris vitam et reditum audieris,
     tum sane, vexatus licet, adhuc perduraveris annum;
     sin vero mortuum audieris, neque amplius superstitem,
290  reversus jam deinde caram in patriam terram,
     tumulum illi aggere et parentalia perfice
     magna valde, qualia decet; et viro matrem dato.
     Atque ubi jam hæc finieris et perfeceris,
     considera deinde in mente et in animo,
295  quo-pacto procos in ædibus tuis
     interficias, sive dolo, sive palam: neutiquam te decet
     puerilia consectari, quoniam non-amplius ea-ætate es.
     An non audis qualem gloriam consecutus-est divinus Orestes
     omnes apud homines, postquam interfecit patris-occisorem,
300  Ægisthum dolosum, qui illi patrem inclytum interemerat?
     et tu, amice (admodum enim te video pulcrumque magnumque),
     strenuus esto; ut aliquis te etiam posterorum laudet.
     At ego ad navem celerem descendam jam,
     atque _ad_ socios, qui me fortasse perægre-ferunt exspectantes:
305  tibi vero ipsi _istud_ curæ-sit, et meos observa sermones.

       Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     hospes, profecto quidem hæc amico animo dicis,
     sicut pater suo filio; et nunquam obliviscar eorum.
     Sed age nunc mane, accelerans licet iter,
310  ut lotusque oblectatusque caro corde
     donum habens ad navem eas, gaudens in animo,
     pretiosum, valde-pulcrum, quod tibi munus-reponendum erit
     ex me, qualia amici hospites hospitibus dant.

       Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:
315  ne me amplius nunc detine, cupidum quidem itineris.
     Donum vero, quodcunque _te_ mihi dare tuum cor jubet,
     rursus redeunti da, domum ferendum,
     etiam valde pulcrum eligens: tibi vero dignum erit retributione.

       Sic quidem locuta abiit cæsiis-oculis Minerva:
320  avis autem ut Anopæa avolavit; huic vero in animo
     indidit robur et audaciam, recordarique eum fecit patris
     magis adhuc quam antea. Hic autem, mente sua considerans,
     obstupuit in animo; suspicatus-est enim deum esse.
     Continuo vero procos adibat deo-similis vir.

325    Illis autem cantor cantabat inclytus: ipsi vero tacite
     sedebant audientes; ille autem Achivorum reditum canebat
     gravem, quem ex Troja _iis_ decreverat Pallas Minerva.

       Hujus autem e-superiore-parte-domus animo advertit divinum
         cantum
     filia Icarii, prudens Penelope:
330  scalamque altam descendit suæ domus,
     non sola, simul eam et ancillæ duæ sequebantur.
     Hæc vero quando jam ad-procos pervenerat, divina inter mulieres
     stetit juxta postem domus affabre structæ,
     Genis prætendens tenuia capitis-redimicula:
335  ancilla vero ei proba utrinque astabat.
     Lacrimans autem deinde alloquebatur divinum cantorem:

       Phemie, multa enim alia mortalium oblectamenta nosti,
     gesta hominumque deorumque, quæ celebrant cantores:
     horum unum ipsis cane assidens; illi autem silentio
340  vinum bibant: ab-hoc vero desine cantu
     tristi, qui mihi perpetuo in pectoribus carum cor
     affligit; quippe me inprimis invasit luctus immensus.
     Tale enim caput desidero, memor semper
     viri, cujus gloria lata _est_ per Helladem et medium Argos.

345    Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     mater mea, quid igitur moleste-fers, jucundum cantorem
     oblectare, utcunque illi mens impellitur? non sane cantores
     in-causa _sunt,_ sed fere Jupiter in causa _est,_ qui dat
     _dona_ viris ingeniosis _ita,_ ut vult, unicuique.
350  Huic vero non reprehensio _est_ Danaorum malam sortem canere:
     eum enim cantum magis celebrant homines,
     quicunque auditoribus novissimus adsit.
     Tibi vero sustineat cor et animus audire;
     non enim Ulysses solus perdidit reditus diem
355  in Troja: multi vero et alii viri perierunt.
     Sed in thalamum profecta, tua ipsius opera administra,
     telamque et colum, et ancillis impera
     opus _suum_ ut-obeant: sermo vero viris curæ-erit
     omnibus, maxime vero mihi; hujus (_mei_) enim imperium est in-
         domo.

360    Illa quidem attonita, rursus in-thalamum ivit;
     filii enim dictum prudens posuit-in animo.
     Ad superiorem autem domum ubi-ascenderat cum ancillis mulieribus,
     flebat deinde Ulyssem, carum maritum, donec ipsi somnum
     dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

365    Proci vero tumultuabantur per ædes umbrosas;
     omnes autem optabant juxta _eam_ in lectis recumbere.
     Illis vero Telemachus prudens incepit sermonem:[TR2]

       Matris meæ proci, superba contumelia instructi,
     nunc quidem convivantes delectemur, neque clamor
370  adsit: nam hoc honestum est, audire cantorem
     talem, qualis hic est, diis assimilis voce.
     Mane vero in-concionem consideamus euntes
     omnes: ut vobis sermonem audenter renuntiem,
     exire ex-ædibus; alias vero parate dapes,
375  vestra bona edentes, alternantes per domos.
     Si vero vobis videtur hoc satius et melius
     esse, viri unius victum impune perdere,
     absumite; ego vero deos invocabo sempiternos,
     si quando Jupiter dederit vindicatum facta _hæc_ iri;
380  inulti forte deinde intra ædes perituri-sitis.

       Sic ait: illi vero omnes mordicus in labiis hærentes
     Telemachum admirabantur, quod audacter loquereter.

       Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:[TR3]
     Telemache, certe admodum te docuerunt dii ipsi
385  et grandiloquum esse, et audenter concionari:
     ne te utique in circumflua Ithaca regem Saturnius
     constituat; quod tibi genere paternum est.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Antinoe, an mihi irasceris, _ob id_ quod dixero?
390  Et hoc vellem, Jove utique dante, accipere.
     An putas hoc pessimum inter homines esse?
     neutiquam enim malum _est,_ regem-esse? statimque ei domus
     dives fit, et honoratior ipse.
     Sed certe reges Achivorum sunt etiam alii
395  multi in circumflua Ithaca, juvenes et senes;
     horum aliquis hoc _munus_ habeat, siquidem mortuus-est divinus
         Ulysses:
     at ego domus dominus ero nostræ
     ac servorum, quos mihi bello-acquisivit divinus Ulysses.

       Hunc autem rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-
         est:
400  Telemache, nempe hæc deorum in genibus posita-sunt,
     quisnam in circumflua Ithaca dominabitur Achivorum:
     bona vero ipse habeas, et ædibus tuis imperes.
     Ne enim talis veniat vir, qui te invitum violentia
     bonis spoliaturus-sit, Ithaca adhuc habitata.
405  Sed volo te, optime, de hospite interrogare,
     unde _venerit_ ille vir, quali autem se-profiteatur esse
     e-terra; ubinam ei genus et patrium solum;
     an tibi nuntium patris affert venientis?
     an suum ipsius debitum expetens huc venit?
410  ut exsiliens statim abiit, nec sustinuit,
     ut-cognosceremus; nequaquam enim vilis _hominis_ vultum ferebat.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Eurymache, certe reditus periit patris mei:
     neque itaque nuntio amplius credo, sicunde venerit:
415  nec vaticinium curo, si-quod mater
     in domum vocato ex-vate sciscitetur.
     Hospes vero hic meus paternus e Tapho est;
     Menten Anchiali bellicosi se-profitetur esse
     filium; ac Taphiis navigandi-studiosis imperat.

420    Sic dixit Telemachus; mente vero immortalem deam agnovit.
     Hi autem ad saltationem  et suavem cantum
     conversi oblectabantur; exspectabantque vesperum advenire.
     His autem se-oblectantibus, niger vesper supervenit;
     tunc vero dormituri iverunt domum quisque.
425  Telemachus autem, ubi ei thalamus perpulcræ aulæ
     sublimis ædificatus-erat, conspicuo in loco,
     illic lectum conscendit, multa mente reputans.
     Simulque cum eo ardentes faces ferebat proba sciens
     Euryclea, Opis filia Pisenoridæ:
430  quam olim Laertes emerat facultatibus suis,
     primum pubescentem, pretiumque-vigini-boum dederat;
     æque autem ipsam ac-pudicam uxorem honorabat in ædibus;
     lecto vero nunquam _ei_ mixtus est; sed iram vitabat uxoris:
     hæc cum-eo-simul ardentes faces ferebat, et ipsum maxime
435  ancillarum amabat, et enutrierat parvulum.
     Aperuit autem januas thalami firmiter structi:
     sedebat vero in lecto, mollemque exuebat tunicam;
     et eam quidem aniculæ prudentis injecit manibus.
     Hæc quidem, plicata et aptata tunica,
440  ad-paxillum suspensa juxta tornatos lectos,
     profecta-est ire e thalamo; januam autem attraxit annulo
     argenteo: in _eo_que pessulum obtendit loro.
     Hinc ille per-totam-noctem, tectus ovis florida-lana,
     meditabatur mente sua iter, quod _ipsi_ designaverat Minerva.


[TR1] "congnovit" -> "cognovit"
[TR2] "sermonem;" -> "sermonem:"
[TR3] "filius." -> "filius:"




         Odysseæ II.—Ithacensium concio. Telemachi profectio.

ARGUMENT: THE COUNCIL OF ITHACA.

Telemachus in the assembly of the lords of Ithaca complains of the
injustice done him by the suitors, and insists upon their departure
from his palace; appealing to the princes, and exciting the people to
declare against them. The suitors endeavour to justify their stay, at
least till he shall send the queen to the court of Icarius her father;
which he refuses. There appears a prodigy of two eagles in the sky,
which an augur expounds to the ruin of the suitors. Telemachus then
demands a vessel to carry him to Pylos and Sparta, there to inquire of
his father's fortunes. Pallas, in the shape of Mentor (an ancient
friend of Ulysses), helps him to a ship, assists him in preparing
necessaries for the voyage, and embarks with him that night; which
concludes the second day from the opening of the poem. The scene
continues in the palace of Ulysses, in Ithaca.

TEXT:

  1    Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     surrexit inde e lecto Ulyssis dilectus filius, et
     vestes sibi-induit: ac gladium acutum suspendit ab-humero,
     pedibus autem sub nitidis ligavit pulcra calceamenta;
  5  profectusque-est ire e cubiculo, deo similis coram.
     Continuo autem præcones argutos jussit
     convocare ad-concionem capite-comantes Achivos.
     Hi quidem convocabant: illi vero congregabantur perceleriter.
     Ac postquam convenerant, in-unumque-congregati-erant,
 10  profectus-est ire in concionem; manu autem tenebat æream hastam;
     non solus, simul eum canes pedibus veloces sequebantur:
     divinam autem in-eum gratiam defundebat Minerva.
     Ipsum vero omnes cives advenientem admirabantur:
     consedit autem in patris sella; cesseruntque[TR1] _ei_ senes.
 15  His vero deinde heros Ægyptius cœpit concionari,
     qui jam senio incurvus erat et plurima norat.
     Etenim hujus dilectus filius cum divino Ulysse
     ad Ilium generosis-equis-fœcundum ierat cavis in navibus,
     Antiphus bellator: illum vero sævus interfecit Cyclops
 20  in spelunca cava, ultimamque sibi paravit cœnam.
     Tres vero ei alii erant: et unus quidem inter-procos versabatur,
     Eurynomus; duo autem curabant paterna opera:
     sed neque sic illius oblitus-erat, lugens et dolens.
     His ille lacrimans concionatus-est, et dixit:

 25    Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero;
     neque unquam a-nobis concilium factum-est, nec consessus,
     ex quo Ulysses divinus abiit cavis in navibus.
     Nunc vero quis huc congregavit? quem necessitas tantum incessit
     sive juniorum virorum sive _eorum_ qui seniores sunt?
 30  an aliquem nuntium de-exercitu audivit veniente,
     quem nobis clare enarret, quum prior audiverit?
     an quippiam publicum aliud declarat et concionatur?
     probus mihi videtur esse, utilis _civis._ Utinam ei ipsi
     Jupiter bonum perficiat, quodcunque mente sua cogitat!

 35    Sic ait: gaudebat autem omine Ulyssis carus filius,
     nec inde diu sedit, sed cepit-impetum concionandi;
     stetitque in-media concione; sceptrum autem ei imposuit in-manum
     præco Pisenor, prudentia consilia sciens.
     Primum deinde senem alloquens dixit:

 40    O senex, non procul hic _est_ vir (statim autem cognosces
         ipse),
     qui populum congregavi; potissimum autem me dolor incessit.
     Neque ullum nuntium de-exercitu audivi veniente,
     quem vobis clare enarrem, quum prior audiverim:
     neque quicquam publicum aliud declaro nec concionor;
 45  sed meum ipsius negotium: quod mihi malum incidit domui,
     duplex: unum, _quod_ patrem strenuum perdidi, qui olim inter vos
     ipsos imperabat, paterque velut, mitis erat;
     nunc autem etiam longe majus, quod jam brevi domum omnem
     prorsus evertet, victumque _nostrum_ plane disperdet.
 50  Matri meæ proci ingruerunt nolenti,
     eorum virorum cari filii, qui hic quidem sunt principes:
     qui patris _ipsius_ in domum reformidant ire
     Icarii, ut ipse dotet filiam,
     detque cui voluerit et _qui_ ipsi gratus venerit.
 55  Illi vero in nostram _domum_ commeantes diebus omnibus,
     boves mactantes, et oves, et pingues capras,
     splendide-convivantur, bibuntque nigrum vinum
     temere: _nostra_ vero plurima absumuntur. Non enim adest vir,
     qualis Ulysses erat, _qui_ malum a domo arceat.
 60  Nos vero neutiquam _sumus_ tales qui-arceamus: (profecto inde
     ignavique reperiemur, ac non periti roboris:)
     _aliter_ certe _malum_ arcerem, siquidem mihi vis adesset.
     Non enim jam tolerabilia facinora patrata-sunt, neque honeste
     domus mea periit; indignemini et ipsi,
 65  aliosque revereamini vicinos homines,
     qui circumhabitant: deorum vero timete iram,
     ne-quid rependant, irati propter-mala facinora.
     Oro et per-Jovem Olympium, et _per_ Themidem,
     quæ hominum concilia et solvit et cogit.
 70  abstinete, amici, et me solum sinite dolore mœsto
     affligi: nisi forte quippiam pater meus, probus Ulysses,
     infensus malis affecit bene-ocreatos Achivos;
     quæ mihi rependentes, malis _me_ afficite infensi,
     istos incitantes. Mihi vero satius esset,
 75  vos absumere opesque-reconditas proventumque:
     si vos comedissetis, fortasse olim etiam retributio foret.
     Tamdiu enim per urbem _vos_ insectaremur verbis,
     bona repetentes, donec omnia reddita-essent:
     nunc vero mihi insanabiles dolores injicitis animo.

 80    Sic ait iratus, ac sceptrum projecit in-terram,
     lacrimas profundens: commiseratio autem cepit populum omnem.
     Tunc ceteri quidem omnes taciti erant, nec quisquam ausus-est
     Telemacho verbis respondere asperis;
     Antinous vero ipsum solus respondens allocutus-est:

 85    Telemache altiloque, animi impotens, quid locutus-es,
     nos dedecorans! vis vero _nobis_ maculam inferre.
     Tibi autem neutiquam proci Achivorum in-causa sunt,
     sed cara mater, quæ sane perquam versutias callet.
     Jam enim tertius est annus, citoque aderit quartus,
 90  ex quo eludit animum in pectoribus Achivorum.
     Omnes quidem sperare-facit, et promittit viris singulis,
     nuntios mittens; mens autem ei alia cogitat.
     Ipsa vero dolum hunc alium in mente excogitavit:
     exorsa magnam telam in ædibus texebat,
 95  subtilem et immensam; continuoque nos allocuta-est:
     juvenes, mei proci, quandoquidem obiit divinus Ulysses,
     manete, urgentes meas nuptias, donec vestem
     perfecero (ne mihi vana fila pereant)
     Laerti heroi sepulcralem; in _tempus_ quo ipsum
100  fatum triste abstulerit longum-sternentis mortis;
     ne-qua me in populo mulierum-Achivarum culpet,
     si absque tegumento jaceat, multa qui-possedit.
     Sic ait; nobis vero inde _ei_ obsecutus-est animus generosus.
     Atque ibi interdiu quidem texebat magnam telam,
105  per-noctes vero dissolvebat, postquam faces sibi-apposuerat.
     Sic triennio quidem latebat dolo, et persuadebat Achivis:
     sed quum quartus venit annus, et advenerunt horæ,
     tum vero demum aliqua dixit mulierum, quæ bene norat,
     et ipsam dissolventem invenimus pulcram telam.
110  Sic eam quidem perfecit, etiam nolens, per necessitatem.
     Tibi vero sic proci respondent, ut scias
     ipse tuo animo, sciantque omnes Achivi.
     Matrem tuam dimitte; jube autem ipsam nubere
     illi, cuicunque pater jusserit, et _qui_ placuerit ipsi.
115  Si vero adhuc vexabit multo tempore filios Achivorum,
     ea cogitans in animo, quæ ei abunde dedit Minerva,
     operaque scire præpulcra, et mentem bonam,
     et versutias, quales nondum ullam audivimus nec veterum
     earum quæ olim fuerunt pulcris-comis Achivæ,
120  Tyroque, Alcmeneque, pulcramque-coronam-gerens Mycene:
     harum nulla similia commenta Penelopæ
     norat: at hoc quidem probum non cogitavit:
     tandiu igitur victumque tuum et bona edent,
     quamdiu illa hunc habebit animum, quem illi nunc
125  in pectoribus posuere dii: magnam quidem gloriam sibi
     comparat, at tibi desiderium multi victus (_divitiarum_):
     nos vero nec ad negotia _nostra_ prius ibimus, nec usquam alio,
     antequam ipsa nupserit Achivorum cuicunque voluerit.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
130  Antinoe, nullo-modo fas-est ex-ædibus invitam expellere
     quæ me peperit, quæ me enutrivit; pater autem meus alibi terræ,
     vivit ille, vel mortuus-est: durum vero me multa reddere
     Icario, si ipse volens matrem dimisero.
     Ex patre enim mala patiar, aliaque deus
135  dabit; quippe mater odiosas imprecabitur Furias,
     a-domo discedens; reprehensio vero mihi ex hominibus
     erit: itaque nunquam hunc ego sermonem dicam.
     Vester vero siquidem animus indignatur ipsorum,
     exite mihi domo, aliasque parate dapes,
140  vestra bona comedentes, alternantes per domos.
     Si vero vobis videtur hoc satius et melius
     esse, viri unius victum impune perdere,
     absumite; ego vero deos invocabo sempiternos,
     si unquam Jupiter dederit vindictæ opera fieri:
145  inulti forte deinde intra domos perieritis.

       Sic ait Telemachus: huic vero duas-aquilas late-sonans Jupiter
     ex-alto a vertice montis demisit volantes.
     Hæ autem aliquamdiu quidem volabant cum flatibus venti,
     propinquæ invicem, contendentes alis:
150  sed quum jam ad-mediam concionem clamosam pervenissent,
     ibi in-gyrum-flexæ concusserunt alas densas,
     aspexeruntque omnium capita, portendebantque mortem:
     atque ut-se-laniarant unguibus circa malas et colla,
     ad-dextram volarunt perque ædes et _per_ urbem ipsorum.
155  Admirati-sunt autem aves, postquam viderunt oculis,
     agitaruntque in animo, quæ perfectum-iri imminebat.
     Inter-hos vero et locutus-est senex heros Halitherses
     Mastorides: hic enim solus æquales superabat
     auguria dijudicando et fatalia edicendo:
160  hic ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

       Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero:
     procis vero potissimum significans hæc dico.
     Illis enim ingens periculum imminet: non enim Ulysses
     diu seorsum ab-amicis suis aberit; sed alicubi jam,
165  prope quum-sit, his cædem et fatum struit
     omnibus; pluribus vero etiam aliis malum erit,
     qui habitamus Ithacam undique-conspicuam. Sed longe ante
     consideremus, quomodo _ipsos_ compescamus: ii vero etiam per-se
     quiescant: etenim ipsis continuo hoc utilius est.
170  Non enim inexpertus vaticinor, sed bene sciens:
     etenim illi dico perfecta-esse omnia,
     ut ei narraveram, quando ad-Ilium ascendebant
     Argivi, cumque ipsis abiit ingeniosus Ulysses:
     dixi, _eum_ mala multa passum, amissisque omnibus sociis,
175  incognitum omnibus, vicesimo anno
     domum venturum: hæc jam nunc omnia perficiuntur.

       Hunc rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-est:
     o senex, eia age nunc vaticinare tuis liberis,
     domum profectus, ne forte quid mali patiantur in-posterum:
180  hæc autem ego te longe _sum_ præstantior vaticinatu.
     Aves vero multæ sub radiis solis
     volitant, neque omnes _sunt_ fatales; ceterum Ulysses
     periit procul: utinam etiam tu periisse cum illo
     deberes: non tanta vaticinans concionareris,
185  nec Telemachum iratum sic incitares,
     tuæ domui donum exspectans, si quod præbeat.
     Sed tibi edico, quod et perfectum erit:
     si juniorem virum, veteraque multaque sciens,
     deceptum verbis incitaveris ad-irascendum,
190  ei quidem ipsi primum perniciosius erit;
     [efficere autem omnino nihil poteris illorum gratia:]
     tibi vero, senex, mulctam infligemus, quam in animo
     luens ægre-feras: gravisque tibi erit dolor.
     Telemacho autem in primis ego suadebo ipse:
195  matrem suam ad patris _domum_ jubeat redire;
     ei vero _ibi_ nuptias facient, et parabunt dotem
     amplam valde, quantam convenit caram filiam comitari.
     Non enim antea quieturos puto filios Achivorum
     a-conjugii-ambitu molesto; quia neminem timemus omnino,
200  nec sane Telemachum, valde licet multiloquus sit:
     neque vaticinium curamus, quod tu, senex,
     loqueris irritum; odio-eris autem adhuc magis.
     Bona vero rursus male absumentur, neque unquam patria
     erunt, dum hæc (_Penelope_) differat Achivos
205  suis nuptiis; nos vero rursus, exspectantes diebus omnibus,
     propter virtutem contendimus, neque ad alias
     imus, quas conveniens ducere est unicuique.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Eurymache atque alii quotquot proci _estis_ generosi,
210  de-istis quidem non vos amplius oro, neque concionor:
     jamjam enim hæc sciunt dii et omnes Achivi.
     Sed age mihi date navem celerem, et viginti socios,
     qui mihi hinc et illinc pertranseant viam _maris._
     Proficiscar enim in Spartam et in Pylum arenosam,
215  reditum sciscitaturus patris diu absentis,
     si quis mihi dicat mortalium, aut rumorem audiam
     ex Jove, quæ potissimum fert famam hominibus.
     Si quidem patris vitam et reditum audivero,
     sane, vexatus licet, adhuc perduraverim in-annum:
220  si vero mortuum audivero, neque amplius superstitem,
     reversus jam inde caram in patriam terram,
     tumulum illi aggeram, et parentalia perficiam
     plurima, quanta decet, et viro matrem dabo.[TR2]

       Ille quidem sic locutus consedit. His autem surrexit
225  Mentor, qui Ulyssis eximii erat sodalis;
     et _is_ ei proficiscens in navibus, commisit domum totam,
     utque-parerent seni, et ipse firme omnia custodiret:
     qui-ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

       Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero:
230  ne quis amplius benignus, mansuetus et mitis sit
     sceptriger rex, neque mente justa sciens,
     sed semper difficilisque sit, et injusta faciat.
     Adeo nullus recordatur Ulyssis divini
     civium, quibus præfuit, paterque velut mitis erat.
235  Verum enimvero procos superbos nequaquam invideo
     committere facinora violenta malis-consiliis mentis:
     sua enim objectantes capita comedunt violenter
     domum Ulyssis, quem non-amplius putant rediturum-esse.
     Nunc autem cetero populo succenseo, quod-adeo omnes
240  sedeatis muti, ac neutiquam adorientes verbis
     pauciores procos compescatis, multi quum-sitis.

       Hunc autem Evenorides Leocritus contra allocutus-est:
     Mentor noxie, ingenio stolide, quale locutus-es,
     nos adhortans ut-compescant! Difficile vero _erit_
245  viris etiam pluribus pugnare _nobiscum_ de convivio.
     Etenim si Ulysses Ithacensis ipse adveniens
     convivantes per domum suam procos illustres
     expellere domo cogitaret in animo,
     non ipso lætaretur uxor, quantumvis valde desiderans,
250  veniente; sed _is_ ibi sævam mortem obiret,
     si cum-pluribus pugnaret; tu vero non recte locutus-es.
     Sed age, cives quidem dispergamini ad opera unusquisque;
     huic autem properabit Mentor iter, et Halitherses,
     qui ei a principio paterni sunt amici.
255  Sed, puto, etiam diu sedens, nuntios
     percontabitur in Ithaca; perficiet vero iter hoc nunquam.

       Sic igitur locutus-est, solvitque concionem celerem.
     Atque hi quidem dispergebantur suam ad domum quisque:
     proci vero ad ædes iverunt divini Ulyssis.

260    Telemachus autem seorsum profectus ad litus maris,
     manus quum-lavisset e-cano mari, supplicabat Minervæ:

       Audi me, qui heri deus venisti nostram domum,
     et me in navi jussisti per obscurum pontum,
     reditum sciscitaturum patris diu absentis,
265  proficisci: hæc vero omnia impediunt Achivi,
     proci autem potissimum, male superbientes.

       Sic ait precans: prope autem illum venit Minerva,
     Mentori similis tum corpore, tum etiam voce;
     et eum compellans verbis alatis allocuta-est:

270    Telemache, neque in-posterum ignavus eris, nec imprudens.
     Si quidem tibi tui patris instillatus-est animus fortis,
     qualis ille erat ad-perficiendum opusque dictumque,
     non tibi deinde vanum iter erit, neque irritum:
     si vero non illius es filius et Penelopes,
275  non te-quidem deinde spero perfecturum-esse quæ moliris.
     Pauci etenim filii similes patri sunt;
     plerique pejores, pauci vero patre meliores.
     Sed quoniam neque in-posterum ignavus eris nec imprudens,
     nec te penitus prudentia Ulyssis reliquit,
280  spes tibi deinceps _est te_ perfecturum hæc opera.
     Ideo nunc procorum quidem sine consiliumque mentemque
     insipientium, quoniam neutiquam prudentes, nec justi _sunt;_
     neque omnino sciunt mortem, ac fatum atrum,
     quæ jam illis imminet, die uno omnes ut-pereant.
285  Tibi vero profectio non-amplius longe aberit quam tu moliris.
     Talis enim tibi amicus ego paternus sum,
     qui tibi navem celerem parabo, et simul comitabor ipse.
     Sed tu quidem ad domos profectus procis intersis,
     apparaque viatica et vasis conde singula,
290  vinum in amphoris, et farinam, medullam hominum,
     utribus in densis; ego vero per populum socios
     statim voluntarios colligam: sunt autem naves
     multæ in circumflua Ithaca, novæ et veteres:
     harum quidem tibi ego providebo _eam_ quæ optima _sit;_
295  statimque instructam deducemus in-latum mare.

       Sic dixit Minerva, filia Jovis: neque amplius diu
     Telemachus morabatur, postquam deæ audiverat vocem.
     Profectusque-est ire ad domum, suo mœstus animo:
     invenit autem procos superbos in ædibus,
300  capras excoriantes, porcosque assantes in aula.
     Antinous autem ridens obviam ivit Telemacho;
     inque ejus hæsit manu, verbumque dixit et elocutus-est:

       Telemache altiloque, animi impotens, ne-quid tibi aliud
     in pectoribus malum sit-curæ opusque verbumque,
305  sed mihi ede, et bibe, sicut antea quidem.
     Ista autem tibi plane omnia perficient Achivi,
     navem, et delectos remiges, ut ocyus pervenias
     in Pylum divinam, ad-quærendam inclyti patris famam.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
310  Antinoe, nequaquam licet insolentibus cum vobis
     convivarique invitum, et lætari quietum.
     An non satis _est,_ quod antea absumsistis multas et eximias
     possessiones meas, proci; ego autem adhuc infans eram?
     Nunc vero quum jam adultus sum, et aliorum orationem audiens
315  percipio, et jam mihi augescit intus animus,
     tentabo, quomodo vobis malum fatum immittam,
     sive Pylum profectus, sive hic, hoc in populo.
     Proficiscar quidem (neque vanum iter erit, quod dico),
     in-aliena-navi; neque enim navis compos, nec remigum
320  fio: sic utique vobis visum-est melius esse.

       Dixit, et ex manu manum traxit Antinoi
     facile: proci autem per domum convivium apparabant.
     Hi vero cavillabantur et illudebant _ei_ verbis:
     sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

325    Profecto magnopere Telemachus cædem nobis molitur:
     aut aliquos ex Pylo ducet auxiliatores arenosa,
     aut ille etiam ex Sparta; quandoquidem sane cupit vehementer;
     aut etiam in Ephyram vult, pinguem terram,
     proficisci, ut inde mortifera venena afferat,
330  injiciatque crateri, et nos omnes perdat.

       Alius autem rursus dicebat juvenum superbientium:
     quis vero scit, an non et ipse profectus cava in navi,
     longe ab-amicis pereat, errans, sicut Ulysses?
     Sic etiam magis augeret laborem nobis:
335  bona enim omnia divideremus, domum vero tum
     illius matri daremus habendam, atque _ei,_ qui _illam_ duxerit.

       Sic dixere: ille vero in-alte-tectum penum descendit patris,
     amplum, ubi cumulatum aurum et æs jacebat,
     vestisque in cistis, abundeque odoriferum oleum:
340  ibique dolia vini veteris dulcis-potu
     stabant, merum divinum potum in-se continentia,
     ordine ad murum aptata: si-quando Ulysses
     domum reverteretur, etiam dolores multos passus.
     Clausiles vero impositæ-erant fores accurate aptatæ,
345  bifores: intus autem mulier proma noctesque diesque
     erat, quæ omnia asservabat mentis magna-prudentia,
     Euryclea, Opis filia Pisenoridæ.
     Hanc tum Telemachus allocutus-est, in-penum vocatam:

       Nutrix, age jam mihi vinum in amphoris hauri
350  suave, quale post illud dulcissimum _est,_ quod tu servas,
     illum exspectans infelicem, siquando venerit
     generosus Ulysses, mortem et fatum elapsus.
     Duodecim vero imple, et operculis apta omnes.[TR3]
     Ac mihi farinam infunde bene-consutis utribus:
355  viginti autem sint mensuræ molitæ frumenti farinæ.
     Ipsa vero sola scias: hæc autem conferta omnia adsint:
     sub-noctem enim ego _ea_ accipiam, quando jam
     mater in superna-conclavia ascenderit, somnumque cogitarit.
     Proficiscar enim in Spartam et in Pylum arenosam,
360  reditum sciscitaturus patris cari, sicubi audiero.

       Sic dixit; ejulavit vero cara nutrix Euryclea,
     et lugens, verbis alatis _eum_ allocuta-est:

       Cur vero tibi, care fili, in mente hæc cogitatio
     est? quonam autem vis ire multam per terram,
365  solus quum-sis _filius_ dilectus? ille vero periit longe a-
         patria,
     generosus Ulysses, alieno in populo.
     Hi vero tibi statim profecto mala machinabuntur posthac,
     ut dolo pereas; hæc vero ipsi omnia divident.
     Verum mane hic, tuis insidens; neque omnino te oportet
370  per pontum infructuosum mala pati, neque errare.

       Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     confide, nutrix: quippe nequaquam sine deo hoc consilium _est._
     Sed jura, _te_ non matri caræ hæc dicturam,
     priusquam quando undecimaque duodecimaque _dies_ affuerit,
375  aut ipsa desiderarit, et me-discessisse resciverit:
     ut ne flens corpus pulcrum lædat.

       Sic igitur dixit; anus vero deorum magnum jusjurandum juravit.
     Ac postquam juraverat, perfeceratque jusjurandum,
     statim inde illi vinum in amphoris hausit;
380  atque ei farinam infudit bene-consutis utribus;
     Telemachus vero domos ingressus, cum-procibus versabatur.

       Tum rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva;
     Telemachoque assimilata urbem obibat quaquaversum,
     et singulis viris astans dicebat sermonem:
385  vesperi vero ad navem celerem congregari jubebat.
     Ipsa autem porro Noemonem, Phronii clarum filium,
     poscebat navem celerem; ille vero ipsi lubens promisit.

       Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.
     Et tunc navem celerem in-mare protraxit, omniaque in ipsa
390  armamenta posuit, quæ naves bene tabulatæ ferunt;
     statuitque in extremitate portus; circum autem strenui socii
     frequentes congregabantur: deaque hortabatur singulos.

       Tunc rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva:
     festinavit ire ad ædes Ulyssis divini;
395  ibi procis dulcem somnum infudit,
     fallebatque bibentes; e-manibus _ipsis_ excutiebat pocula.
     Hi autem dormitum festinabant in urbem, neque amplius diu
     sedebant, quia ipsis somnus palpebris incidebat.
     Sed Telemachum allocuta-est cæsiis-oculis Minerva,
400  evocatum ex-ædibus bene-habitatis,
     Mentori similis tum corpore, tum etiam voce:

       Telemache, jam quidem tibi bene-ocreati socii
     sedent ad-remigium, tuum exspectantes impulsum:
     sed eamus, ne diutius differamus iter.

405    Sic igitur locuta præcessit Pallas Minerva
     celeriter; ille autem continuo post vestigia ibat deæ.
     Ac postquam ad navem devenerant et mare,
     invenerunt deinde in litore capite-comantes socios.
     Hos vero allocuta-est divina vis Telemachi:

410    Adeste, amici, viatica afferamus: omnia enim jam
     conferta _sunt_ in domo: mater vero mea neutiquam scit,
     neque aliæ ancillæ; una autem sola rem audivit.

       Sic igitur locutus præcessit; illi simul sequebantur.
     Ipsi vero inde omnia ferentes bene-tabulata in navi
415  deposuerunt, ut præcepit Ulyssis carus filius.
     Inde Telemachus navem conscendit, præibat autem Minerva,
     navisque in puppe consedit; prope autem eam
     sedebat Telemachus: illi vero retinacula solverunt;
     atque etiam ipsi _nave_ conscensa in transtris considebant.
420  His vero secundum ventum misit cæsiis-oculis Minerva,
     acrem Zephyrum, sonantem per obscurum pontum.
     Telemachus autem socios adhortatus[TR4] jussit
     armamenta tractare: hi vero adhortanti auscultarunt.
     Malum autem abiegnum cavam intra basem
425  statuerunt elevatum, et rudentibus colligarunt:
     trahebantque vela alba bene-tortis loris-bubulis.
     Flatu autem implevit ventus medium velum; ac fluctus circa
     carinam ater valde resonabat, nave eunte:
     hæc vero currebat per fluctum conficiens viam.
430  Quumque-ligassent inde armamenta celerem per navem nigram,
     statuerunt crateras, coronatos vino:
     libabantque immortalibus diis sempiternis;
     ex omnibus vero potissimum Jovis oculis-cæsiæ filiæ.
     Per-totam-noctem quidem illa et mane conficiebat iter.


[TR1] "cesserunt que" -> "cesseruntque"
[TR2] "dabo," -> "dabo."
[TR3] "omnes" -> "omnes."
[TR4] "ad hortatus" -> "adhortatus"




                   Odysseæ III.—Quæ in Pylo facta.

ARGUMENT: THE INTERVIEW OF TELEMACHUS AND NESTOR.

Telemachus, guided by Pallas in the shape of Mentor, arrives in the
morning at Pylos, where Nestor and his sons are sacrificing on the sea-
shore to Neptune. Telemachus declares the occasion of his coming: and
Nestor relates what passed in their return from Troy, how their fleets
were separated, and he never since heard of Ulysses. They discourse
concerning the death of Agamemnon, the revenge of Orestes, and the
injuries of the suitors. Nestor advises him to go to Sparta, and
inquire further of Menelaus. The sacrifice ending with the night,
Minerva vanishes from them in the form of an eagle: Telemachus is
lodged in the palace. The next morning they sacrifice a bullock to
Minerva; and Telemachus proceeds on his journey to Sparta, attended by
Pisistratus.

The scene lies on the sea-shore of Pylos.

TEXT:

  1    Sol autem prorupit, relicto pulcro lacu,
     cœlum in æreum, ut immortalibus luceret,
     et mortalibus hominibus super almam terram:
     illi autem ad-Pylum, Nelei bene-ædificatum oppidum,
  5  pervenerunt; hi vero (_Pylii_) in litore maris sacra faciebant,
     tauros totos-nigros, Neptuno cæruleis-capillis.
     Novem autem consessus erant, quingeni vero in unoquoque
     sedebant, et porriciebant in-singulis novem boves.
     Quum hi viscera gustarunt, deoque femora incenderunt,
 10  illi recta appellebant, atque vela navis æqualis
     legerunt tollentes, ipsamque in-portu-statuere, egressique-sunt
         ipsi:
     ac Telemachus nave egrediebatur: præibat autem Minerva.
     Illum prior allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

       Telemache, non tibi opus jam pudoris ne tantillum quidem:
 15  ideo enim et pontum pernavigasti, ut audires
     de-patre, ubi _eum_ occultet terra, et quodnam fatum adierit.
     Verum age nunc recta vade ad-Nestorem equûm-domitorem:
     videamus, quodnam consilium in præcordiis absconditum-habeat.
     Ora autem eum ipsum, ut vera dicat:
 20  mendacium vero non dicet; valde enim prudens est.

       Huic autem rursus Telemachus prudens contra locutus-est:
     Mentor, quonam-modo jam accedam, quoque-modo salutabo ipsum?
     neutiquam adhuc sermonum peritus-sum prudentium;
     pudor vero _est,_ juvenem virum seniorem interrogare.

 25    Hunc vero rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
     Telemache, alia quidem ipse in mente tua dispicies,
     alia vero et deus suggeret; non enim puto
     te diis invitis natumque-esse enutritumque.

       Sic igitur locuta præivit Pallas Minerva
 30  celeriter: ille vero continuo post vestigia ibat deæ.
     Venere autem in Pyliorum virorum congregationemque et consessus.
     Ibi Nestor sedebat cum filiis; circumque socii
     convivium apparantes, carnes assabant, aliasque transfigebant.
     Hi vero, ut hospites viderunt, conferti venerunt omnes,
 35  manibusque prehensabant, et considere jubebant.
     Primus Nestorides Pisistratus prope accedens,
     utrorumque prehendit manum _ipsos_que collocavit ad epulas,
     pellibus in mollibus, super arenas marinas,
     juxtaque fratrem Thrasymedem, et patrem suum.
 40  Præbuit autem inde viscerum partes, infundebatque vinum
     aureo poculo: propinans vero allocutus-est
     Palladem Minervam, filiam Jovis ægidem-tenentis:

       Supplica nunc, o hospes, Neptuno regi;
     hujus enim in-epulas incidistis, huc profecti.
 45  Ac postquam libaveris et supplicaveris, qua fas est,
     da et huic deinde poculum dulcis vini
     ad-libandum; quoniam et hunc puto immortalibus
     supplicare: omnes enim diis indigent homines.
     Sed junior est, ætasque-_ejus_-eadem mecum ipso:
 50  propterea tibi priori dabo aureum poculum.

       Sic locutus in manibus _deæ_ posuit poculum dulcis vini:
     gaudebat autem Minerva prudenti viro justo,
     eo-quod ipsi priori præbuerat aureum poculum.
     Statimque supplicavit multa Neptuno regi:

 55    Audi, Neptune terram-continens, neu dedigneris
     nobis supplicantibus perficere hæc opera.
     Nestori quidem omnium-primo et filiis gloriam præbe:
     ac deinde ceteris da gratam remunerationem,
     cunctis Pyliis, ob-inclytam hecatombam.
 60  Da vero etiam Telemachum et me re-confecta redire,
     cujus-gratia huc venimus celeri cum nave nigra.

       Sic igitur jam precabatur, et ipsa omnia perficiebat;
     dedit vero Telemacho pulcrum poculum duplex.
     Eodemque ipso-modo supplicavit Ulyssis carus filius.
 65  Hi autem ut assarant carnes superiores et _igni_ extraxerant
     partibus distributis, epulabantur splendidas epulas.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     illis inde sermonem exorsus-est Gerenius eques Nestor:

       Nunc jam decentius est inquirere et interrogare
 70  hospites quinam sint, postquam saturati-sunt cibo.
     O hospites, quinam estis? unde navigatis humidas vias?
     utrum ob aliquod negotium, an temere vagamini,
     tanquam prædones, per mare; qui-quidem errant,
     animas objectantes, malum alienis ferentes?

 75    Hunc rursus Telemachus prudens contra allocutus-est,
     confidens: ipsa enim _ei_ in animo confidentiam Minerva
     posuit, ut illum de patre absente interrogaret:
     [et ut ipsum gloria insignis inter homines haberet:]

       O Nestore Nelide, magna gloria Achivorum,
 80  interrogas, unde simus; ego vero tibi enarrabo.
     Nos ex Ithaca sub-Neio _sita_ venimus;
     negotium autem hoc privatum _est,_ non publicum, quod dico.
     Patris mei famam latam inquiro, sicubi audiero,
     divini Ulyssis audentis-animi; quem pridem aiunt,
 85  una tecum pugnantem, Trojanorum urbem evertisse.
     Alios enim omnes, quotquot cum-Trojanis pugnarunt,
     audivimus, quo-in-loco unusquisque perierit sæva morte:
     illius vero etiam mortem incognitam reddidit Saturnius.
     Non enim quisquam potest clare dicere, ubinam perierit;
 90  utrum ille in continenti domitus-sit a-viris infestis,
     an etiam in pelago inter fluctus Amphitritæ.
     Ideo nunc ad-tua genua venio, si velis
     illius tristem mortem enarrare, sicubi videris
     oculis tuis, aut alius orationem si-audiveris
 95  errantis; valde enim ipsum ærumnosum peperit mater.
     Nec quicquam mihi verecundans blandiaris, neu miserescens;
     sed probe mihi narres, utcunque tibi-contigit videre.
     Oro, si unquam tibi aliquod pater meus, strenuus Ulysses,
     sive dictum, sive aliquod factum pollicitus perfecit
100  populo in Trojanorum, ubi passi-estis detrimenta Achivi:
     horum nunc mihi memor-sis et mihi verum dicas.

       Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:
     o amice: quoniam me recordari-facis calamitatis, quam in illo
     populo passi-sumus robore indomiti filii Achivorum;
105  sive quanta cum navibus per obscurum pontum
     errantes ad prædam, quacunque duceret Achilles;
     sive quanta etiam circa urbem magnam Priami regis
     præli-fecimus; ibi vero inde occisi-sunt, quotquot optimi:
     illic quidem Ajax jacet Mavortius, illic vero Achilles,
110  illic et Patroclus, diis _belli_ auctor similis;
     illic et meus dilectus filius, simul fortis et eximius,
     Antilochus, supra-modum currendo velox ac pugnator;
     aliaque multa præter hæc passi-sumus mala; quis illa
     omnia enarraret mortalium hominum?
115  neque si vel quinquennio et sexennio hic-permanens
     interrogaveris, quot illic passi-sunt mala divini Achivi:
     prius tædio-affectus tuam ad-patriam terram perveneris.
     Novennio enim ipsis mala machinati-sumus circumvenientes
     omnigenis dolis: vix tandem finem-dedit Saturnius.
120  Ibi nullus unquam prudentia comparari contra
     voluit, quippe valde multum _eos_ superabat divinus Ulysses
     omnigenis dolis, pater tuus; siquidem revera
     illius gnatus es; admiratio me tenet aspicientem.
     Profecto enim sermones quidem similes, nec putares
125  virum juniorem tantopere _ipsi_ similiter loqui.
     Ibi nempe usque quidem ego et divinus Ulysses,
     neque unquam in concione diverse dicebamus, nec in consilio,
     sed eundem animum habentes, mente et prudenti consilio
     consultabamus, Argivis ut quam optima fierent.
130  At postquam Priami urbem destruximus excelsam,
     abivimusque in navibus, deusque dispersit Achivos:
     tunc sane Jupiter tristem in mente moliebatur reditum
     Argivis: quia nequaquam prudentes neque justi
     omnes erant; ideoque ipsorum multi malum fatum consecuti-sunt,
135  ira ex perniciosa Minervæ forti-patre-natæ,
     quæ contentionem Atridas inter ambos posuit.
     Hi vero convocatis ad concionem omnibus Achivis,
     temere, at non ut decuerat, sub solem occidentem, _post cœnam,_
     (ac venerant vino gravati filii Achivorum)
140  sermonem proferebant, cujus gratia populum congregarant.
     Ibi nempe Menelaus jubebat omnes Achivos
     reditus meminisse super lata dorsa maris:
     nec-tamen Agamemnoni omnino placebat: volebat enim _is_
     populum detinere, facereque sacras hecatombas,
145  ut illam Minervæ vehementem iram placaret;
     stultus, neque istud noverat, quod _iis_ non persuasurus esset.
     Non enim subito deorum vertitur mens sempiternorum.
     Sic hi quidem asperis sibi-vicissim-respondentes verbis
     stabant: ac surrexere bene-ocreati Achivi,
150  clamore ingenti: bifariam autem ipsis placebat consilium.
     Per-noctem quidem dormivimus, perniciosa mentibus cogitantes
     mutuo: in _nos_ enim Jupiter parabat damnum mali.
     Mane autem alii quidem naves deduximus in mare divinum,
     resque imposuimus, profundeque-cinctas mulieres.
155  Dimidia vero inde pars-populi se-continebat manens
     illic, apud Atriden Agamemnonem, pastorem virorum:
     dimidia autem conscensis _navibus_ vela-dabamus; hæ autem valde
         cito
     navigabant; stravit autem deus vastum pontum.
     In Tenedum inde quum-venissemus, fecimus sacra diis,
160  domum festinantes; Jupiter vero nondum meditabatur reditum:
     infestus, qui contentionem concitavit malam secundo iterum.
     Alii quidem aversis iverunt navibus utrinque-recurvis,
     _qui_ circa Ulyssem _erant_ regem prudentem, variis-consiliis-
         instructum,
     rursus Atridæ Agamemnoni gratificantes.
165  Sed ego cum navibus confertis, quæ me sequebantur,
     fugi, quoniam cognoscebam, quod jam mala meditabatur deus.
     Fugit porro Tydei filius Mavortius, excivitque socios;
     sero vero tandem ad nos venit flavus Menelaus,
     in Lesbo autem invenit de-longa navigatione deliberantes:
170  utrum supra Chium iremus asperam,
     insulam versus Psyriam, ipsam a sinistris habentes;
     an infra Chium, propter ventosum Mimantem.
     Rogabamus autem deum, ut-ostenderet signum; atque nobis
     ostendit, et jussit pelagus medium in Eubœam
175  secare, ut quam-celerrime infortunium effugeremus.
     Ortus-est autem stridulus ventus spirare: _naves_ vero valde cito
     piscosas vias percurrerunt, ad Geræstumque
     nocturnæ deductæ-sunt: Neptuno autem taurorum
     multa femora _igni_ imposuimus, pelagus magnum emensi.
180  Quartus dies erat, quando in Argo naves æquales
     Tydidæ socii Diomedis equûm-domitoris
     statuere: atque ego Pylum versus _cursum_ tenui; nec unquam
         desiit
     ventus, postquam primum deus dimisit flaturum.
     Sic veni, dilecte fili, inscius; nec quicquam scio
185  de-illis, et qui servati-sint Achivorum, quique perierint.
     Quæcunque autem in ædibus sedens nostris
     audivi, qua fas est, doceberis, nec te celabo.
     Bene quidem Myrmidonas dicunt rediisse hastis-exercitatos,
     quos ducebat Achillis magnanimi præclarus filius:
190  bene etiam Philocteten, Pæantis illustrem filium:
     omnes porro Idomeneus in-Cretam duxit socios,
     qui fugerunt ex bello, pontusque ei nullum abstulit.
     Atriden vero et ipsi auditis, procul quanquam estis,
     utque venit, utque Ægisthus _ei_ molitus-est tristem interitum.
195  Sed sane ille quidem graviter luit.
     Adeo bonum _est,_ et filium interemti relictum-esse
     viri; quoniam et ille ultus-est patris-occisorem
     Ægisthum dolosum, qui ei patrem inclytum interfecerat.
     Et tu, amice, (valde enim te video pulcrumque magnumque)
200  fortis esto, ut aliquis tibi et posterorum bene dicat.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     o Nestor Nelide, magna gloria Achivorum,
     et abunde ille quidem ultus-est, et ei Achivi
     deferent gloriam amplam, _quæ_ et posteris innotescat.
205  Utinam enim mihi tantam dii potentiam dedissent,
     ut-ulciscerer procos de-injuria molesta,
     qui mihi contumeliose-agentes, improbissima machinantur.
     Sed non mihi hujusmodi destinarunt dii felicitatem,
     patrique meo et mihi: nunc vero opus-est pati omnino.

210    Huic autem respondit deinde Gerenius Nestor:
     o amice: quandoquidem hæc me recordari-fecisti et protulisti:
     aiunt procos tuæ matris gratia multos
     in ædibus, invito te, mala machinari.
     Dic mihi, num lubens subigeris, an-te quidem cives
215  odio-habent in populo, sequentes dei vocem?
     Quis vero scit, an non aliquando eorum violentiam ulciscatur
         reversus,
     sive ipse solus, sive et universi Achivi?
     Si enim te sic vellet amare cæsiis-oculis Minerva,
     quemadmodum tunc Ulyssis curam gerebat gloriosi,
220  populo in Trojanorum, ubi passi-sumus dolores Achivi
     (non enim unquam vidi usque-adeo deos manifeste amantes,
     quemadmodum illi manifeste astitit Pallas Minerva):
     si te adeo vellet amare, curaretque animo,
     tum aliquis (_quivis_) illorum utique oblivisceretur nuptiarum.

225    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     o senex, nunquam hanc rem perfectum-iri existimo:
     nimis enim magnum dixisti; stupor me tenet; non mihi-certe
     speranti ea contingeret, ne si quidem dii sic vellent.

       Hunc vero rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
230  Telemache, quale tibi dictum effugit septum dentium!
     Facile deus, volens, etiam e-longinquo virum servarit.
     Malim vero ego, etiam dolores multos passus,
     domumque redire, et reditus diem videre,
     quam, reversus, perire ad-focum _meum,_ ut Agamemno
235  periit sub Ægisthi dolo et suæ uxoris.
     Verum enimvero mortem omnibus-æque-gravem ne dii quidem ipsi
     etiam ab-amato viro possunt arcere, quando _eum_
     fatum perniciosum corripuerit longum-sternentis mortis.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
240  Mentor, ne-amplius hæc inter-nos disseramus, mœsti quidem:
     illi vero non-amplius reditus verus, sed ei jam
     moliti-sunt immortales mortem et fatum atrum.
     Nunc vero volo rem aliam inquirere et interrogare
     Nestorem: quoniam novit jura et prudentiam præ-aliis.
245  Ter enim jam ipsum dicunt imperasse ævis virorum:
     adeo mihi immortalis velut-videtur aspectu.
     O Nestor Nelide, tu vero verum dic:
     quomodo mortuus-est Atrides late-imperans Agamemno?
     ubi Menelaus erat? quam vero illi machinatus-est mortem
250  Ægisthus dolosus? quoniam occidit _se_ multo præstantiorem.
     An non in-Argo erat Achaico _Menelaus,_ sed alicubi alibi
     errabat apud homines, ille vero sumto-animo interfecit?

       Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:
     profecto ego tibi, fili, vera omnia narrabo.
255  Nempe hoc ipse fere suspicaris, quemadmodum evenit.
     Si viventem Ægisthum in ædibus deprehendisset
     Atrides, a-Troja profectus, flavus Menelaus:
     sane ei nec mortuo superfusam terram injecissent,
     sed certe hunc canesque et aves dilaniassent,
260  jacentem in campo procul ab-Argo; neque ulla ipsum
     deplorasset Achivarum: valde enim magnum molitus-erat facinus.
     Nos enim illic multa obeuntes certamina,
     sedebamus; ille vero securus in-secessu Argi equos-pascentis
     multum Agamemnoniam uxorem demulcebat verbis.
265  Hæc vero primo quidem abnuebat facinus indignum,
     divina Clytæmnestra; mente enim utebatur bona:
     atque aderat etiam cantor vir, cui plurimum mandarat
     Atrides, ad-Trojam proficiscens, ut-servet uxorem.
     Sed quum jam ipsum fatum deorum irretivit ut-domaretur,
270  tum vero hunc quidem cantorem ducens in insulam desertam,
     dereliquit avibus capturam et prædam futurum:
     ipsam vero volens volentem duxit suam in-domum;
     multa autem femora adolebat deorum sacris super aris,
     multaque donaria suspendit, textiliaque, aurumque,
275  perfecto magno opere, quod nunquam sperasset animo.
     Nos quidem enim simul navigabamus, a-Troja profecti,
     Atrides _Menelaus_ et ego, amice affecti invicem.
     Sed quum ad-Sunium sacrum pervenissemus, promontorium Athenarum,
     illic gubernatorem Menelai Phœbus Apollo
280  suis mitibus telis aggrediens occidit,
     clavum in manibus currentis navis tenentem,
     Phrontin Onetoriden; qui vincebat gentes hominum
     nave gubernanda, quoties ingruebant procellæ.
     Sic ille quidem illic detentus-est, deproperans licet iter,
285  ut socium sepeliret, et inferias faceret.
     Sed quando jam et ille, profectus super obscurum pontum
     in navibus cavis, Malearum ad-montem excelsum
     pervenit properans: tum vero invisum iter late-sonans Jupiter
     _ei_ destinavit, stridulorumque ventorum flatum immisit,
290  fluctusque tumidos, ingentes, æquales montibus.
     Illic disjunctis _navibus,_ has quidem Cretæ admovit;
     ubi Cydones habitabant, Iardani circa fluenta.
     Est autem quædam lævis excelsaque in mare _procurrens_ petra,
     ad-fines Gortynis, in obscuro ponto;
295  hic Notus ingentem fluctum ad sinistrum promontorium pellebat,
     in Phæstum; parvulus autem lapis magnum fluctum inhibet.
     Hæ quidem eo venere: vix autem effugerunt mortem
     viri: at naves ad saxa _allisas_ fregerunt
     fluctus: sed quinque naves cæruleis-proris
300  Ægypto admovit ferens ventusque et unda.
     Sic ille quidem ibi plurimum victum et aurum congregans
     errabat cum navibus apud alius-linguæ homines.
     Interea vero ista Ægisthus molitus-est domi tristia,
     occidens Atriden: subactus-est autem populus sub illo.
305  Septennium vero _is_ imperavit divitibus Mycenis;
     at octavo _anno_ ei in-perniciem venit divinus Orestes
     retro ab-Athenis; atque interfecit patris-occisorem,
     Ægisthum dolosum; qui illi patrem inclytum interfecerat.
     Atque hic quum hunc occidisset, dedit cœnam-sepulcralem Argivis
310  matrisque invisæ et imbellis Ægisthi:
     eodemque-die ei supervenit bello strenuus Menelaus,
     plurima bona vehens, quantum ei naves onus ferre-poterant.
     Et tu, amice, ne diutius a domo procul erres,
     bonisque relictis virisque in tuis ædibus
315  adeo insolentibus: ne tibi omia devorent
     bona, inter-se-divisa, tu vero vanum iter feceris.
     Sed ad Menelaum quidem ego adhortor et jubeo _te_
     proficisci; ille enim nuper aliunde venit
     ex iis hominibus, unde non speraret animo
320  _se_ rediturum, quemcunque primum abegerint procellæ
     in pelagus vastum tantum: unde utique nec aves
     intra-annum venire-possunt, quoniam magnumque horrendumque.
     Sed ito nunc cum nave tua et tuis sociis:
     sin vero velis terrestri-itinere, aderit tibi currusque et equi,
325  aderuntque tibi filii mei, qui tibi duces erunt
     in Lacedæmonem divinam, ubi _est_ flavus Menelaus.
     Ora autem eum ipsum, ut vera _tibi_ dicat:
     mendacium vero non dicet: valde enim prudens est.

       Sic dixit: sol autem occidit et tenebræ supervenerunt.
330  Inter-hos vero et dixit dea cæsiis-oculis Minerva:

       O senex, profecto hæc recte dixisti:
     sed agite, secate quidem linguas, miscete autem vinum,
     ut Neptuno et aliis immortalibus
     ubi-libaverimus, de-cubitu cogitemus; ejus enim hora _adest._
335  Jam enim lumen ivit sub occasum; nec decet
     diu deorum in epulo sedere, sed abire.

       Dixit Jovis filia; hi vero auscultarunt locutæ.
     Ipsis autem præcones aquam manibus infuderunt;
     juvenes vero crateras coronarunt potu;
340  distribueruntque inde omnibus, auspicantes poculis;
     linguas autem in igne conjecerunt, surgentesque libarunt.
     Ac postquam libarant, biberantque quantum cupiebat animus,
     tum vero Minerva et Telemachus deo-similis
     ambo volebant cavam ad navem redire.
345  Nestor autem detinebat _eos_ incessens verbis:

       Jupiter hoc prohibeat, et immortales dii ceteri,
     ut vos a me celerem ad navem eatis,
     tanquam ab-aliquo vel prorsus vestis-carenti, aut pauperculo,
     cui nec lænæ nec stragula multa _sint_ in domo,
350  _quibus_ neque ipse molliter, neque hospites indormiant.
     At mihi sunt lænæ et stragula pulcra.
     Nunquam certe hujus viri Ulyssis carus filius
     navis in tabulatis cubaverit, dum equidem
     vixero, deinde vero liberi _mihi_ in ædibus relinquantur,
355  hospites qui-excipiant, quicunque meam domum venerit.

       Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
     bene sane hæc dixisti, senex amice: tibi vero decet
     Telemachum parere, quoniam longe melius sic.
     Verum hic quidem nunc te sequetur, ut dormiat
360  tuis in ædibus; ego autem ad navem nigram
     ibo, ut confirmemque socios præcipiamque singula.
     Solum enim inter illos seniorem me-profiteor esse;
     at ceteri ob-amicitiam juniores viri _nos_ comitantur,
     omnes æquales-ætate magnanimo Telemacho.
365  Illic cubaverim cava in nave nigra,
     nunc: sed mane ad Cauconas magnanimos
     ibo, ubi debitum mihi debetur, non-sane recens,
     neque exiguum: tu vero hunc, quoniam tuam venit domum,
     deduc cum curru et filio: daque ei equos,
370  qui tibi celerrimi _sint_ currendo et robore fortissimi.

       Sic igitur locuta abiit cæsiis-oculis Minerva,
     aquilæ similis: stupor vero cepit omnes videntes.
     Admirabatur autem senex, ut vidit oculis;
     Telemachique prendit manum, verbumque dixit et elocutus-est:

375    O amice, haud te opinor ignavum et imbellem fore,
     siquidem te juvenem sic dii ductores comitantur.
     Non enim quisquam hic alius cœlestes domos habitantium,
     sed Jovis filia, augustissima Tritogenia,
     quæ tibi et patrem strenuum inter Argivos honorabat.
380  At, regina, propitia-sis; daque mihi gloriam eximiam,
     ipsi, et filiis, et venerandæ uxori:
     tibi autem ego sacrificabo bovem anniculam, lata-fronte,
     indomitam, quam nondum sub jugum duxit vir:
     hanc tibi ego sacrificabo, auro cornibus circumfuso.

385    Sic dixit supplicans; hunc vero audivit Pallas Minerva.
     Illos autem præibat Gerenius eques Nestor,
     filios et generos, suas ad ædes pulcras.
     Sed postquam ad-ædes venerant inclytas regis,
     ordine sedebant per sediliaque sellasque.
390  His vero senex, ubi-advenerant, craterem miscuit
     vini dulcis-potu, quod undecimo anno
     aperuit proma, et operculum demsit:
     hujus senex craterem miscuit; plurimum vero Minervæ
     supplicabat libans, filiæ Jovis ægidem-tenentis.

395    Sed ut libarant, biberantque quantum volebat animus,
     alii quidem decubituri abierunt domum quisque:
     hunc vero illic decumbere-fecit Gerenius eques Nestor,
     Telemachum, carum filium Ulyssis divini,
     tornatis in lectis, sub porticu sonora:
400  juxta _eum_ vero bellicosum Pisistratum, ducem virorum,
     qui ei adhuc cælebs filiorum erat in ædibus.
     Ipse autem dormivit in-recessu domus excelsæ:
     huic vero uxor regina lectum paravit et cubile.

       Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
405  surrexit e lecto Gerenius eques Nestor.
     Egressusque consedit super politos lapides,
     qui illi erant ante fores excelsas,
     albi, resplendentes unguento; quibus quidem antea
     Neleus insidebat, diis consiliarius par;
410  at ille quidem jam fato domitus ad-Orcum descenderat,
     Nestor autem tum insidebat Gerenius, custos Achivorum,
     sceptrum tenens; circum autem filii frequentes congregabantur,
     e thalamis egressi, Echephronque, Stratiusque,
     Perseusque, Aretusque, et deo-par Thrasymedes:
415  his vero deinceps sextus Pisistratus venit heros:
     juxta autem Telemachum deo-similem collocarunt ducentes.
     Illis vero sermones exorsus-est Gerenius eques Nestor:

       Celeriter mihi, filii cari, perficite voluntatem,
     ut scilicet omnium-primam inter-deos propitiem Minervam,
420  quæ mihi manifesta venit dei ad convivium opiparum.
     Verum age, alius quidem rus ad-quærendam bovem eat, ut celerrime
     veniat, adducatque _eam_ boum bubulcus vir;
     unus autem ad Telemachi magnanimi navem nigram
     profectus, omnes socios adducat, relinquat vero duos solos:
425  unus porro aurificem Laerceum huc jubeat
     venire, ut aurum bovis cornibus circumfundat.
     At ceteri manete hic simul-omnes; mandate autem intus
     ancillis per domum inclytam convivium apparare,
     sediliaque lignaque undique, et limpidam afferre aquam.

430    Sic dixit; illi autem omnes properabant: venit quidem bos
     ex agro, veneruntque celeri a nave æquali
     Telemachi socii magnanimi: venit porro faber,
     arma in manibus tenens fabrilia, instrumenta artis,
     incudemque, malleumque, bene-factamque forcipem,
435  quibus-quidem aurum elaborabat; venit vero Minerva,
     sacris adfutura: senex autem eques Nestor
     aurum dedit: ille vero deinde bovis cornibus circumfudit,
     ubi-elaborarat, ut ornatum dea gauderet intuita.
     Bovem autem ducebant cornibus Stratius et divinus Echephron.
440  Aquam vero ipsis Aretus in floribus-cælatis-ornato lebete
     venit e thalamo ferens; alteraque gestabat molas
     in canistro; securim autem bellicosus Thrasymedes
     acutam tenens in manibus astabat, bovem cæsurus.
     Perseus vero vas tenebat: senex autem eques Nestor
445  aquamque molasque prælibabat: multumque Minervæ
     supplicabat primitias-offerens, e-capite pilos in ignem
         conjiciens.

       Ac postquam precati-sunt, et molas projecerunt,
     statim Nestoris filius, magnanimus Thrasymedes,
     feriit _bovem_ prope stans: securis autem abscidit nervos
450  cervicales, solvitque bovis robur: et alte-precatæ-sunt
     filiæque nurusque, et pudica uxor
     Nestoris, Eurydice, maxima-natu Clymeni filiarum.
     Hi quidem deinde tollentes bovem a terra spatiosa
     tenebant: at mactavit Pisistratus, dux virorum.
455  Ex-illa autem ut niger sanguis fluxerat, reliqueratque ossa
         animus,
     cito dein ipsam divisere; statimque femora exciderunt
     omnia rite, et adipe cooperuerunt,
     _hanc_ duplicantes; super ea vero frusta-cruda-imposuere.
     Adolebatque in lignis-fissis senex, insuperque nigrum vinum
460  libabat; juvenes vero juxta eum tenebant verua-quinque-cuspidum
         manibus.
     Sed ubi femora exusta-erant, et viscera gustarant,
     minutatim-secuere cetera, et verubus transfixere,
     assabantque, acuta verua in manibus tenentes.

       Interea vero Telemachum lavit pulcra Polycaste,
465  Nestoris minima-natu filia Nelidæ.
     Ac postquam laverat, et unxerat pingui oleo,
     eique indusium pulcrum circumjecerat et tunicam,
     _ipse_ e lavacro exiit, corpore immortalibus similis:
     juxtaque Nestorem consedit, pastorem virorum.

470    Hi vero postquam assarant carnes superiores, et _igni_
         extraxerant,
     epulabantur sedentes; deinde viri præstantes surgebant,
     vinum infundentes in aureis poculis.
     Ac quum potus et cibi desiderium exemissent,
     illis dein sermones exorsus-est Gerenius eques Nestor:

475    Filii mei, agite, Telemacho pulcris-jubis equos
     jungite sub currum ducentes, ut conficiat iter.

       Sic dixit; hi vero ei statim auscultarunt ac paruerunt:
     celeriterque junxere sub currum veloces equos.
     Ac mulier proma panem et vinum imposuit,
480  obsoniaque, qualia edunt Jovis-alumni reges.
     Inde Telemachus perpulcrum conscendit currum:
     juxta _eum_ vero Nestorides Pisistratus, dux virorum,
     in currumque conscendit, et habenas cepit manu:
     scuticaque-percussit _equos_ ut-currerent: hi vero non inviti
         volarunt
485  in campum, reliqueruntque Pyli excelsam urbem;
     ac per-totum-diem quatiebant jugum utrinque habentes.

       Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ:
     ad Pheras autem venerunt, Dioclis ad domum,
     filii Orsilochi, quem Alpheus genuit filium.
490  Ibi vero noctem dormiverunt: illeque iis hospitalia apposuit.

       Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     equosque junxerunt, et currum varium conscenderunt;
     [eque vestibulo agitarunt, et e-porticu sonora:]
     scuticaque-percussit _equos_ ut-currerent: hi vero non inviti
         volarunt.
495  Venerunt autem in campum frugiferum; ibi vero inde
     conficiebant iter: tantopere enim _eos_ extulere veloces equi.
     Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.




                 Odysseæ IV.—Quæ in Lacedæmone facta.

ARGUMENT: THE CONFERENCE WITH MENELAUS.

Telemachus with Pisistratus arriving at Sparta, is hospitably received
by Menelaus to whom he relates the cause of his coming, and learns from
him many particulars of what befell the Greeks since the destruction of
Troy. He dwells more at large upon the prophecies of Proteus to him in
his return; from which he acquaints Telemachus that Ulysses is detained
in the island of Calypso.

In the meantime the suitors consult to destroy Telemachus on the voyage
home. Penelope is apprised of this; but comforted in a dream by Pallas,
in the shape of her sister Iphthima.

TEXT:

  1    Hi autem pervenere in-cavam Lacedæmonem cavernosam;
     ad ædes vero agebant Menelai gloriosi.
     Hunc invenere præbentem-epulum nuptiale multis sodalibus,
     filii atque filiæ eximiæ, sua in domo.
  5  Hanc quidem Achillis perrumpentis-agmina-virorum filio mittebat:
     in Troja enim primum spoponderat et annuerat _se_
     _eam_ daturum: illis vero dii nuptias perficiebant.
     Hanc igitur ipse illuc cum-equis et curribus mittebat, ut-iret
     Myrmidonum in urbem inclytam, quibus _ille_ imperabat.
 10  Filio autem e-Sparta Alectoris nuptum-dabat filiam,
     qui ei sero-natus erat, fortis Megapenthes,
     e serva: Helenæ autem dii prolem non-amplius dabant,
     ex-quo semel pepererat filiam amabilem,
     Hermionen, quæ speciem habebat aureæ Veneris.

 15    [Sic hi quidem epulabantur per altam magnam domum,
     vicini atque amici Menelai gloriosi,
     oblectantes-se: inter eos vero cantabat divinus cantor,
     citharam-pulsans; duoque saltatores inter eos,
     _illo_ cantum auspicante, saltabant in medio.]

 20    Hi autem in vestibulo ædium, ipsique et equi,
     Telemachusque heros, et Nestoris inclytus filius,
     steterunt: ac progressus vidit _eos_ præstans Eteoneus,
     sedulus famulus Menelai gloriosi.
     Ivit autem annuntiaturus per ædes pastori virorum,
 25  propeque stans verbis alatis _eum_ allocutus-est:

       Hospites en quidam isti _adsunt,_ Jovis-alumne o Menelae,
     viri duo, soboli vero Jovis magni similes-sunt.
     Sed dic, utrum ipsis solvamus veloces equos,
     an ad-alium dimittamus ut-eant, qui _eos_ amice-excipiat.

 30    Hunc autem valde indignatus allocutus-est flavus Menelaus:
     non quidem stultus eras, Boethide Eteoneu,
     antea: at nunc quidem, veluti puer, puerilia loqueris.
     Profecto jam nos, hospitalia multa postquam-comedimus
     aliorum hominum, hunc venimus: utinam Jupiter
 35  in-posterum quidem liberarit ab-ærumna. Sed solve equos
     hospitum, atque ipsos introduc ad-epulandum.

       Sic dixit: ille vero e domo proruit, vocabatque alios
     sedulos famulos, una ut-sequerentur se ipsum.
     Hi vero equos quidem solverunt sub jugo sudantes:
 40  et eos quidem alligarunt ad equina præsepia,
     apponebantque far, et hordeum album admiscuerunt:
     currus autem inclinarunt ad parietes collucentes:
     ipsos vero duxerunt-in augustam domum; hi autem videntes
     admirabantur _euntes_ per domum Jovis-alumni regis.
 45  Instar enim solis splendor erat, sive lunæ,
     domum per excelsam Menelai gloriosi.
     At postquam satiati-sunt videndo oculis,
     ad labra descendentes perpolita, lavarunt.
     Hos vero postquam ancillæ laverant et unxerant oleo,
 50  et lænas villosas circumjecerant _ipsis_ atque tunicas:
     in sellis consederunt _hi_ juxta Atriden Menelaum.
     Aquam autem ancilla gutturnio infundebat ferens,
     pulcro, aureo, super argenteo lebete,
     ad-lavandum: juxtàque politam extendit mensam.
 55  Cibum[TR1] vero veneranda proma apposuit ferens,
     fercula multa imponens, largiens de-præsentibus.
     [Coquus autem carnium lances apposuit elevatas
     diversarum: et eis apposuit aurea pocula.]
     Hosque dextera-prehendens allocutus-est flavus Menelaus:

 60    Cibumque gustate et gaudete. Ac deinde,
     cœnam quum-gustaveritis, interrogabimus, quinam sitis
     hominum: non enim vestrorum genus _oblivione_ periit parentum,
     sed virorum genus estis Jovis-alumnorum regum,
     sceptriferorum: quippe nequaquam ignavi tales genuerint.

 65    Sic dixit; atque ipsis terga bovis pinguia apposuit,
     assata, manibus prehensa, quæ ei in-honorem apposuerant ipsi.
     Hi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     tum vero Telemachus alloquebatur Nestoris filium,
 70  prope admoto capite, ut ne audirent ceteri:

       Considera, Nestoride, meo carissime animo,
     ærisque splendorem per domum sonoram,
     aurique, electrique, et argenti, atque eboris.
     Jovis utique talis _est_ Olympii intus aula.
 75  Quanta hæc infinita multa! admiratio me tenet intuentem.

       Hunc autem loquentem intellexit flavus Menelaus,
     et ipsos compellans, verbis alatis allocutus-est:

       Filii cari, cum-Jove quidem mortalium haud ullus contenderit:
     immortales enim hujus ædes et possessiones sunt:
 80  hominum vero aut aliquis mihi contendat, aut etiam non,
     opibus; certe enim multa passus et multum vagatus
     adduxi _hæc_ in navibus, et octavo _demum_ anno veni:
     ad-Cyprum, Phœnicenque, et Ægyptios vagatus,
     Æthiopasque adii, et Sidonios, et Erembos,
 85  et Libyam, ubi agni protinus cornuti sunt.
     Ter enim _ibi_ pariunt oves integrum per annum.
     Ibi quidem neque herus indigens _est,_ neque omnino pastor,
     casei et carnium, neque dulcis lactis:
     sed semper præbent per-totum-annum lac mulgendum.
 90  Dum ego circa illa multas facultates colligens
     errabam, interea mihi fratrem alius interfecit,
     clam, ex-improviso, dolo perniciosæ uxoris:
     adeo nequaquam gaudens hisce facultatibus impero.
     Et e-patribus ista debetis audivisse, quicumque vobis
 95  sunt: quandoquidem valde multa passus-sum, et perdidi domum,
     perquam habitantibus-commodam, continentem multa et pretiosa.
     Quorum utinam vel tertiam habens in ædibus partem
     habitarem, at viri salvi essent, qui tum periere
     Troja in lata, longe ab-Argo equos pascente.
100  Sed tamen omnes quidem lugens et deflens,
     (crebro in ædibus desidens nostris,
     modo quidem luctu mentem oblector, modo autem rursus
     quiesco: cita vero _venit_ satietas tremendi luctus)
     horum omnium-causa non tantum lugeo, dolens licet,
105  ut unius-gratia, qui mihi somnum invisum-facit et cibum,
     recordanti: quoniam nullus Achivorum tanta molitus-est,
     quanta Ulysses molitus-est et pertulit: huic autem destinatum-
         erat
     ipsi dolores ut-forent, mihi vero mœror semper gravissimus
     de-eo, quoniam diu longe-abest; nec quicquam scimus,
110  vivatne ille, an mortuus-sit: deflent certe illum
     Laertesque senex, et prudens Penelope,
     Telemachusque, quem reliquit recens natum in domo.

       Sic dixit: huic autem ob-patrem desiderium excitavit fletus.
     Lacrimam vero a palpebris humi demisit, de-patre audiens,
115  lænam purpuream oculis prætendens
     utraque manu: animadvertit autem ipsum Menelaus;
     deliberavitque deinde in mente et in animo,
     utrum eum ipsum patris sineret meminisse,
     an prior interrogaret, singulaque exploraret.

120    Dum ille hæc deliberabat in mente et in animo,
     Helena ex thalamo odorifero alte-tecto
     egressa-est, Dianæ aureum-arcum-habenti similis.
     Huic autem ilico Adrasta sellam bene-factam posuit:
     Alcippe vero tapetem ferebat mollis lanæ:
125  Phylo autem argenteum calathum ferebat, quem illi dedit
     Alcandra, Polybi uxor, qui habitabat in Thebis
     Ægyptiis, ubi plurimæ in ædibus possessiones jacent:
     qui Menelao dedit duo argentea labra,
     geminosque tripodas, decemque auri talenta.
130  Seorsum vero rursus Helenæ uxor _ejus_ dedit pulcra dona;
     aureamque colum, calathumque infra-circinatum præbuit,
     argenteum, auro vero superius labia munita-erant.
     Hunc igitur ei ancilla Phylo apposuit ferens,
     filo elaborato repletum: ac super eum
135  colus extensa-erat, violaceam lanam habens.
     Sedit autem in sella, et scabellum sub pedibus erat.
     Continuo vero hæc verbis maritum interrogabat singula:

       Scimusne jam, Menelae Jovis-alumne, quosnam hi
     hominum se-profiteantur venisse nostram domum?
140  Mentiar, an verum dicam? jubet autem me animus.
     Non enim _me_ ullum puto similem adeo vidisse
     nec virum nec mulierem, (admiratio me tenet adspicientem;)
     ut hic Ulyssis magnanimi filio similis-est,
     Telemacho, quem reliquit recens natum in domo
145  ille vir, quando mei impudentis gratia Achivi
     venistis sub Trojam, bellum sævum excitantes.

       Hanc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:
     sic nunc et ego existimo, uxor, ut tu conjicis:
     illius enim ejusmodi _sunt_ pedes, ejusmodique manus:
150  oculorumque jactus, caputque, et superne comæ.
     Et nunc sane ego recordatus de Ulysse
     loquebar, quanta ille, ærumnas-patiens, toleraverit
     pro me: atque hic amaram sub palpebris lacrimam stillabat,
     lænam purpuream oculis obtendens.

155    Hunc vero rursus Nestorides Pisistratus contra allocutus-est:
     Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,
     illius quidem hic filius _est_ vere, quemadmodum dicis;
     sed modestus est, indignumque-putat in animo,
     huc profectus primum, interpellationes proferre
160  coram te, cujus nos, dei tanquam, delectamur voce.
     Ceterum me misit Gerenius eques Nestor,
     hunc simul comes ut-sequerer; cupiebat enim te videre,
     ut ei aut sermonem aliquem suggereres, aut aliquod opus.
     Plurimos enim dolores habet de-patre filius absente
165  in domo _sua,_ cui non alii auxiliatores sunt;
     sicut nunc Telemacho hic quidem (_pater_) abest, neque ei alii
     sunt, qui in populo avertant _ab eo_ calamitatem.

       Hunc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:
     dii boni, certe perquam amici viri filius meam domum
170  venit, qui mea gratia plurima exanclavit certamina:
     atque ipsum cogitabam _huc_ profectum _me_ amice-excepturum præ
         aliis
     Argivis, si nobis super mare reditum dedisset
     navibus velocibus fieri Olympius late-sonans Jupiter.
     Et sane ei in Argo condidissem urbem, et ædes exstruxissem,
175  et Ithaca advecto cum facultatibus et filio suo
     et omnibus civibus, una urbe evacuata,
     _earum_ quæ circumhabitantur regunturque a-me ipso.
     Et crebro, hic si-essemus, una-versaremur: nec nos
     aliud _quicquam_ diremisset amantesque oblectantesque-nos,
180  antequam tandem mortis nigra nebula nos obtexisset.
     Sed hæc quidem futurum-erat ut-invideret deus ipse,
     qui illum infelicem non-reducem solum reddidit.

       Sic dixit: his vero omnibus desiderium excitavit fletus.
     Flebat quidem Argiva Helena, Jove enata;
185  flebat etiam Telemachusque et Atrides Menelaus;
     neque Nestoris filius absque-lacrimis habebat oculos.
     Recordabatur enim in animo eximii Antilochi,
     quem Auroræ interfecit splendidæ inclytus filius:
     hujus ille recordatus verba alata dixit:

190    Atride, supra quidem _alios_ te mortales prudentem esse
     Nestor dicebat senex, quando mentionem-faceremus tui:
     [ipsius in ædibus, et nos-mutuo alloqueremur:]
     atque nunc, si qua licet, pareas mihi; non enim ego
     delector flens inter-cœnandum: sed et Aurora
195  aderit mane-genita: gravor quidem neutiquam
     deflere _eum,_ quicunque mortuus-fuerit mortalium et fatum
         obierit.
     Hic nimirum et honor solus _est_ miseris mortalibus,
     comam tondere _amicos de mortuis,_ profundereque lacrimas de-
         genis.
     Etenim meus obiit frater, neutiquam ignavissimus
200  Argivorum: debes autem tu nosse: non enim ego
     congressus-sum, nec vidi: supra autem alios dicunt fuisse
     Antilochum, supra quidem _alios_ currendo velocem ac bellatorem.

       Hunc autem respondens affatus-est flavus Menelaus:
     o amice: quandoquidem tanta dixisti, quanta prudens vir
205  diceret et faceret, etiam qui major-natu esset:
     (talis enim et patris _es,_ quare etiam prudenter loqueris:
     facile autem conspicua _est_ proles viri, cui Saturnius
     felicitatem destinaverit et uxorem-ducenti et nascenti,
     quemadmodum nunc Nestori dedit perpetua diebus omnibus,
210  ipsum quidem molliter senescere in ædibus,
     filios porro prudentesque et hastis (_bello_) esse optimos)
     nos vero fletum quidem sinamus, qui prius incidit:
     cœnæ autem rursus memores-simus, manibusque aquam
     infundant: sermones autem etiam mane erunt
215  Telemacho et mihi, ut-colloquamur inter-nos.

       Sic dixit: Asphalion vero aquam manibus infundebat,
     sedulus famulus Menelai gloriosi.
     Hi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.

       Tum vero aliud cogitavit Helena, Jove enata:
220  protinus inde in vinum misit medicamen, unde bibebant,
     luctui-iræque-adversum, malorum oblivionem-inducens omnium.
     Qui illud biberit, postquam crateri mixtum-fuerit,
     non tota-die profuderit lacrimam de genis,
     ne si quidem ei mortui-fuerint materque paterque;
225  ne si quidem ei coram fratrem, aut carum filium
     ferro trudicarint, ipse vero oculis videret.
     Talia Jovis filia habebat medicamina sollerter-excogitata,
     bona, quæ ei Polydamna præbuerat, Thonis uxor,
     Ægyptia; ubi plurima producit alma terra
230  medicamina, multa quidem bona mixta, multa autem perniciosa:
     medicus vero _ibi_ unusquisque _est_ peritus supra omnes
     homines: sane enim Pæonis sunt ex-genere.
     Ac postquam immiserat, jusseratque vinum-infundi,
     denuo verbis excipiens _maritum_ allocuta-est:

235    Atride Menelae, Jovis-alumne, atque etiam hi
     virorum fortium filii, (enimvero deus alias alii
     Jupiter bonumque malumque dat: potest enim omnia)
     sane nunc convivamini, sedentes in ædibus,
     et sermonibus delectamini: convenientia enim narrabo.
240  Omnia quidem non ego enarrare-queam, nec nominare,
     quot Ulyssis audentis-animi sunt certamina:
     sed qualiter istud fecit, et sustinuit fortis vir
     populo in Trojanorum, ubi passi-estis ærumnas Achivi.
     Se ipsum plagis indecoris domans,
245  pannos-viles circumjiciens humeris, servo similis,
     virorum hostium ingressus-est urbem latis-viis:
     alii vero se-ipsum viro celans assimilabat,
     mendico, qui neutiquam talis erat apud-naves Achivorum:
     huic similis ingressus-est Trojanorum urbem. Illi _eum_
         ignorabant
250  omnes: ego vero ipsum sola agnovi, talis licet-esset,
     et ipsum interrogabam: ille tamen astutia tergiversabatur.
     Sed quum jam ipsum ego lavissem et unxissem oleo,
     vestibusque induissem, et juravissem firmum jusjurandum,
     non prius _me_ Ulyssem inter Trojanos prodituram,
255  quam ipse ad naves veloces tentoriaque pervenisset:
     tum demum mihi omnem mentem aperuit Achivorum.
     Plurimos autem Trojanorum quum-interfecisset longo ære,
     ivit ad Argivos: atque astutiæ _famam_ reportavit multam.
     Ibi aliæ Trojanæ stridule ejulabantur: sed meum pectus
260  gaudebat: quippe jam mihi cor versum-erat ut-redirem
     rursus domum: noxam vero deflebam, quam Venus
     dederat, quando me duxit illuc cara a patria terra,
     filiamque meam post-me-relinquentem, thalamumque, maritumque,
     nulla re mancum, nec mente, nec forma.

265    Hanc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:
     sane hæc utique omnia, uxor, recte dixisti.
     Jam quidem multorum cognovi consiliumque mentemque
     virorum heroum, multamque peragravi terram:
     sed nondum talem ego vidi oculis,
270  quale Ulyssis audente-animo erat carum cor.[TR2]
     Quale etiam hoc fecit et ausus-est fortis vir
     equo in polito, ubi insidebamus omnes optimi
     Argivorum, Trojanis cædem et fatum ferentes.
     Venisti deinde tu illuc: jussisse autem te videbatur
275  deus, qui Trojanis volebat gloriam præbere;
     et te Deiphobus deo-similis sequebatur profectam.
     Ter autem circumlustrasti cavas insidias attrectans,
     et nominatim Danaorum appellabas optimos,
     omnium Argivorum vocem _tuam_ assimilans uxoribus (_uxorum
         vocibus_).
280  At ego et Diomedes et divinus Ulysses,
     sedentes inter medios, audivimus ut vocasti.
     Nos quidem ambo promti-eramus exsilientes
     aut exire, aut intus protinus respondere:
     at Ulysses prohibuit et continuit quantumvis cupidos.
285  [Ibi ceteri quidem omnes tacebant filii Achivorum:
     Anticlus vero te solus excipere verbis
     volebat; sed Ulysses os manibus comprimebat
     indesidenter robustis, servavitque omnes Achivos: _quem_
     tamdiu tenuit, donec te seorsum abduxisset Pallas Minerva.]

290    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,
     durius _est:_ nequaquam enim ei ista depulere tristem interitum,
     ne si ei cor quidem ferreum intus esset.
     Sed agite, ad cubile dimittite nos, ut jam
295  somno sub dulci delectemur cubantes.

       Sic dixit: Argiva autem Helena, ancillis præcepit
     cubilia sub porticu ut-ponerent, et stragula pulcra
     purpurea injicerent, sternerentque supra tapetas,
     lænasque imponerent villosas superne quibus-integerentur.
300  Illæ vero iverunt ex ædibus, facem in manibus habentes:
     cubiliaque stravere; sed hospites ducebat præco.
     Atque hi quidem in vestibulo domus illic cubarunt,
     Telemachusque heros, et Nestoris inclytus filius;
     Atride vero dormiebat in-recessu domus excelsæ,
305  juxtaque Helena sinuoso-peplo cubavit divina inter-mulieres.

       Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     surrexit e lecto bello strenuus Menelaus,
     vestesque sibi-induit, et gladium acutum suspendit-ab humero,
     pedibusque nitidis subligavit pulcros calceos:
310  progressus-est autem e thalamo, deo similis coram:
     Telemachoque assidebat, verbumque dixit et elocutus-est:

       Quænam vero te necessitas huc duxit, Telemache heros,
     ad Lacedæmonem divinam, per lata dorsa maris?
     publicane-res, an privata? hoc mihi vere dic.

315    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:
     Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,
     veni, si quam mihi famam de-patre diceres.
     Comeditur mihi domus, perieruntque pinguia opera:
     hostilium autem virorum plena _est_ domus, qui mihi perpetuo
320  pecora alia-post-alia mactant, et trahentes-pedes camuros boves,
     matris meæ proci, superbam contumeliam exercentes.
     Propterea nunc ad-tua genua veni, si forte velis
     illius sævam perniciem narrare, sicubi vidisti
     oculis tuis, sive _de ea_ alius sermonem audivisti
325  errantis: valde enim ipsum ærumnosum peperit mater.
     Nec quicquam mihi verecundans blandiaris, neu miserescens,
     sed plane mihi enarra, quemadmodum tibi-contigit videre.
     Precor, si unquam tibi aliquod pater meus, strenuus Ulysses,
     aut dictum, aut aliquod factum pollicitus effecit
330  populo in Trojanorum, ubi passi-estis ærumnas Achivi:
     horum nunc mihi memento, et mihi verum dic.

       Hunc autem graviter ingemiscens allocutus-est flavus Menelaus:
     dii boni! profecto perquam fortis viri in cubili
     volebant cubare, imbelles ipsi quum-sint.
335  Ut vero quando in lustro cerva fortis leonis
     hinnulos ubi-collocarit recens-genitos, lactentes,
     saltus investigat, et valles herbosas
     pascens; ille vero deinde suum ingressus-est cubile,
     utrisque autem illis duram mortem infert:
340  ita Ulysses illis durum fatum inferet.
     Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,
     talis, qualis olim bene-condita in Lesbo
     e contentione cum-Philomelide luctatus-est assurgens,
     prostravitque _eum_ fortiter, gavisi-sunt autem omnes Achivi
345  talis cum-procis _quoque_ congrederetur Ulysses:
     omnes brevisque-vitæ fierent amarisque-nuptiis.
     De-istis vero quæ me interrogas et petis, non equidem
     alia præter _verum_ dixerim declinando, nec te decipiam:
     sed quæ quidem mihi dixit senex marinus verax,
350  horum nullum tibi ego celabo dictum, neque occultabo.

       In-Ægypto etiamnum dii huc cupientem redire
     detinebant, quoniam non ipsis feceram perfectas hecatombas.
     [sed semper volebant dii _nos_ meminisse præceptorum.]
     Insula autem quædam est undoso in ponto,
355  Ægyptum ante, (Pharum autem ipsam vocant)
     tantum semota, quantum _spatii_ toto-die cava navis
     confecerit, cui stridulus ventus aspiret a-puppi:
     in _ea_ autem portus _est_ opportunus, unde naves æquales
     in pontum deducunt, postquam-hauserunt nigram aquam.
360  Illic me per-viginti dies detinebant dii, neque unquam venti-
         secundi
     spirantes apparebant in-mare-flantes, qui navium
     ductores sunt super lata dorsa maris.
     Et jam viatica omnia consumta-fuissent, et animi virorum,
     nisi me aliqua dearum miserata-fuisset, et me servasset,
365  Protei potentis filia, marini senis,
     Idothea: huic enim maxime sane animum commovi;
     quæ mihi soli reptanti occurrit, seorsum a-sociis.
     Semper enim circa insulam vagantes piscabantur
     curvis hamis: urgebat vero ventrem fames.
370  Hæc autem me prope stans, verbum dixit, locutaque-est:

       Stultus es, o hospes, tantopere, an desipiens?
     aut sponte cessas, et delectaris dolores ferens,
     quod adeo diu in insula detineris, neque ullum finem
     invenire potes; deficit autem tibi cor sociorum.

375    Sic dixit: sed ego ipsam respondens allocutus-sum:
     eloquar tibi, quæcunque tandem es dearum,
     quomodo ego neutiquam volens detinear, sed videor
     immortales offendisse, qui cœlum latum habitant.
     Sed tu quidem mihi dic, (dii vero omnia sciunt)
380  quisnam me immortalium impedit, et arcet ab-itinere,
     reditumque _dic,_ ut per pontum proficiscar piscosum.

       Sic dicebam: illa autem statim respondit, præstantissima
         dearum:
     enimvero tibi, hospes, _hæc_ valde vere enarrabo.
     Versatur quidam hic senex marinus verax,
385  immortalis Proteus Ægyptius, qui-utique maris
     totius fundos novit, Neptuno subserviens:
     huncce meum aiunt patrem esse, ac _me_ genuisse.
     Quem si quo-pacto tu possis insidiatus prendere,
     ille tibi dicat viam et mensuras itineris,
390  reditumque, ut per mare proficiscaris piscosum;
     ac præterea tibi dicat, Jovis-alumne, si velis,
     quodcunque tibi in ædibus malumque bonumque acciderit,
     absente te per-longam viam difficilemque.

       Sic dixit: at ego ipsam vicissima allocutus-sum:
395  ipsa nunc explica tu insidias divini senis,
     ne quo-pacto me prævidens, aut præsciens, effugiat:
     difficilis etenim est deus mortali homini domitu.

       Sic dicebam; illa vero continuo respondit, præstantissima
         dearum:
     enimvero ego tibi, hospes, _has_ valde vere enarrabo.
400  Quando sol in-medium cœlum ascenderit,
     tunc e mari emergit senex marinus verax,
     flatu sub Zephyri, nigra superficie-horrescentis-maris obtectus;
     egressusque decumbit sub specubus cavis:
     circa ipsum vero phocæ, progenies (_s._ pisces) pulcræ Halosydnæ,
405  confertæ dormiunt, e cano mari egressæ,
     acerbum exspirantes maris perprofundi odorem.
     Illuc te ego ducens, simul cum aurora illucescente,
     collocabo _vos_ ex-ordine: tu vero diligenter elige socios
     tres, qui tibi apud naves bene-tabulatas optimi _sunt._
410  Omnes autem tibi enarrabo malas-astutias hujus senis.
     Phocas quidem primum numerabit, et obibit:
     ac postquam omnes per-quinos-numerarit et inspexerit,
     cubabit in mediis, pastor veluti in-gregibus ovium.
     Hunc quidem ubi primum decubuisse videritis,
415  tum deinde vobis curæ-sit roburque visque:
     illic vero tenete obluctantem et nitentem licet elabi.
     Omnia vero ut-fiat, tentabit, quæcunque in terra
     reptilia oriuntur, et aqua, et immane-ardens ignis:
     vos autem firmiter tenete, magisque premite.
420  Sed quando demum te ipse interrogaverit verbis,
     talis apparens, qualem decubuisse videritis,
     tum vero desiste a-vi, solveque senem,
     heros: interroga vero, deorum quisnam te affligat;
     reditumque, ut per pontum proficiscaris piscosum.

425    Sic locuta, pontum subiit fluctuantem.
     At ego ad naves, ubi stabant in arenis,
     ibam: multa vero mihi cor in-profundo-agitabat eunti.
     Ac postquam ad navem deveneram ac mare,
     cœnamque apparavimus, et supervenit divina nox;
430  tum vero dormivimus in litore maris.
     Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tum vero ad litus maris late-patentis
     ivi, multum diis supplicans: atque socios
     tres ducebam, quibus potissimum confidebam omnem ad impetum.

435    Interea autem illa ingressa maris latum sinum,
     quatuor phocarum e ponto pelles attulit;
     omnes vero erant recens-detractæ: dolum autem struebat patri.
     Cubilia vero in arenis quum-exsculpisset marinis,
     sedebat exspectans; nos autem valde prope venimus ipsam:
440  ex-ordineque _ea nos_ collocavit, injecitque corium unicuique.
     Illic sane molestissimæ insidiæ erant: affligebat enim graviter
     phocarum in-mari-nutritarum teterrimus odor:
     quis enim marinum apud cetum cubare-posset?
     sed ipsa _nos_ servavit et excogitavit magnum auxilium:
445  ambrosiam naribus unicuique supposuit afferens,
     dulce admodum spirantem, sustulitque ceti odorem.
     Totum autem mane exspectabamus patienti animo:
     phocæ vero e mari venere confertæ: eæ quidem deinde
     ordine cubabant juxta litus maris.
450  Meridianus autem senex exiit e mari, invenitque phocas
     obesas: omnes vero obibat, recensuitque numerum.
     Ac nos primos recensuit inter-cetos, neque omnino animo
     suspicabatur dolum esse: deinde autem decubuit et ipse.
     Nos vero vociferantes irruimus; circumque _eum_ manus
455  jecimus; nec senex dolosæ obliviscebatur artis:
     sed primum quidem leo factus-est bene-jubatus,
     ac deinde draco, et panthera, atque ingens sus;
     factus-est etiam liquida aqua, et arbor alto-vertice-comans.
     Nos vero firmiter _eum_ tenebamus constanti animo.
460  Sed quum jam angebatur senex, malas-versutias sciens,
     tum vero me verbis interrogans allocutus-est:

       Quisnam tibi, Atrei fili, deorum contulit consilia,
     ut me caperes invitum insidiatus? cujus-rei tibi est-opus?

       Sic dixit: at ego ipsum respondens allocutus-sum:
465  scis, senex, (quid me ista decipiens interrogas?)
     quomodo jam diu in insula detineor, neque aliquem finem
     invenire queo, conficitur autem mihi intus cor.
     Sed tu saltem mihi dic, (dii vero omnia sciunt)
     quisnam me immortalium detineat, et arceat ab-itinere,
470  reditumque _dic,_ ut per pontum proficiscar piscosum.

       Sic dicebam; ille vero me statim respondens allocutus-est:
     atqui omnino debebas Jovique aliisque diis
     facere sacra pulcra et _naves_ conscendere, ut citissime
     tuam in patriam venires, navigans per nigrum pontum.
475  Non enim tibi prius fatum _est_ amicosque videre et venire
     ad-domum bene-ædificatam, et tuam in patriam terram,
     quam quando Ægypti, a-Jove-fluentis fluvii,
     rursus ad-aquas redieris, fecerisque sacras hecatombas
     immortalibus diis, qui cœlum latum tenent:
480  et tunc tibi dabunt viam dii, quam tu cupis.

       Sic dixit; at mihi confractum-est carum cor,
     eo-quod me rursus jubebat per obscurum pontum
     in-Ægyptum ire, longum iter difficileque.
     Verum etiam sic ipsum verbis respondens allocutus-sum:

485    Hæc quidem sic plane perficiam, senex, ut tu præcipis.
     Sed age mihi hoc dic et vere enarra,
     si omnes cum navibus incolumes redierint Achivi,
     quos Nestor et ego reliquimus, a-Troja profecti,
     an aliquis periit morte inopinata, sua in nave,
490  aut amicorum in manibus, postquam bellum confecerit.

       Sic dicebam: ille vero me statim respondens allocutus-est:
     Atride, quid me hæc interrogas? nec quicquam te oportet
     scire, neque explorare meum animum; nec te puto
     diu absque-lacrimis fore, postquam bene omnia audieris.
495  Multi enim illorum domiti-sunt, multi vero relicti;
     duces autem duo soli Achivorum ære-loricatorum
     in reditu periere: pugnæ vero etiam tu interfuisti.
     Unus autem adhuc alicubi vivus detinetur lato in-ponto.
     Ajax quidem apud naves domitus-est longis-remis-instructas.
500  Gyris primum Neptunus admovit,
     petris magnis, et salvum-eduxit e-mari:
     et sane effugisset mortem, etiamsi invisus Minervæ,
     nisi superbum dictum protulisset, et in-magnum incidisset-
         peccatum:
     dixit _vel_ invitis diis _se_ evitaturum magnos fluctus maris.
505  Hunc vero Neptunus magna audivit jactantem:
     statim deinde, tridente sumto, manibus validis
     percussit Gyræam petram, et abscidit ipsam:
     et unum quidem illic manebat, alterum vero frustum incidit mari:
     cui Ajax primum insidens valde perculsus erat;
510  eum autem ferebat in mare infinitum, undosum.
     [Sic ille quidem ibi periit, postquam biberat salsam aquam.]
     Tuus vero utcunque effugit mortem frater et evitavit
     in navibus cavis: servavit enim _eum_ veneranda Juno.
     Sed quando jam statim erat ad-Malearum montem arduum
515  perventurus, tum vero ipsum abreptum procella
     pontum per piscosum tulit, valde ingemiscentem,
     agri ad extremam-oram; ubi ædes habitabat Thyestes
     prius, at tunc habitabat Thyestiades Ægisthus.
     Sed quum jam et illinc appareret reditus incolumis,
520  retro vero dii ventum verterunt, et _illi_ domum venerunt:
     sane ille quidem gaudens ingressus-est patriam terram,
     et osculabatur tangens suam patriam: multæ vero ab ipso
     lacrimæ calidæ fundebantur, quia lubenter vidit terram.
     Hunc autem e specula conspexit speculator, quem constituerat
525  Ægisthus dolosus _eo_ ducens: promisit autem mercedem,
     auri duo talenta: observabat vero hic in annum,
     ne ipsum lateret prætervehens, recordareturque _Agamemno_
         strenuæ fortitudinis.
     Ivit autem nuntiaturus ad ædes pastori virorum.
     Statim vero Ægisthus dolosam excogitavit machinam:
530  electis per populum viginti viris optimis
     constituit insidias, et ab-altera-parte jussit convivium
         apparari.
     At ipse ivit invitans Agamemnonem, pastorem virorum,
     cum-equis et curribus, nefanda animo-agitans.
     Hunc autem ignarum perniciei reduxit, et trucidavit
535  convivio-exceptum, ut aliquis interfecerit bovem ad præsepe.
     Nec quisquam Atridæ sociorum relictus-est, qui eum sequebantur,
     nec quisquam Ægisthi; sed strati-sunt in ædibus.

       Sic dixit; at mihi confractum-est carum cor;
     flebam autem in arenis sedens; nec mihi cor
540  volebat amplius vivere, et videre lumen solis.
     At postquam flendoque volutandoque saturatus-eram,
     tum vero me allocutus-est senex marinux verax:

       Ne-amplius, Atrei fili, longo tempore indesinenter sic
     fleas, quoniam non remedium aliquod inveniemus: sed citissime
545  tenta, quo jam tuam in-patriam terram pervenias.
     Aut enim ipsum vivum deprehendes, aut Orestes
     interfecit præveniens: tu vero sepulturæ occurreris.

       Sic dixit: at mihi cor et animus generosus
     rursus intra pectus, etiamsi mœsto, lætabatur:
550  et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

       Hos quidem jam novi: tu vero tertium virum nomina,
     qui adhuc vivus detinetur in-lato mari.
     [aut mortuus: volo autem, etiamsi mœstus, audire.]

       Sic dicebam: ille vero me statim respondens allocutus-est:
555  filius Laertæ, in Ithaca ædes habitans:
     hunc vero vidi in insula uberes lacrimas fundentem,
     Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate
     detinet: illeque non potest in-suam patriam terram pervenire.
     Non enim ei adsunt naves remigio-instructæ, et socii,
560  qui ipsum devehant per lata dorsa maris.
     Tibi vero non a-fato-decretum est, Jovis-alumne o Menelae,
     in Argo equos-pascente mori et fatum obire:
     sed te in Elysium campum et fines terræ
     immortales mittent, ubi flavus Rhadamanthus _est:_
565  ubi quidem facillima vita est hominibus:
     non nix, neque hiemis multa, neque unquam imber,
     sed semper Zephyri argute-spirantes auras
     Oceanus emittit, ad-refrigerandum homines:
     quoniam habes Helenam, et ipsis Jovis gener es.

570    Sic locutus, pontum subiit fluctuosum.
     At ego ad naves simul cum divinis sociis
     ivi; multa autem mihi cor in-profundo-agitabat eunti.
     Ac postquam ad navem devenimus et mare,
     cœnamque apparavimus, supervenitque divina nox:
575  tum denique dormivimus in litore maris.
     Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     naves quidem omnium-primum deduximus in mare divinum,
     et malos imposuimus et vela navibus æqualibus:
     et ipsi porro ingressi in transtris consederunt;
580  ordine autem sedentes canum mare verberabant remis.
     Rursus autem ad Ægypti _regionem,_ a-Jove-fluentis fluvii,
     constitui naves, et feci perfectas hecatombas.
     Ac postquam sedaveram deorum iram sempiternorum,
     aggessi Agamemnoni tumulum, ut inexstincta _ei_ gloria esset.
585  His peractis, redii: dederuntque mihi ventum-secundum
     dii, qui me celeriter caram in patriam deduxerunt.
     Verum age nunc mane in ædibus meis,
     donec undecimaque duodecimaque fuerit _dies;_
     et tunc te bene dimittam, daboque tibi splendida dona,
590  tres equos et currum bene-politum: ac deinde
     dabo pulcrum poculum, ut libes diis
     immortalibus, mei memor per-dies omnes.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Atride, ne sane me multo tempore hic detine.
595  Etenim in annum ego apud te certe perdurarem
     sedens, nec me domus caperet desiderium, nec parentum:
     vehementer enim sermonibus verbisque tuis auscultans,
     oblector: sed jam mihi tædio-afficiuntur socii
     in Pylo divina: tu vero me in-tempus hic detines.
600  Donum autem, quodcunque mihi dederis, sit quod-recondi-possit;
     equos vero in Ithacam non ducam, sed tibi ipsi _eos_
     hic relinquam oblectamentum: tu enim campo imperas
     lato, in quo quidem lotus multus, in _quo_ cyperus,
     triticumque, et far, ac late-germinans hordeum album.
605  In Ithaca autem nec sane curricula lata, nec omnino pratum:
     capris-pascendis-apta _est;_ et magis ardua _solo_ equos-
         pascente.
     Nulla enim insularum equis-agendis-idonea nec-bonis-pratis-
         instructa,
     quæ mari incumbunt; Ithaca vero etiam supra omnes.

       Sic dixit: risit vero bello strenuus Menelaus,
610  manuque eum demulsit, verbumque dixit et elocutus-est:

       Sanguinis es boni, care fili, quippe-talia loqueris:
     atqui ego tibi hæc _dona_ commutabo; possum enim.
     Donorum autem, quæcunque in mea domo recondita jacent,
     dabo, quod pulcerrimum et pretiosissimum est.
615  Dabo tibi craterem elaboratum; argenteus vero
     est totus, auro autem labra supra-munita-sunt;
     opus vero _est_ Vulcani: donavit autem eum _mihi_ Phædimus heros,
     Sidoniorum rex, quando ejus domus suscepit
     illuc me in-reditu-profectum: tibi autem volo id præbere.

620    Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Convivatores autem in ædes ierunt divini regis:
     illique adducebant quidem oves, afferebantque validum vinum:
     panem vero ipsis uxores pulcris-vittis-in-capite intulerunt.
     Sic illi quidem circa cœnam in ædibus occupabantur.

625    Proci vero ante Ulyssis domum
     discis delectabantur et hastilibus jaculantes;
     in facto-arte pavimento, ubi antea insolentiam exercebant.
     Antinous vero consederat et Eurymachus divinæ-formæ,
     principes procorum, virtute autem erant longe optimi.
630  His autem filius Phronii Noemon prope accedens,
     Antinoum verbis interrogans allocutus-est:

       Antinoe, numquid scimus in mente _nostra,_ an etiam non,
     quando Telemachus redeat e Pylo arenosa?
     navem mihi abiit abducens; mihi vero opus est illa,
635  Elidem in spatiosam ut-trajiciam, ubi mihi equæ
     duodecim feminæ, subtus autem muli patientes-operis
     indomiti: ex-quibus aliquem adigens domarem.

       Sic ait: illi vero in animo obstupescebant; non enim putabant
     in Pylum _eum_ abiisse Neleiam, sed alicubi illic
640  in-agris, aut apud-oves esse, aut cum-subulco.

       Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:
     vere mihi dic; quando abiit, et quinam illum
     juvenes sunt-secuti? ex-Ithacane electi, an sui ipsius
     mercenariique servique? poteruit etiam perficere.
645  Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam,
     utrum tibi vi invito abstulit navem nigram,
     an lubens ei dedisti, postquam adortus-est _te_ sermone?

       Hunc autem filius Phronii Noemon contra allocutus-est:
     ipse lubens ei dedi: quid fecerit etiam alius,
650  quando vir talis, habens curas in-animo,
     petat? difficile negare præbitionem foret.
     Juvenes autem, qui in populo excellunt apud nos,
     illi eum secuti-sunt; ac ducem ego conscendentem vidi
     Mentorem, aut deum; illi vero ipsi in-omnibus similis-erat.
655  Sed hoc miror: vidi hic Mentorem divinum
     heri sub-auroram; tunc autem conscendit navem in-Pylum.

       Sic igitur locutus abiit ad domos patris.
     His vero utrisque perculsus-est animus generosus;
     proci autem simul consedere, et cessarunt a-certaminibus.
660  Inter-eos vero Antinous fatus-est, Eupithei filius,
     dolens: furore autem multum præcordia circumfusa-nigro _sanguine_
     implebantur, oculi vero ei igni splendenti similes-erant:

       Di boni! certe magnum facinus superbe patratum-est
     Telemacho, profectio hæc! dicebamus autem ei non perfectum-iri.
665  Tot vero invitis juvenculus puer abiit sic,
     nave deducta, electisque per populum optimis.
     Incipiet et ulterius malum esse: sed ei ipsi
     Jupiter perdat vim, antequam nobis malum severit.
     Verum agite, mihi date navem celerem et viginti socios,
670  ut eum ipsum venientem insidiis-excipiam, et observem,
     in freto Ithacæque Samique asperæ:
     ut cum-sua-pernicie naviget propter patrem.

       Sic dixit; illi vero omnes laudabant atque hortabantur:
     statim deinde exsurgentes ibant in domum Ulyssis.

675    Neque inde Penelope per-longum tempus fuit inscia
     sermonum, quos proci in mente profunde-cogitabant;
     præco enim illi dixit Medon, qui audiebat consilia,
     extra aulam quum-esset: illi vero intus consilium texebant.
     Ivit autem annuntiaturus per domos Penelopæ:
680  hunc autem in limine venientem allocuta-est Penelope:[TR3]

       Præco, cur vero te miserunt proci inclyti?
     an ut-dicas ancillis Ulyssis divini,
     a-labore ut-cessent illisque ipsis convivium apparent?
     Ne ambientes _me_ neque alio decedentes,
685  ultimum et postremum nunc hic cœnent!
     Qui frequenter congregati, victum absumitis multum,
     possessionem Telemachi prudentis. Nec quisquam a-patribus
     vestris pridem audiistis, pueri quum-essetis,
     qualis Ulysses erat inter vestros parentes,
690  neque ulli faciens injuriam, nec quicquam _tale_ locutus
     in populo? qui-utique est mos potentium regum,
     alium ut-oderit _quis_ mortalium, alium amet.
     Ille vero nunquam omnino malo quemquam affecit:
     sed vester quidem animus et indigna facinora
695  apparent, neque ulla est _in vobis_ gratia postea beneficiorum.

       Hanc autem rursus allocutus-est Medon, prudentia sciens:
     utinam enim sane, regina, hoc maximum malum esset.
     Sed multo majusque et gravius aliud
     proci meditantur, quod ne perficiat Saturnius:
700  Telemachum cogitant interficere acuto ære,
     domum revertentem; ille vero profectus-est ad-quærendam patris
         famam
     in Pylum sacram et in Lacedæmonem divinam.

       Sic ait; illi vero ibi soluta-sunt genua et carum cor:
     diu autem ipsam inopia-vocis tenuit; atque ei oculi
705  lacrimis impleti-sunt, clara autem ei detenta-est vox.
     Tandem vero ipsum verbis respondens allocuta-est:

       Præco, cur vero mihi filius abiit? nec quicquam ipsum oportebat
     naves celeres conscendere, quæ maris equi hominibus sunt,
     trajiciuntque immensum humidum.
710  An ut ne nomen quidem ejus inter homines relinquatur?

       Huic autem respondit deinde Medon, prudentia sciens:
     haud scio an aliquis ipsum deus impulerit, an et ipsius
     animus impetum-ceperit ire in Pylum, ut audiat
     patris sui aut reditum aut quodnam fatum obierit.

715    Sic igitur locutus abiit per domum Ulyssis.
     Illam autem dolor circumfudit animum-crucians, neque amplius
         sustinuit
     in-sella sedere, multæ in domo quæ-erant:
     verum super limine sedebat elaborati thalami,
     miserabiliter lamentans: circum autem ancillæ ejulabant
720  omnes, quotquot in domibus erant juniores atque vetulæ.
     Illas vehementer flens alloquebatur Penelope:

       Audite, amicæ; nimios enim mihi Olympius dolores dedit
     præ omnibus, quotquot una mecum nutritæ-ac natæ-sunt:
     quæ antea quidem maritum bonum amisi magnanimum,
725  omnibus virtutibus ornatum inter Danaos:
     [eximium, cujus gloria lata per Helladem et medium Argos:]
     nunc rursus filium dilectum abripuerunt procellæ
     inglorium ex ædibus, nec de-abeunte audivi.
     Infelices, ne vos quidem in animum induxistis unaquæque
730  e lecto me suscitare, bene scientes animo,
     quando ille conscendit cavam navem nigram.
     Si enim ego intellexissem istud iter molientem,
     sane certe aut mansisset, quantumvis cupidus itineris;
     aut me mortuam in ædibus reliquisset.
735  Sed aliquis famulus Dolium vocet senem,
     ministrum meum, quem mihi dedit jam pater huc eunti,
     et mihi hortum servat arboriferum: ut celerrime
     Laertæ hæc omnia assidens enarret:
     si forte aliquod ille in mente consilium texens
740  progressus inter-cives deploret, qui cupiunt
     ipsius et Ulyssis perdere prolem deo-paris.

       Hanc autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:
     puella cara, tu quidem me interfice sævo ære,
     vel sine in domo; sermonem vero te non celabo.
745  Noveram ego ista omnia; præbui autem illi, quæcunque jubebat,
     panem et vinum dulce: a-me autem exegit magnum jusjurandum,
     non prius tibi _me_ dicturam, quam duodecima adesset _dies,_
     aut tu ipsa desiderares, et abiisse _se_ rescivisses;
     quo ne flens corpus pulcrum læderes.
750  Verum _tu_ quando-lavaris, puris corpori vestibus sumtis,
     in supernam-domum conscendens cum ancillis mulieribus,
     supplica Minervæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis:
     hæc enim ipsum deinde et e morte ereptum-servaverit.
     Neu senem afflige afflictum: non enim existimo
755  penitus diis beatis sobolem Arcesiadæ
     invisam-esse: sed adhuc fere aliquis supererit, qui habeat
     domos excelsas, et procul _sitos_ pingues agros.

       Sic dixit; illiusque sedavit fletum, cohibuitque oculos a-
         fletu.
     Ipsa vero lota, puris corpori vestibus sumtis,
760  in supernam-domum conscendit cum ancillis mulieribus;
     imposuitque molas canistro, supplicavitque Minervæ:

       Audi me, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita,
     si-unquam tibi ingeniosus in ædibus Ulysses
     aut bovis aut ovis pinguia femora adolevit:
765  horum nunc mihi memento, et mihi carum filium serva;
     procos vero averte male superbientes.

       Sic locuta, ululavit; dea autem ejus audivit preces.
     Proci vero tumultuabantur per ædes obscuras:
     sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

770    Profecto jam nuptias nobis multum-ambita regina
     apparat; neque omnino novit, quod suo cædes filio parata-est.

       Sic igitur aliquis dicebat; ea vero nesciebant, ut acta-erant.
     Inter eos autem Antinous concionatus-est et dixit:

       Mirifici, sermones quidem insolentes fugite
775  omnes pariter, ne forte quis annuntiet etiam intus.
     Sed age, silentio talem exsurgentes perficiamus
     sermonem, qui jam etiam omnibus in mente placuit nobis.

       Sic locutus, elegit viginti viros optimos:
     profectique-sunt ire ad navem velocem et litus maris.
780  Navem quidem omnium-primum maris in-altum traxerunt:
     ac malum imposuere et vela navi nigræ:
     aptaruntque remos vertebris in coriaceis;
     [omnia, ut oportebat; ac vela alba expanderunt;]
     arma autem ipsis tulerunt animosi famuli.
785  Alte vero in humido hanc stiterunt; ingressique-sunt ipsi:
     illic autem cœnam sumserunt, exspectabantque vesperem
         supervenientem.

       Illa vero in superna-domo, prudens Penelope,
     jacebat jejuna, non-gustans cibum, nec potum,
     cogitans, si sibi mortem effugeret filius eximius,
790  an ille a procis insolentibus domaretur.
     Quanta autem cogitat leo virorum in turba,
     timens, quum ipsi dolosum circulum circumdant:
     tanta ipsam agitantem corripuit dulcis somnus:
     dormiebat vero recumbens; solutique-sunt ei artus omnes.

795    Ibi autem aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva;
     simulacrum effinxit, corpore autem assimilatum-erat mulieri,
     Iphthimæ, filiæ magnanimi Icarii:
     quam Eumelus duxerat, in Pheris ædes habitans.
     Misit vero hanc ad domum Ulyssis divini,
800  dum Penelopen lamentantem, flentem,
     compesceret a-fletu, ploratque lacrimoso.
     In thalamum vero ingressa-est ad seræ lorum;
     stetitque _ei_ supra caput, et ipsam sermone allocuta-est:

       Dormis, Penelope, caro afflicta corde?
805  nequaquam te sinunt dii facile viventes
     flere neque afflictari: quoniam adhuc rediturus est
     tuus filius: nequaquam enim diis peccato-obnoxius est.

       Huic autem respondit deinde prudens Penelope,
     suaviter admodum dormiens in somniorum portis:

810    Cur, soror, huc venisti? nequaquam ante quidem
     ventitabas, quandoquidem valde procul ædes habitas:
     et me jubes cessare ab-ærumna ac doloribus
     multis, qui me irritant in mente et in animo:
     quæ ante quidem maritum bonum amisi magnanimum,
815  omnibus virtutibus ornatum inter Danaos:
     [eximium; cujus gloria lata per Helladem et medium Argos:]
     nunc rursus filius dilectus abiit cava in nave,
     puer, nec laborum probe gnarus, nec negotiorum.
     Hujus-causa jam ego etiam magis lugeo, quam illius:
820  et ob-hunc contremisco et timeo, ne-quid patiatur,
     sive is eorum in populo, quo abiit, sive in ponto.
     Hostes enim multi in ipsum _mala_ machinantur,
     cupientes occidere, antequam in-patriam terram pervenerit.

       Hanc autem respondens allocutum-est simulacrum obscurum:
825  confide, nec omnino in mente timeas tantopere.
     Talis enim eum comes una sequitur, quam etiam alii
     viri optarint _sibi_ adesse (pollet enim),
     Pallas Minerva: te vero lamentantem miseratur:
     quæ nunc me demisit, tibi hæc ut-dicerem.

830    Hanc vero rursus allocuta-est prudens Penelope:
     siquidem vere tu dea es, deæque audivisti vocem,
     eia age mihi et de-illo ærumnoso enarra,
     sicubi adhuc vivat et videat lumen solis,
     an jam mortuus-sit, et in Plutonis ædibus.

835    Hanc autem respondens allocutum-est simulacrum obscurum:
     non tibi de-illo quidem continuo dicam,
     vivatne is, an mortuus-sit: malum vero vana loqui.

       Sic locutum, januæ apud seram evanuit
     in flatus ventorum: illa vero e somno exsiliit,
840  filia Icarii; carum autem ei cor exsultavit,
     ut ipsi manifestum somnium supervenerat noctis conticinio.

       Proci vero conscensa _nave_ navigabant humidas vias,
     Telemacho cædem gravem in mente meditantes.
     Est autem quædam insula medio in-mari petrosa,
845  media-inter Ithacamque Samumque asperam,
     Asteris, non magna; portus vero navibus-apti insunt ipsi
     utrinque-accessi: ibi hunc manebant insidiantes Achivi.


[TR1] "cibum" -> "Cibum"
[TR2] "carum cor" -> "carum cor."
[TR3] "Penelope;" -> "Penelope:"




                      Odysseæ V.—Ulyssis ratis.

ARGUMENT: THE DEPARTURE OF ULYSSES FROM CALYPSO

Pallas in a council of the gods complains of the detention of Ulysses
in the Island of Calypso: whereupon Mercury is sent to command his
removal. The seat of Calypso described. She consents with much
difficulty; and Ulysses builds a vessel with his own hands, in which he
embarks. Neptune overtakes him with a terrible tempest, in which he is
shipwrecked, and in the last danger of death; till Lencothea, a sea-
goddess, assists him, and, after innumerable perils, he gets ashore on
Phaeacia.

TEXT:

  1    Aurora autem ex lectis ab eximio Tithono
     surgebat, ut immortalibus lucem ferret et mortalibus:
     ac dii ad-consessum considebant; inter illos vero
     Jupiter altitonans, cujus potentia est maxima.
  5  Illis autem Pallas recensebat ærumnas multas Ulyssis,
     recordata; curæ-erat enim illi morans in domo Nymphæ:

       Jupiter pater, atque alii beati dii sempiterni,
     nullus amplius benignus, mitis, et mansuetus sit
     sceptrifer rex, neque animo justa sentiens;
 10  sed semper durus sit, et injusta faciat.
     Adeo nemo memor-est Ulyssis divini,
     civium quibus præfuit, et _quibus_ pater velut mitis erat;
     sed ille quidem in insula jacet graves dolores patiens,
     Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate
 15  detinet; is vero non potest suam in-patriam terram venire.
     Non enim ei adsunt naves remigio-instructæ, et socii,
     qui ipsum deducant super lata dorsa maris.
     Nunc rursus filium dilectum occidere cupiunt,
     domum revertentem: ille vero abiit ad-quærendam patris famam
 20  in Pylum sacram atque in Lacedæmonem divinam.

       Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:
     filia mea, quale tibi dictum excidit septo dentium!
     nonne enim hoc quidem excogitasti consilium ipsa,
     ut scilicet illos Ulysses ulciscatur reversus?
 25  Telemachum autem tu deduc prudenter (potes enim),
     ut plane incolumis suam in-patriam terram veniat,
     proci vero in nave retro iter-relegant.

       Dixit, et Mercurium, carum filium, contra allocutus-est:
     Mercuri: tu enim itidem et in-aliis nuntius es:
 30  Nymphæ comis-pulcris dicito firmum _nostrum_ consilium,
     reditum Ulyssis audenti-animo, ut redeat,
     nec deorum ductu, nec mortalium hominum;
     sed is in rate multis-compacta-vinculis ærumnas patiens
     die vicesima ad-Scheriam glebosam perveniat,
 35  Phæacum ad terram, qui propinqui-diis sunt;
     qui ipsum ex animo, veluti deum, honorabunt,
     deducentque in nave caram in patriam terram,
     æsque aurumque abunde, vestemque _ipsi_ quum-dederint,
     plurima, quanta nunquam e-Troja sustulisset Ulysses,
 40  etiam-si sine-detrimento venisset, sortitus e præda portionem.
     Sic enim ei fatale est amicosque videre, et pervenire
     domum in excelsam, et suam in patriam terram.

       Sic dixit; nec non-obsecutus-est internuntius Argicida.
     Statim deinde pedibus subligavit pulcros calceos,
 45  immortales, aureos, qui ipsum ferebant sive per mare,
     sive per immensam terram, una-cum flatibus venti.
     Cepit etiam virgam, qua virorum oculos demulcet,
     quorumcunque vult, alios autem et dormientes excitat:
     hanc in manibus tenens volabat fortis Argicida.
 50  Pieriæ autem insistens, ex æthere incidit in-mare:
     festinabat deinde super fluctus, gaviæ avi similis,
     quæ circum magnos sinus maris infructuosi
     piscens venans, crebro alas sibi-mergit salsugine:
     huic similis multis supervectus-est fluctibus Mercurius:
 55  sed quando jam ad-insulam pervenit procul sitam,
     tum ex ponto egressus violaceo ad-litus,
     vadebat, donec ad-magnam specum pervenit, in qua Nympha
     habitabat pulcris-comis; hanc vero intus invenit.
     Ignis quidem in focis magnus ardebat, procul vero odor
 60  cedrique fissilis thyiæque per insulam redolebat,
     ardentium: ipsa vero intus cantillans voce pulcra,
     telam obiens, aureo radio texebat.
     Silva autem circa specum creverat virescens,
     alnusque, populusque, ete bene-odorata cypressus:
 65  ibi vero et aves extensas-alas-habentes nidulabantur,
     buhones, accipitresque, latasque-linguas-habentes cornices
     marinæ, quibus-quidem marina opera curæ-sunt.
     Atque ibidem extensa-erat circa speluncam cavam
     vitis pubescens, florebat vero uvis:
 70  fontes autem ex-ordine quatuor fluebant aqua limpida,
     vicini inter-se versi alio alius.
     Circùm vero prata mollia violis atque apio
     virescebant: ibi subinde etiam immortalis si-accessisset,
     admiratus-esset intuens, et oblectatus-esset animo suo.
 75  Illic stans _hæc_ admirabatur internuntius Argicida.
     Ac postquam omnia suo admiratus-erat animo,
     statim in amplam speluncam intravit: neque ipsum coram
     ignoravit conspicata Calypso, nobilissima dearum,
     (non enim ignoti dii sibi-invicem sunt
 80  immortales, nec si quis longe procul ædes habitet);
     neque Ulyssem magnanimum intus invenit,
     sed is in litore flebat sedens; ubi antea etiam,
     lacrimis et gemitibus et doloribus animum scindens,
     pontum in infructuosum prospiciebat, lacrimas stillans.
 85  Mercurium autem interrogabat Calypso, nobilissima dearum,
     in sella collocatum splendida, admiranda:

       Cur ad-me, Mercuri aureo-caduceo, venisti,
     venerandusque carusque? ante quidem neutiquam frequentabas.
     Dic quod cogitas; perficere autem me animus jubet,
 90  si possum quidem perficere, et si perfectu est.
     [Verum sequere ulterius, ut tibi hospitalia apponam.]

       Sic igitur locuta dea apposuit mensam,
     ambrosia repletam, miscuitque nectar rubrum.
     Atque ille bibebat et edebat, internuntius Argicida.
 95  Et postquam cœnaverat, et refecerat animum cibo,
     tum vero ipsam verbis respondens allocutus-est:

       Interrogas me _huc_ profectum, dea, deum: atque ego tibi
     vere eum sermonem enarrabo; jubes enim:
     Jupiter me jussit huc ire invitum:
100  quis enim volens tantam percurret salsam aquam,
     immensam? neque ulla prope _est_ mortalium urbs, qui diis
     sacraque faciunt, et eximias hecatombas.
     Sed prorsus non est Jovis mentem ægidem-tenentis
     nec prætergredi alium deum, neque irritam-facere.
105  Ait, tibi virum adesse ærumnosissimum præ-ceteris
     illis viris, qui circa urbem Priami pugnabant
     novennio; decimo vero _anno_ urbe excisa abierunt
     domum: at in reditu Minervam offenderunt,
     quæ ipsis excitavit ventumque malum et fluctus ingentes.
110  [Ibi _huic_ alii quidem omnes perierunt strenui socii,
     ipsum autem huc ventusque ferens et fluctus appulit.]
     Eum nunc te jubet dimittere quam celerrime:
     non enim ei hic sors _est_ ab-amicis seorsum perire;
     sed adhuc ei fatale est amicosque videre, et pervenire
115  domum in excelsam, et suam in patriam terram.

       Sic dixit: exhorruit vero Calypso, nobilissima dearum,
     et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

       Improbi estis, dii, invidi præ aliis!
     qui-quidem deabus invidetis cum viris dormire
120  palam, si qua _aliquem_ carum sibi fecerit maritum.
     Sic quidem, quando Orionem cepit roseis-digitis Aurora,
     tamdiu illi invidebatis dii facile viventes,
     donec ipsum in Ortygia aureum-solium-habens Diana casta
     suis mitibus sagittis aggrediens occidit.
125  Sic etiam, quando cum-Iasione pulcras-comas-habens Ceres,
     suo animo obsecuta, commixta-est amore et cubili,
     novali in tertiato; neque diu fuit ignarus
     Jupiter, qui ipsum occidit percussum corusco fulmine.
     Sic rursus nunc mihi invidetis, dii, mortalem virum adesse.
130  Illum quidem ego servavi navis carinæ innavigantem
     solum; quoniam ei navem celerem corusco fulmine
     Jupiter percussam diffiderat medio in nigro ponto.
     [Ibi _huic_ alii quidem omnes perierunt strenui socii,
     ipsum vero huc ventusque ferens et fluctus appulit.]
135  Hunc quidem ego amice-excipiebam et nutriebam, ac dicebam
     _me_ facturam immortalem, et senii-expertem per-dies omnes.
     Verum quandoquidem nequaquam est Jovis mentem ægidem-tenentis
     nec prætergredi alium deum, neque irritam-facere;
     valeat, si eum ille impellit et _ire_ jubet
140  pontum per infructuosum: dimittam vero ipsum nusquam ego.
     Non enim mihi adsunt naves remigio-instructæ et socii,
     qui ipsum deducant super lata dorsa maris.
     At ei lubens consulam, neque celabo,
     quomodo plane incolumis suam in-patriam perveniat.

145    Hanc autem rursus allocutus-est internuntius Argicida:
     sic nunc dimitte, Jovisque respice iram,
     ne-forte tibi in-posterum iratus succensuerit.

       Sic igitur locutus abiit fortis Argicida:
     ipsa vero ad Ulyssem magnanimum, veneranda Nympha,
150  ibat, postquam Jovis audierat mandata.
     Illum autem in litore invenit sedentem: neque unquam oculi
     a-lacrimis siccabantur; consumebaturque _ei_ dulcis ætas
     ob-reditum lugenti, quoniam non-amplius placebat Nympha.
     At sane nocte quidem dormiebat etiam necessitate
155  in specubus cavis, nolens apud volentem:
     die vero in petris et litoribus sedens,
     [lacrimis et gemitibus et doloribus animum scindens,]
     pontum in infructuosum[TR1] prospiciebat, lacrimas stillans.
     Prope autem astans _eum_ allocuta-est nobilissima dearum:

160    Infelix, ne mihi amplius hic lugeas, neu tibi ætas
     consumatur; jam enim te perquam lubens dimittam.
     Verum age, lignis longis abscissis, compinge-tibi ære
     latam ratem: ac tabulata fige in ea
     alte, ut te ferat super obscurum pontum.
165  Atque ego panem et aquam, et vinum rubrum
     imponam animo-gratum, quæ tibi famem[TR2] arceant:
     vestesque induam; mittamque tibi ventum a-tergo,
     ut plane incolumis tuam in-patriam terram pervenias,
     si modo dii voluerint, qui cœlum latum habitant,
170  qui me potiores sunt in-cognoscendoque judicandoque.

       Sic ait: cohorruit autem audens divinus Ulysses,
     et ipsam compellans verbis alatis allocutus est:

       Aliud quid jam tu, dea, in-hoc moliris, neutiquam dimissionem:
     quæ me jubes rate trajicere ingentem voraginem maris,
175  horrendamque difficilemque; quam neque naves æquales
     veloces trajiciunt, gaudentes Jovis vento-secundo.
     Neque ego, invita te, ratem conscenderim,
     nisi mihi sustinueris, dea, magnum jusjurandum jurare,
     nullum mihi ipsum damnum malum structuram _te_ aliud.

180    Sic ait; risit vero Calypo, nobilissima dearum,
     manuque ipsum demulsit, verbumque dixit et elocuta-est:

       Profecto improbus es, et non incallida sciens;
     qualem jam hunc sermonem induxisti-in-animum proloqui.
     Sciat nunc hoc Terra et Cœlum latum superne,
185  et delabens Stygis aqua: quod quidem maximum
     jusjurandum gravissimumque est beatis diis:
     non ullum tibi ipsi damnum malum _me_ structuram aliud.
     Sed ea quidem cogito, et suadebo, quæcunque mihi quidem
     ipsi suaderem, si-quando me necessitas tanta incesseret.
190  Etenim mihi mens est æqua, neque mihi ipsi
     animus in præcordiis ferreus, sed misericors.

       Sic igitur locuta, præivit augustissima dearum
     celeriter; ille vero deinde post vestigia ibat deæ.
     Pervenerunt autem ad-speluncam cavam, dea atque vir:
195  et ille quidem ibi resedit in solio, unde surrexerat
     Mercurius: Nympha vero apposuit _ei_ omnem cibum,
     ad-edendum et bibendum, qualia mortales viri edunt.
     Ipsa vero e-regione sedit Ulyssis divini;
     ipsique ambrosiam ancillæ et nectar apposuerunt.
200  Hi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.
     Ac postquam saturati-sunt cibo et potu,
     inter-eos inde sermones exorsa-est Calypso, nobilissima dearum:

       Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,
     siccine vero domum caram in patriam terram
205  protinus nunc vis proficisci? tu autem vale nihilominus.
     Siquidem scires tua mente, quantos tibi fatale _est_
     dolores implere, priusquam in-patriam terram pervenias,
     certe hic manens apud me hanc domum custodires,
     immortalisque esses, quantumvis cupidus _sis_ videndi
210  tuam uxorem, cujus usque desiderio-teneris dies omnes.
     Nequaquam certe illa inferiorem me-profiteor esse,
     nec corpore, neque habitu: quandoquidem minime decet
     mortales cum-immortalibus corpore et forma contendere.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
215  veneranda dea, ne mihi ob-hoc succenseas; scio etiam ipse
     omnia omnino, quod te prudens Penelope
     forma deterior est, et magnitudine, coram aspectu:
     illa enim mortalis est, tu vero immortalis et senii-expers.
     Sed etiam sic volo, et desidero diebus omnibus,
220  domumque redire, et reditus diem videre.
     Si quis autem _me_ pessumdet deorum in nigro ponto,
     patiar, in pectore habens sustinentem-ærumnarum animum:
     jam enim valde multa passus-sum, et multa pertuli
     fluctibus et bello: post illa et hoc quoque fiat.

225    Sic dixit; sol vero occidit et tenebræ supervenerunt:
     profecto autem hi in-secessu speluncæ cavæ
     oblectabantur amore, prope invicem manentes.

       Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     continuo quidem lænamque tunicamque induit Ulysses:
230  ipsa vero candidam stolam magnam induit Nympha,
     tenuem et venustam, et zonam circumposuit lumbis
     pulcram, auream: capitique imposuit calyptram:
     et tum Ulyssi magnanimo parabat dimissionem.
     Dedit quidem ei securim magnam, habilem in manibus,
235  æream, utrinque acutam: atque in ipsa _erat_
     manubrium perpulcrum, oleaginum, bene adaptatum:
     dedit vero deinde asciam perpolitam; duxque-erat viæ
     insulæ ad extremam-oram, ubi arbores proceræ creverant,
     alnusque, populusque, abiesque erat in-cœlum-pertingens,
240  aridæ dudum, valde-siccæ, quæ ei natarent leviter.
     Ac postquam ostenderat, ubi arbores proceræ creverint,
     ipsa quidem rediit ad domum, Calypso, nobilissima dearum.

       At ille cædebat ligna; celeriterque ei perficiebatur opus.
     Vigini autem dejecit _arbores_ omnes, dolavitque inde ære,
245  lævigavitque scite, et ad normam direxit.
     Interea autem attulit terebras Calypso, nobilissima dearum:
     terebravit vero _ille_ omnia, et composuit inter-se;
     clavis autem eam (_ratem_) et compagibus coagmentavit.
     Quantum aliquis fundum navis tornaverit vir
250  onerariæ latæ, bene sciens fabrilis-artis,
     in tantum latam ratem fecit Ulysses.
     Tabulata vero erigens, coaptans densis trabibus,
     faciebat; sed longis asseribus perstruebat.
     In _ea_ autem malum fecit, et antennam congruentem ei:
255  prætereaque gubernaculum fecit, ut dirigeret.
     Communivit quoque ipsam cratibus undique vimineis,
     fluctuum propugnaculum ut-essent; multamque ingessit materiam.
     Interea vero lintea attulit Calypso, nobilissima dearum,
     ad-vela conficienda; ille autem scite confecit et hæc.
260  Illigavit autem funesque rudentesque, pedesque in ea,
     vectibusque deinde eam deduxit in mare divinum.

       Quartus dies erat, et ei perfecta-erant omnia:
     ac quinto dimisit _eum_ ab insula divina Calypso,
     vestibusque indutum odoratis, et lavatum.
265  Imposuit autem ei utrem dea nigri vini,
     alterum, alterum vero aquæ magnum; atque etiam viatica
     in-pera; imposuitque ei obsonia animo-grata multa:
     ventum autem immisit innocuumque placidumque.
     Lætus vero vento-secundo extendit vela divinus Ulysses.
270  Atque is gubernaculo dirigebat artificiose,
     sedens: neque ei somnus palpebris incidebat,
     Pleiadasque contemplanti, et sero occidentem Booten,
     Ursamque, quam et Currum vulgari-appellatione vocant,
     quæ ibidem-usque vertitur, atque Orionem observat:
275  sola vero expers est lotionum Oceani.
     Hanc etenim eum jussit Calypso, nobilissima dearum,
     ponto-navigare ad sinistram manum habentem.
     Septemdecim vero navigabat dies in-mari-iter-faciens,
     decima octava autem apparuerunt montes umbrosi
280  terræ Phæacum, qua proximum erat illi:
     apparebat autem, veluti scutum in obscuro ponto.

       Hunc vero ex Æthiopibus reversus potens Neptunus
     procul e Solymorum montibus conspexit; visus-est enim ei
     in-ponto navigans; ille vero iratus-est in-animo magis:
285  quassansque caput ad suum dixit animum:

       Dii boni! profecto jam statuerunt dii aliter
     de Ulysse, me apud Æthiopas absente:
     et jam Phæacum terræ prope _est,_ ubi ei fatale
     effugere magnam metam ærumnarum, quæ ipsum occupant:
290  sed adhuc quidem eum puto abunde miseriarum subiturum.

       Sic fatus collegit nubes, turbavitque pontum,
     manibus tridente sumto; omnesque concitavit procellas
     omnigenorum ventorum; ac nubibus operuit
     terram simul et pontum; ingruit autem a-cœlo nox.
295  Una vero Eurusque Notusque ruit, Zephyrusque vehemens,
     et Boreas serenus, magnum fluctum provolvens.
     Et tunc Ulyssis soluta-sunt genua et carum cor:
     ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum.

       Heu me miserum, quid mihi in-futurum erit?
300  Vereor, ne jam omnia dea vera dixerit:
     quæ me dicebat in mari, priusquam in-patriam terram pervenerim,
     dolores impleturum-esse; ea jam nunc omnia perficiuntur.
     Qualibus nubibus circumtegit cœlum latum
     Jupiter, turbavitque mare; ingruunt vero procellæ
305  omnigenorum ventorum. Nunc mihi certum est grave exitium.[TR3]
     Ter-beati Danai et quater, qui tunc perierunt
     Troja in lata, Atridis gratificantes.
     Utinam ego mortuus fuissem, et fatum obiissem,
     die illo, quando mihi plurimi æratas hastas
310  Trojani injecerunt circa Peliden mortuum.
     Tum sortitus-essem parentalia, et meam gloriam celebrassent
         Achivi:
     nunc vero me misera morte decretum-est perire.

       Sic igitur ipsum locutum pepulit magnus fluctus a vertice,
     horrendum irruens, et ratem circumrotavit.
315  Longe vero a rate ipse excidit; clavum autem
     e manibus dimisit; medium vero ei malum fregit
     horrenda commixtorum ventorum irruens procella.
     Longe autem velum et antenna inciderunt ponto.
     Ipsum vero sub-aqua detinuit _fluctus_ longo tempore; nec potuit
320  cito admodum emergere, magni sub fluctus impetu.
     Vestes enim eum gravabant, quas illi dederat divina Calypso.
     Sero vero tandem emersit, et ore evomuit salsuginem
     amaram, quæ ei multa a capite defluebat.
     Sed ne sic quidem ratis oblitus-est, tametsi afflictus,
325  sed impetu-facto in fluctibus, apprehendit eam:
     in medio autem consedit, finem mortis evitans.
     Hanc autem ferebat magnus flucuts secundum cursum-aquarum huc et
         illuc.
     Ut vero quum autumnalis Boreas fert spinas
     per campum, densæ autem inter se cohærent:
330  sic illam per mare venti ferebant huc atque illuc:
     interdum quidem Notus Boreæ objectavit ferendum,
     interdum vero rursus Eurus Zephyro cessit persequendam.

       Hunc autem vidit Cadmi filia, pulcros-talos habens Ino,
     Leucothea, quæ ante quidem erat mortalis loquens;
335  nunc vero maris in æquoribus deorum sortita-erat honorem.
     Hæc Ulyssem miserata-est vagantem, dolores habentem:
     [mergo vero assimilata, volatu emersit e-gurgite,]
     seditque in rate multis-vinculis-compacta, dixitque verba:

       Infelix, quid tibi sic Neptunus, terræ concussor,
340  iratus-est vehementer, quod tibi mala multa struat?
     nequaquam quidem te perdet, valde licet cupiens.
     Sed omnino sic fac; videris autem mihi non desipere:
     vestes has exue-et ratem ventis ferendam
     relinque; at manibus natans quære reditum
345  ad-terram Phæacum, ubi tibi fatale est effugere.
     Accipe autem hanc vittam, _et_ sub pectore extendas
     immortalem: haud tibi ne-quid-patiaris timendum, nec, ne-pereas.
     At postquam manibus contigeris litus,
     rursus exuens projice in nigrum pontum,
350  longe a continente, ipse autem seorsum te-avertas.

       Sic igitur locuta dea vittam _ei_ dedit:
     ipsa vero rursus pontum ingressa-est fluctuantem,
     mergo assimilata: niger vero ipsam fluctus obtexit.
     Ac deliberavit audens divinus Ulysses,
355  ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum:

       Heu mihi, ne-quis mihi struat dolum iterum _alius_
     immortalium, quando me a-rate discedere jubet!
     Sed omnino nondum parebo; quoniam procul oculis
     terram ego vidi, ubi mihi dixit effugium esse.
360  Sed omnino sic faciam, videturque mihi _hoc_ esse optimum:
     quamdiu quidem ligna in compagibus cohæserint,
     tamdiu hic manebo et sustinebo dolores patiens:
     at posteaquam mihi ratem fluctus discusserit,
     natabo; quandoquidem nihil adest prospectu melius.

365    Dum ille hæc cogitabat in mente et in animo,
     immisit magnum fluctum Neptunus terræ-concussor,
     horrendumque, gravemque, excelsum: impulit autem ipsum.
     Ut vero quum ventus vehementer-spirans palearum acervum dissipat
     aridarum, quas quidem dispergit alias alio:
370  sic ipsius tabulata longa dispersit: verum Ulysses
     in unum lignum conscenderat, desultorium ut equum impellens;
     vestes vero exuit, quas ei dederat divina Calypso;
     statimque vittam sub pectore extendit:
     ipse autem pronus in-mare cecidit, manibus extensis,
375  natare paratus; vidit vero potens-rex Neptunus,
     quassansque caput ad suum locutus-est animum:

       Sic nunc mala plurima passus erra per mare,
     donec hominibus Jovis-alumnis miscearis:
     sed neque sic te spero parvi-pensurum malum.

380    Sic igitur locutus, impulit pulcris-jubis equos;
     pervenitque ad Ægas, ubi ei inclytæ ædes sunt.

       Ac Minerva, filia Jovis, aliud excogitavit:
     nempe ceterorum ventorum obstruxit vias
     et quiescere jussit, et consopitos-esse omnes;[TR4]
385  incitavit autem velocem Boream, fluctusque præfregit,
     donec ille Phæacibus remigii-studiosis misceretur,
     generosus Ulysses, mortem et fatum elapsus.

       Hic duas noctes, duosque dies in fluctu denso
     errabat: sæpe vero ei cor præsagiebat mortem.
390  Sed quando jam tertiam diem comis-pulcris fecit Aurora,
     tum deinde ventus quidem quievit, atque serenitas
     erat tranquilla; ipse vero inde prope conspexit terram,
     acute admodum prospiciens, magno a fluctu levatus.
     Ut autem quum grata vita filiis apparet
395  patris, qui in morbo decumbit ingentes dolores patiens,
     diu contabescens, infestus autem ei ingruerat deus;
     grate vero inde hunc dii a-malo liberarunt:
     sic Ulyssi grate apparuit terra et silva.
     Natabat vero, nitens pedibus continentem ut-conscenderet:
400  sed quum tantum abesset, quantum exauditur vociferatus,
     tum vero sonitum audivit ad scopulos maris.
     Murmurabat enim magnus fluctus, ad aridam continentis
     horrendum eructans; obducta vero erant omnia maris aspergine.
     Non enim erant portus, navium capaces, neque accessus;
405  sed litora projecta erant, scopulique, saxaque;
     et tunc Ulyssi soluta-sunt genua et carum cor;
     ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum:

       Heu mihi, postquam terram insperatam dedit videre
     Jupiter, et jam has undas sulcatas penetravi,
410  egressus nusquam apparet e-mari cano foras:
     extra enim _stant_ saxa acuta, circumque fluctus
     fremit impetuosus, lævisque se-attollit petra,
     prope autem profundum mare: et nullo-modo licet pedibus
     consistere ambobus, et effugere malum:
415  ne-forte me egredientem jactet lapidosam ad petram
     fluctus magnus abripiens; vanus vero mihi erit conatus.
     Sin vero adhuc ulterius præternatabo, sicubi inveniam
     litora obliqua, portusque maris,
     vereor, ne me rursus abripiens procella
420  pontum in piscosum ferat, graviter gementem;
     aut etiam mihi et cetum immittat magnum deus
     ex mari, qualia multa nutrit inclyta Amphitrite:
     novi enim, ut mihi infensus-sit inclytus Neptunus.

       Dum ille hæc deliberabat inmente et in animo,
425  interea ipsum magnus æstus tulit asperum ad litus.
     Ibi cutisque lacerata-, simulque _ei_ ossa confracta-fuissent,
     nisi in mentem _ei hoc_ indidisset dea cæsiis-oculis Minerva:
     ambabus vero manibus irruens prehendit petram,
     cui adhærebat ingemiscens, donec magnus fluctus præteriisset.
430  Et hunc quidem sic effugit: refluus autem _fluctus_ ipsum rursus
     percussit irruens, longeque ipsum injecit ponto.
     Sicut vero quum polypi, e-cubili extracti,
     acetabulis multi calculi adhærescunt:
     sic hujus ad saxa fortibus a manibus
435  cutis-partes direptæ-sunt: ipsum vero magnus fluctus obtexit.
     Ibi jam infelix præter-fatum periisset Ulysses,
     nisi prudentiam _ei_ dedisset cæsiis-oculis Minerva.
     E-fluctu ubi-emerserat, qua _is_ eructatur ad-litus,
     _ibi_ præternatabat, in terram spectans, sicubi inveniret
440  litoraque obliqua, portusque maris.
     Sed quando jam fluvii ad ostia pulcre-fluentis
     pervenerat natans, ibi demum ei visus-est locus optimus,
     lævis scopulorum, et receptus inerat a-vento;
     agnovit autem profluentem, et supplicavit suo in animo:

445    Audi, rex, quisquis es; exoptatissimum autem ad-te venio
     fugiens ex ponto Neptuni minas.
     Venerabilis quidem est etiam immortalibus diis,
     hominum quicunque venerit errans, quemadmodum ego nunc
     ad-tuum fluentum, tuaque genua accedo, plurima passus.
450  Sed miserere, rex; supplicem vero tibi _me_ profiteor esse.

       Sic ait: ille vero continuo sedavit suum fluentum,
         continuitque fluctum;
     et ante ei fecit tranquillitatem, ipsumque servavit
     ad fluvii ostia: ille vero deinde ambo genua flexit,
     manusque validas; mari enim afflictus-erat caro corde.
455  Tumebat vero corpore toto; mare autem manabat copiosum
     per osque, naresque; ipse vero absque-anhelitu et -voce
     jacebat viribus-defectus: defatigatio autem eum vehemens
         incessit.
     Sed quando jam respiravit et in mente animus collectus-est,
     tum vero vittam a se solvit deæ,
460  et ipsam in fluvium mari-se-miscentem immisit;
     retro autem _illam_ ferebat magnus fluctus per fluentum. Ilico
         vero Ino
     suscepit _eam_ manibus caris; ille autem ex fluvio secedens
     junco incubuit, osculatusque est almam terram:
     ingemiscens autem inde dixit ad suum magnum animum:

465    Heu mihi, quid patiar? quid mihi in-futurum etiam fiet?
     Si quidem in fluvio gravem _per_ noctem excubavero,
     _timeo,_ ne me simul frigusque malum et floridus ros
     præ imbecillitate conficiant exspirantem animum:
     aura vero ex fluvio frigida spirat ante auroram.
470  Si vero in clivum ascendens et umbrosam silvam,
     arbustis in densis dormiero, si me sineret
     frigus et lassitudo, jucundus autem mihi somnus obreperet:
     vereor, ne feris captura et præda fiam.

       Sic igitur ei deliberanti visum-est utilius esse:
475  profectusque-est ire in silvam; hanc autem prope aquam invenit
     in conspicuo-loco; duo autem inde subiit arbusta,
     ex uno-loco enata, hoc quidem oleastri, illud autem oleæ.
     Hæc quidem nec ventorum perflat vis humidum spirantium,
     neque unquam Sol lucidus radiis percutiebat,
480  neque imber penetrat penitus: sic sane densa
     invicem creverunt alterum-alteri-intertextum; quæ Ulysses
     subiit; statimque cubile congressit manibus caris
     latum: foliorum enim erat lapsarum-copia satis magna,
     quantum vel duos, vel tres viros tegeret
485  tempestate hiberna, etiamsi vel admodum _ea_ sæviret.
     Illa quidem conspecta gavisus-est audens divinus Ulysses:
     in medio autem decubuit, copiamque superingessit foliorum.
     Ut autem quum aliquis torrem in-cinere absconderit nigro,
     agri in extremitate, cui non adsunt vicini alii,
490  semen ignis servans, ut ne qua aliunde incendat:
     sic Ulysses foliis se-obtexit: huic autem Minerva
     somnum in oculis fudit, ut _is_ ipsum cessare-faceret citissime
     a-difficili labore, caras palpebras obtegens.


[TR1] "in fructuosum" -> "in infructuosum"
[TR2] "famen" -> "famem"
[TR3] Missing part of word ending with "tium" in this line -> "exitium"
[TR4] "omnes" -> "omnes;"




               Odysseæ VI.—Ulyssis adventus ad Phæacas.

ARGUMENT:

Pallas appearing in a dream to[TR1] Nausicaa (the daughter of Alcinous,
king of Phaeacia), commands her to descend to the river, and wash the
robes of state, in preparation for her nuptials. Nausicaa goes with her
handmaidens to the river; where, while the garments are spread on the
bank, they divert themselves in sports. Their voices awaken Ulysses,
who, addressing himself to the princess, is by her relieved and
clothed, and receives directions in what manner to apply to the king
and queen of the island.

TEXT:

  1    Sic is quidem illic dormiebat, audens divinus Ulysses,
     somno et labore oppressus: verum Minerva
     ivit ad Phæacum virorum populumque urbemque;
     qui olim quidem aliquando habitabant in spatiosa Hyperea,
  5  prope Cyclopas, viros superbientes,
     qui ipsos infestabant, viribusque potiores erant.
     Inde excitos _illos_ deduxit Nausithous deo-similis,
     collocavitque in Scheria, procul ab-hominibus sollertibus;
     ac murum circumduxit urbi, et ædificavit domos,
 10  et templa fecit deorum, et divisit agros.
     Sed hic quidem jam fato domitus, ad-Orcum descenderat:
     Alcinous vero tunc imperabat, a-diis consilia doctus.
     Hujus quidem ivit ad domum dea cæsiis-oculis Minerva,
     reditum Ulyssi magnanimo moliens.
 15  Profecta-est autem ire ad thalamum multa-arte-factum, in quo
         puella
     cubabat, immortalibus habitu et forma similis,
     Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi;
     juxta autem duæ ancillæ, a Gratiis pulcritudinem habentes,
     ad-postem-forium utrinque; fores vero clausæ-erant splendidæ.
 20  Illa vero venti veluti flatus accessit ad-cubile puellæ:
     stetitque surpa caput, et ipsam sermone allocuta-est,
     assimilans-se filiæ nautæ-celebris Dymantis,
     quæ ei æqualis quidem erat, grataque animo;
     huic se-quum-assimilasset, illam affata-est cæsiis oculis
         Minerva:

 25    Nausicaa, quid te sic negligentem peperit mater?
     vestes quidem tibi jacent neglectæ splendidæ;
     tibi vero nuptiæ propinquæ sunt, ubi oportet pulcras quidem _te_
         ipsam
     induere, alias autem illis præbere, qui te ducant.
     Etenim ex his fama apud-homines oritur
 30  bona; gaudent vero pater et veneranda mater.
     At eamus loturæ cum aurora illucescente:
     et te ego adjutrix una comitabor, ut celerrime
     _hæc_ instruas; quoniam non amplius diu virgo eris.
     Jam enim te ambiunt optimi in populo
 35  omnium Phæacum, ubi tibi _clarum_ genus est et ipsi.
     Verum age, hortare patrem inclytum sub auroram
     mulos et currum ut-apparet, qui vehat
     cingulaque, et peplos, et pallia splendida.
     Et vero tibi sic ipsi multo honestius _est,_ quam pedibus
 40  ire; multum enim absunt labra ab-urbe.

       Hæc quidem sic locuta abiit, cæsiis-oculis Minerva,
     ad-Olympum, ubi aiunt deorum sedem firmam semper
     esse: nec ventis concutitur, neque unquam imbre
     rigatur, nec nix ingruit; sed omnino serenitas
 45  panditur innubis, candidusque ambit splendor:
     in quo delectantur beati dii diebus omnibus.
     Eo abiit Minerva, postquam _hæc_ suaserat puellæ.

       Statim vero Aurora advenit in-pulcro-solio, quæ eam excitabat,
     Nausicaam pulcro-peplo; continuoque _ea_ admirata-est somnium.
 50  Ivit autem per ædes, ut nuntiaret parentibus,
     patri caro et matri: deprehenditque _eos,_ intus dum-essent.
     Illa quidem ad focum sedebat, cum ancillis mulieribus,
     pensa versans marina-purpura-tincta: ipsum autem foras
     egredientem convenit ad inclytos reges
 55  in consilium, quo ipsum vocabant Phæaces nobiles.
     Hæc autem valde prope stans carum patrem allocuta-est:

       Pater care, non jam mihi apparaveris currum
     excelsum, agilem-rotis, ut pulcras vestes agam
     ad flumen, lotura, quæ mihi sorditata jacent?
 60  Et vero te ipsum decet inter primores versantem
     consilia consulere, puras in-corpore vestes habentem.
     Quinque autem tibi cari filii in ædibus sunt,
     duo in-matrimonio, tres autem cœlibes florentes:
     hi vero semper volunt recens-lotas vestes habentes,
 65  ad choream ire; hæc autem meæ menti omnia curæ-sunt.

       Sic dixit: verebatur enim floridas nuptias nominare
     patri caro; ille vero omnia intelligebat, et respondit sermone:

       Nequaquam[TR2] tibi mulos invideo, filia, nec quicquam aliud.
     Abi: ceterum tibi famuli apparabunt currum
 70  altum, agilem rotis, sirpea instructum.

       Sic locutus, servis præcepit; hi vero paruerunt.
     Ii quidem foras currum agilem-rotis mulinum
     instruebant, mulosque submiserunt, junxeruntque sub curru:
     virgo autem e thalamo ferebat vestes pulcras;
 75  et eas quidem deposuit bene-polito in curru;
     mater vero in cista collocabat animo-gratum cibum,
     varium, et obsonia imposuit, et vinum infudit
     utre in caprino; (puella vero conscendit currum:)
     dedit etiam aurea in ampulla humidum oleum,
 80  ut ungeretur cum ancillis mulieribus.
     Illa vero accepit scuticam et habenas pulcras,
     percussitque, ut-inirent-cursum; strepitus autem erat mulorum;
     hi vero impigre contendebant, ferebantque vestes, et ipsam,
     non solam; una cum-ea etiam ancillæ proficiscebantur aliæ.

 85    Hæ vero quum jam fluvii ad-alveum perpulcrum pervenere,
     ubi quidem labra erant perennia, multaque aqua
     pulcra profluebat, etiam admodum sordidata quæ-purget:
     ibi illæ mulos quidem solverunt-a curru.
     Et eos quidem egerunt fluvium propter vorticosum,
 90  ut-carperent gramen dulce: ipsæ vero a curru
     vestes manibus sumserunt, et inferebant in-nigram aquam:
     constipabantque in scrobibus, celeriter certamen proferentes.
     Sed postquam lavarantque, purgarantque sordes omnes,
     ordine _eas_ explicuerunt ad litus maris, ubi potissimum
 95  lapillos ad litus abluebat mare.
     Ipsæ porro lotæ, et unctæ pingui oleo,
     prandium inde sumserunt ad ripas fluvii:
     vestes autem solis manebant dum-siccarentur splendore.
     Ac postquam cibo saturatæ-sunt ancillæque et ipsa,
100  pila hæc inde ludebant, capitum-redimiculis depositis:
     illis vero Nausicaa pulcris-ulnis exordiebatur ludum.
     Qualis autem Diana incedit per montem sagittis-gaudens,
     aut per Taygetum arduum, aut Erymanthum,
     oblectans-se apris, et velocibus cervis;
105  cum-illa autem simul Nymphæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis,
     agrestes ludunt; gaudet vero mente Latona;
     omnes autem ipsa capite supereminet ac fronte,
     facileque conspicua est, pulcræ vero omnes:
     sic illa inter-ancillas excellebat virgo indomita.

110    Sed quum jam esset rursus domum reditura,
     junctis mulis, plicatisque vestibus pulcris:
     tunc iterum aliud excogitavit dea cæsiis-oculis Minerva,
     ut Ulysses excitaretur, videretque pulcram-oculis puellam,
     quæ ipsum Phæacum virorum ad urbem duceret.
115  Pilam deinde jecit in ancillam regina;
     ab-ancilla quidem aberravit, profundum autem incidit in-vorticem:
     illæ vero alte clamarunt. Atque experrectus-est divinus Ulysses,
     sedensque cogitabat in mente et in animo:

       Heu mihi, quorum demum hominum in terram deveni?
120  anne hi injurii sunt et feroces, nec justi?
     an hospitales, et ipsis mens est deorum-reverens?
     ut me puellarum circumvenit femineus clamor,
     Nympharum, quæ habitant montium altos vertices,
     et fontes fluviorum, et palustria-loca herbosa.
125  An jam alicubi homines sum prope vocales?
     Verum age, ego ipse experiar ac videbo.

       Sic locutus, arbustis egrediebatur divinus Ulysses:
     ex densa autem silva ramum fregit manu robusta,
     cum-foliis, ut tegeret circa corpus pudenda viri.
130  Profectus-est autem ire, veluti leo in-montibus-nutritus, robore
         confisus,
     qui incedit complutus et ventos-passus; intus vero ei oculi
     ardent: atque is boves invadit, aut oves,
     aut agrestes cervas; jubet vero eum venter,
     pecudes tentaturum, etiam in densam domum ire:
135  ita Ulysses puellis pulcras-comas-habentibus erat
     congressurus, nudus licet esset: necessitas enim urgebat.
     Horribilis vero ipsis apparuit, deturpatus salsugine:
     diffugerunt autem, alio alia, per ripas prominentes:
     sola vero Alcinoi filia mansit; ei enim Minerva
140  audaciam in mente posuit, et metum exemit e-membris.
     Stetit vero contra, continens-se: at deliberabat Ulysses,
     utrum genubus prehensis supplicaret pulcræ-oculis puellæ:
     an sic _ut erat_ verbis eminus-stans blandis
     _eam_ precaretur, si ostenderet urbem, et vestes daret.
145  Sic igitur ei deliberanti visum-est melius esse,
     precari verbis eminus-stantem blandis,
     ne ei genua prehendenti irasceretur mente puella.
     Protinus blandum et sollertem dixit sermonem:

       Supplex-oro te, regina; deane tu aliqua, an mortalis sis.
150  Si quidem aliqua dea es, _eorum_ qui cœlum latum incolunt,
     Dianæ te ego, Jovis filiæ magni,
     formaque, staturaque, orisque-habitu, quam-proxime assimilo:
     sin aliqua es ex-hominibus, qui super terram habitant,
     ter-beati quidem tibi pater et veneranda mater,
155  ter-beati et fratres; valde, credo, ipsis animus
     semper lætitia perfunditur, tui gratia,
     videntibus _te_ tale germen choream ingredientem.
     Ille vero rursus in animo felicissimus præter ceteris,
     quicunque te, sponsalibus-donis præponderans,, domum duxerit.
160  Nondum enim aliqua talem vidi mortalem oculis,
     nec virum, nec mulierem; admiratio me tenet aspicientem.
     In-Delo sane aliquando tale, Apollinis juxta aram,
     palmæ recens germen succrescens vidi:
     (profectus enim eram etiam illuc, multusque me sequebatur populus
165  in-ea profectione quæ demum erat mihi malum damnum futura:)
     eodem autem ipso-modo et illud conspicatus, obstupui animo
     diu; quandoquidem nunquam tale succrevit lignum e terra:
     ita te mulier admirorque, obstupeoque, vereorque admodum
     genua prehendere: gravis autem me dolor occupat.
170  Heri vigesimo effugi die nigrum pontum:
     eousque vero me perpetuo fluctus ferebat, celeresque procellæ,
     insula ab Ogygia: nunc tamen huc _me_ conjecit deus,
     ut adhuc fortasse et hic patiar malum. Non enim puto
     cessaturum; sed adhuc multa dii efficient prius.
175  Verum,[TR3] regina, miserere: te enim mala multa passus
     primam accessi; at ceterorum neminem novi
     hominum qui hanc urbem et terram incolunt.
     Urbem vero mihi ostende daque pannum circumjiciendum,
     si quod forte involucrum pannorum habes, huc profecta.
180  Tibi vero dii tanta dent, quanta animo tuo concupiscis;
     maritumque et familiam, et concordiam præbeant
     bonam: non enim hoc _quicquam_ præstantius et melius _est,_
     quam quando concordes animis domum teneant
     vir et uxor: _tum oriuntur_ multi dolores malevolis,
185  gauda autem benevolis; maxime vero sentiunt ipsi.

       Hunc autem rursus Nausicaa candidis-ulnis contra allocuta-est:
     hospes: quandoquidem neque ignavo, nec stulto viro similis es:
     Jupiter vero ipse distribuit felicitatem Olympius hominibus,
     bonis atque malis prout voluerit, unicuique:
190  et ferre tibi istæc dedit, te autem oportet pati omnino:
     nunc vero, quum ad nostramque urbem et terram venisti,
     nec jam vestium indigebis, nec cujusquam alius _rei,_
     quarum decet supplicem miserum compotem fieri.
     Urbem autem tibi monstrabo, dicamque tibi nomen civium.
195  Phæaces quidem hanc urbem et terram habitant:
     sum autem ego filia magnanimi Alcinoi;
     ex-quo Phæacum pendet et imperium et potentia.

       Dixit, et ancillis comas-pulcras-habentibus imperavit:
     sistite-gradum mihi ancillæ: quo fugitis, virum conspicatæ?
200  an forte aliquem hostilium putatis esse virorum?
     Non est ille vir vegetus homo, nec fere nascetur,
     qui Phæacum virorum in terram veniat,
     hostilia inferens; valde enim cari _sunt hi_ immortalibus.
     Habitamus autem seorsum, undoso in mari,
205  extremi, nec quisquam nobiscum mortalium commercium-habet alius.
     Sed hic aliquis infelix errans huc venit,
     quem nunc oportet curare: a Joven enim sunt omnes
     hospitesque et egeni: donum autem _ipsis_ exiguumque gratumque
         _est._
     Verum date, ancillæ, hospiti cibumque potumque,
210  et lavate _eum_ in fluvio, ubi receptus est a-vento.

       Sic dixit; illæ vero steterunt, et se-invicem hortatæ-sunt:
     atque Ulyssem collocarunt in receptu, uti jusserat
     Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi;
     atque ei palliumque tunicamque vestes apposuerunt:
215  dederunt porro _ei_ aurea in ampulla liquidem oleum,
     jusseruntque dein ipsum lavare-se fluvii in-fluento.
     Ac tum ancillas allocutus-est divinus Ulysses:

       Ancillæ, state ita eminus, dum ego ipse
     salsuginem ab-humeris abluam, circumque oleo
220  ungam me: jam enim diu a corpore abest unctio.
     Coram vero haud ego lavero; vereor enim
     nudari, inter-puellas pulcris-comis versans.

       Sic dixit; illæ vero secesserunt, narraruntque inde puellæ.
     At ex flumine a-corpore abluebat divinus Ulysses
225  salsuginem, quæ ei terga et latos obtegebat humeros:
     e capite autem eluebat maris sordes infructuosi.
     Ac postquam usquequaque lavarat-se, et oleo unxerat,
     vestesque induerat, quas ei præbebat virgo indomita:
     illum quidem Minerva reddidit, Jove enata,
230  majoremque aspectu, et crassiorem: a capite vero
     crispas demisit comas, hyacinthino flori similes.
     Ut autem quum quis aurum circumfundit argento vir
     sollers, quem Vulcanus docuerit et Pallas Minerva
     artem omnigenam; pulcra vero _is_ opera perficit:
235  sic in-hunc defudit gratiam in-capiteque et humeris.
     Considebat deinde, seorsum profectus ad litus maris,
     pulcritudine et gratia resplendens: admirabatur autem puella:
     ac tunc ancillas pulcris-comis allocuta-est:

       Audite me, ancillæ candidis-ulnis, ut aliquid dicam;
240  non omnibus invitis diis, qui Olympum tenent,
     ad-Phæacas hic vir pervenit similes-diis.
     Quippe antea quidem mihi indecorus videbatur esse,
     nunc vero diis similis-est, qui cœlum latum habitant.
     Utinam mihi talis maritus appellatus esset,
245  hic habitans, et ipsi placeret hic manere.
     Verum date, ancillæ, hospiti cibumque potumque.

       Sic dixit; illæ vero huic diligenter auscultarunt et paruerunt:
     et subinde Ulyssi apposuerunt cibumque potumque.
     Atque is bibebat et edebat, audens divinus Ulysses,
250  rapaciter; diu enim cibum non-gustaverat.

       Sed Nausicaa candidis-ulnis aliud cogitavit;
     vestes jam plicatas posuit pulcrum in currum,
     junxitque mulos fortibus-ungulis, atque inscendit ipsa.
     Adhortata-est autem Ulyssem, verbumque dixit, et elocuta-est:

255    Surge nunc jam, hospes, ad-urbem eamus, ut te deducam
     patris mei in domum prudentis; ubi te puto
     omnium Phæacum visurum-esse quotquot _sunt_ optimi.
     Sed omnino sic facito; videris vero mihi non desipere:
     donec quidem per agros iverimus et culta hominum,
260  tamdiu cum ancillis post mulos et currum,
     celeriter ito; ego autem viæ dux-ero.
     At postquam ad-urbem ascenderimus: circa quam murus
     altus, pulcer vero portus ab-utraque-parte urbis,
     arctus autem introitus; naves vero per-viam utrinque-recurvæ
265  subductæ-sunt: omnibus enim _nautis ibi_ statio est singulis.
     Ibi porro et ipsis forum _est_ pulcrum Neptunium circa _templum,_
     vectitiis lapidibus profunde-immissis exstructum.
     Ibi vero navium armamenta nigrarum curant,
     rudentes, et spiras: et acuunt remos.
270  Non enim Phæacibus curæ-est arcus, nec pharetra,
     sed mali, et remi navium, et naves æquales,
     quibus læti canum trajiciunt mare.
     Horum evito famam amaram, ne-quis a-tergo
     _me_ carpat: valde enim sunt insolentes per vulgus:
275  et fortasse quis sic dicat vilior obviam-factus:
     Quis vero ille _qui_ Nausicaam sequitur, pulcerque magnusque,
     hospes? ubi illum nacta-est? maritus utique ei erit ipsi.
     Aut aliquem forte vagatum excepit sua a navi
     virorum longinquorum: quippe nulli prope sunt:
280  aut aliquis ei supplicanti multum-exoptatus deus advenit,
     e-cœlo delapsus; habebit vero ipsum dies omnes.
     Rectius _fecit,_ si etiam ipsa quærens maritum invenit
     aliunde: certe enim hos quidem spernit in populo
     Phæacas, qui ipsam ambiunt multique et nobiles.
285  Sic dicent; mihi vero probra hæc essent.
     Et vero alii succensuerim, quæcunque talia quidem fecerit,
     quæ invitis caris patre et matre viventibus,
     viris misceatur, priusquam palam nuptiæ advenerint.
     Hospes, tu vero ita meum observa verbum, ut celerrime
290  deductione et reditu potiaris a patre meo.
     Invenies pulcrum lucum Minervæ, prope viam,
     ex-populis; ibi autem fons effluit, circà vero _est_ pratum:
     ibi vero patris mei _est_ prædium, et florentes horti,
     tantum ab urbe, quantum _aliquis_ auditur clamans:
295  ibi desidens mane aliquamdiu, donec nos
     ad-urbem accesserimus, et pervenerimus ad-ædes patris.
     Ac postquam nos putaveris ad ædes pervenisse,
     tunc Phæacum eas in urbem, ac require
     ædes patris mei magnanimi Alcinoi.
300  Facile vero conspicuæ sunt, et vel puer duceret
     infans: neque enim omnino similes illis sunt
     ædes Phæacum, qualis domus Alcinoi
     herois. Ac postquam te ædes occuluerint et aula,
     celeriter valde ædes transi, donec perveneris
305  ad-matrem meam; illa autem sedet ad focum in ignis splendore,
     pensa versans purpurea, mirabile visu,
     columnæ acclinata; ancillæ ero illi sedent a-tergo.
     Ibi autem patris mei solium acclinatum-est foco:
     cui ille vinum-potat insidens, immortalis instar.
310  Hoc præterito matris ad genua manus
     extende nostræ, ut reditus diem videas
     gaudens cito, etiamsi valde procul hinc sis.
     [Si tibi illa quidem bene cupierit in animo,
     spes tibi deinde amicosque videndi, et perveniendi
315  ad domum pulcre-ædificatam, et tuam in patriam terra.]

       Sic igitur locuta, percussit scutica splendida
     mulos; hi vero celeriter reliquerunt fluvii fluenta:
     ii autem bene currebant et bene alternabant pedes.
     Illa autem sedulo aurigabatur, _ita_ ut simul sequerentur pedibus
320  ancillæque Ulyssesque; mente (_arte_) vero impingebat scuticam.
     Occidebatque sol, et illi inclytum ad-lucum pervenere
     sacrum Minervæ, ubi proinde consedit divinus Ulysses.
     Statim deinde supplicabat Jovis filiæ magni:

       Audi me, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita:
325  nunc tandem me exaudi, quoniam antea nunquam exaudisti
     jactatum, quando me jactabat inclytus Neptunus.
     Da me ad Phæacas gratum venire ac miserandum.

       Sic dixit supplicans; eum autem audivit Pallas Minerva:
     ipsi vero nondum apparebat palam; verebatur enim etiam
330  patruum; is autem vehementer irascebatur
     divino Ulyssi, antequam _is_ suam ad-terram perveniret.


[TR1] "dream in to" -> "dream to"
[TR2] "Neuquaquam" -> "Nequaquam"
[TR3] "Verum" -> "Verum,"




             Odysseæ VII.—Ulyssis ingressus ad Alcinoum.

ARGUMENT: The court of Alcinous.

The princess Nausicaa returns to the city and Ulysses soon after
follows thither. He is met by Pallas in the form of a young virgin, who
guides him to the palace, and directs him in what manner to address the
queen Arete. She then involves him in a mist which causes him to pass
invisible. The palace and gardens of Alcinous described. Ulysses
falling at the feet of the queen, the mist disperses, the Phaecians
admire, and receive him with respect. The queen inquiring by what means
he had the garments he then wore, he relates to her and Alcinous his
departure from Calypso, and his arrival in their dominions.

The same day continues, and the book ends with the night.

TEXT:

  1    Sic quidem ibi supplicabat audens divinus Ulysses;
     puellam vero ad urbem ferebat robur mulorum.
     Illa vero quando jam sui patris ad-inclytas ædes pervenerat,
     stetit in vestibulo: fratres vero eam undique
  5  circumstabant, immortalibus similes; qui a curru
     mulos solverunt, vestemque portarunt intro.
     Ipsa vero ad thalamum suum ibat; accendebat autem ei ignem
     anus Apiræa, cubicularia Eurymedusa,
     quam olim ex-Apira naves duxerunt utrinque-recurvæ:
 10  Alcinoo autem eam munus elegerant, eo-quod omnibus
     Phæacibus imperabat, deoque veluti populus _ei_ auscultabat:
     quæ enutrierat Nausicaam pulcris-ulnis in ædibus.
     Hæc ei ignem accendebat, et intus cœnam adornabat.

       Et tunc Ulysses surrexit ad-urbem iturus; ac Minerva
 15  multam _ei_ caliginem infudit, bene cupiens Ulyssi,
     ne-quis Phæacum magnanimorum obviam-factus,
     conviciareturque verbis, et interrogaret, quisnam esset.
     Sed quum jam esset urbem ingressurus amœnam,
     tum ei obviam-facta-est dea cæsiis-oculis Minerva,
 20  virgini similis juvenculæ, urnam gestanti;
     stetitque ante eum: interrogabat autem divinus Ulysses:

       O filia, nonne me ad-domum viri deduxeris
     Alcinoi, qui hosce inter homines imperat?
     etenim ego hospes multa-passus huc veni,
 25  procul e longinqua terra: quare neminem novi
     hominum, qui hanc urbem et _hæc_ opera inhabitant.

       Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
     enimvero ego tibi, hospes pater, domum, quam me jubes,
     monstrabo; quoniam mecum prope patrem eximium habitat.
 30  Verum eas tacite sic; ego vero viam monstrabo:
     neu quenquam hominum aspice, neu interroga.
     Non enim hospites hi valde homines colunt,
     nec amice-excipientes amplectuntur, qui aliunde venerit.
     Navibus velocibus hi freti celeribus,
 35  voraginem _maris_ magnam trajiciunt; quippe ipsis _hoc_ dedit
         Neptunus:
     horum naves veloces veluti ala sive cogitatum.

       Sic igitur locuta, præibat Pallas Minerva
     celeriter: ille vero inde post vestigia ibat deæ.
     Hunc autem Phæaces nautæ-inclyti non adverterunt
 40  gradientem in urbe per ipsos. Non enim Minerva
     sinebat pulcris-comis, potens dea, quæ ei caliginem
     divinam offuderat, bene _ei_ cupiens in animo.
     Mirabatur autem Ulysses portus et naves æquales,
     ipsorumque heroum fora, et mœnia longa,
 45  sublimia, vallis munita, mirabile visu.
     Sed quando jam regis ad-inclytas domos pervenerant,
     inter-eos sermones exorsa-est dea cæsiis-oculis Minerva:

       Hæc jam tibi, hospes pater, domus _est_ quam me jubes
     monstrare; invenies vero Jovis-alumnos reges
 50  epulas epulantes: tu autem intro eas, neu quicquam animo
     timeas: audax enim vir in omnibus potior
     operibus est, etiam sicunde aliunde venerit.
     Reginam quidem primo invenies in ædibus:
     Arete vero nomen est inditum _ei:_ ex parentibus autem
 55  iisdem _est,_ qui-quidem genuerunt Alcinoum regem.
     Nausithoum quidem primum Neptunus terræ-concussor
     genuit, et Peribœa, mulierum forma præstantissima,
     minima-natu filia magnanimi Eurymedontis,
     qui olim superbis Gigantibus imperabat:
 60  verum hic quidem perdidit populum scelestum, periitque ipse.
     Cum-illa vero Neptunus mixtus-est, et genuit filium
     Nausithoum magnanimum, qui inter Phæacas imperabat:
     Nausithous vero genuit Rhexenoremque, Alcinoumque.
     Illum quidem, prole-mascula-carentem, interemit argenteo-arcu
         Apollo,
 65  ducta-recens-uxore, in regia, unica sola filia relicta
     Areta; hanc vero Alcinous duxit uxorem,
     et ipsam honoravit, ut nulla super terra honoratur alia,
     quotquot nunc mulieres sub viris domum habent.
     Sic illa ex animo honoraturque, et est _honorata_
 70  et a caris liberis, et ab ipso Alcinoo,
     et civibus, qui ipsam veluti deam suspicientes,
     excipiunt vocibus _faustis,_ quum incedit per urbem.
     Neque enim omnino mente et ipsa eget bona;
     quibus quidem bene velit, _his_ viris etiam lites solvit.
 75  Si tibi illa quidem bene velit in animo,
     spes tibi deinde amicosque videndi, et perveniendi
     in domum excelsam, et tuam in patriam terram.

       Sic igitur locuta, abiit cæsiis-oculis Minerva
     pontum super infructuosum; reliquitque Scheriam amabilem:
 80  venit autem ad Marathona, et latas-vias-habentes Athenas,
     ingressaque-est Erechthei bene-munitam domum. At Ulysses
     Alcinoi ad domos ibat inclytas: multa vero ei cor
     agitabat stanti, priusquam æreum ad-limen venisset.
     Instar enim solis splendor erat, aut lunæ,
 85  domum per excelsam magnanimi Alcinoi.
     Ærei etenim parietes ducti-erant hinc et illinc,
     ad intimum-secessum a limine: circum autem corona ex cyano:
     aureæ vero fores firmam domum intus claudebant:
     argentei autem postes in æreo stabant limine,
 90  argenteumque superliminare, aureus autem annulus.
     Aurei porro utrinque et argentei canes erant,
     quos Vulcanus fecerat peritis præcordiis,
     domum ut-custodirent magnanimi Alcinoi,
     immortales qui-sunt et senii-expertes per-dies omnes.
 95  Intus vero solia circa parietem firmata-erant hinc et illinc,
     ad intimum-secessum a limine usque: ibi pepli
     tenues bene-texti instrati-erant, opera mulierum.
     Hic autem Phæacum primates sedebant,
     bibentes et edentes; perpetuo enim _epulas_ habebant.
100  Aurei vero juvenes bene-structas super aras
     stabant, ardentes faces in manibus tenentes,
     illucentes noctu per domum convivis.
     Quinquaginta porro ei ancillæ per domum mulieres;
     aliæ quidem molunt in mola flavum frumentum;
105  aliæ vero telas texerunt et fusos versant
     sedentes, _mobiles_ qualia folia excelsæ populi:
     textilibus autem a-linteis distillat humidum oleum.
     Quantum Phæaces supra omnes periti _sunt_ homines
     navem celerem per pontum dirigendi, tantum etiam mulieres
110  telam texendi; supra-modum enim illis dedit Minerva
     operaque scire perpulcra, et ingenium _habere_ bonum.
     Extra vero aulam magnus _est_ hortus prope januas
     quatuor-jugerum: circa autem _eum_ septum ductum-est utrinque.
     Ibi vero arbores proceræ creverant virentes,
115  piri, et mali-punicæ, et mali pulcro-fructu,
     ficusque dulces, et oleæ virescentes.
     Ex-his nunquam fructus perit, nec deficit
     hieme, neque æstate, perennis; sed omnino semper
     Zephyrus spirans, alia quidem crescere-facit, alia vero
         maturescere.
120  Pirus post pirum senescit, malumque post malum,
     ac post uvam uva, ficusque post ficum.
     Ibi porro ei fructuum-plena vinea fundata-est:
     hujus alterum quidem apricum-solum plano in loco
     siccatur sole; alias autem _uvas_ vindemiant,
125  alias vero calcant; ante autem, _uvæ_ immaturæ sunt,
     florem emittentes, aliæ vero submaturescunt.
     Ibi porro cultæ leguminum-areolæ ad extremum ordinem
     omnigenæ consitæ-sunt, perenne florentes:
     insunt autem duo fontes, alter quidem per hortum totum
130  dispergitur, alter vero ex-altera-parte sub aulæ limen fluit
     ad domum excelsam, unde aquabantur cives.
     Talia igitur in Alcinoi _domo_ deorum erant splendida dona.

       Ibi stans _hæc_ admirabatur audens divinus Ulysses.
     Ac postquam omnia suo admiratus-erat animo,
135  celeriter super limen ingressus-est intra domum.
     Invenit autem Phæacum ductores atque principes
     libantes poculis speculatori Argicidæ;
     cui ultimo libabant, quando cogitabant de-lecto.
     Verum ivit per domum audens divinus Ulysses,
140  multam caliginem habens, quam ei circumfuderat Minerva,
     donec perveniret ad-Aretenque et Alcinoum regem.
     Circumjecit autem Aretæ genubus manus Ulysses.
     Et tum demum rursus dissipata-est divinitus-offusa nebula.
     Illi vero muti facti-sunt per domum, virum conspicati:
145  admirabanturque intuentes: sed supplicabat Ulysses:

       Arete, filia Rhexenoris paris-deo,
     ad-tuum maritum, et ad-tua genua veni, multa passus,
     et ad-hosce convivas; quibus dii feliciter dent
     vivere, et liberis transmittat unusquisque
150  possessiones in ædibus, honoremque, quem populus dedit.
     At mihi deductionem parate, in-patriam ut-perveniam
     ocyus: quoniam diu _procul_ ab-amicis ærumnas patior.

       Sic fatus, resedit ad focum in cineribus,
     juxta ignem; illi vero omnes obmutuerunt silentio.
155  Seroque tandem inter-_eos_-fatus-est senex heros Echeneus
     qui sane Phæacum virorum maximus-natu erat,
     et sermonibus præstabat, priscaque et multa sciens:
     qui inter-eos benevolens concionatus-est et dixit:

       Alcinoe, non sane tibi hoc honestius, nec convenit,
160  hospitem quidem humi sedere ad focum in cineribus:
     hi vero tuum sermonem exspectantes continent-se.
     Verum age jam hospitem in sede argenteis-clavis-distincta
     colloca erectum: tu vero præcones jube
     vinum infundere, ut et Jovi fulmine-gaudenti
165  libemus, qui supplices una venerandos comitatur:
     cœnam vero hospiti proma det ex-intus reconditis.

       Ac postquam hoc audivit sacra vis Alcinoi,
     manu prehensam Ulyssem prudentem, versutum,
     erexit a foco, et in sedem collocavit splendidam,
170  filio surgere-jusso, virtutis-amante Laodamante,
     qui ei proximus sedebat; maxime autem _ipse_ eum diligebat.
     Aquam vero ancilla gutturnio infudit ferens
     pulcro, aureo, super argenteum lebetem,
     ad-lavandum; juxtaque politam extendit mensam.
175  Panem vero venerabilis proma apposuit ferens,
     fercula multa apponens, largiens de-præsentibus.
     Atque ille bibebat et edebat, audens divinus Ulysses:
     et tum præconem allocuta-est vis Alcinoi:

       Pontonoe, cratere mixto vinum distribue
180  omnibus per domum; ut et Jovi fulmine-gaudenti
     libemus, qui supplices una venerandos comitatur.

       Sic dixit; Pontonous autem dulce vinum miscebat;
     distribuitque omnibus, auspicatus poculis.
     Ac postquam libarantque biberantque, quantum volebat animus,
185  illis dein Alcinous concionatus-est et dixit:

       Audite, Phæacum ductores atque principes,
     ut dicam quæ me animus in pectoribus jubet.
     Nunc quidem epulati cubetis domum profecti:
     mane vero senibus pluribus advocatis,
190  hospitem in ædibus hospitaliter-excipiemus, ac diis
     faciemus sacra pulrca: deinde autem et de deductione
     cogitabimus, ut hic hospes sine labore et molestia
     deductione sub nostra suam in-patriam terram perveniat,
     gaudens, celeriter, etiam si valde procul sit:
195  neu quod interea malum et damnum patiatur,
     antequam ipse suæ terræ appellat: ibi vero deinde
     patietur quæcunque ei Fatum Parcæque graves
     nascenti neverunt filo, quando ipsum peperit mater.
     Sin autem quis immortalium utique de cœlo venit,
200  aliud quippiam hoc deinceps dii moliuntur.
     Semper enim pridem certe dii apparent manifesti
     nobis, quando facimus inclytas hecatombas;
     convivanturque apud nos sedentes, ubi quidem nos.
     Si vero quis et solus profectus occurrerit viator,
205  nequaquam _hoc_ occultant; quoniam ipsos prope sumus,
     quemadmodum Cyclopesque et feroces gentes Gigantum.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     Alcinoe, aliud quid tibi curæ-sit in-animo; non enim ego
     immortalibus similis-sum, qui cœlatum latum tenent,
210  non corpore, nec oris-habitu, sed mortalibus hominibus;
     quoscunque vos nostis maxime subeuntes miseriam
     hominum, hisce in doloribus æquipararer.
     Et adhuc etiam plura ego mala narrarem,
     quæ jam cuncta deorum voluntate pertuli.
215  Verum me quidem cœnare sinite, dolentem licet.
     Non enim odiosum præter ventrem importunius aliud
     est, qui jubet sui recordari necessitate,
     etiam valde afflictum, et in animo dolores habentem.
     Sic et ego dolores quidem habeo in-animo; hic vero omnino semper
220  edere jubet et bibere; et me omnium
     oblivisci-facit, quæcunque passus-sum, et repleri postulat.
     Vos autem festinate simul-cum aurora illucescente
     ut me infaustum meam deducatis in-patriam,
     quamvis multa passum; conspicatum me vel relinquat vita
225  possessionem meam, famulosque, et altam magnam domum.

       Sic dixit: illi autem omnes approbabant, et hortabantur
     deducere hunc hospitem, quoniam recte locutus-erat.
     Ac postquam libarantque biberantque quantum volebat animus,
     illi quidem decubituri iverunt domum unusquisque.
230  At in ædibus relinquebatur divinus Ulysses,
     apud ipsum autem Areteque et Alcinous deo-par
     sedebant: famulæ autem auferebant vasa convivii:
     inter-eos vero Arete candidis-ulnis exordiebatur sermones:
     agnovit enim pallium et tunicam, vestimenta videns
235  pulcra, quæ quidem ipsa fecerat, cum ancillis mulieribus;
     et ipsum compellans alatis verbis allocuta-est:[TR1]

       Hospes, hoc quidem te primum interrogabo ipsa:
     quis _et_ unde es hominum? quis tibi hæc vestimenta dedit?
     an-non dicis, per mare errantem _te_ huc venisse?

240    Hanc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     difficile _est,_ regina, penitus enarrare _meas_
     ærumnas: quandoquidem mihi multas dederunt dii-cœlestes;
     hoc vero tibi dicam, quod me interrogas et inquiris.
     Ogygia quædam insula procul in mari jacet,
245  ubi quidem Atlantis filia, dolosa Calypso,
     habitat pulcris-comis, potens dea: nec quisquam cum-ipsa
     versatur, nec deorum, nec mortalium hominum.
     Sed me infelicem ad-focum _ejus_ duxit deus
     solum, postquam mihi navem velocem candenti fulmine
250  Jupiter percussam diffiderat medio in nigro mari.
     Ibi reliqui quidem omnes periere boni socii:
     at ego, carina ulnis comprehensa navis utrinque-recurvæ,
     novem-diebus ferebar: decima autem me nocte nigra
     insulam ad Ogygiam appulerunt dii, ubi Calypso
255  habitat pulcris-comis, potens dea; quæ me susceptum
     sedulo amice-tractabat, et alebat, et dicebat _se_
     facturam immortalem et senii-expertem per-dies omnes:
     sed meum nunquam animum in pectoribus flectebat.
     Illic quidem septem-annos manebam perpetuo, vestes autem semper
260  lacrimis rigabam, quas mihi divinas dedit Calypso.
     Sed quum jam octavus mihi revolutus annus venit,
     tum demum me jussit hortans redire,
     Jovis e jussu, sive etiam animus mutatus-est ipsius.
     Misit vero _me_ in rate multis-vinculis-juncta: multa autem
         dedit,
265  panem et vinum suave; et divinas vestes induit:
     ventumque misit innocuumque placidumque.
     Septem et decem autem navigabam dies per-mare-iter-faciens,
     decima octava vero _mihi_ apparuerunt montes umbrosi
     terræ vestræ; lætatum vero est mihi carum cor,
270  infelici: certe enim eram adhuc conflictaturus ærumnis
     multis, quas mihi immisit Neptunus terræ-concussor;
     qui mihi incitatis ventis impedivit iter,
     commovitque mare immensum; neque ullo-pacto _me_ fluctus
     sinebat in rate vehementer ingemiscentem vehi.
275  Hanc quidem deinde procella dispersit: atque ego
     natans hanc voraginem emensus-sum, donec me terræ
     vestræ appulit ferens ventusque et aqua.
     Ibi me egredientem allisisset fluctus ad terram,
     petras ad magnas jaciens et ingratum locum:
280  sed recedens natavi rursus, donec veni
     ad fluvium, ubi demum mihi visus-est locus opportunissimus,
     lævis petrarum; et receptus ibi-erat a-vento.
     Excidi autem animum-collecturus: ac divina nox
     supervenit: ego autem seorsum ab divinitus-fluente fluvio
285  egressus in arbustis dormivi: circumquaque vero folia
     congessi: somnum autem deus immensum _in me_ defudit.
     Ibi quidem in foliis, caro afflictus corde,
     dormiebam per-totam noctem, et ad auroram et meridiem;
     occidebatque sol, et me dulcis somnus dereliquit.
290  Ancillas vero in litore tuæ vidi filiæ
     ludentes: inter _eas_ autem ipsa erat similis deabus.
     Ei supplicavi: illa vero neutiquam a-mente aberrabat bona,
     ut non sperares juniorem obviam-factum
     acturum: semper etenim juniores desipiunt.
295  Quæ mihi cibum dedit affatim, et nigrum vinum,
     et lavit in flumine, et mihi has vestes dedit.
     Hæc tibi, tametsi afflictus, ex-vero enarravi.

       Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:
     hospes, enimvero hoc quidem decens non advertit
300  filia mea, quod te neutiquam cum ancillis mulieribus
     duxit in nostram _domum:_ tu vero _illi_ primæ supplicaveras.

       Hunca utem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     heros, ne mihi ideo eximiam reprehende puellam:
     ipsa enim me jussit cum ancillis subsequi;
305  sed ego nolui, timens reveritusque,
     ne-qua et tibi animus irasceretur conspicato:
     suspicaces etenim sumus in terra genera hominum.

       Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:
     hospes, non mihi tale in præcordiis carum cor,
310  temere ut-irascar: potiora autem _mihi sunt_ honesta omnia.
     Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva et Apollo,
     talis quum-sis qualis es, eaque sentiens quæ ego et ipse,
     filiamque meam habere-velles, et meus gener vocari,
     hic manens; domum autem ego et bona darem,
315  si modo volens maneres, invitum vero te nemo detinebit
     Phæacum: ne hoc gratum Jovi patri sit.
     Deductionem vero in hoc _tempus_ ego constituam, ut bene scias,
     crastinum; tum-diu autem tu quidem domitus somno
     decumbes; illi vero remigabunt per-tranquillum, donec perveneris
320  in-patriam tuam, et domum, et sicubi tibi gratum sit,
     etiam si valde multo longius absit quam-Eubœa:
     eam quidem longissime aiunt abesse, qui eam viderunt
     civium nostrorum, quando flavum Rhadamanthum
     duxerunt, invisurum Tityum, Terræ filium:
325  atque illi quidem illuc venere, et absque labore perfecerunt
     _iter_ die eodem, et finierunt domum retro _venientes._
     Cognosces vero et ipse in mente, quam optimæ
     naves meæ et juvenes ad-torquendum mare gubernaculo.

       Sic dixit, gavisus-est autem audens divinus Ulysses:
330  precansque deinde ait, verbumque dixit et elocutus-est:

       Jupiter pater, utinam, quæcunque dixit, perficeret omnia
     Alcinous: cujus quidem per almam terram
     immortalis gloria esset; ego autem in-patriam pervenirem.

       Sic illi quidem talia ad se-invicem loquebantur.
335  Jussit autem Arete candidas-ulnas-habens ancillas
     cubilia sub porticu ponere, et stragula pulcra
     purpurea injicere, insternereque desuper tapetas,
     lænasque imponere villosas, superne ut-indueretur.
     Illæ vero iverunt ex ædibus, facem in manibus tenentes.
340  Ac postquam straverant densum lectum accelerantes,
     hortabantur Ulyssem adstantes verbis:

       Surge decubiturus, o hospes: paratus vero est tibi lectus.
     Sic dixerunt: huic vero gratum visum-est dormire.
     Sic is quidem ibi dormiebat, audens divinus Ulysses,
345  tornatis in lectis, sub porticu personante.
     Alcinous vero decubuit in-penetrali domus excelsæ;
     juxta vero uxor regina lectum paravit et cubile.


 [TR1] "allocuta-est" -> "allocuta-est:"




           Odysseæ VIII.—Ulyssis conciliatio cum Phæacibus.

ARGUMENT:

Alcinous calls a council, in which it is resolved to transport Ulysses
into his country. After which splendid entertainments are made, where
the celebrated musician and poet, Demodocus, plays and sings to the
guests. They next proceed to the games, the race, the wrestling,
discus, &c., where Ulysses casts a prodigious length, to the
admiration of all the spectators. They return again to the banquet and
Demodocus sings the loves of Mars and Venus. Ulysses, after a
compliment to the poet, desires him to sing the introduction of the
wooden horse into Troy, which subject provoking his tears, Alcinous
inquires of his guest his name, parentage, and fortunes.

TEXT:

  1    Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     surrexit e lecto sacra vis Alcinoi;
     surrexit porro divinus urbium-eversor Ulysses.
     Illis vero præibat sacra vis Alcinoi
  5  Phæacum ad-concionem, quæ ipsis apud naves constituta-erat.
     Ingressi autem considebant in politis lapidibus
     prope _invicem:_ sed per urbem obibat Pallas Minerva,
     assimilans-se præconi prudentis Alcinoi,
     reditum Ulyssi magnanimo meditans:
 10  atque unicuique viro astans dixit verbum:

       Huc age, Phæacum ductores et principes,
     ad concionem ite, ut de-hospite audiatis,
     qui recens Alcinoi prudentis venit domum,
     ponto pererrato, corpore immortalibus similis.

 15    Sic locuta, incitavit robur et animum uniuscujusque.
     Cito vero implebantur hominibus foraque et sedilia
     congregatis: multi vero admirati-sunt conspicati
     filium Laertæ prudentem. In-eum vero Minerva
     divinam defudit gratiam, in-caputque et humeros;
 20  et ipsum proceriorem et crassiorem reddidit aspectu,
     ut Phæacibus gratus omnibus fieret,
     gravisque et venerabilis, et _ut_ perficeret certamina
     multa, quibus Phæaces experiebantur Ulyssem.
     Ac postquam convenerant, unaque-congregati-erant,
 25  inter-eos Alcinous concionatus-est et dixit:

       Audite, Phæacum ductores atque principes,
     ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.
     Hospes hic, nescio quis, errans venit meam domum,
     sive ab orientalibus, sive occidentalibus hominibus;
 30  deductionemque flagitat et precatur ratam esse.
     Nos vero, ut antea quidem, maturemus deductionem.
     Neque enim quisquam alius, quicunque meam domum pervenerit,
     hic lugens diu manet propter deductionem.
     Sed age, navem nigram deducamus in mare divinum
 35  recentem: juvenes autem duo et quinquaginta
     eligantur per populum, quicunque pridem sunt optimi.
     Ligatis autem bene omnes ad transtra remis
     exite: ac deinde subitum apparate convivium,
     ad-nostram _domum_ profecti; ego autem laute omnibus præbebo.
 40  Juvenibus quidem hæc præcipio: at ceteri
     sceptrigeri reges meam ad domum pulcram
     veniatis, ut hospitem in ædibus amice-excipiamus;
     neu quis recuset: advocate vero divinum cantorem,
     Demodocum: huic etenim deus excellenter dedit cantum,
 45  ut oblectet quandocumque animus _eum_ impellit ad-canendum.

       Sic igitur locutus præivit; ac simul sequebantur
     sceptrigeri: præco autem arcessebat divinum cantorem.
     Juvenes vero electi duo et quinquaginta
     iverunt, ut præceperat _Alcinous,_ ad litus maris infructuosi.
 50  Ac postquam ad navem devenerant ac mare,
     navem quidem ipsi nigram maris in-profundum deduxere:
     imposueruntque malum, et vela navi nigræ,
     aptarunque remos vinculis in coriaceis,
     omnia rite; atque vela alba expanderunt.
 55  Alte vero in humido ipsam stiterunt: ac postea
     profecti-sunt ire Alcinoi prudentis ad magnam domum.
     Implebantur autem porticusque, et septa, et domus viris.
     [congregatis: multi vero erant juvenes ac senes.]
     Illis vero Alcinous duodecim oves mactavit,
 60  octoque albis-dentibus sues, duosque pedes-trahentes boves.
     quos excoriarunt curaruntque pararuntque epulas gratas.

       Præco autem prope venit, ducens amabilem cantorem:
     quem eximie Musa dilexit, et dedit bonumque malumque:
     oculis quidem privavit, dedit autem dulcem cantum.
 65  Huic vero inde Pontonous posuit sedem argenteis-clavis-
         distinctam,
     in-medio convivarum, columnæ longæ acclinans:
     et e paxillo suspendit citharam argutam,
     ipsius supra caput, et monuit, _quomodo_ manibus prehendat,
     præco; juxtaque ponebat canistrum, pulcramque mensam,
 70  juxta etiam poculum vini, ut-biberet, quando animus juberet.
     Illi vero ad cibos paratos appositos manus extenderunt.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     Musa jam cantorem excitavit, ut-caneret laudes virorum,
     e-cantione, cujus tunc utique gloria ad-cœlum latum pervenit.
 75  contentionem Ulyssis ac Pelidæ Achillis,
     ut quondam contenderunt, deorum in convivio celebri,
     acribus verbis: rex autem virorum Agamemno
     gaudebat animo, quum optimi Achivorum contenderent.
     Sic enim ei vaticinans prædixerat Phœbus Apollo
 80  Pytho in divina, quando supergressus-est lapideum limen
     oraculum-petiturus: tunc enim devolvebatur mali principium
     Trojanisque et Danais, Jovis magni propter consilia.

       Hæc igitur cantor cantabat inclytus: at Ulysses
     purpuream magnam vestem prehensam manibus robustis,
 85  super caput traxit, obtexitque pulcram faciem:
     verecundabatur enim Phæacas, sub superciliis lacrimas stillans.
     Verum quando desierit canere divinus cantor,
     lacrimis abstersis, a capite vestem demebat,
     et poculo duplice sumto, libabat diis.
 90  Sed quando rursus incipiebat, et hortabantur _eum,_ ut caneret,
     Phæacum optimates: quippe oblectabantur _illius_ carminibus:
     rursus Ulysses, capite obvoluto, flebat.
     Ibi alios quidem omnes latebat lacrimas stillans,
     Alcinous vero ipsum solus animadvertit et observavit,[TR1]
 95  sedens prope ipsum; graviter autem suspirantem audivit.
     Continuo vero inter-Phæacas remigii-studiosos loquebatur:

       Audite, Phæacum ductores atque principes:
     jam quidem convivio saturavimus animum æquo
     citharaque, quæ convivio comes est lauto:
100  nunc vero exeamus, et certamina experiamur
     omnia; ut hospes narret suis amicis,
     domum reversus, quantum superemus alios
     pugillatuque, luctaque, et saltu, atque cursu.

       Sic igitur locutus, præivit; illi vero una secuti-sunt.
105  Atque e paxillo suspendit citharam argutam,
     Demodocum vero prehendit manu, et eduxit ex ædibus
     præco; præibat autem ei eandem viam, quam et alii
     Phæacum optimates _iverant,_ certamina admiraturi.
     Profecti-sunt autem ire ad forum, simulque sequebatur multa
         turba,
110  innumeri; ac surgebant juvenes multique et fortes.
     Surrexit quidem Acroneosque, et Ocyalus, et Elatreus,
     Nauteusque, Prymneusque, et Anchialus, et Eretmeus,
     Ponteusque, Proreusque, Thoon, Anabesineosque,
     Amphialusque, filius Polynei Tectonidæ:
115  surrexit etiam Euryalus, homicidæ similis Marti,
     Naubolidesque, qui optimus erat specieque corporeque
     omnium Phæacum, post egregium Laodamantem:
     surrexerunt porro tres filii eximii Alcinoi,
     Laodamasque, Haliusque, et deo-par Clytoneus.
120  Hi vero primum quidem periculum-fecerunt pedibus.
     Eis autem a carceribus extensus-erat cursus; ac simul omnes
     celeriter volabant pulverem-excitantes per-campum.
     Horum autem currendo longe optimus erat Clytoneus eximius:
     quantumque in novali spatium est mularum-duarum,
125  tantum præcurrens ad-cives venit; illi vero relicti-sunt.
     Alii autem luctæ molestæ periculum-fecerunt:
     in hac vero Euryalus vicit omnes optimos.
     Saltu autem Amphialus omnium eminentissimus erat:
     disco rursus omnium præstantissimus erat Elatreus:
130  pugilatu denique Laodamas, eximius filius Alcinoi.
     Ac postquam omnes oblectarant animum certaminibus,
     inter-eos jam Laodamas locutus-est, filius Alcinoi:

       Agite, amici, hospitem rogemus, si quod certamen
     novitque et didicit: habitu-corporis quidem non malus est,
135  femoribusque, et cruribus, et ambabus manibus superne,
     cerviceque firma, magnoque robore: nec vigore-juvenili
     caret; at malis confractus-est multis.
     Non enim equidem aliquid existimo pejus aliud _esse_ mari
     ad-hominem confringendum, etiam si valde fortis sit.

140    Huic autem rursus Euryalus respondit, dixitque:
     Laodama, sane hoc verbum recte dixisti.
     Ipse nunc _eum_ provoca profectus, et admone sermone.

       Ac postquam hoc audivit strenuus filius Alcinoi,
     stetit in medium progressus, et Ulyssem allocutus-est:

145    Huc age etiam tu, hospes pater, periculum-fac certaminum,
     si quod forte didicisti; par vero est, te scire certamina.
     Non enim major gloria hominis, quoad fuerit,
     quam quod pedibus strenue-agat et manibus suis.
     Verum age, fac-periculum; pelle autem mœstitiam ab animo:
150  tibi vero profectio non-amplius diu aberit, sed tibi jam
     navisque deducta-est, et parati sunt socii.

       Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     Laodama, quid me hæc jubetis, lacessentes?
     dolores mihi etiam magis in animo _sunt_ quam certamina;
155  qui antea quidem valde multa passus-sum, et multa pertuli;
     nunc vero in vestro consessu reditus indigens
     sedeo, precans regemque omnemque populum.

       Huic vero rursus Euryalus respondit, objurgavitque palam:
     non enim te, hospes, perito viro assimilo
160  certaminum, qualia utique multa inter homines sunt;
     sed illi, qui navem multis-transtris-instructam frequentans,
     princeps nautarum, qui quidem negotiatores sunt,
     onerisque memor, et inspector sit mercium,
     lucrique rapto-acquisiti; neque athletæ similis-es.

165    Illum autem torve intuitus affatus-est ingeniosus Ulysses:
     hospes, non honeste dixisti; protervo viro similis-es.
     Ita non omnibus dii amabilia _munera_ donant
     hominibus, nec formam, nec ingenium, nec eloquentiam.
     Alius etenim specie deterior est vir,
170  at deus formam verbis (_eloquentia_) ornat: alii vero in ipsum
     oblectati spectant: hic autem secure loquitur
     modestia _cum_ suavi, eminetque-inter congregatos;
     incedentemque _eum_ per urbem, deum veluti, aspiciunt.
     Alius vero rursus forma quidem similis immortalibus:
175  verum haud ei gratia circum-affunditur sermonibus.
     Sic et tibi species quidem per decora, neque aliter
     ne deus quidem fingeret; mente vero rudis es.
     Irritasti mihi animum in præcordiis caris,
     locutus non decenter: ego vero non ignarus _sum_ certaminum,
180  ut tute fabularis, verum inter primos puto
     fuisse _me,_ donec juventa fretus-fui, manibusque meis.
     Nunc vero teneor ærumna et doloribus: multa enim passus-sum,
     virorumque bella, sævosque fluctus penetrans.
     Sed etiam sic, mala multa passus, periculum-faciam certaminum;
185  mordax enim sermo _tuus;_ impulisti autem me, locutus.

       Dixit, et cum-ipsa veste impetu-facto prehendit discum
     majorem et crassum, gravioremque non paulo quidem,
     quam quali Phæaces ludebant inter-se.
     Hunc utique circumrotatum misit valida e manu:
190  insonuit vero lapis; inclinaverunt autem se ad terram
     Phæaces longis-remis-utentes, navigatione-celebres viri,
     lapidis ab impetu: is vero supervolavit signa omnia (_jactuum
         ceterorum_),
     rapide ruens a manu: posuit vero signa Minerva,
     viro corpus assimilata; verbumque dixit, et elocuta-est:

195    Etiam cæcus tibi, hospes, distinxerit signum
     palpando; quandoquidem neutiquam mixtum-est multitudini,
     sed _est_ longe primum: tu vero confide hoc quidem in-certamine:
     nullus Phæacum ad-hoc perveniet nec transmittet.

       Sic dixit, lætatus-est vero audens divinus Ulysses,
200  gaudens quod socium benignum videret in circo.
     Et tunc levius allocutus-est Phæacas:

       Hunc nunc assequimini, juvenes; brevi autem denuo alium
     _me_ missurum-esse aut tantum puto, aut adhuc longius.
     E-ceteris vero, quemcunque cor animusque jubet;
205  huc age, periculum-faciat, quoniam me irritastis valde,
     aut pugilatu, aut lucta, aut etiam cursu, nihil recuso,
     ex-omnibus Phæacibus, præter ipsum Laodamantem.
     Hospes enim mihi ille est; quis cum-amico-excipiente pugnaverit?
     insipiens vero ille et nullius-pretii est vir,
210  quicunque cum-hospite contentionem proferat certaminum,
     populo in alieno; sui vero ipsius omnia clauda-reddit.
     Ceterorum autem haudquaquam ullum rejicio, nec despicio;
     sed volo cognoscere et periculum-facere palam.
     In-omnibus enim non ignavus sum, inter homines quotquot
         certamina _sunt._
215  Bene quidem arcum novi perpolitum tractare:
     primus virum contingerem, sagitta-missa in turba
     virorum infestorum: etiam si valde multi socii
     juxta astarent, et sagittas-mitterent in-viros.
     Solus vero me Philoctetes vincebat arcu,
220  populo in Trojanorum, quando arcum-tendebamus Achivi;
     ceteris vero me aio longe præstantiorem esse,
     quotquot nunc mortales sunt in terra panem edentes.
     Cum-viris autem priscis contendere nolo,
     neque cum-Hercule, neque cum-Euryto Œchaliensi;
225  qui etiam cum-immortalibus contendebant de arcuum-peritia:
     ideo etiam subito mortuus-est magnus Eurytus, neque ad senectutem
     pervenit in ædibus; iratus enim _eum_ Apollo
     occidit, quia ipsum provocarat ad-arcum-tendendum.
     Hasta vero jaculor, quantum non alius quisquam sagitta.
230  Solis timeo pedibus, ne quis me superet
     Phæacum: nimis enim improbe domitus-sum
     fluctibus in multis; quoniam non commeatus apud navim
     erat perpetuus; ideo mihi cara membra soluta-sunt.

       Sic dixit; illi vero omnes obmutuerunt silentio:
235  Alcinous autem ipsum solus respondens allocutus-est:

       Hospes, quandoquidem non ingrata inter nos hæc concionaris,
     sed vis virtutem tuam ostendere, quæ te comitatur,
     iratus, quod te hic vir in certamine astans
     objurgavit; ut tuam virtutem mortalis nullis vituperaret,
240  quicunque norit sua mente idonea loqui:
     verum age, nunc meum intellige sermonem, ut etiam alii
     dicas heroum, quando tuis in ædibus
     epuleris apud tuamque uxorem et tuos liberos,
     nostræ virtutis recordatus, qualia etiam nobis
245  Jupiter opera præbuit perpetuo jam-inde a-majoribus.
     Non enim pugiles sumus inclyti, nec luctatores,
     sed pedibus celeriter currimus, et navibus optimi _sumus:_
     semper autem nobis conviviumque gratum, citharaque, chorique,
     vestesque mutatoriæ, lavacraque calida, et cubilia.
250  Verum age, Phæacum saltatores, quotquot optimi,
     ludite; ut hospes dicat suis amicis,
     domum reversus, quantum superemus alios
     rei-nauticæ-peritia, et pedibus, et saltatione, et cantu.
     Demodoco vero aliquis statim profectus citharam argutam
255  afferat, quæ alicui jacet in nostris ædibus.

       Sic dixit Alcinous deo-similis: surrexit autem præco,
     allaturus citharam cavam e domo regis.
     Moderatores autem _ludorum_ lecti novem omnes surrexere,
     publici, qui in certaminibus ordinabant singula:
260  complanarunt autem aream, pulcrumque dilatarunt circum.
     Præco vero prope venit, ferens citharam argutam
     Demodoco; is autem deinde ivit in medium: circum vero juvenes
     primum-pubescentes stabant, periti saltationis:
     quatiebant vero circum divinum pedibus: at Ulysses
265  micationes admirabatur pedum, stupescebatque animo.

       Sed ille (_Demodocus_) chitharam pulsans orsus-est pulcre
         canere,
     de Martis amore pulcraque-corona-cinctæ Veneris,
     ut primum coierint in Vulcani ædibus
     clam: plurima autem dedit, lectumque dedecoravit et cubile
270  Vulcani regis: statim vero illi nuntius venit.
     Sol, qui ipsos observavit sese-miscentes amore.
     Vulcanus autem, simulac tristem stermonem audiverat,
     profectus-est ire in officinam, mala animo intimo-moliens:
     imposuitque incudis-stipiti magnam incudem, cudebatque vincula
275  infragilia, insolubilia, ut firmiter illic manerent.
     Ac postquam struxerat dolum, iratus Marti,
     profectus-est ire in thalamum, ubi ei cara cubilia strata-
         erant:[TR2]
     circumfudit autem _lecti_ fulcris vincula circulo undique:
     multa autem et desuper e-fastigio effusa-erant,
280  tanquam araneæ-fila tenuia, quæ nemo ne cerneret quidem,
     nec deorum beatorum: perquam enim dolosa facta-erant.
     Ac postquam omnem dolum circa lectum fuderat,
     simulavit-se ire in Lemnum, pulcre-ædificatum oppidum,
     quæ illi terrarum multo carissima est omnium.
285  Nec cæcam-speculationem habebat aureis-frenis-utens Mars,
     ut vidit Vulcanum inclytum-artificem seorsum profectum;
     profectus-est autem ire ad domum inclyti Vulcani,
     cupiens amoris pulcra-corona-redimitæ Veneris.
     Hæc vero recens a patre præpotente Saturnio
290  veniens jam desidebat: ille autem intra domum ivit,
     inque manu ei hæsit, verbumque dixit, et elocutus-est:

       Huc-age, cara, ad-lectum convertamur decumbentes.
     Non enim amplius Vulcanus inter-nos _est,_ sed puto jam
     abiit in Lemnum, ad Sintias barbara-lingua.

295    Sic dixit: illi autem gratum vistum-est cubare.
     Hi vero lectum ingressi concumbebant; sed vincula
     fabrefacta circumfundebantur prudentis Vulcani;
     neque ullum movere erat membrorum, neque attollere.
     Et tum demum agnoscebant, quod non-amplius effugium erat.
300  Prope autem eis venit inclytus Vulcanus,
     iterum reversus, antequam ad-Lemni terram venisset;
     Sol enim ei speculationem habebat, narravitque rem.
     [Profectusque-est ire ad domum, caro afflictus corde.]
     Stetit autem in vestibulo, iraque ipsum sæva cepit:
305  horrendumque clamavit, ut-audiretur omnibus diis:

       Jupiter pater, atque alii beati dii sempiterni,
     venite, ut opera ridicula et non tolerabilia videatis:
     ut me, claudus quum-sim, Jovis filia Venus
     semper ignominia-afficit, amatque perniciosum Martem:
310  eo-quod ille quidem pulcerque et sanis-pedibus, at ego
     imbecillis sum: ac neutiquam mihi in-causa alius _est,_
     quam parentes duo; qui _eam_ non genuisse debebant.
     Sed videte, ubi illi dormiunt in amore,
     meum lectum ingressi; ego vero aspiciens contristor.
315  Non quidem illos amplius puto, vel paululum, dormituros ita,
     etiamsi valde amantes: cito non volent ambo
     dormire: sed ipsos dolus et vinculum detinebit,
     donec mihi prorsus omnia pater retribuat sponsalia,
     quæcunque ei præbui impudentis gratia puellæ:
320  quoniam illi pulcra _erat_ filia, at non animi-continens.

       Sic dixit; ac congregati-sunt dii ad-ære-fundatam domum:
     venit Neptunus terræ-concussor: venit utilium-auctor
     Mercurius; venit etiam rex jaculator Apollo.
     Feminæ vero deæ manebat præ-pudore domi singulæ.
325  Stabant autem in vestibulo dii, datores bonorum;
     immensusque inde exortus-est risus diis beatis,
     artificia inspicientibus prudentis Vulcani.
     Sic autem aliquis diebat intuitus proximum alium:

       Non bene-succedunt mala opera: assequitur vero tardus celerem:
330  ut nunc Vulcanus, qui-est tardus, cepit Martem,
     velocissimum licet deorum, qui Olympum tenent.
     claudus ipse, artificio: eo et adulterii-mulctam debet.

       Sic illi quidem talia inter se loquebantur.
     Mercurium autem allocutus-est rex, Jovis filius, Apollo:

335    Mercuri, Jovis fili, internuntie, dator bonorum,
     numquid[TR3] in vinculis velles fortibus compressus
     dormire in lectis, apud auream Venerem?

       Huic autem respondit deinde internuntius Argicida:
     utinam enim hoc fieret, rex longe-jaculans Apollo.
340  Vincula quidem ter tanta infinita circumjecta _me_ tenerent;
     vos autem inspiceretis dii, omnesque deæ:
     at ego dormirem apud auream Venerem.

       Sic dixit; risus autem exortus-est inter-immortales deos.
     Non-vero Neptunum risus tenebat, precabatur autem _is_ usque
345  Vulcanum inclytum-artificem, ut solveret Martem:
     et ipsum allocutus verba alata dicebat:

       Solve; ego vero tibi ipsum spondeo, ut tu jubes,
     respensurum-esse æqua omnia inter immortales deos.

       Hunc autem rursus allocutus-est inclytus Vulcanus:
350  ne me, Neptune terræ-concussor, hæc jube:
     debiles utique pro-debilibus etiam sponsiones ad-spondendum.
     Quo-pacto ego te obligarim inter immortales deos,
     si Mars abierit, debito et vinculis elapsus?

       Hunc autem rursus allocutus-est Neptunus terræ-concussor:
355  Vulcane, etiamsi enim Mars debito elapsus
     abierit fugiens, ipse tibi ego hæc persolvam.

       Huic autem respondit deinde inclytus Vulcanus:
     non licet, neque decet, tuam orationem abnuere.

       Sic locutus, e-vinculis _eos_ solvit robur Vulcani.
360  Illi vero postquam e vinculis soluti-erant, fortia licet essent,
     statim prosilientes, ille quidem in-Thraciam ivit;
     hæc autem in-Cyprum pervenit, risum-amans Venus,
     in Paphum; ibi vero ei lucus _est_ araque odorata;
     ibique ipsam Gratiæ lavarunt, et unxerunt oleo
365  immortali, qualia diis gratiam-addunt sempiternis;
     ac vestesque ei induerunt desiderabiles, mirabile visu.

       Hæc igitur cantor cantabat inclytus: at Ulysses
     oblectabatur in mente sua audiens, atque etiam alii
     Phæaces longis-remis-utentes, re-nautica-inclyti viri.

370    Alcinous autem Halium et Laodamantem jussit
     solos tripudiare, quoniam cum-ipsis nemo certabat.
     Hi igitur postquam pilam pulcram in manibus acceperant,
     purpuream, quam ipsis Polybus fecerat prudens:
     hanc alter jactabat ad nubes umbrosas,
375  flexus retro; alter autem a terra in-altum elatus
     facile receptabat, antequam pedibus ad-solum venisset.
     At postquam pila in rectum _jacienda_ periculum-fecerant,
     saltabant jam deinde in terra alma,
     frequenter alternantes; juvenes vero applaudebant ceteri,
380  stantes in consessu-spectatorum: multus autem strepitus ortus-
         est.
     Tum vero Alcinoum allocutus-est divinus Ulysses:

       Alcinoe rex, omnium clarissime civium,
     sane quidem pollicitus-es, tripudiatores esse optimos;
     sane vero inde _hæc_ effecta sunt: stupor me tenet inspicientem.

385    Sic dixit; lætata-est autem sacra vis Alcinoi;
     statimque Phæacas remigii-studiosos allocutus-est:

       Audite, Phæacum ductores atque principes:
     hospes valde mihi videtur prudens esse.
     Verum age, ei demus hospitale-munus, uti par _est._
390  Duodecim enim in populo præclari reges
     principes imperant, tertius-decimus vero ego ipse;
     horum ei vestem singuli bene-lotam, et tunicam,
     et auri talentum ferte pretiosi:
     statim vero omnia portemus conferti, ut in manibus
395  _hæc_ hospes habens, ad cœnam veniat gaudens in animo.
     Euryalus autem eum ipsum placet verbis,
     et dono; quoniam nequaquam verbum decenter locutus-est.

       Sic dixit: illi autem omnes approbabant, et hortabantur;
     donaque apportatum miserunt præconem singuli.
400  Huic autem rursus Euryalus respondit, dixitque:

       Alcinoe rex, omnium illustrissime civium,
     enimvero ego hospitem placabo, sicut tu jubes:
     dabo ei hunc ensem totum-æreum, cui inest manubrium
     argenteum, vagina autem recens-secti eboris
405  circum-tornata-est: magni vero ei pretii erit.

       Sic fatus, in manibus posuit ensem argenteis-clavis-distinctum,
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

       Gaude, pater o hospes! verbum vero si quod temere-dictum-est
     grave, statim illud auferant abreptum procellæ.
410  Tibi autem dii uxorem videre, et in-patriam pervenire,
     dent; quoniam diu procul ab amicis ærumnas pateris.

       Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     et tu, amice, valde gaude; dii vero tibi felicia dent;
     neque ullum tibi ensis desiderium posthac fiat
415  hujus, quem jam mihi dedisti, ubi-placaras verbis.

       Dixit et circa humeros sibi-posuit ensem argenteis clavis-
         distinctum.
     Occidebatque sol, et ei inclyta dona aderant:
     et hæc in _domum_ Alcinoi ferebant præcones illustres:
     suscepta autem filii eximii Alcinoi,
420  matrem juxta venerandam posuerunt perpulcra dona.
     Illis autem præibat sacra vis Alcinoi;
     accedentes vero consederunt in altis soliis.
     Tunc vero Areten allocuta-est vis Alcinoi:

       Huc-age, mulier, fer arcam luculentam, quæ _sit_ optima;
425  inque ea pone vestem bene-lotam et tunicam.
     Et ei in igne ahenum calefacite, tepefaciteque aquam;
     ut ubi-laveritque-se, et viderit bene posita omnia
     dona, quæ ei Phæaces eximii huc tulerunt,
     convivioque oblectetur, et cantilenæ modos audiens.
430  Atque ei ego hoc poculum meum perpulcrum præbebo,
     aureum, ut mei memor diebus omnibus
     libet in domo Jovique, aliisque diis.

       Sic ait; Arete autem inter ancillas dixit,
     in igne ut-poneret tripodem magnum quam celerrime.
435  Hæ vero lavacri tripodem posuerunt in igne ardenti:
     et aquam infuderunt, subtusque ligna accendebant allata.
     Alvum quidem tripodis ignis ambibat, calefiebatque aqua.
     Interea vero Arete hospiti perpulcram arcam
     efferebat e-thalamo, imposuitque pulcra dona,
440  vestes, aurumque, quæ ei Phæaces dederant:
     inque ea pallium posuit, pulcramque tunicam;
     et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

       Ipse nunc vide de-operculo, statim vero vinculum inde,
     ne-quis tibi in itinere damnum-afferat, quando tum
445  dormieris dulcem somnum, iter-faciens in nave nigra.

       Ac postquam hoc audierat audens divinus Ulysses,
     statim aptavit operculum, celeriterque vinculum indidit
     varium, quod olim eum docuit mente veneranda Circe.
     Ilico autem ipsum mulier-œconoma lavari jussit,
450  in balneum ingressum; ille vero libenter vidit animo
     calida lavacra; quoniam neutiquam curatus erat-frequenter,
     ex-quo liquerat domum Calypsus pulcris-comis:
     tunc autem ei curatio, tanquam deo, perpetua erat.
     Hunc vero postquam ancillæ laverant et unxerant oleo,
455  circque ipsum lænam pulcram jecerant ac tunicam,
     e balneo egressus viros ad vini-potores
     ibat: Nausicaa vero, a diis pulcritudinem habens,
     stetit juxta postes tecti firmiter fabricati:
     admirabatur autem Ulyssem in oculis aspiciens,
460  et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

       Salve, hospes, ut etiam olim, quando-eris in patria terra,
     memineris mei, quod mihi primæ vitæ-_conservatæ_-pretium debes.

       Hanc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi,
465  sic nunc Jupiter det, altitonans maritus Junonis,
     domumque ut-veniam, et reditus diem videam:
     ut tibi etiam illic, deæ veluti, vota-fecerim
     semper diebus omnibus: tu enim me servasti, puella.

       Dixit, et in solio consedit juxta Alcinoum regem.
470  Hi vero jam portiones distribuebant, miscebantque vinum.
     Præco autem prope venit, ducens amabilem cantorem,
     Demodocum, populo honoratum; sedereque-fecit ipsum
     in-medio convivarum, ad columnam longam acclinatum.
     Tunc vero præconem allocutus-est ingeniosus Ulysses,
475  a-tergo _parte_ abscissa (multum vero supererat)
     albis-dentibus suis, florida autem erat circum pinguedo:

       Præco, accipe jam, hanc præbe carnem, ut comedat,
     Demodoco; et ipsum complectar, mœstus licet.
     Apud-omnes enim homines terrestres cantores
480  honoris compotes sunt et reverentiæ; eo-quod ipsos
     cantus Musa docuit; amavit autem _ea_ genus cantorum.

       Sic igitur dixit; præco autem ferens in manibus posuit
     heroi Demodoco: is autem accepit, gaudebatque animo.
     Illi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.
485  Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     tum vero Demodocum affatus-est ingeniosus Ulysses:

       Demodoce, longe sane te supra-mortales laudo omnes:
     sive te Musa docuit, Jovis filia, sive te Apollo.
     Valde enim accurate Achivorum fatum canis,
490  quanta fecerint passique-sint, et quanta laborarint Achivi:
     tanquam alicubi aut ipse præsens _fueris,_ aut ab-alio
         _præsente_ audieris.
     Verum age jam _alio_ transi et equi apparatum canta
     lignei, quem Epeus fecit cum (_auxiliante_) Minerva,
     quem quondam in arcem, dolum, duxit divinus Ulysses,
495  viris impletum, qui Ilium destruxerunt.
     Si jam mihi hæc accurate enarraveris,
     inde ego omnibus edicam hominibus,
     quod sane tibi benignus deus præbuerit divinum cantum.

       Sic dixit: ille vero concitus a-deo incipiebat, exhibebatque
         cantum,
500  inde aggressus, quomodo alii quidem bene-tabulatas in naves
     ingressi enavigarunt, igne in tentoria injecto,
     Argivi: alii vero jam inclytum circa Ulyssem
     sedebant in Trojanorum cœtu, tecti equo:
     ipsi enim eum Trojani in arcem protraxerant.
505  Sic ille quidem stabat; hi autem incerta multa concionabantur,
     sedentes circa ipsum: trifariam autem ipsis placebat consilium,
     aut discindere cavum lignum sævo ære,
     aut de petris dejicere protractum in summitatem,
     aut sinere magnum simulacrum deorum placamen esse;
510  qua utique _sententia_ etiam postea peractum-iri decretum-erat.
     Fatale enim erat ut-perirent, quando urbs intra-se-conclusisset
     ligneum magnum equum, ubi sedebant omnes optimi
     Argivorum, Trojanis cædem et fatum ferentes.
     Canebat porro, ut urbem depopulati-sint filii Achivorum,
515  ex-equo effusi, cavis insidiis relictis.
     Alium autem alias canebat urbem diripere excelsam;
     at Ulyssem ad ædes Deiphobi
     ivisse, tanquam Martem, cum pari-deo Menelao.
     Illic jam gravissimam pugnam dicebat ausum,
520  vicisse etiam deinde, per magnanimam Minervam.

       Hæc igitur cantor cantabat eximius; at Ulysses
     tabescebat; lacrima autem rigabat sub palpebris genas.
     Ut vero femina flet dilectum maritum, _ei_ circumvoluta,
     qui suam ante urbem populumque ceciderit,
525  urbi et liberis arcens sævum diem;
     hæc quidem illum morientem et palpitantem intuita,
     super illum fusa stridule ejulat; illi vero pone
     cædentes hastis tergum, atque etiam humeros _civium,_
     servitutem inducunt, laboremque sustinendum et ærumnam;
530  hujus autem miserabilissimo dolore tabescunt genæ:
     sic Ulysses miserabilem sub palpebris lacrimam stillabat.
     Ibi alios quidem omnes latebat lacrimas fundens,
     Alcinous autem ipsum solus animadvertit et observavit,
     sedens prope ipsum, graviterque ingemiscentem audivit:
535  statim vero Phæacibus remigii-studiosis dicebat:

       Audite, Phæacum ductores atque principes,
     Demodocus vero jam cohibeat citharam argutam;
     nequaquam enim omnibus gratificans hæc cantat.
     Ex quo cœnavimusque, et exorsus-est divinus cantor,
540  ex hoc nunquam cessavit a-luctuoso fletu[TR4]
     hospes; valde certe ipsi dolor mentem circumdedit.
     Sed age, illi quidem cesset, ut pariter oblectemur omnes,
     hospitio-suscipientes et hospes: quoniam multo satius ista.
     Propter hospitem enim hæc venerandum parata-sunt,
545  deductio et amica dona, quæ ei damus amice-excipientes.
     Instar fratris hospesque supplexque est
     viro, qui-utique vel paululum attingat mentem _sanam._
     Ideo nunc neque tu cela ingenio versuto,
     quodcunque te percontatus-fuero: dicere vero te satius est.
550  Dic nomen, quo te illic vocabant materque paterque,
     aliique, qui in urbe _tua,_ et qui circum-habitant.
     Non enim quisquam omnino sine-nomine est hominum,
     nec malus, nec bonus, postquam primus natus-est:
     sed omnibus _nomen_ imponunt, simul-ac genuerint, parentes.
555  Dic etiam mihi terramque tuam, populumque, urbemque,
     ut te illuc mittant, collimantes mente naves.
     Non enim Phæacibus navium-gubernatores sunt,
     neque omnino gubernacula sunt, quæ quidem aliæ naves habent;
     sed ipsæ sciunt cogitata et mentes virorum,
560  et omnium norunt urbes et pingues agros
     hominum; et voraginem celerrime maris tranant,
     caligine et nebula obtectæ; neque unquam ipsis
     nec damni quid subeundi inest metus, nec pereundi.
     Sed hoc ita quondam patrem ego locutum audivi
565  Nausithoum, qui dicebat Neptunum succensere
     nobis, quod deductores tuti sumus omnium.
     Dixit aliquando Phæacum virorum affabre-factam navem
     ex deductione revertentem in obscuro ponto
     perditurum-esse _eum,_ magnumque nobis montem urbi obducturum.
570  Sic prædicabat senex: ea vero deus sive perfecerit,
     sive imperfecta sint, ut ei placitum est animo.
     Verum age mihi hoc dic, et vere enarra,
     ubinam erraverisque, et ad-quasnam perveneris regiones
     hominum; _enarra_ et ipsos, urbesque bene habitatas:
575  vel quotquot sævique et feroces, nec justi;
     quique hospitales _sint,_ et ipsis mens est deorum-reverens.
     Di vero _etiam_ quidnam fleas et lugeas in animo,
     Argivorum, Danaorum, atque Ilii fatum audiens.
     Hoc autem dii quidem fecere, destinaruntque interitum
580  hominibus, ut sit et posteris cantilena.
     Utrum aliquis tibi et cognatus periit ante Ilium
     eximius qui-erat gener, aut socer, qui-quidem maxime
     curæ-sunt, post sanguinem et genus _nostrum_ ipsorum?
     an aliquis forte et socius vir, grata sciens,
585  eximius? quoniam nequaquam quidem frater inferior
     _talis_ est, qui, socius, prudenti animo-sit.


[TR1] "observavit." -> "observavit,"
[TR2] "strata-erant" -> "strata-erant:"
[TR3] "nunquid" -> "numquid"
[TR4] "flectu" -> "fletu"




                Odysseæ IX.—Alcinoi apologi. Cyclopea.

ARGUMENT: THE ADVENTURES OF THE CICONS, LOTOPHAGI AND CYCLOPS

Ulysses begins the relation of his adventures: how, after the
destruction of Troy, he with his companions made an incursion on the
Cicons, by whom they were repulsed; and, meeting with a storm, were
driven to the coast of the Lotophagi. From there they sailed to the
land of the Cyclops, whose manners and situation are particularly
characterised. The giant Polyphemus and his cave described; the usage
Ulysses and his companions met with there; and, lastly, the method and
artifice by which he escaped.

TEXT:

  1    Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     Alcinoe rex, omnium illustrissime-civium,
     sane hoc pulcrum est, audire cantorem
     talem, qualis hic est, diis similis voce.
  5  Non enim equidem ullam puto rem gratiorem esse,
     quam quando lætitia quidem detineat populum universum,
     convivæque per domos audiant cantorem,
     sedentes ordine; juxta autem plenæ-sint mensæ
     pane et carnibus; vinum autem ex cratere hauriens
 10  pincerna afferat et infundat poculis;
     hoc aliquid mihi pulcerrimum in mente videtur esse.
     Tibi vero meas ærumnas animus institit luctuosas
     sciscitari, ut adhuc magis lugens ingemiscam:
     quid primum tibi jam, quid vero ultimum narrabo?
 15  ærumnas quandoquidem mihi multas dedere dii cœlestes.
     Nunc vero nomen primum dicam, ut et vos
     sciatis: ego vero deinde, postquam-effugero sævam diem,
     vobis hospes sim, etiam longe domos habitans.
     Sum Ulysses Laertiades, qui ob-omnigenos dolos
 20  hominibus in-animo-sum, et mea fama ad-cœlum pervenit.
     Habito autem Ithacam late-conspicuam: in ipsa vero mons _est_
     Neritus, nemorosus, conspicuus: circum autem insulæ
     multæ habitantur valde prope invicem,
     Dulichiumque, Sameque, et nemorosa Zacynthus:
 25  ipsa autem humilis longe-suprema in mari jacet
     ad occasum (illæ vero seorsum Auroram versus Solemque);
     aspera, sed bona juvenum-altrix; neutiquam ego
     propria terra possum dulcius aliud videre.
     Sane quidem me apud-se detinebat Calypso, diva dearum;
 30  [in specubus cavis, cupiens _me sibi_ maritum esse;]
     similiterque prorsus Circe me detinebat in ædibus
     Ææa, dolosa, cupiens _me sibi_ maritum esse:
     sed meum nunquam animum in pectore flectebant.
     Adeo nihil dulcius sua patria nec parentibus
 35  est, etiam si quis procul divitem domum
     terra in aliena habitet seorsum a-parentibus.
     Si vero _vis,_ age tibi et reditum meum lacrimosum narrabo,
     quem mihi Jupiter immisit a Troja profecto.

       Ab-Ilio me ferens ventus Ciconibus appulit,
 40  ad-Ismarum: ibi autem ego urbem diripui, occidique ipsos
         (_incolas_):
     ex urbe vero uxores et possessiones multas ubi-ceperamus,
     divisimus, ut ne-quis mihi privatus abiret æquali _portione._
     Tum vero ego quidem celeri pede fugere nos
     hortabar; illi vero valde stulti non parebant.
 45  Hic vero multum quidem vinum bibebatur, multas autem oves
     mactabant ad litus, et trahentes-pedes camuros boves.
     Interea vero abeuntes Cicones Ciconibus acclamabant,
     qui ipsis vicini erant simul plures et meliores,
     continentem habitantes, docti quidem ab equis
 50  cum-viris pugnare, et ubi opus-erat, pedibus.
     Venerunt deinde, quot folia et flores nascuntur vere,
     matutini: tunc sane malum Jovis fatum astitit
     nobis infelicibus, ut dolores multos pateremur.
     Instituentes autem pugnam pugnabant ad naves veloces;
 55  feriebantque se-invicem _socii et Cicones_ æreis hastis.
     Quamdiu quidem tempus-matutinum erat, et augebatur sacra dies,
     tamdiu nos-defendentes sustinebamus, plures licet essent:
     quando vero Sol transibat vesperam-versus,
     tum vero Cicones inclinarunt domitos Achivos.
 60  Sex autem a singulis navibus bene-ocreati socii
     periere: ceteri vero effugimus mortemque fatumque.

       Illinc vero ulterius navigabamus, dolentes animo,
     lubentes ex morte, caris amissis sociis.
     Nec inde mihi ulterius naves procedebant utrinque recurvæ,
 65  priusquam miserorum sociorum ter unumquemque vocassemus,
     qui perierunt in campo, a Ciconibus trucidati.
     Navibus autem immisit ventum Boream nubes-cogens Jupiter
     cum-procella ingenti, ac nubibus cooperuit
     terram simul et pontum; ingruit vero e-cœlo nox.
 70  Hæ quidem deinde ferebantur obliquæ; vela autem ipsis
     in-tres et quatuor-partes discidit vis venti.
     Et ea quidem in naves demisimus, timentes interitum;
     ipsas vero festinanter subduximus in-continentem.
     Hic per-duas noctes duosque dies continenter usque
 75  jacebamus, simul laboreque et doloribus animum exedentes.
     Sed quando jam tertium diem pulcris-comis fecit Aurora,
     malis erectis, at velis albis explicatis,
     sedebamus: illas vero ventusque gubernatoresque dirigebant.
     Et jam incolumis pervenissem in patriam terram,
 80  sed me flcutus æstusque, circumflectentem Maleam,
     et Boreas depulit, et aberrare-fecit Cytheris.

       Hinc autem per-novem-dies ferebar perniciosis ventis
     pontum per piscosum: at decimo conscendimus
     terram Lotophagorum, qui-quidem floridum cibum edunt.
 85  Hic vero continentem ingressi-sumus et hausimus aquam;
     statim autem prandium cepere celeres apud naves socii.
     Ac postquam cibum gustaveramus et potum,
     tum vero ego socios præmisi sciscitatum vadentes,
     viros duos electos, tertium præconem simul additum,
 90  quinam viri essent in terra panem edentes.
     Hi vero statim abeuntes congressi-sunt viris Lotophagis:
     neque Lothophagi parabant sociis mortem
     nostris, sed ipsis præbuerunt lotum gustandam:
     horum autem quicunque loti comedisset dulcem fructum,
 95  non-amplius renuntiare rursum volebat, nec redire;
     sed illic volebant inter viros Lothophagos
     lotum edentes manere, reditusque oblivisci.
     Hos quidem ego ad naves duxi flentes necessitate,
     navibusque in cavis sub transtra ligavi tractos.
100  At ceteros jussi dilectos socios
     festinantes naves conscendere veloces,
     ne-forte quis loto pastus reditus oblivisceretur.
     Hi autem statim ingrediebantur, et in transtris consedere;
     ordine vero sedentes canum mare verberabant remis.

105    Illinc autem ulterius navigabamus, dolentes corde.
     Cyclopum autem ad terram superborum, exlegum,
     venimus, qui quidem diis freti immortalibus,
     nec plantant manibus plantam, neque arant:
     sed hæcce sine-semente et -aratione omnia proveniunt,
110  triticum, et hordeum, ac vites, quæ ferunt
     vinum in-magnis-uvis, et iis Jovis imber incrementum-dat.
     Ipsis vero nec conciones _sunt_ consiliariæ, nec leges;
     sed hi celsorum montium inhabitant cacumina,
     in speluncis cavis; jus autem dat unusquisque
115  liberis atque uxoribus; neque se-invicem curant.

       Insula deinde fossioni-apta præ portu obtenditur
     terræ Cyclopum, nec prope, nec remote,
     silvosa: in _ea_ vero capræ innumeræ nascuntur
     agrestes; neque enim frequentatio hominum _eas_ prohibet:
120  neque ipsam ingrediuntur venatores, qui per silvam
     dolores patiuntur, juga montium lustrantes.
     Neque etiam gregibus occupatur, neque arationibus,
     sed ipsa sine-semente et inarata diebus omnibus
     viris caret; pascit vero balantes capras.
125  Non enim Cyclopibus naves adsunt rubris-proris,
     nec viri insunt navium fabri, qui conficiant
     naves bonis-transtris-instructas, quæ transmittant singula,
     ad urbes hominum euntes, (veluti crebro
     viri ad se-invicem navibus trajiciunt mare);
130  qui ipsis et insulam bene-habitatam elaborarent.
     Neque enim omnino mala _est;_ ferret autem tempestiva omnia:
     insunt enim prata maris cani ad litus
     irrigua, mollia; omnino _ibi_ perennes vites essent.
     In _ea_ etiam aratio facilis _esset;_ valde altam segetem semper
135  in _suas_ anni-tempestates meterent; quia valde pingue subest
         solum.
     In _ea_ porro portus _est_ opportunus, in-quo non opus
         retinaculo est,
     neque ancoris jactis, nec rudentibus alligatis;
     sed qui-appulerint maneant aliquamdiu, donec nautarum
     animus impulerit, et aspirarint venti.
140  Sed in vertice portus fluit limpida aqua,
     fons sub specu: circum autem populi creverunt.
     Huc devehebamur, atque aliquis deus _nobis_ dux-erat
     noctem per obscuram: nec-tamen apparebat conspectus:
     caligo enim circa naves densa erat, nec Luna
145  de-cœlo lucebat; obtegebatur vero _cœlum_ nubibus.
     Ibi nullus hanc insulam vidit oculis;
     nec sane fluctus magnos volutos ad litus
     vidimus, antequam naves bonis-transtris-instructæ appulissent.
     Appulsis autem navibus, collegimus vela omnia:
150  egressi autem et ipsi sumus in litus maris;
     ibique obdormientes exspectavimus Auroram divinam.

       Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     insulam admirantes, obambulabamus per eam.
     Excitarunt vero Nymphæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis,
155  capras montanas, ut prandium-sumerent socii.
     Continuo incurvos arcus et hastas longis-cuspidibus
     cepimus ex navibus; in tres-partes autem dispositi
     jaculabamur; statim vero dedit deus copiosam venationem.
     Naves quidem me sequebantur duodecim, in unamquamque autem
160  novem sortito-contigere capræ; mihi vero decem elegi soli.
     Sic tum per-totum diem, ad solis occasum,
     sedebamus epulantes carnes immensas, et _bibentes_ vinum dulce.
     Nondum enim e-navibus absumtum-erat vinum rubrum,
     sed inerat: multum enim in amphoris singuli
165  hausimus, Ciconum sacro oppido capto.
     Cyclopum autem ad terram prospiciebamus, prope qui-erant,
     fumumque, ipsorumque vocem _audiimus_ oviumque et caprarum.
     Quando autem sol occidit et tenebræ supervenere,
     tunc vero decubuimus in litore maris.
170  Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tunc ego concione instituta inter omnes dixi:

       Alii quidem nunc manete, mihi dilecti socii;
     at ego cum navique mea et meis sociis
     profectus, hos homines explorabo, quinam sint:
175  utrum illi flagitiosi et feroces, nec justi,
     an hospitales, et ipsis mens sit deorum-reverens.

       Sic fatus, navem conscendi; jussique socios
     ipsosque conscendere, et retinacula solvere.
     Hi vero continuo inscendebant, et in transtris consedere;
180  ordine autem sedentes canum mare verberabant remis.
     Sed quum jam in-eum locum perveneramus, prope qui-erat,
     ibi in extrema-parte speluncam vidimus, prope mare,
     excelsam, lauris contectam: ibi vero multa
     pecora, ovesque et capræ stabulabantur; circum autem caula
185  excelsa ædificata-erat excisis lapidibus,
     procerisque pinis, et quercubus alte-comantibus.
     Hic autem vir habitabat ingens, qui quidem pecora
     solus pascebat procul; neque cum aliis
     versabatur, sed seorsum manens nefario animo-erat.
190  Etenim monstrum erat horrendum; nec similis-erat
     homini quidem pane-vescenti, sed cacumini silvoso
     excelsorum montium, quando apparet solum ab aliis.

       Tum vero ceteros jussi dilectos socios
     illic apud navemque manere, et navem custodire:
195  at ego, electis sociorum duodecim optimis,
     ivi; sed caprinum utrem habebam nigri vini,
     dulcis, quod mihi dederat Maron, Evanthei filius,
     sacerdos Apollinis, qui Ismarum tuebatur;
     quoniam ipsum cum prole tutati-sumus atque uxore,
200  reverentes: habitabat enim in luco arborifero
     Phœbi Apollinis. Ille vero mihi dedit pulcra dona:
     auri quidem mihi dedit elaborati septem talenta;
     dedit autem mihi craterem totum-argenteum: ac deinde
     vinum in amphoris duodecim omnibus (_summâ_) haustum,
205  suave, incorruptum, divinum potum: nec quisquam illud
     norat famulorum, neque ancillarum in domo,
     sed ipseque uxorque cara, promaque una sola.
     Hoc autem quum bibebant dulce vinum rubrum,
     unum poculum qui-impleverat, aquæ ad viginti mensuras
210  infundebat; odor autem dulcis a cratere spirabat,
     divinus: tum nequaquam abstinere gratum fuisset.
     Hujus ferebam impletum utrem magnum; insuper etiam viatica
     in-pera: statim enim mihi suspicatus-est animus generosus,
     virum superventurum, ingenti præditum robore,
215  ferocem, nec jura bene scientem, nec leges.

       Celeriter autem in antrum venimus, neque ipsum intus
     invenimus; sed pascebat per pascua pinguia pecora.
     Ingressi vero antrum admirabamur singula:
     calathi quidem caseis gravabantur; repleta-erant autem stabula
220  agnorum atque hædorum: separati vero singuli
     inclusi-erant; seorsum quidem grandiores, seorsum et ætate-medii,
     seorsum itidem recens-nati: natabant autem sero vasa omnia,
     mulctraliaque, scaphiaque elaborata, quibus immulgebat.
     Tum me quidem primum socii precabantur verbis,
225  e-caseis ut-sumeremus-et abiremus retro; ac deinde
     confestim ad navem celerem hædosque et agnos
     e-stabulis agentes, pernavigaremus salsam aquam;
     sed ego non parui (certe multo satius fuisset),
     donec ipsumque viderem, et _experirer_ si mihi hospitalia daret:
230  nec sane erat sociis visus amabilis futurus.

       Tum vero igne acenso sacrificavimus; atque etiam ipsi
     e-caseis sumentes comedimus; exspectabamusque ipsum intus
     sedentes, donec venit pascens: ferebat autem ingens onus
     ligni aridi, ut ei ad-cœnam esset.
235  Extra antrum autem dejiciens strepitum fecit:
     nos vero perterriti diffugimus in recessum antri.
     At ille in latam speluncam egit pinguia pecora,
     omnia prorsus, quae mulgebat: ac mares reliquit foris,
     arietesque, hircosque, profundam extra caulam.
240  Ac deinde admovit operculum ingens alte-sublatum,
     grave: non illud duo et viginti currus
     fortes, quaternis-rotis, a solo dimovissent:
     tantam excelsam petram admovit ostio.
     Sedens autem mulgebat oves et balantes capras,
245  omnia _faciens_ rite, et fœtum submisit singulis.
     Statim autem dimidium ubi-coagularat albi lactis,
     textilibus in calathis constructum reposuit:
     dimidium vero rursus constituit in vasibus, ut sibi esset
     ad-potandum sumenti, set sibi ad-cœnam foret.
250  Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,
     tunc ignem accendebat, et aspexit interrogabatque nos:

       O hospites, quinam estis? unde navigatis humidas vias?
     numquid[TR1] ad negotiationem, an temere erratis,
     tanquam prædones super mare, qui errant,
255  animas periculo-objectantes, malum alienigenis ferentes?

       Sic dixit; nobis autem statim confractum-est carum cor,
     timentibus sonitumque gravem, ipsumque monstrosum.
     Sed etiam sic eum verbis respondens alloquebar:

       Nos quidem a-Troja devii-acti Achivi
260  variis ventis super magnam voraginem maris,
     domum petentes alia via, aliis itineribus
     venimus: sic fere Jupiter voluit constituere.
     Viros autem Atridæ Agamemnonis nos-profitemur esse,
     cujus sane nunc maxima sub-cœlo gloria est:
265  tantam enim diripuit urbem, et perdidit populos
     multos: nos autem demum _te_ assecuti, ad-tua genua
     venimus, si quod præbeas hospitale-munus, sive etiam aliter
     des donum, qui-utique hospitum mos est.
     Sed verere, optime, deos; supplices tibi sumus:
270  Jupiter autem ultor _est_ supplicumque hospitumque,
     Hospitalis, qui hospites simul venerandos comitatur.

       Sic dicebam: ille vero mihi rursus respondit sævo animo:
     stultus es, o hospes, vel e-longinquo advenisti,
     qui me deos jubes aut timere aut observare.
275  Non enim Cyclopes Jovem ægidem-tenentem curant,
     nec deos beatos: quoniam multo[TR2] potentiores sumus.
     Neque ego Jovis inimicitias evitans pepercerim
     nec tibi, nec sociis, nisi animus me jubeat.
     Sed mihi dic, ubi appuleris veniens fabrefactam navem,
280  utrum alicubi ad extremam-oram, an prope, ut sciam.

       Sic dixit tentans: me autem non latuit scientem multa;
     sed ipsum vicissim allocutus-sum dolosis verbis:

       Navem quidem mihi confregit Neptunus terræ-concussor,
     ad scopulos conjectam, vestræ ad fines terræ,
285  promontorio impactam; ventus autem ex ponto tulit:
     at ego cum hisce effugi arduam perniciem.

       Sic dicebam; ille autem mihi nihil respondit sævo animo;
     sed ipse impetu-facto sociis manus inferebat;
     simulque duos correptos, tanquam catulos, ad terram
290  illidebat: ac cerebrum humi fluebat, irrigabatque terram.
     His vero membratim dissectis sibi-apparavit cœnam:
     vorabat autem, quemadmodum leo montanus, nec relinquebat
     intestinaque, carnesque, et ossa medullosa.
     Nos vero flentes sustulimus Jovis manus,
295  improba opera videntes; desperatio autem tenebat animum.
     Ac postquam Cyclops magnum impleverat ventrem,
     humanas carnes comedens, et insuper merum lac bibens,
     jacebat intra antrum extensus per pecora.
     Hunc quidem ego volui in magno animo,
300  propius accedens, gladio acuto stricto a femore
     vulnerare ad pectus, ubi præcordia jecur circumdant,
     manu admota: alius autem me animus retinebat.
     Ibidem enim et nos periissemus sæva morte:
     non enim potuissemus ab-ostio excelso
305  manibus amovere saxum grave, quod admoverat.
     Ita tum quidem ingemiscentes exspectabamus Auroram divinam.

       Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tunc ignem accendebat et mulgebat egregia pecora,
     omnia rite, et fœtum submisit singulis.
310  Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,
     simul ille rursus duobus correptis sibi-apparavit prandium.
     Pransus autem, ex-antro egit pinguia pecora,
     facile amoto operculo ingenti: ac deinde
     rursus admovit, veluti si pharetræ operculum imponeret.
315  Multo autem strepitu ad montem agebat pinguia pecora
     Cyclops: at ego relictus-eram mala profunde-cogitans.
     si qua ulciscerer, daretque mihi votum Minerva.
     Hoc autem mihi in animo optimum videbatur[TR3] consilium.
     Cyclopis enim jacebat ingens clava ad stabulum
320  viridis, oleagina; hanc quidem exciderat, ut ferret
     arefactam; eam nos assimilabamus inspicientes,
     quantus malus _est_ navis viginti-remis-agitatæ nigræ,
     onerariæ, latæ, quæ trajicit magnam voraginem-maris:
     tanta erat longitudo, tanta crassitudo aspectu.
325  Ab-hac quidem quantum ulnam ego abscidi astans,
     et apposui sociis, lævigareque jussi.
     Hi vero lævem fecerunt; ego autem acui astans
     summum: statimque prehensam adurebam in igni ardente.
     Et hanc quidem bene deposui reconditam sub stercore,
330  quod per speluncam fusum-erat admodum dense multum.
     Ac ceteros sorte sortiri jussi,
     quinam auderet mecum vectem sublatum
     terere in oculo, quando eum dulcis somnus occuparet.
     Hi autem sorte-electi-sunt, quos et voluissem ipse eligere,
335  quatuor, at ego quintus cum his delectus-sum.
     Vespertinus autem rediit pulcris-velleribus pecora pascens:
     continuo vero in latam speluncam egit pinguia pecora,
     omnia prorsus; neque ullum relinquebat profundam extra caulam,
     sive quid suspicatus, sive etiam deus sic jusserat.
340  Ac deinde admovit operculum ingens alte sublatum;
     sedensque mulgebat oves et balantes capras,
     omnia _faciens_ rite, et fœtum submisit singulis.
     Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,
     simul ille rursus duobus correptis sibi-paravit cœnam.
345  Et tum ego Cyclopem alloquebar prope astans,
     poculum in manibus tenens nigri vini:

       Cyclops, accipe, bibe vinum, postquam comedisti humanas carnes;
     ut scias, qualem quendam potum hunc navis condebat
     nostra; tibi autem libamen ferebam, si me miseratus
350  domum mitteres: tu vero furis non-amplius tolerabiliter.
     Inique, quomodo quisquam ad-te et in-posterum alius accedat
     ex-hominibus multis? quoniam non recte fecisti.

       Sic dicebam: is autem accepit et ebibit, delectatusque-est
         vehementer
     dulcem potum bibens; et a me petebat secundo rursus:

355    Da mihi adhuc lubens, et mihi tuum nomen dic
     statim nunc, ut tibi dem hospitale-munus, quo tu gaudeas.
     Etenim Cyclopibus fert alma terra
     vinum in-magnis-uvis, et iis Jovis imber dat-incrementum;
     verum hoc ambrosiæ et nectaris est surculus.

360    Sic dixit; at ei rursus ego dedi nigrum vinum;
     ter quidem præbui ferens, ter autem _is_ ebibit stultitia.
     Ac postquam Cyclopi circa mentem venit vinum,
     tunc vero ipsum verbis alloquebar blandis:

       Cyclops, interrogas me nomen inclytum? at ego tibi
365  dicam; tu autem mihi da hospitale-munus, uti pollicitus-es.
     Nemo mihi nomen _est;_ Neminem vero me vocant
     mater atque pater et alii omnes sodales.

       Sic dixit; ille vero mihi statim respondebat sævo animo;
     Neminem ego postremum edam post suos socios,
370  ceteros autem prius; hoc tibi hospitale-munus erit.

       Dixit, et recumbens cecidit supinus; ac deinde
     jacebat inflexa crassa cervice: atque eum somnus
     capiebat omnium-domitor; e-gutture vero erumpebat vinum,
     frustaque-carnis[TR4] humanæ; ipse autem eructabat vino-gravatus.
375  Et tunc ego vectem sub cinerem immisi multum,
     donec calefieret; verbisque omnes socios
     confirmabam, ne-quis mihi subveritus defugeret.
     Sed quum jam brevi vectis oleaginus in igne erat
     arsusur, viridis licet esset, candebatque vehementer,
380  tum ego _eum_ propius afferebam ex igne, circum autem socii
     stabant: atque audaciam inspiravit magnam deus.
     Hi quidem vectem prehensum oleaginum acutum in summo
     oculo infixerunt; ego autem superne arrectus
     versabam. Ut vero quum quis terebrat lignum navale vir
385  terebra, alii autem infra torquent loro
     apprehensam utrinque: hæc autem circumvolvitur assiduo semper:
     sic ejus in oculo ignea-acie vectem prehensum
     versabamus; hunc autem sanguis circumfluebat calentem.
     Omnes vero ei palpebras circum et supericilia cremavit vapor,
390  pupilla ardente: crepitabant autem ei igne radices.
     Veluti autem quum vir faber securim magnam, aut asciam,
     in aqua frigida mergit valde stridentem,
     temperans; hoc enim deinde ferri robur est:
     sic ejus stridebat oculus oleaginum circa vectem.
395  Horrendum autem magnum ejulavit; insonuitque petra:
     nos vero perterriti diffugimus. At ille vectem
     extraxit oculo fœdatum sanguine multo
     illum quidem deinde abjecit a se manibus dolore-furens.
     Atque Cyclopas magno clamore-vocabat, qui circa ipsum
400  habitabant in speluncis per promontoria ventosa:
     illi autem clamorem audientes accurrebant aliunde alius;
     stantesque interrogabant circa speluncam, quidnam ipsum
         affligeret:

       Cur tantum, Polypheme, læsus sic clamasti
     noctem per divinam, et insomnes nos facis?
405  num quis a-te oves mortalium invito abigit?
     an _metuis_ ne-quis te ipsum occidat dolo aut vi?

       Hos autem rursus ex antro allocutus-est fortis Polyphemus:
     o amici, Nemo me occidit dolo, neque viribus.

       Illi vero respondentes verba alata dicebant:
410  si quidem revera nullus tibi vim-infert, solus quum-sis,
     morbum sane nullo-modo licet Jovis magni effugere:
     sed tu-quidem supplica patri Neptuno regi.

       Sic dixerunt abeuntes; meum autem risit carum cor,
     quod nomen _eos_ decepisset meum et consilium eximium.
415  Cyclops autem ingemiscensque, et cruciatus doloribus,
     manibus palpans, amovit quidem lapidem ab-ostio;
     ipse vero in ostio considebat, manibus extensis,
     si quem forte inter oves deprehenderet exeuntem foras;
     adeo enim videlicet me putabat in mente stultum esse.
420  At ego deliberabam, quomod _hæc_ omnium optime fierent,
     si quam sociis mortis liberationem, ac mihi ipsi
     invenirem: omnes vero dolos et consilium _omne_ texebam,
     utpote de vita; magnum enim malum prope erat.
     Hoc vero mihi in animo optimum videbatur consilium.
425  Mares oves erant bene-nutriti, densis-velleribus,
     pulcrique, magnique, violaceum vellus habentes;
     hos tacite colligabam bene-tortis viminibus,
     in quibus Cyclops dormiebat, monstrum, nefario animo,
     tres-una sumens: qui quidem in-medio _erat, is_ virum ferebat,
430  ceteri autem duo utrinque ibant, servantes socios.
     Ternæ autem quemque virum oves ferebant: atque ego
     (aries enim erat, pecudum longe maximus omnium),
     hujus tergo arrepto, villosum sub ventrem volutus
     extendebar: at manibus lanæ egregiæ
435  firmiter implicatus hærebam constanti animo.
     Sic tum quidem gementes exspectavimus Auroram divinam.

       Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tum vero deinde ad-pascua erumpebant mascula pecora;
     feminæ vero balabant immulctæ per stabula:
440  ubera enim gravabantur. Dominus vero doloribus gravibus
     afflictus, omnium ovium palbabat terga
     erecte stantium; illud autem stultus non animadvertit,
     ut illi sub lanigerarum ovium pectoribus ligati-erant.
     Ultimus aries pecorum exibat foras,
445  vellere gravatus, et me, multa cogitante.
     Hunc autem palpatum allocutus-est fortis Polyphemus:

       Aries care, quid mihi ita per speluncam exis pecudum
     ultimus? neutiquam antea quidem relictus venis post-oves,
     sed multo primus pasceris teneros flores herbæ,
450  magnis passibus-incedens; primusque ad-fluenta fluviorum
         pervenis;
     primus autem in-stabulum cupis redire
     vespertinus: nunc contra omnium-ultimus: num tu domini
     oculum desideras? quem vir malus excæcavit
     cum perniciosis sociis, postquam-domuit mentem vino,
455  Nemo, quem nondum existimo elapsum esse mortem.
     Si jam idem-_mecum_-sentires, vocalisque fieres,
     ut-diceres, ubinam ille meum robur evitet;
     profecto ei cerebrum quidem per speluncam huc illuc
     eliso spargeretur ad solum; ac meum cor
460  quiesceret a-malis, quæ mihi nihili-vir intulit Nemo.

       Sic locutus, arietem a se mittebat foras.
     Quum-venissemus autem paululum a speluncaque et caula,
     primus ab ariete me-expedivi, solvi vero _deinde_ socios.
     Celeriter autem pecora pedes-tendentia, pinguia adipe,
465  multa circumducentes abigebamus, donec ad navem
     pervenissemus; desiderati vero caris sociis apparuimus,
     qui effugimus mortem: ceteros autem lugebant flentes.
     At ego non sinebam, sed superciliis innuebam unicuique,
     ne-flerent; verum jussi celeriter pulcris-velleribus pecora
470  multa in navem quum-immisissent, navigare salsam aquam.
     Illi vero statim inscendebant, et in transtris consedere;
     ordineque sedentes canum mare verberabant remis.
     Sed quando tantum aberam, quantum _aliquis_ audiri-potest
         clamans,
     tunc ego Cyclopem alloquebar conviciis:

475    Cyclops, non ergo eras imbellis viri socios
     comesurus in spelunca cava, vi violenta.
     Et nimis-abunde te erant assecutura mala facta _tua:_
     inique! quoniam hospites non verebaris tua in domo
     comedere: ideo te Jupiter ultus-est et dii alii.

480    Sic dixi; ille autem inde iratus-est in-animo magis:
     misit autem abruptum verticem montis magni;
     dejecitque ante navem nigra-prora.
     [paululum vero abfuit quin clavum extremum attingeret.]
     Fluctavit autem mare decidente a petra:
485  ipsam vero _navem_ statim ad-continentem refluus ferebat fluctus,
     inundatio e mari, adegitque-prope terram ut-veniret.
     Atque ego manibus sumto prælongo conto
     detrusi a _litore;_ sociosque hortatus jussi
     incumbere remis, ut malum effugeremus,
490  capite annuens: illi vero incumbentes remigabant.
     Sed quando jam bis tantum per-mare iter-facientes aberamus,
     tunc ego Cyclopem alloquebar; circum vero socii
     blandis verbis _me_ inhibebant aliunde alius:

       Improbe, cur vis irritare ferocem virum?
495  qui etiam nunc in-pontum jacto telo deduxit navem
     rursus ad continentem, et sane existimabamus illic _nos_
         perituros.
     Si vero vociferatum aliquem, aut locutum audiisset,
     collisisset nostra capita, et navalia ligna,
     saxo aspero conjecto; tantum enim jaculatur.

500    Sic dixerunt; sed non flectebant meum magnum animum,
     sed illum rursus allocutus-sum irato animo.

       Cyclops, si quis te mortalium hominum
     de-oculi interrogaverit fœda cæcitate,
     dic, Ulyssem urbium-eversorem excæcasse _te,_
505  filium Laertæ, in Ithaca ædes habentem.

       Sic dixi; ille autem mihi ejulans respondet sermone:
     dii boni, certe omnino jam me antiqua vaticinia attingunt.
     Erat quidem hic vates vir, bonusque magnusque,
     Telemus Eurymides, qui vaticiniis excellebat,
510  et vaticinans consenescebat inter-Cyclopas;
     qui mihi dixit hæc omnia perfectum-iri in-posterum,
     manibus ex Ulyssis _me_ privatum-iri visu.
     Sed semper aliquem virum magnum et pulcrum exspectabam
     huc venturum-esse, magno præditum robore;
515  nunc autem me, parvusque et nihili-homo, et imbellis,
     oculo privavit, postquam me domuerat vino.
     Sed age huc _veni,_ Ulysse, ut tibi hospitalia præbeam,
     deductionemque impellam ut-det inclytum Neptunum:
     hujus enim ego filius sum, patrem autem is meum se-profitetur
         esse:
520  ipse autem, si voluerit, sanabit, nec quisquam alius,
     nec deorum beatorum, nec mortalium hominum.

       Sic dixit: at ego ipsum _sic_ respondens alloquebar:
     utinam enim _ita_ jam animaque et vita te possem
     expertem factum mittere in domum Plutonis,
525  ut non oculum utique sanabit nec Neptunus.

       Sic dixit: ille autem inde Neptuno regi
     supplicabat, manus tendens ad cœlum stellatum:

       Audi, Neptune terram-continens, cæruleis-crinibus
     si revera tuus sum, patremque _te_ meum profiteris esse,
530  da, ut-ne Ulysses urbium-eversor domum veniat.
     [filius Laertæ, in Ithaca domos habens.]
     At si ei fatale est amicosque videre et pervenire
     ad-domum bene-ædificatam, et suam in patriam terram:
     sero male veniat, amissis omnibus sociis,
535  nave in aliena, inveniatque calamitates domi

       Sic dixit precans; eum autem exaudivit Neptunus.
     Atque ille rursus multo majore lapide sublato,
     misit circumrotatum; intendit autem vim immensam.
     Dejecti vero post navem nigra-prora,
540  paululum, parumque-abfuit-quin clavum extremum attingeret.
     Fluctuavit vero mare decidente a petra;
     ipsam autem _navem_ ulterius ferebat fluctus, adegitque-prope
         terram ut veniret.
     Sed ut jam ad-insulam pervenimus, ubi ceteræ
     naves bonis-transtris stabant confertæ, circum autem socii
545  sedebant lugentes, nos exspectantes semper:
     navem quidem, illuc ut-venimus, subduximus in arenis,
     egressique et ipsi sumus in litus maris.
     Pecudes autem Cyclopis cava ex navi sumtas
     divisimus, ut nullus mihi privatus abiret æquali _portioni._
550  Arietem autem mihi soli bene-ocreati socii,
     ovibus divisis, dederunt insuper: eum vero in litore
     Jovi atras-nubes-cogenti Saturnio, qui omnibus imperat,
     sacrificans, femora incendebam: ille vero non-curabat sacra;
     sed jam deliberabat, quo-pacto perderentur omnes
555  naves bonis-transtris, et mihi dilecti socii.
     Sic tunc quidem per-totum diem ad solis occasum
     sedebamus, epulantes carnesque immensas et _bibentes_ vinum
         dulce.
     Quando vero sol occiderat, et tenebræ supervenerant,
     tum vero decubuimus in litore maris.
560  Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tum vero ego socios adhortatus jussi
     ipsosque inscendere _naves,_ et retinacula solvere.
     Illi vero statim ingrediebantur, et in transtris consedere,
     ordineque sedentes canum mare verberabant remis.

565    Hinc vero ulterius navigabamus, dolentes animo,
     lubentes ex morte, caris amissis sociis.


[TR1] "nunquid" -> "numquid"
[TR2] "multos" -> "multo"
[TR3] "vibebatur" -> "videbatur"
[TR4] "rustaque-carnis" -> "frustaque-carnis"




            Odysseæ X.—De Æolo et Læstrygonibus et Circe.

ARGUMENT: ADVENTURES WITH AEOLUS, THE LAESTRYGONS, AND CIRCE.

Ulysses arrives at the island of Aeolus, who gives him prosperous
winds, and incloses the adverse ones in a bag, which his companions
untying, they are driven back again and rejected. Then they sail to the
Laestrygons, where they lose eleven ships, and, with only one
remaining, proceed to the island of Circe. Eurylochus is sent first
with some companions, all which, except Eurylochus, are transformed
into swine. Ulysses then undertakes the adventure, and, by the help of
Mercury, who gives him the herb Moly, overcomes the enchantress, and
procures the restoration of his men. After a year's stay with her, he
prepares, at her instigation, for his voyage to the infernal shades.

TEXT:

  1    Æoliam autem in insulam pervenimus; ubi habitabat
     Æolus Hippotades, carus immortalibus diis,
     natatili in insula; totam vero circa eam murus _est_
     æreus, infragilis; lævisque assurgit petra.
  5  Hujus et duodecim liberi in ædibus nati-sunt,
     sex quidem filiæ, sex autem filii pubescentes.
     Ibi ille filias dedit filiis ut-essent uxores.
     Hi vero semper apud patrem carum et matrem venerandam
     convivantur; atque ipsis cibaria plurima apponuntur;
 10  odorata autem domus circum-personat in-aula
     interdiu; nocte vero rursus apud pudicas uxores
     dormiunt inque tapetibus et in tornatis lectis.
     Et ad-horum quidem pervenimus urbem et ædes pulcras.
     Mensem vero totum amice-excipiebat me et exquirebat singula,
 15  de-Ilio, Argivorumque navibus et reditu Achivorum;
     et ego quidem ei omnia accurate enarravi.
     Sed quum jam et ego iter postulabam, atque hortabar _ut me_
     dimitteret, nequaquam ille abnuit, sed paravit deductionem.
     Dedit mihi excoriatum utrem bovis novennis,
 20  in-eo vero mugientium ventorum ligavit flatus:
     illum enim promum ventorum fecit Saturnius
     et ut-compescat, et ut-cieat, quemcunque velit.
     Nave vero in cava colligavit funiculo splendido,
     argenteo, ut ne-quid præter-flaret, vel paululum:
 25  ac mihi flatum Zephyri immisit ad-flandum,
     ut-ferret navesque et ipsos: nec-tamen inde erat
     perfecturus: ipsorum enim periimus insipientia.

       Per-novem-dies quidem continuo navigabamus noctesque et dies;
     decima vero jam apparebat patria terra:
 30  et jam ignem-accendentes videbamus, prope qui-erant.
     Ibi me quidem dulcis somnus occupavit defessum:
     semper enim pedem navis movebam, nec cuiquam alii
     dedi sociorum, ut citius perveniremus in-patriam terram.
     Sed socii verbis ad se-invicem loquebantur,
 35  et me putarunt aurumque et argentum domum reportare,
     dona ab Æolo magnanimo Hippotada
     sic autem aliquis dicebat, intuitus in proximum alium:

       Dii boni! ut hic omnibus gratus est magni-æstimatus est
     hominibus, quorumcunque in-urbem et terram venerit.
 40  Multas quidem ex Troja ducit res-pretiosas, pulcras,
     e-præda: nos vero contra, idem iter emensi,
     domum redimus vacuas manus habentes.
     Et nunc ei hæc dedit gratificans amicitia
     Æolus; sed age ocyus videamus, quidnam hæc sint,
 45  quantum quid aurique et argenti utri insit.

       Sic dicebant; consiliumque malum vicit sociorum;
     utrem quidem solverunt, venti autem erupere.
     Illos vero statim abreptos ferebat in-pontum procella
     flentes, terra a patria; at ego
 50  experrectus, in animo eximio deliberavi,
     utrum delapsus ex navi perirem in ponto,
     an tacitus sustinerem, et adhuc vivis interessem.
     Sed sustinui et mansi; obvolutus autem in navi
     jacebam; illæ vero ferebantur malo venti turbine
 55  rursus ad Æoliam insulam: gemebant autem socii.

       Ibi vero in terram ascendimus, et hausimus aquam:
     statim autem prandium ceperunt celeres apud naves socii.
     Ac postquam cibumque gustaveramus ac potum,
     tum vero ego, præconem mihi ubi-asciveram et socium,
 60  ivi ad Æoli inclytas ædes; eum autem inveniebam
     convivantem cum suaque uxore et suis liberis.
     Ingressi autem domum, ad fores in limine
     sedebamus: illi vero in animo obstupescebant, interrogabantque:

       Quomodo venisti, Ulysse? quis tibi malus ingruit deus?
 65  certe quidem te accurate dimittebamus, ut pervenires
     in-patriam tuam et domum, et sicubi tibi gratum sit.

       Sic dixerunt; at ego _eos_ alloquebar, mœrens corde:
     læserunt me sociique mali, præterque eos somnus
     infaustus: sed medemini, amici: potest enim _est_ penes vos.

 70    Sic dixi, blandis _eos_ demulcens verbis:
     illi vero muti facti-sunt; pater autem respondebat sermone:

       Abi ex insula ocyus, pessime viventium.
     Non enim mihi fas est curare nec dimittere
     virum illum, qui diis invisus-sit beatis.
 75  Abi; quoniam immortalibus invisis huc venisti.

       Sic locutus, dimittebat ex ædibus graviter gementem.
     Hinc vero ulterius navigabamus, dolentes corde.
     Fatigabatur autem virorum animus a remigatione molesta,
     nostra stultitia: quoniam non-amplius apparebat reductio.

 80    Per-sex-dies quidem continuo navigabamus noctesque et dies;
     septima vero venimus Lami ad-excelsam urbem,
     magnam (_vel_ Telepylum) Læstrygoniam, ubi pastorem pastor
     inclamat intro-agens, alter vero exigens auscultat.
     Ibi insomnis vir duplicem reportaret mercedem,
 85  unam quidem, pascendis-bobus, alteram vero, candidas pecudes
         pascens;
     prope enim _ibi_ noctisque et diei sunt viæ.
     Ibi postquam ad portum inclytum veneramus, circa quem petra
     excelsa est, continenter utrinque
     litoraque prominentia e-regione sibi-invicem
 90  in ostio procurrunt; angustus vero introitus est:
     ibi illi intus omnes tenebant naves utrinque-recurvas.
     Hæ quidem intra portum concavum alligatæ-erant
     propinquæ: nunquam enim attollebatur fluctus in ipso,
     nec magnus, nec parvus; candida autem erat circum tranquillitas.
 95  At ego solus tenebam extra navem nigram,
     illic in extrema-parte, e petra funibus ligatis:
     constiti vero, speculam in præruptam ubi-ascenderam.
     Ibi quidem nec boum nec virorum apparebant opera,
     fumum autem solum videbamus a terra exsurgentem.
100  Tum vero ego socios præmisi sciscitatum vadentes
     quinam viri essent in[TR1] _hac_ terra panem vescentes;
     viros duos electos, tertium præconem una comitem addens.
     Hi vero iverunt, egressi, _per_ planam viam, qua plaustra
     ad urbem ab excelsis montibus devehebant lignum.
105  Puellæ vero obvii-facti-sunt ante urbem aquam-petenti,
     filiæ eximiæ Læstrygonis Antiphatæ.
     Hæc quidem ad fontem descendebat pulcre-fluentem
     Artaciam; hinc enim aquam ad urbem ferebant;
     illi vero astantes _eam_ alloquebantur, interrogabantque,
110  quisnam illorum esset rex, et quibus imperaret.
     Illa vero valde cito patris ostendit excelsam domum.
     Hi autem postquam ingressi-sunt inclytas ædes, mulierem
     invenerunt, velut montis verticem; horrueruntque eam.
     Hæc autem continuo e foro vocabat inclytum Antiphatem,
115  suum maritum, qui sane illis molitus-est sævum exitium.
     Statim uno correpto sociorum, apparavit-sibi cœnam:
     alteri vero duo conciti fuga ad naves pervenerunt.
     Atque ille excitabat clamorem per urbem; hi vero audientes
     vadebant, fortes Læstrygones, aliunde alius,
120  innumeri, non hominibus similes, sed Gigantibus.
     Qui a petris _abruptis_ viro-gravibus saxis
     jaciebant; statim autem malus strepitus per naves ortus-est
     virorum pereuntium, naviumque simul fractarum;
     piscium vero instar transfigentes, tristes epulas ferebant.
125  Dum illi hos perdebant portum profundum intra,
     interea ego, gladio acuto extracto a femore,
     eo funes abscidi navis cærulea-prora.
     Statim autem meos socios adhortatus jussi
     incumbere remis, ut calamitatem subterfugeremus.
130  Hi vero mare omnes jaciebant, veriti mortem.
     Libenter autem in pontum imminentes effugit petras
     navis mea; at reliquæ confertæ illic perierunt.

       Hinc autem ulterius navigabamus, dolentes animo,
     lubentes ex morte, caris amissis sociis.
135  Ææam vero ad insulam pervenimus: ibi autem habitabat
     Circe comis-pulcris, potens dea, vocalis,
     germana-soror prudentis Æetæ:
     ambo enim nati-sunt ex lucem-hominibus-præbente Sole,
     et matre ex Perse, quam Oceanus genuit filiam.
140  Hic vero ad litus nave appulimus tacite
     navium-capacem in portum, et aliquis deus dux-erat.
     Ibi tum egressi, duosque dies et duas noctes
     jacebamus, pariter et labore et doloribus animum rodentes.
     Sed quando jam tertium diem pulcris-comis fecit Aurora,
145  tunc ego mea hasta sumta et gladio acuto,
     celeriter a nave ascendi in speculam,[TR2]
     sicubi opera viderem mortaliumque vocemque audirem.
     Steti autem, speculam in præruptam ubi-ascenderam,
     et mihi visus-est fumus _surgens_ a terra lata,
150  Circes in ædibus, per querceta densa et silvam.
     Cogitavi autem deinde in mente et in animo
     ire ac sciscitari, postquam vidi atrum fumum.
     Sic vero mihi cogitanti visum-est satius esse,
     primum profectum ad navem celerem et litus maris,
155  prandium sociis dare, præmittereque _aliquos_ sciscitatum.
     Sed quando jam prope eram, profectus, navem utrinque-recurvam,
     tunc aliquis mei deorum misertus-est, solius,
     qui mihi excelsis-cornibus cervum magnum in viam ipsam
     misit: is quidem ad-flumen descendebat ex pascuis silvæ,
160  potaturus: dudum enim ipsum urgebat vis solis.
     Illum vero ego egredientem per spinam medio tergo
     percussi; ac penitus hastile æreum transiit;
     decidit vero _is_ in pulvere porrectus, avolavitque anima.
     Illi vero ego insistens, hastam æream ex vulnere
165  extraxi; quam quidem illic reclinatam in terra
     reliqui; at ego avulsi virgultaque viminaque,
     funemque quantum ulnam _longitudine,_ bene-tortum undique,
     ubi-plexeram, colligavi pedes ingentis monstri.
     Ivi autem _eum_ de-cervice ferens ad navem nigram,
170  hasta fultus, quoniam nequaquam licebat in humero
     manu ferre altera: valde nim magna bellua erat.
     Dejeci autem ante navem; excitavique socios
     blandis verbis, astans, viros singulos:

       O amici, nequaquam enim descendemus, afflicti licet,
175  in Plutonis ædes, antequam fatalis dies advenerit.
     Sed agite, quamdiu _est_ in navi celeri cibusque potusque,
     recordemur escæ, neu vexemur fame.

       Sic dixit;[TR3] illi vero ocyus meis verbis paruerunt:
     abjectisque-involucris _egressi_ ad litus maris infructuosi
180  admirabantur cervum; valde enim magna bellua erat.
     Ac postquam se-oblectarant spectantes oculis,
     manibus lotis apparabant eximium convivium.
     Sic tum quidem per-totum diem ad solis occasum
     sedebamus, epulantes carnesque copiosas et _bibentes_ vinum
         dulce.
185  Quando autem sol occidit, et tenebræ supervenerunt,
     tum vero decubuimus in litore maris.
     Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tunc ego concione facta inter omnes dixi:

       Audite meos sermones, mala licet patientes, socii:
190  o amici: neque enim scimus, ubi occasus, neque ubi Aurora,
     neque ubi Sol hominibus-lucem-præbens vadit sub terram,[TR4]
     neque ubi resurgit; sed consultemus ocyus,
     si quod adhuc erit consilium; ego autem non existimo esse.
     Vidi enim, speculam in præruptam ubi-ascenderam,
195  insulam, quam circumcirca pontus infinitus ambit:
     ipsa vero humilis jacet: fumum autem in medio
     conspicatus-sum oculis, per querceta densa et silvam.

       Sic dixi: illis vero confractum-est carum cor,
     recordatis facinorum Læstrygonis Antiphatæ,
200  Cyclopisque violentiæ magnanimi, viros-devorantis.
     Flebant autem stridule, uberes lacrimas defundentes:
     at enim nullus profectus fiebat lugentibus.

       Verum ego bipartito omnes bene-ocreatos socios
     numerabam, ducemque utrisque præbui:
205  alterorum quidem ego dux-eram, alterorum vero Eurylochus deo-
         similis.
     Sortes autem in galea ærea concutiebamus celeriter;
     exsiliit vero sors magnanimi Eurylochi.
     Profectus-est autem ire; unaque cum-eo duo et viginti socii
     flentes; ac nos reliquerunt ejulantes pone.
210  Invenerunt autem in convallibus structas ædes Circes
     politis lapidibus, conspicuo in loco.
     Circa vero ipsam lupi erant montanti ac leones,
     quos ipsa cicurarat, postquam mala medicamina dederat.
     Neque illi irruerunt in viros, sed utique ipsi
215  caudis longis circum-adulantes assurrexerunt.
     Ut vero quum circa dominum canes a-convivio redeuntem
     adulantur; semper enim fert delinimenta animi:
     sic circa hos lupi fortibus-unguibus, ac leones,
     adulabantur; illi vero timuere, ut viderunt terribilia monstra.
220  Steterunt autem in vestibulo deæ pulcris-comis:
     Circen autem intus audiebant cantantem voce pulcra,
     telam obeuntem magnam, divinam; qualia dearum
     subtiliaque et venusta et splendida opera sunt.
     His vero sermonem exorsus-est Polites, princeps virorum,
225  qui mihi carissimus sociorum erat, maximeque-venerandus:

       O amici, intus enim aliqua obiens magnam telam
     pulcre cantillat (pavimentum autem totum resonat),
     sive dea, sive femina; sed compellemus ocyus.

       Sic igitur dixit: illi vero compellabant vocantes.
230  Ea autem continuo egressa fores aperuit splendidas,
     et invitabat; illi vero omnes imprudentia sequebantur:
     Eurylochus autem remanebat, suspicatus dolum esse.
     Collocavit vero illa-introductos per sediliaque et solia;
     ipsisque caseumque et farinam et mel recens
235  vino Pramnio commiscebat; immiscebatque pani
     medicamina perniciosa, ut penitus obliviscerentur patriæ terræ.
     Ac postquam præbuerat et _illi_ ebiberant, statim deinde
     virga percussos intra haras concludebat.
     Illi vero suum quidem habebant capita vocemque setasque
240  et corpus; at mens erat integra, ut antea quidem.
     Sic hi quidem flentes conclusi-sunt; eis autem Circe
     glandem-ilignam quernamque projecit, fructumque corni,
     ad-edendum, qualia sues humi-cubantes semper edunt.

       Eurylochus autem continuo venit celerem ad navem nigram,
245  nuntium de-sociis relaturus, et amarum fatum.
     Neque ullum proloqui poterat verbum, cupiens licet,
     cor dolore ingenti perculsus; atque ei oculi
     lacrimis implebantur, fletumque meditabatur animus.
     Sed posteaquam eum omnes mirati-sumus interrogantes,
250  tunc ceterorum sociorum narravit exitium:

       Ivimus, ut jubebas, per querceta, inclyte Ulysse;
     invenimus in convallibus structas ædes pulcras.
     [politis lapidibus, conspicuo in loco.]
     Illic autem quædam magnam telam obiens argute canebat,
255  sive dea, sive mulier: hi vero compellabant vocantes.
     Illa autem continuo egressa fores aperuit splendidas,
     et invitabat; hi vero simul omnes imprudentia sequebantur;
     at ego remansi, suspicatus dolum esse.
     Illi vero simul evanuerunt universi, nec quisquam eorum
260  apparuit: diu autem desidens speculabar.

       Sic dixit: at ego gladium quidem argenteis-clavis-distinctum
     humeris circumjeci, magnum, æreum, atque arcum;
     illum vero continuo jussi eandem viam præire.
     At ille utraque _manu_ prehensis _me_ precabatur genibus:
265  [et me lugens verbis alatis allocutus-est:]

       Ne me duc illuc invitum, Jovis-alumne, sed relinque hic:
     novi enim, quod neque ipse redibis, nec quenquam alium
     reduces tuorum sociorum: sed cum hisce ocyus
     fugiamus: adhuc enim effugere-poterimus malum diem.

270    Sic dixit: at ego ipsum respondens allocutus-sum:
     Euryloche, sane tu quidem mane ibidem, hoc in loco,
     edens et bibens, cavam apud navem nigram:
     at ego ibo; dura enim mihi adest necessitas.

       Sic fatus, a nave ascendebam ac mari.
275  Sed quando jam eram profectus sacras per convalles,
     Circes accessurus veneficæ ad magnam domum,
     ibi mihi Mercurius aureo-caduceo obviam-venit,
     proficiscenti ad domum, adolescenti viro similis,
     primum pubescenti, cujus quidem gratiosissima pubertas;
280  inhæsitque mihi manu, verbumque dixit, et elocutus-est:

       Quorsum vero, o infelix, per juga vadis solus,
     loci ignarus quum-sis? socii vero tibi illi in Circes _ædibus_
     conclusi-sunt, ut sues, densa latibula habitantes.
     An eos liberaturus huc venis? neque te puto
285  ipsum rediturum-esse: manebis vero tu, ubi quidem alii.
     Sed age jam te e-malis expediam, ac servabo:
     accipe, hoc medicamen bonum habens ad ædes Circes
     vade, quod tibi a-capite avertat malum diem.
     Omnia autem tibi dicam perniciosa consilia Circes.
290  Apparabit tibi potionem-miscellam, injicietque medicamina in-
         escam:
     sed neque sic incantare te poterit; non enim sinet
     medicamen eximium, quod tibi dabo; dicam vero singula.
     Quando Circe te percutiet prælonga virga,
     tum vero tu, gladio acuto stricto a femore,
295  in-Circen irrue, quasi interficere cupiens.
     Illa vero te subverita invitabit ad-concubitum;
     ibi tu nequaquam deinde recusa deæ cubile,
     ut tibi solvatque socios, ipsumque _te_ benigne-excipiat:
     sed jube ipsam beatorum magnum jusjurandum jurare,
300  nullum tibi ipsi damnum malum machinaturam _se_ aliud;
     ne te nudatum vilem et enervem reddat.

       Sic igitur locutus præbuit medicamen Argicida,
     e terra evulsum, et mihi naturam ejus ostendit.
     Radice quidem nigrum erat, lacti autem simile flore;
305  Moly vero ipsum vocant dii: difficileque _est_ effossu
     viris utique mortalibus; dii autem omnia possunt.

       Mercurius quidem deinde discessit ad magnum Olympum,
     insulam per silvosam: ego autem ad domos Circes
     ivi; multum vero mihi cor æstuabat eunti.
310  Steti autem in vestibulo deæ pulcris-comis:
     ibi stans clamavi; dea autem meam audivit vocem.
     Illa vero statim egressa fores aperuit splendidas,
     et invitabat; atque ego sequebar, dolens corde.
     Collocavit autem me introductum in solio argenteis-clavis
         distincto,
315  pulcro, artificioso: ac scabellum sub pedibus erat:
     apparavit autem mihi potionem-miscellam in-aureo poculo, ut
         biberem;
     immisitque medicamen, mala meditans in animo.
     Ac postquam dederatque et ebiberam, nec me incantavit,
     virgula ubi-percusserat, verbumque dixit et elocuta-est:

320    Abi nunc in-haram, cum ceteris cuba sociis.
     Sic dixit: ego vero, gladio acuto stricto a femore,
     in-Circen irrui, quasi interficere cupiens.
     Illa vero vehementer exclamans subtercurrit et prehendit genua,
     et me ejulans verbis alatis allocuta-est:

325    Quis _et_ unde es hominum? ubi tibi urbs atque parentes?
     stupor me tenet, quod neutiquam, bibens hæc medicamina,
         incantatus-sis.
     Minime enim quisquam alius vir hæc medicamina sustinuit,
     qui biberit, et primum miserit-per septum dentium.
     [Tibi vero quædam in pectoribus indomabilis mens est.]
330  Profecto tu Ulysses es versutus, quem mihi semper
     prædicabat venturum aureo-caduceo Argicida,
     e-Troja reversum celeri cum nave nigra.
     Sed age nunc in-vagina gladium pone; nos vero deinde
     lectum nostrum conscendamus, ut commixti
335  cubili et amore, confidamus nobis-invicem.

       Sic dixit: at ego ipsam respondens allocutus-sum:
     o Circe, quonam-modo me jubes tibi mitem esse?
     quæ mihi sues quidem reddidisti in ædibus socios:
     ipsum vero hic detinens, dolos-meditans jubes
340  in thalamumque ire, et tuum conscendere lectum,
     ut me nudatum, vilem et enervem reddas?
     Non equidem voluerim tuum conscendere lectum,
     nisi mihi sustinueris, dea, magnum jusjurandum jurare,
     nullum mihi damnum malum machinaturam _te_ aliud.

345    Sic dixi; illa vero continuo abjurabat, ut jubebam.
     Ac postquam juraverat peregeratque jusjurandum,
     tunc ego Circes conscendi perpulcrum lectum.

       Ancillæ autem tum in ædibus ministrabant
     quatuor, quæ ei per domum famulæ sunt.
350  Natæ-sunt vero hæ ex fontibus et a-silvis,
     ex sacrisque fluviis, qui in mare profluunt.
     Harum una quidem injiciebat soliis stragula pulcra,
     purpurea superne, inferne autem lintea subjiciebat:
     alter vero ante solia extendebat mensas
355  argenteas, eisque imponebat aurea canistra:
     tertia autem cratere suave vinum miscebat
     dulce in argenteo, distribuebatque aurea pocula;
     quarta vero aquam ferebat, et ignem accendebat
     multum sub tripode magno; calefiebat autem aqua.
360  Ac postquam calefacta-erat aqua in splendido aheno,
     in balneum _me_ inductum lavabat ex tripode magno,
     suavi fusa _aqua_ per caputque et humeros,
     donec mihi defatigationem animum-rodentem exemisset membris.
     Ac postquam lavarat _me_ et unxerat pingui oleo,
365  lænamque mihi pulcram induerat ac tunicam;
     collocavit me introductum in solio argenteis-clavis-distincto,
     pulcro, artificioso; ac scabellum sub pedibus erat;
     [aquam autem ancilla gutturnio infundebat ferens
     pulcro, aureo, super argenteo lebete,
370  ad-lavandum; juxta vero politam extendit mensam.
     Cibum autem veneranda proma apposuit ferens,
     ferculis multis appositis, largiens de-præsentibus;]
     edere vero _me_ jubebat: meo autem non placebat animo;
     sed sedebam alia-cogitans, mala autem imaginabatur animus.

375    Circe vero ut animadvertit me sedentem, neque ad cibum
     manus porrigentem, gravem autem me luctum habentem,
     prope astans verbis alatis _me_ allocuta-est:

       Quid sic, Ulysse, sedes similis muto,
     animum rodens; cibum autem non attingis, nec potum?
380  certe aliquem dolum alium suspicaris: nec quicquam te oportet
     timere; jam enim tibi abjuravi firmum jusjurandum.

       Sic dixit: at ego ipsam respondens allocutus-sum:
     o Circe, quis enim vir, qui æquus fuerit,
     prius sustinuerit gustare cibum ac potum,
385  quam solvi-fecerit socios et in oculis viderit?
     Sed si re-vera ex animo _me_ bibere edereque jubes,
     libera, ut oculis videam, dilectos socios.

       Sic dixi: Circe autem per-ædes _transiens_ exivit,
     virgam tenens in manu; foresque aperuit haræ,
390  exegitque porcis similes novennibus.
     Illi quidem deinde stabant ex-adverso: hæc vero per eos
     vadens adungebat unicuique medicamen aliud.
     Eorum autem e membris pili defluebant, quos ante produxerat
     medicamen perniciosum, quod ipsis dederat veneranda Circe;
395  viri vero statim facti-sunt juniores, quam antea fuerant,
     et multo pulcriores et majores aspectu.
     Agnoverunt autem me illi, hæseruntque in manibus unusquisque.
     Omnes autem gratus subiit fletus; circumque domus
     valide resonabat; dea vero miserabatur et ipsa.
400  Eaque me prope stans-allocuta est, diva dearum:

       [Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,
     vade nunc ad navem celerem et litus maris:
     navem quidem omnium-primum subducite in-terram,
     possessiones autem in speluncis deponite, armaque omnia:
405  ipse vero statim revertere, et adduc dilectos socios.

       Sic dixit: ac mihi persuasus-est animus generosus.
     Profectusque-sum ire ad navem celerem et litus maris:
     inveni deinde apud navem celerem dilectos socios,
     miserabiliter ejulantes, uberes lacrimas defundentes.
410  Ut vero quum in-agris-stabulantes vitulæ circa vaccas armentales
     profectas ad mandram, postquam herba se-saturarint,
     omnes simul vitulantur adversæ; neque amplius stabula
     _eas_ detinent, sed dense mugientes circumcurrunt
     matres: sic _circum_ me illi, postquam viderunt oculis,
415  lacrimabundi fusi-sunt; visusque-est etiam ipsorum animus
     ita esse, tanquam si in-patriam venissent et urbem ipsorum
     in-aspera Ithaca, ubi nutritique-erant ac geniti:
     et me ejulantes verbis alatis allocuti-sunt:

       Tibi quidem reverso, Jovis-alumne, sic gratulamur,
420  ac si in Ithacam venissemus, patriam terram;
     sed age, ceterorum sociorum narra interitum.

       Sic dixerunt: at ego _eos_ allocutus-sum dulcibus verbis:
     navem quidem omnium-primum subducamus in-terram,
     possessionesque in speluncis deponamus, armaque omnia:
425  vos vero properate, ut me una omnes sequamini,
     quo videatis socios sacris in ædibus Circes,
     bibentes et edentes: affatim enim habent.

       Sic dixi: illi autem celeriter meis verbis paruerunt;
     Eurylochus vero mihi solus detinebat omnes socios:
430  [et ipsos compellans verbis alatis allocutus-est:]

       Ah miseri, quo imus? quid mala appetitis ista,
     Circes ad ædes descensuri? quæ cunctos
     aut sues, ad lupos reddet, aut leones;
     qui ei magnam domum custodiamus etiam necessitate.
435  Sicut Cyclops fecit, quando ejus ad-caulam venerunt
     nostri socii, unaque hic audax comitatus-est Ulysses:
     hujus enim etiam illi vecordi-audacia perierunt.

       Sic dixit: at ego in mente cogitavi,
     stricto longo gladio, crasso a femore,
440  illo ei abscisum caput ad-solum dejicere,
     etiamsi affinitate erat _mihi_ proximus: sed me socii
     blandis verbis retinebant aliunde alius:

       Jovis-alumne, hunc quidem sinemus, si tu jubes,
     hic apud navemque manere, et navem custodire:
445  nobis autem _tu_ dux-esto sacras ad domos Circes.

       Sic locuti a nave ascendebant atque mari.
     Neque Eurylochus cavam apud navem relictus-est
     sed sequebatur; veritus-est enim meas atroces minas.

       Interea vero ceteros socios in ædibus Circe
450  studiose lavitque, et unxit pingui oleo;
     circumjecitque inde _eis_ lænas pulcras ac tunicas:
     epulantes autem bene omnes invenimus in ædibus.
     Hi vero postquam se-invicem conspexere reputaruntque omnia,
     flebant lugentes; circum autem gemiscebat domus.
455  Illa vero me prope stans allocuta-est, augustissima dearum:

       [Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]
     ne-amplius nunc uberem fletum excitetis: novi etiam ipsa
     et quantos in ponto passi-estis dolores piscoso,
     et quanta infesti viri damna-intulere _vobis_ in terra.
460  Sed agite, comedite cibum, et bibite vinum,
     donec rursus animum intra præcordia receperitis,
     qualem _habuistis,_ quando primum relinquebatis patriam terram
     asperæ Ithacæ: nunc vero imbecilles et animo-dejecto _estis,_
     semper erroris duri memores; neque unquam vobis
465  animus in lætitia _est,_ quippe valde multa passi-estis.

       Sic dixit: nobis autem persuasus-est animus generosus.
     Illic quidem diebus omnibus integrum in annum
     sedebamus, epulantes carnesque copiosas et _bibentes_ vinum
         dulce:
     sed quum jam annus esset, et circumvolverentur horæ,
470  [mensibus exeuntibus, ac dies longi circumacti-erant,
     tunc me evocato dixerunt dilecti socii:

       Mirifice, jam nunc memor-esto patriæ terræ,
     si tibi fatale est servari et pervenire
     domum in excelsam, et tuam in patriam terram.

475    [Sic dixerunt: ac mihi persuasus-est animus generosus.
     Sic tum quidem toto die ad solis occasum
     sedebamus, epulantes carnesque copiosas et _bibentes_ vinum
         dulce.
     Quando vero sol occidit, et tenebræ supervenere,
     illi quidem decubuerunt per ædes umbrosas.]

480    At ego Circes conscenso perpulcro lecto,
     genibus-prensis supplex-oravi, dea vero meam exaudivit vocem;
     et ipsam compellans verbis alatis allocutus-sum:

       O Circe, perfice mihi promissum, quod præstitisti,
     domum _te_ missuram _me;_ animus vero mihi impellitur jam,
485  et ceterorum sociorum, qui meum macerant carum cor,
     circa me lugentes, quandocunque tu abscessisti.

       Sic dixi: ac continuo respondebat augustissima dearum:
     generosissime Laertiade, sollers Ulysse,
     ne-amplius nunc inviti mea manete in domo:
490  sed aliam _vos_ oportet primum viam perficere, et pervenire
     in Plutonis domos, et venerabilis Proserpinæ,
     animam consulturos Thebani Tiresiæ,
     vatis cæci, cujus quidem mens integra est;
     cui etiam mortuo mentem præbuit Proserpina,
495  solus ut-sapiat, reliqui vero _ut_ umbræ volitant.

       Sic dixit: at mihi confractum-est carum cor:
     flebamque in lectis desidens, nec quicquam animus
     volebat amplius vivere et videre lumen solis.
     Ac postquam flendoque volutandoque satiatus-fueram,
500  tum demum ipsam verbis respondens allocutus-sum:

       O Circe, quisnam hujus itineris dux-erit?
     ad Orcum vero nondum quisquam pervenit nave nigra.

       Sic dixi: ac continuo respondebat augustissima dearum:
     generosissime Laertiade, sollers Ulysse,
505  minime tibi ducis desiderium apud navem curæ-sit:
     malo autem erecto, et velis albis expansis,
     sede: illam vero tibi flatus Boreæ feret.
     Sed quando jam nave per Oceanum trajeceris,
     ubi litusque fossuræ-aptum et luci Proserpinæ,
510  excelsæque populi, et salices frugiperdæ;
     navem quidem ibi appelle in Oceano profundis-vorticibus,
     ipse vero in Plutonis eas domum squalidam.
     Ibi quidem in Acherontem Pyriphlegethonque fluunt
     Cocytusque, qui Stygis aquæ est rivus;
515  rupesque _est,_ et concursus duorum fluminum sonororum:
     illic autem deinde, heros, admotus prope, ut te jubeo,
     fossam fode, cubitalem quantam hinc et illinc:
     circa eam autem libamen funde omnibus mortuis,
     primum mulso, deinde vero dulci vino,
520  tertium rursus aqua; ac farinam albam insperge.
     Valde vero supplex-precare manium inania capita, _vovens,_
     ubi-veneris in Ithacam, sterilem vaccam, quæ _sit_ optima,
     _te_ sacrificaturum in ædibus, pyramque impleturum rebus-bonis:
     Tiresiæ vero seorsum arietem sacrificaturum soli,
525  totum-nigrum, qui inter-oves excellat vestras.
     Ac postquam precibus oraveris inclytas gentes mortuorum,
     ibi ovem marem sacrifica, feminamque nigram,
     ad Erebum versos; ipse vero seorsum aversus-esto,
     contendens ad-fluvii fluenta; ibi vero multæ
530  animæ accedent mortuorum defunctorum.
     Tum vero deinde socios hortare et jube
     pecudes, quæ jam jaceant mactatæ sævo ære,
     excoriatas comburere, votaque facere diis,
     præpotentique Plutoni, et venerabili Proserpinæ:
535  ipse autem, gladio acuto stricto a femore,
     sede, neu sine manium inana capita
     ad-sanguinem prope accedere, antequam Tiresiam sciscitatus-
         fueris.
     Ibi tibi statim vates adveniet, dux populorum,
     qui tibi dicat iter et mensuras viæ,
540  reditumque, ut per pontum proficiscaris piscosum.

       Sic dixit: statim autem in-aureo-solio venit Aurora.
     Mihi vero lænamque tunicamque vestimenta induit:
     ipsa autem candidam pallam magnam sibi-induit Nympha,
     tenuem et venustam, ac zonam circumposuit lumbis
545  pulcram, auream; capitique imposuit calyptram.
     Atque ego per domos profectus hortabar socios,
     blandis verbis, astans, virum unumquemque:

       Ne-amplius nunc dormientes carpite dulcem somnum;
     sed eamus: jam enim me monuit veneranda Circa.

550    Sic dixi: illis vero persuasus-est animus generosus.
     Nequaquam tamen vel illinc incolumes abduxi socios.
     Elpenor vero quidam erat minimus-natu, neque valde
     fortis in bello, nec mente sua firmus,
     qui mihi seorsum a-sociis, sacris in ædibus Circes,
555  frigoris cupiens, decubuit vino-gravatus:
     moventium autem _se_ sociorum tumultu et strepitu audito,
     repente exsiliit, et oblitus-est mente sua
     retrorsum descendere, accedens ad scalam longam;
     sed recta de-tecto decidit: atque ei cervix
560  ex-articulis fracta-est: anima vero ad-Orcum descendit.
     Venientibus autem illis ego sermonem dixi:

       Existimatis jam fere domum caram ad patriam terram
     _vos_ profecturos; aliud vero nobis iter designavit Circe,
     ad Plutonis domum et venerabilis Proserpinæ,
565  animam consulturis Thebani Tiresiæ.

       Sic dixi: illis vero confractum-est carum cor:
     desidentesque illic flebant, vellebantque capillos.
     Verum enim non ullus profectus fiebat lugentibus.

       At quando jam ad navem celerem et litus maris
570  ibamus tristes, uberes lacrimas defundentes:
     interea profecta Circe ad navem nigram
     masculam alligavit ovem, feminamque nigram,
     facile clam-prætergressa: _nam_ quis deum nolentem
     oculis viderit, aut huc aut illuc vadentem?


[TR1] "im" -> "in"
[TR2] "speculam." -> "speculam,"
[TR3] "dixit" -> "dixi"
[TR4] "terram." -> "terram,"




                       Odysseæ XI.—Necromantia.

ARGUMENT: THE DESCENT INTO HELL.

Ulysses continues his narration. How he arrived at the land of the
Cimmerians, and what ceremonies he performed to invoke the dead. The
manner of his descent, and the apparition of the shades: his
conversation with Elpenor, and with Tiresias, who informs him in a
prophetic manner of his fortunes to come. He meets his mother Anticles,
from whom he learns the state of his family. He sees the shades of the
ancient heroines, afterwards of the heroes, and converses in particular
with Agamemnon and Achilles. Ajax keeps at a sullen distance, and
disdains to answer him. He then beholds Tityus, Tantalus, Sisyphus,
Hercules; till he is deterred from further curiosity by the apparition
of horrid spectres, and the cries of the wicked in torments.

TEXT:

  1    Ac quando ad navem devenimus et mare,
     navem quidem omnium-primum deduximus in mare divinum,
     malumque imposuimus et vela navi nigræ;
     atque inde pecudes sumtas induximus; atque etiam ipsi
  5  inscendimus dolentes, uberes lacrimas defundentes.
     Nobis vero dein pone navem cærulea-prora
     secundum ventum immisit implentem-velum, bonum socium,
     Circe pulcris-comis, potens dea, vocalis.
     Nos autem armamentis singulis instructis per navem
 10  sedimus; hanc vero ventusque gubernatorque dirigebat.
     Hujus autem tota-die extendebantur vela per-pontum euntis;
     occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.

       Illa vero ad fines pervenit profunde-fluentis Oceani.
     Ibi autem Cimmeriorum est virorum populusque civitasque,
 15  _qui_ caligine et nebula tecti: neque unquam eos
     Sol lucidus aspicit radiis,
     nec quando vadit ad cœlum stelliferum,
     nec quando rursus in terram de cœlo devertitur:
     sed nox perniciosa intenditur miseris mortalibus.
 20  Navem quidem illuc profecti appulimus; sed pecudes
     extraximus; ipsi vero deinde propter fluentum Oceani
     ivimus, donec in locum perveniremus, quem dixerat Circe.

       Hic victimas quidem Perimedes Eurylochusque
     tenebant; ego vero, gladio acuto extracto a femore,
 25  fossam fodi, cubitalem quantam hinc et illinc:
     circa eam autem libamina fundebam omnibus manibus,
     primum mulso, postea vero dulci vino,
     tertio rursus aqua; ac farinam albam inspergebam.
     Multum autem supplex-orabam manium inania capita, _vovens_
 30  _me_ reversum in Ithacam, sterilem bovem, quæ _sit_ optima,
     sacrificaturum in ædibus, pyramque impleturum bonis-rebus;
     Tiresiæ vero _me_ seorsum arietem sacrificaturum soli,
     totum-nigrum, qui inter-pecudes excellat nostras.
     Hos vero postquam votis precibusque, gentes mortuorum,
 35  exoraveram, inde pecudes prehensas jugulavi
     in fossam; fluebat autem sanguis ater: ac congregabantur
     animæ ex Erebo manium defunctorum.
     [sponsæque, cœlibesque, et multa-passi senes,
     virgunculæque tenellæ, recenti-luctu-affectum animum habentes;
 40  multi quoque vulnerati æratis hastis,
     viri in-bello-occisi, cruentata arma habentes;
     qui multi circa fossam obambulabant aliunde alius
     immenso clamore: me vero pallidus timor cepit.]
     Tum vero deinde socios adhortatus jussi,
 45  pecudes, quæ jam jacebant mactatæ sævo ære,
     excoriatas adolere, votaque-facere diis,
     præpotentique Plutoni, et venerabili Proserpinæ:
     ipse autem, gladio acuto stricto a femore,
     sedebam, nec sinebam manium inania capita
 50  ad-sanguinem prope accedere, priusquam Tiresiam sciscitatus-
         essem.

       Prima vero anima Elpenoris venit socii:
     nondum enim sepultus-erat sub terra spatiosa:
     cadaver enim in Circes domo reliqueramus nos
     indefletum et insepultum; quoniam labor alius urgebat.
 55  Illum quidem ego flevi conspicatus, miseratusque-sum animo
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

       Elpenor, quo-pacto venisti sub caliginem obscuram?
     prius-venisti pedibus quam ego cum navi nigra.

       Sic dixi: ille vero mihi plorans respondebat sermone:
 60  [generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]
     læsit me dæmonis fatum malum, et copiosum vinum;
     Circes autem in domo cubans non adverti
     retrorsum descendere, accedens ad scalam longam,
     sed recta de-tecto decidi: ac mihi cervix
 65  ex-articulis fracta-est: anima vero ad Orcum descendit.
     Nunc vero te per-eos quos post _te_ (_domi_) _reliquisti,_ oro,
         non præsentes,
     per uxoremque et patrem, qui te nutrivit parvulum,
     Telemachumque, quem unicum in ædibus reliquisti:
     novi enim, quod hinc profectus e domo Plutonis
 70  insulam in Ææam appelles fabrefactam navem:
     ibi te deinde, rex, hortor recordari mei,
     ne me indefletum, insepultum, profectus pone relinquas,
     digressus, ne qua tibi deorum indignatio fiam:
     sed me combure cum armis, quæcunque mihi sunt,
 75  tumulumque mihi aggere cani in litore maris,
     viri infelicis, etiam posteri ut-sciant:
     et hæc mihi perfice, figeque in tumulo remum,
     quo etiam vivus remigabam, quum-essem inter meos socios.

       Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:
 80  hæc tibi, o infelix, perficiamque et præstabo.

       Nos quidem sic verbis alternantes tristibus
     sedebamus; ego quidem seorsum super sanguine gladium tenens,
     simulacrum vero ex-altera-parte socii multa loquebatur.

       Venit autem inde anima matris defunctæ,
 85  Autolyci filia magnanimi, Anticlea,
     quam vivam reliqui, profectus ad Ilium sacrum.
     Hanc quidem ego flevi conspicatus, miseratusque-sum animo;
     sed neque sic sinebam priorem, valde licet dolens,
     ad-sanguinem prope accedere, priusquam Tiresiam sciscitatus-
         essem.

 90    Venit vero inde anima Thebani Tiresiæ,
     aureum sceptrum tenens: me autem agnovit et allocuta-est:

       [Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]
     cur vero, o infelix, relicto lumine solis,
     venisti, ut videas manes et inamabilem locum?
 95  verum recede a fossa, amoveque gladium acutum,
     de-sanguine ut bibam, et tibi vera dicam.

       Sic dixit: ego vero recondens gladium argenteis-clavis-
         distinctum
     vaginæ infixi: is autem ut biberat sanguinem nigrum,
     tum vero me verbis alloquebatur vates eximius:

100    Reditum quæris dulcem, splendide Ulysse;
     hunc vero tibi difficilem reddet deus: non enim puto
     _te_ latiturum Neptunum, qui in-te iram reposuit animo,
     iratus, quod ei filium carum excæcasti.
     Verum adhuc quidem vel sic, mala licet patientes, perveneritis,
105  si velis tuum animum cohibere et sociorum,
     quando primum appuleris fabrefactam navem
     Trinacriam ad-insulam, elapsus violaceum pontum:
     pascentesque inveneritis boves et pingues pecudes
     Solis, qui omnia videt et omnia audit.
110  Has si quidem illæsas sinas reditusque sis-memor,
     etiam adhuc in Ithacam, mala licet patientes, perveneritis:
     sin vero lædas, tum tibi prædico exitium
     navique et sodalibus: ipse vero etiamsi effugeris,
     sero male redibis, amissis omnibus sociis,
115  nave in aliena; inveniesque mala domi,
     viros insolentes, qui tibi victum absumunt,
     ambientes divinam uxorem, et munera-sponsalia dantes:
     sed sane illorum injurias ulcisceris redux.
     Ac postquam procos in ædibus tuis
120  interfeceris, sive dolo, sive palam, acuto ære,
     proficiscere jam deinde, sumto fabrefacto remo,
     donec ad illos perveneris, qui haud norunt mare
     viri, nec sale conditum cibum edunt;
     neque sane hi norunt naves proris-rubris,
125  nec fabrefactos remos, qui alæ navibus sunt.
     Signum vero tibi dicam valde manifestum, nec te latebit:
     quando utique tibi obviam-factus alius viator
     dixerit _te_ ventilabrum habere super splendido humero,
     tum vero terræ infixo fabrefacto remo,
130  factisque sacris pulcris Neptuno regi,
     ariete, tauroque, suesque ineunte verre,
     domum revertere, faciasque sacras hecatombas
     immortalibus diis, qui cœlum latum tenent,
     omnibus prorsus ordine: mors vero tibi ex mari ipsi
135  lenis admodum talis adveniet, quæ te occidat
     senectute sub molli confectum: circum autem cives
     felices erunt: hæc tibi vera dico.

       Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:
     Tiresia, hæc quidem fere decreverunt dii ipsi.
140  Sed age mihi hoc dic et vere enarra:
     matris hanc video animam defunctæ;
     illa autem tacita sedet prope sanguinem, nec suum filium
     ausa-est coram aspicere neque alloqui.
     Dic, rex, quo-pacto me agnoscat talem esse.

145    Sic dixi: ille vero me respondens allocutus-est:
     facile tibi verbum dicam, et in mente ponam;
     quemcunque quidem sinas manium defunctorum
     ad-sanguinem prope accedere, ille tibi verum dicet:
     cui vero invideas, ille tibi _tacitus_ abibit retro.

150    Sic locuta, anima quidem abiit in domum Plutonis
     Tiresiæ regis, postquam vaticinia ediderat.
     At ego illic manebam constanter, donec mater
     advenit, et bibit sanguinem nigrum: statim vero agnovit,
     et me lugens verbis alatis allocuta-est:

155    Fili mi, quo-pacto venisti sub caliginem obscuram,
     vivus quum-sis? difficile vero _est_ hæc viventibus videre:
     [in-medio enim magni fluvii _sunt_ et gravia fluenta;
     Oceanus quidem primum, quem nequaquam licet trajicere
     pedibus, nisi quis habeat fabrefactam navem.]
160  Num nunc demum a-Troja errans huc venisti
     cum-navique et sociis, longo tempore? necdum pervenisti
     in Ithacam? nec vidisti in ædibus uxorem?

       Sic dixit: atque ego ipsam respondens allocutus-sum:
     mater mea, necessitas detulit me in Plutonis _domum,_
165  animam consulturum Thebani Tiresiæ.
     Nondum enim prope veni Achaiam; neque aliqua nostram
     terram attigi; sed semper habens ærumnam erro,
     ex quo primum secutus-sum Agamemnonem divinum
     Ilium ad insignem-bonis-equis, ut cum-Trojanis pugnarem.
170  Sed age mihi hoc dic et vere narra:
     quodnam te fatum domuit longam-sternentis mortis?
     utrum diuturnus morbus? an Diana sagittis-gaudens
     suis mitibus telis superveniens _te_ occidit?
     dic vero mihi et de-patre, et filio, quem reliqui,
175  utrum adhuc penes illos _sit_ meum munus, an aliquis jam
     virorum alius habeat, me autem non-amplius putent rediturum.
     Dic etiam mihi nuptæ uxoris consiliumque mentemque,
     utrum maneat cum puero, et salva omnia custodiat;
     an jam eam duxerit Achivorum quicunque optimus.

180    Sic dixi: ac statim respondebat veneranda mater:
     et perquam illa quidem manet afflicto animo
     tuis in ædibus; ærumnosæ autem ei semper
     consumuntur noctesque diesque lacrimas-fundenti.
     Tuum vero nondum quisquam habet pulcrum munus; sed quietus
185  Telemachus prædia colit, et convivia æqua
     epulatur, quæ decet principem virum curare;
     omnes enim invitant. Pater autem tuus illic manet
     in-agro, neque in-urbem devenit: neque ei lecti _sunt_
     strata et lænæ, et stragula splendida;
190  sed ille hieme quidem dormit, ubi servi in domo,
     in pulvere prope focum; vilia vero corpore vestimenta induit;
     ac quando venit æstasque, florensque anni-tempus,
     undique illi per fertilem-partem horti vitiferi
     ex-foliis delapsis humiles strati-sunt lectuli;
195  hic ille jacet dolens, magnumque in-mente dolorem auget,
     tuum fatum deflens: molesta autem _eum_ insuper senectus
         incessit.
     Sic enim et ego perii, et fatum obii:
     nec me quidem in ædibus certa-jaculatrix Diana
     suis mitibus telis superveniens interemit;
200  neque aliquis me morbus invasit, qui maxime
     tabe invisa ex-membris tollere-solet animum:
     sed me tuique desiderium, tuique cura, inclyte Ulysse,
     tuaque benignitas _usque memorem_ dulci animo privarunt.

       Sic dixit: atque ego volebam mente cogitans
205  matris meæ animam prehendere defunctæ:
     ter quidem aggressus-sum, amplectique _eam_ me animus jubebat:
     ter autem mihi e manibus, umbræ instar vel etiam somnii,
     avolavit; mihi vero dolor acutus oriebatur in-animo magis:
     et ipsam compellans verbis alatis allocutus-sum:

210    Mater mea, cur me non manes prehendere _te_ cupientem
     ut etiam in Orco,[TR1] caris manibus circumamplexi,
     ambo tristi oblectemur fletu?
     nunquid mihi simulacrum hoc inclyta Proserpina
     immisit, ut adhuc magis lamentans ingemiscam?

215    Sic dixi: ac statim respondit veneranda mater:
     væ mihi, fili mi, supra omnes infelix viros,
     minime te Proserpina, Jovis filia, deludit,
     sed hæc conditio est mortalium, quum mortui-fuerint
     non enim amplius carnesque et ossa nervi habent,
220  sed ea quidem ignis valida vis ardentis
     absumit, ubi primum reliquerit alba ossa animus:
     anima vero, tanquam somnium, avolans volitat.
     Sed in-lucem celerrime contende: hæc vero omnia
     scito, ut etiam in-posterum tuæ dicas uxori.

225    Nos quidem sic verbis colloquebamur: ac mulieres
     accesserunt (incitabat enim inclyta Proserpina),
     quotquot optimatum uxores erant, atque filiæ;
     hæ vero circa sanguinem nigrum frequentes congregabantur.
     At ego consultabam, quo-pacto interrogarem singulas;
230  illud autem mihi in animo optimum videbatur consilium:
     stricto acuto gladio crasso a femore,
     non sinebam bibere simul omnes sanguinem nigrum.
     Illæ vero se-excipientes accedebant; et unaquæque
     suum genus enarrabat; ego vero interrogabam omnes.

235    Ibi nempe primam Tyro vidi nobili-patre-natam,
     quæ dixit Salmonei eximii _se_ prolem esse;
     dixitque Crethei _se_ uxorem esse Æolidæ;
     quæ Fluvium amavit, Enipeum divinum,
     qui longe pulcerrimus fluviorum super terram labitur:
240  et _ea_ propter Enipei versabatur pulcra fluenta.
     Huic vero quum-se-assimilasset terram-cingens Neptunus,
     in ostiis fluvii _ei_ accubuit vorticosi:
     purpureus autem fluctus circumstitit, monti æqualis,
     curvatus: absconditque deum mortalemque feminam.
245  [solvit autem virgineam zonam, ac somnum _ipsi_ offudit.]
     Sed postquam perfecerat deus amatoria opera,
     inhæsit inde ei manu, verbumque dixit et elocutus-est:

       Gaude, mulier, amore _hoc;_ circumvolvente autem anno
     paries inclytos liberos; quoniam haud inanes concubitus
250  immortalium: tu vero eos cura enutrique.
     Nunc autem abi domum, et contine-te, neu memora:
     at ego tibi sum Neptunus terræ-concussor.

       Sic locutus, pontum subiit fluctuantem.
     Illa autem gravida-facta, Peliam peperit et Neleum;
255  qui fortes ministri Jovis magni fuerunt
     ambo: Pelias quidem in spatiosa Iolco
     habitabat abundans-pecore; hic vero in Pylo arenosa.
     Ceteros Cretheo peperit regina mulierum,
     Æsonemque, ac Pheretem, Amythaonemque equestrem-bellatorem.

260    Post hanc vero Antiopen vidi, Asopi filiam;
     quæ etiam Jovis gloriabatur in ulnis _se_ dormiisse;
     et peperit duos filios, Amphionemque Zethumque,
     qui primi Thebes sedem condidere septem-portas-habentis,
     turribusque-munierunt; quia non sine-turribus poterant
265  habitare spatiosam Thebem, fortes licet essent.

       Post hanc autem, Alcmenam vidi, Amphitryonis uxorem,
     quæ Herculem invictum, animum-leonis-habentem,
     peperit, in ulnis Jovis magni congressa:
     et Megaram, Creontis magnanimi filiam,
270  quam habuit Amphitryonis filius, robore semper indomitus.[TR2]

       Matremque Œdipodis vidi, pulcram Epicasten,
     quæ magnum facinus commisit insipientia mentis,
     nupta suo filio; ille vero suum patrem ubi-interfecerat,
     _eam_ uxorem-duxit: statim vero _hæc_ vulgata dii fecere
         hominibus.
275  Sed ille quidem in Thebe amœnissima dolores patiens,
     Cadmeis imperabat, deorum dira per consilia:
     illa autem abiit in Orcum validas-portas-habentem, firmum,
     deligato laqueo sublimi ab alto conclavi,
     suo dolori implicata: illi vero dolores reliquit pone
280  valde multos, quotquot matris Furiæ efficiunt.

       Et Chlorin vidi perpulcram; quam olim Neleus
     uxorem-duxit suam ob pulcritudinem, postquam dederat innumera
         sponsalia,
     minimam-natu filiam Amphionis Iasidæ,
     qui olim in Orchomeno Minyeo fortiter imperabat:
285  ea vero in-Pylo regnabat, peperitque illi inclytos liberos,
     Nestoremque, Chromiumque, Periclymenumque magnanimum.
     Post hos autem eximiam Pero peperit, miraculum mortalibus,
     quam omnes ambiebant vicini: neque omnino Neleus
     ulli dabat, qui non camuras boves latis-frontibus
290  e Phylace abegisset roboris Iphiclei
     difficiles _abactu:_ has vero solus pollicitus-est vates eximius
     _Melampus_ abacturum _se:_ grave autem dei fatum _eum_ impedivit,
     vinculaque sæva, et bubulci agrestes.
     Sed quum jam mensesque et dies exacti-essent,
295  rursus circumvolvente anno, et advenerant horæ,
     tum vero demum ipsum solvit vis Iphiclea,
     vaticinia omnia elocutum: Jovis autem perficiebatur consilium.

       Et Ledam vidi, illam Tyndarei uxorem,
     quæ sub Tyndareo magnanimos peperit filios,
300  Castoremque equûm-domitorem, et pugilatu-strenuum Pollucem:
     quos ambos vivos detinet alma terra;
     qui etiam infra terram, honorem a Jove habentes,
     modo quidem vivunt alternis-diebus, modo autem rursus
     mortui-sunt: honorem vero sortiti-sunt æqualiter diis.

305    Post hanc autem Iphimediam, Aloei uxorem,
     aspexi, quæ sane dicebat Neptuno se-congressam-esse:
     et peperit duos filios (brevis autem vitæ fuerunt),
     Otumque deo-parem, inclytumque Ephialten;
     quos procerissimos enutrivit alma Terra,
310  et longe pulcerrimos, post inclytum quidem Orionem.
     Novennes etenim hi etiam novem-cubitorum erant
     latitudine: at longitudine erant novem-ulnarum.
     Qui etiam immortalibus minabantur in Olympo
     certamen allaturos _se_ tumultuosi belli:
315  Ossam Olympo conati-sunt imponere, at Ossæ
     Pelium nemorosum, ut cœlum _ipsis_ scansile esset.
     Et sane perfecissent, si ad-pubertatis mensuram pervenissent:
     sed perdidit _eos_ Jovis filius, quem peperit pulcris-comis
         Latona,
     ambos, antequam ipsis sub temporibus pili
320  florerent, tegerentque mentum florenti lanugine.

       Phædramque, Procrinque vidi, pulcramque Ariadnen,[TR3]
     filiam Minois exitiosi, quam olim Theseus
     ex Creat in fœcundum-solum Athenarum sacrarum
     duxit quidem, sed non potitus-est; antea vero ipsam Diana occidit
325  Dia in circumflua, Bacchi testimonio _damnatam._

       Mæramque, Clymenamque vidi, odiosamque Eriphylen,
     quæ aurum pro-suo marito accepit pretiosum.
     Omnes vero non ego dixero, neque nominavero,
     quotquot heroum uxores vidi, ac filias:
330  prius enim etiam nox abiret divina: sed et hora
     dormiendi _mihi,_ sive ad navem celerem digresso ad socios,
     sive hic: deductio autem diis vobisque curæ-erit.

       Sic dixit: illi vero omnes muti facti-sunt silentio;
     voluptateque tenebantur per ædes umbrosas.
335  His vero Arete candidis-ulnis exordiebatur sermonem:

       Phæaces, quomodo vobis vir hic videtur esse,
     formaque, magnitudineque ac mente intus æqua?
     Hospes vero itidem meus est; unusquisque autem _vestrûm_
         particeps-est honoris hujus:
     ideo ne festinantes dimittite, neu dona
340  sic egenti præcidite: multa enim vobis
     bona in ædibus, deorum benignitate, jacent.

       Inter-hos autem et locutus-est senex heros Echeneus:
     [qui Phæacum virorum maximus-natu erat:]

       O amici, non utique nobis præter rem nec præter decorum
345  loquitur regina prudens; sed obedite:
     Alcinoo autem ex ipso pendet opusque dictumque.

       Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:
     hoc quidem ita vere stabit verbum, si ego
     vivus Phæacibus navigandi-studiosis impero.
350  Hospes autem sustineat, valde licet reditum desiderans,
     omnino jam exspectare in crastinum, donec totum
     munus perficiam: deductio autem viris curæ-erit
     omnibus, maxime vero mihi, cujus imperium est in populo.

       Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
355  Alcinoe rex, omnium nobilissime civium,
     si me etiam in annum jusseritis hic manere,
     deductionemque apparaveritis et splendida dona dederitis,
     etiam hoc mallem, et multo utilius esset,
     pleniore cum manu caram in patriam pervenire;
360  et magis honorabilis et carior viris essem
     omnibus, quotquot me in-Ithacam viderent reversum.

       Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:
     o Ulysse, hoc quidem neutiquam te suspicamur aspicientes,
     impostoremque _te_ esse et fallacem, qualiter multos
365  pascit terra nigra late-dispersos homines,
     mendaciaque concinnantes, unde quis neque suspicaretur:
     tibi vero inest quidem species verborum, inest et mens bona;
     historiam vero, ut et cantor, scite enarrasti
     omniumque Argivorum tuique ipsius dolores tristes.
370  Sed age mihi hoc dic, et accurate narra,
     si quos eximiorum sociorum videris, qui una te ipsum
     ad Ilium simul comitati-sunt, et illic fatum obierunt.
     Nox autem hæc valde longa, immensa; neque adhuc tempus
     dormiendi in ædibus: tu autem mihi dic mirifica opera.
375  Etiam ad auroram divinam sustinerem, quando mihi tu
     sustineres in ædibus tuos dolores narrare.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     Alcinoe rex, omnium nobilissime civium,
     tempus quidem multi sermonis, tempus vero et somni:
380  sin vero adhuc audire utique cupis, haud equidem
     hæc tibi invidebo et miserabiliores alios narrare
     dolores meorum sociorum, qui jam post-hæc perierunt:
     qui Trojanorum quidem effugerant luctuosum bellum,
     in reditu vero perierunt, malæ causa feminæ (_Helenæ_).

385    Ac postquam animas quidem disperserat huc illuc
     casta Proserpina mulierum feminarum,
     venit deinde anima Agamemnonis Atridæ
     dolens; circumque aliæ congregatæ-erant, quæcunque simul cum-eo
     domo in Ægisthi perierunt et fatum obierunt.
390  Agnovit vero statim me ille, postquam biberat sanguinem nigrum:
     flebat autem is acute, uberes lacrimas destillans,
     extendens ad me manus, attingere cupiens:
     sed non amplius ei aderat vis firma, neque omnino potentia,
     qualis quidem antea erat in flexilibus membris.
395  Illum quidem ego flevi conspicatus, misertusque sum in-animo,
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

       Atride augustissime, rex virorum, Agamemno,
     quodnam te fatum domuit longum-sternentis mortis?
     utrum te in navibus Neptunus domuit,
400  excitato sævorum ventorum immenso flatu?
     an te hostiles viri læserunt in terra,
     boves abducentem atque ovium greges pulcros,
     an pro urbe pugnaturum sive feminis?

       Sic dixi: ille autem me statim respondens allocutus-est:
405  generosissime Laertiade, sollers Ulysse,
     nec me sane in navibus Neptunus domuit,
     excitato sævorum ventorum immenso flatu;
     nec me hostiles viri læserunt in terra:
     sed mihi Ægisthus quum-struxisset mortemque fatumque,
410  occidit, cum perniciosa uxore, ad-domum vocatum,
     convivio-exceptum, uti quis occidit bovem ad præsepe.
     Sic perii miserabilissima morte; circum autem alii socii
     continuo occidebantur, ut sues albis-dentibus,
     qui quidem _mactantur_ in locupletis viri præpotentis
415  aut nuptiis, aut convivio-de-symbolis, aut epulis lautis.
     Jam _tu_ quidem multorum cædi virorum interfuisti,
     _et_ separatim interfectorum, et in aspera pugna;
     sed illa potissimum conspicatus misertus-esses animo,
     ut circa craterem, mensasque plenas,
420  jacebamus in domo; pavimentum vero totum sanguine fluebat.
     Miserabilissimam autem audivi vocem Priami filiæ,
     Cassandræ, quam occidebat Clytæmnestra dolosa
     propter me: at ego in terra manus elevans
     jacebam moriens, ad gladium _capiendum:_ illa autem impudens
425  secessit, nec mihi sustinuit, eunti licet ad Orcum,
     manibus oculos comprimere, atque os claudere.
     Adeo non _est_ gravius et improbius aliud muliere,
     quæcunque talia in mentem facinora induxerit:
     quale utique et illa patravit facinus indignum,
430  ingenuo struens marito cædem: sane putabam quidem
     gratum _me_ liberis, atque famulis meis,
     domum venturum: illa vero apprime exitialia callens
     sibique infamiam offudit, et futuris in-posterum
     feminis mulieribus, etiam ei quæ probe-agens sit.

435    Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:
     dii boni! profecto valde genus Atrei altitonans Jupiter
     vehementer odit, feminea propter consilia,
     ab initio: Helenæ quidem causa periimus multi;
     tibi vero Clytæmnestra dolum struxit procul absenti.

440    Sic dixi: ille autem me protinus respondens allocutus-est:
     ideo jam nunquam etiam tu uxori quidem mansuetus sis,
     neu ei sermonem totum revela, quem bene noveris:
     sed aliud quidem dic, aliud vero et celatum sit.
     Sed haud tibi, Ulysse, exitium erit ex uxore quidem:
445  valde enim sapiensque _est,_ et bene in-mente consilia novit,
     filia Icarii, prudens Penelope.
     Profecto quidem ipsam nuptam juvenem relinquebamus nos,
     abeuntes ad-bellum; filius autem ei erat ad mamillam,
     infans, qui fere nunc quidem in virorum sedet numero,
450  felix; certe enim eum pater carus videbit, veniens,
     et ille patrem amplectetur, ut fas est.
     Verum mea ne filio quidem _me_ saturari uxor
     oculis permisit; prius vero me occidit et ipsum.
     Aliud autem tibi dicam, tuque in mente reconde tua:
455  clam, neu palam, caram in patriam terram
     navem appelle; quoniam non-amplius fides _est_ feminis.
     Sed age mihi hoc dic, et vere narra,
     sicubi adhuc viventem audiatis filium meum,
     sive forte in Orchomeno, sive in Pylo arenosa,
460  sive forte apud Menelaum, in Sparta lata:
     nondum enim fere mortuus-est in terra divinus Orestes.

       Sic dixit; atque ego ipsum respondens allocutus-sum:
     Atride, quid me hæc interrogas? neque quicquam scio,
     vivatne ille, an mortuus-sit: malum autem vana loqui.

465    Nos quidem sic verbis alternantes tristibus
     stabamus dolentes, uberes lacrimas defundentes.

       Venit autem inde anima Pelidæ Achillis,
     et Patrocli, et eximii Antilochi,
     Ajacisque, qui præstantissimus erat formaque corporeque
470  ceterorum Danaorum, post eximium Peliden.
     Agnovit autem me anima pedibus-velocis Æacidæ,
     et lamentans verbis alatis _me_ allocuta-est:

       Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,
     infelix, quodnam adhuc majus in mente molieris facinus?
475  quo-pacto ausus-es ad-Orcum descendere, ubi mortui
     sensuum-expertes habitant, hominum simulacra defunctorum?

       Sic dixit; atque ego ipsum respondens affatus-sum:
     o Achille, Pelei fili, longe præstantissime Achivorum,
     veni Tiresiæ propter vaticinium, si quod consilium
480  diceret, quo-pacto Ithacam ad asperam pervenirem:
     necdum enim prope veni Achaiam, necdum nostram
     terram conscendi, sed semper habeo mala: te vero, Achille,
     nullus vir majorum beatior, nec posterorum:
     antea etenim te vivum honorabamus æqualiter diis
485  Argivi; nunc rursus potenter imperas mortuis,
     hic dum-es; ideo neutiquam mortuus tristeris, Achille.

       Sic dixi: ille autem me protinus respondens allocutus-est:
     ne jam mihi mortem consolare, inclyte Ulysse:
     mallem rusticus esse-et mercede servire alii,
490  virum apud inopem, cui haud victus multus esset,
     quam omnibus manibus defunctis imperare.
     Sed age mihi de-filio meo generoso sermonem dic,
     utrum profectus-sit ad bellum, inter-primos-pugnator ut-esset,
         an etiam non.
     Dic vero mihi _etiam,_ de-Peleo eximio si quid audiveris,
495  utrum adhuc teneat honorem multos apud Myrmidonas,
     an ipsum despiciant per Hellademque Phthiamque,
     eo-quod ipsum senium occupat manusque pedesque.
     Non enim ego _ei_ adjutor _sum_ sub radiis Solis,
     talis ut-essem, qualis olim in Troja lata
500  trucidabam populum fortissimum, propugnans Argivis.
     Si talis venirem vel paulisper in patris domum,
     tum alicui terribiliter-ostenderem _meum_ robur et manus
         invictas,
     _eorum_ qui illum violant, arcentque ab honore.

       Sic dixit; atque ego ipsum respondens allocutus-sum:
505  certe quidem de-Peleo eximio nihil audivi:
     sed tibi de-filio quidem Neoptolemo caro
     omnem veritatem dicam, ut me jubes;
     ipse enim illum ego cava in nave æquali
     duxi e Scyro ad bene-ocreatos Achivos.
510  Nempe quando circa urbem Trojam inibamus consilia,
     semper primus dicebat, et non aberrabat a-dicendis:
     Nestorque deo-par et ego _eum_ vincebamus soli.
     At quum in campo Trojanorum pugnabamus ære,
     nunquam in multitudine manebat virorum, neque in turba,
515  sed longe præcurrebat, suo robore nulli cedens;
     multos autem viros trucidavit in aspera pugna.
     Omnes vero non ego dixero nec nominavero,
     quantas copias occiderit, propugnans Argivis:
     sed qualem illum Telephiden interfecerit ferro,
520  heroem Eurypylum: multi vero circa eum socii
     Cetei trucidabantur, muliebria propter dona.
     Illum sane pulcerrimum vidi, post Memnonem divinum.
     Ac quum in equum conscendimus, quem fabricavit Epeus,[TR4]
     Argivorum principes, mihi autem omnia commissa-erant:
525  [et ut-aperirem densas insidias, et ut-includerem:]
     hic alii Danaorum ductores ac principes
     lacrimasque sibi-abstergebant, tremebantque subtus membra
         cujusque;
     illum vero nunquam omnino ego vidi oculis
     nec pallescentem corpore pulcro, neque a-genis
530  lacrimas abstergentem: sed _is_ mihi permultum supplicabat
     ab-equo ut-exiret; gladii autem prensabat capulum,
     et hastam ære-gravem, malaque Trojanis moliebatur.
     Sed quando Priami urbem depopulati-sumus excelsam,
     portionem et munus eximium habens, navem conscendebat
535  incolumis, neque eminus-ictus acuto ære,
     nec cominus vulneratus; ut sæpe
     fit in bello; promiscue vero furit[TR5] Mars.

       Sic dixi: anima autem pedibus-celeris Æacidæ
     abibat magnis passibus-gradiens per asphodelo-plenum pratum,
540  læta, quod ei filium dixissem insignem esse.

       Ceteræ vero animæ mortuorum defunctorum
     stabant mœrentes, narrabantque dolores unaquæque.
     Sola autem Ajacis anima Telamonii
     longe absistebat, irata propter victoriam,
545  qua ipsum ego vici, judicio-contendens apud naves,
     de armis Achillis; proposuit autem veneranda mater.
     [filii autem Trojanorum judicarunt et Pallas Minerva.]
     Utinam sane non vicissem tali in certamine:
     tale enim caput ob ista _arma_ terra detinuit,
550  Ajacem, qui præstantissimus forma et rebus-gestis fuit
     ceterorum Danaorum, post eximium Peliden.
     Illum quidem ego verbis alloquebar blandis:

       Ajax, fili Telamonis eximii, non ergo eras
     ne mortuus quidem obliturus mihi iræ, ob arma
555  perniciosa? illa autem perniciem dii fecerunt Argivis.
     Talis enim ipsis turris periisti: propter-te autem Achivi,
     æque-ac propter-Achillis caput Pelidæ,
     dolemus defunctumque usque: neque quisquam alius
     in-culpa _est,_ sed Jupiter Danaorum exercitum bellicosorum
560  graviter oderat; tibi vero fatum imposuit.
     Sed age, huc-veni, rex, ut verbum et orationem audias
     nostram: doma autem iram et generosum animum.

       Sic dixi: ille vero mihi nihil respondit, ibat autem ad alias
     animas in Erebum mortuorum defunctorum.
565  Ibi tamen _me_ allocutus-fuisset quanquam-iratus, aut ego ipsum,
     sed mihi volebat animus in pectore caro
     ceterorum animas videre defunctorum.

       Ibi quidem Minoem vidi, Jovis illustrem filium,
     aureum sceptrum tenentem, jus-dicentem mortuis,
570  sedentem: illi vero circa ipsum causas dicebant regem,
     sedentes stantesque, per amplam-portis Plutonis domum.

       Post hunc autem, Orionem ingentem animadverti,
     feras simul agitantem per asphodelo-plenum pratum,
     quas ipse occiderat in desertis montibus,
575  manibus tenens clavam totam-æream, semper infragilem.

       Et Tityum vidi, Terræ augustissimæ filium,
     jacentem in solo; is vero per novem jacebat jugera;
     duo-vultures autem ipsi utrinque assidentes jecur rodebant,
     in viscera penetrantes: is autem non propulsabat manibus:
580  Latonæ enim vim-intulit, Jovis augustæ conjugi,
     ad-Pytho eunti, per amœnum Panopeum.

       Et vero Tantalum vidi, graves dolores habentem,
     stantem in lacu; hic autem attingebat ad-mentum:
     stabat vero sitiens; ad-bibendum autem _aquam_ non poterat
         capere.
585  Quoties enim inclinaret se senex, bibere cupiens,
     toties aqua peribat absorpta: circa autem pedes
     terra nigra apparebat; arefaciebat vero deus.
     Arbores autem proceræ ab-alto fundebant fructum,
     piri, et mali-punicæ, et mali pulcro-fructu,
590  ficusque dulces, et oleæ virentes:
     quas quum recta-tenderet senex in manibus prehendere,
     eas ventus dispellebat in nubes obscuras.

       Et vero Sisyphum aspexi, duros dolores habentem,
     lapidem gestantem ingentem utraque _manu._
595  Nempe ille quidem innixus manibusque pedibusque,
     lapidem sursum pellebat ad cacumen; sed quando erat
     summum superaturus, tunc _illum_ deturbabat potens-vis
     retro: deinde in-solum volvebatur lapis impudens.
     Verum ille rursus trudebat contendens; ac sudor
600  defluebat e membris, pulvis vero a capite movebatur.

       Post hunc autem vidi vim Herculeam,
     simulacrum; ipse vero inter immortales deos
     oblectatur in conviviis, et habet pulcris-talis Heben.
     [filiam Jovis magni et Junonis aureos-calceos-habentis.]
605  Circa autem ipsum clangor mortuorum erat, avium instar,
     undique agitatorum: ille vero, obscuræ nocti similis,
     nudum arcum tenens, et ad nervum sagittam,
     horrendum circumspectans, semper jaculaturo similis.
     Terribilis autem ei circa pectora balteus,
610  aureum erat lorum; ubi miranda opera inerant,
     ursique, agrestesque apri, torvique leones,
     præliaque, pugnæque, cædesque, homicidiaque.
     Non _hoc_ fabricato aliud quid fabricaverit _is_
     qui illud cingulum sua comprehenderit arte.
615  Agnovit autem statim ille, postquam vidit oculis,
     et me lugens verbis alatis allocutus-est:

       Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,
     ah miser, certe aliquod et tu malum fatum sustines,
     quale ego ferebam sub radiis Solis.
620  Jovis quidem filius eram Saturnii; verum ærumnam
     habebam infinitam: valde enim longe deteriori viro
     subditus-eram; ille vero mihi graves imperabat labores;
     et olim me huc misit, canem ut-ducerem: non enim aliud
     existimabat hoc ullum mihi gravius fore certamen.
625  Eum quidem ego subduxi et traxi ex Orco:
     Mercurius autem me duxit, ac cæsiis-oculis Minerva.

       Sic fatus, ipse quidem rursus abiit in Plutonis domum.
     At ego illic manebam constanter, si quis adhuc veniret
     virorum heroum, qui jam olim perierant.
630  Et adhuc priores vidissem viros, quos volebam quidem:
     [Theseum, Pirithoumque, deorum gloriosos filios:]
     sed prius gentes congregabantur infinitæ mortuorum,
     sonitu immenso; me vero pallidus timor cepit,
     ne mihi Gorgonium caput horrendi monstri
635  ex Orco mitteret inclyta Proserpina.
     Statim deinde ad navem profectus, jubebam socios
     ipsosque inscendere, et retinacula solvere:
     illi vero statim ingrediebantur et in transtris consedere.[TR6]
     Hanc autem (_navem_) per Oceanum flumen ferebat unda fluenti,
640  primum quidem remigatio, postea autem optimus ventus.


[TR1] "Oroo" -> "Orco".
[TR2] "indomitus," -> "indomitus."
[TR3] "Ariadnen." -> "Ariadnen,"
[TR4] "Epeus" -> "Epeus,"
[TR5] "fuerit" -> "furit"
[TR6] "consedere" -> "consedere."




        Odysseæ XII.—Sirenes, Scylla, Charybdis, boves Solis.

ARGUMENT: THE SIRENE, SCYLLA, AND CHARYBDIS.

He relates how, after his return from the shades, he was sent by Circe
on his voyage, by the coast of the Sirens, and by the strait of Scylla
and Charybdis: the manner in which he escaped those dangers: how, being
cast on the island Trinacria, his companions destroyed the oxen of the
Sun: the vengeance that followed; how all perished by shipwreck except
himself, who, swimming on the mast of the ship, arrived on the island
of Calypso. With which his narration concludes.

TEXT:

  1    Ac postquam fluminis reliquit fluentum Oceani
     navis, et pervenit ad fluctus maris Iati,
     insulamque Ææam, ubi Auroræ mane-genitæ
     domicilium et chori sunt, et ortus Solis:
  5  navem quidem hic advenientes subduximus in arenas
     atque et ipsi egressi-sumus in litus maris.
     Hic vero dormientes exspectavimus Auroram divinam.

       Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tum vero ego socios præmisi ad domos Circes
 10  allaturos mortuum Elpenorem defunctum.
     Stipitibusque statim cæsis, ubi summum prominebat litus,
     sepeliebamus _eum_ dolentes, uberes lacrimas defundentes.
     Ac postquam corpusque combustum-erat et arma mortui,
     tumulo aggesto, et desuper cippo erecto,
 15  fiximus in-summo tumulo fabrefactum remum.

       Nos quidem hæc singula administrabamus: neque inde Circen
     ex Orco regressi latuimus, sed valde celeriter
     venit, quum-se-parasset: una autem ancillæ ferebant cum-ipsa
     panem et carnes multas, et ignitum vinum rubrum.
 20  Et in medio stans dixit augustissima dearum:

       Miseri, qui viventes subiistis domum Plutonis
     bis-morientes, quando alii semel moriuntur homines.
     Verum agite, edite cibum et bibite vinum
     hic toto-die; simul autem cum aurora illucescente
 25  navigabitis: atque ego monstrabo viam, ac singula
     significabo; ut ne-quid malo-consilio damnoso
     aut _in_ mari, aut in terra, doleatis damnum passi.

       Sic dixit: nobis vero rursus persuasus-est animus generosus.
     Sic tunc quidem toto-die, ad solis occasum,
 30  sedebamus, epulantes carnesque copiosas et _bibentes_ vinum
         dulce.
     Quando vero sol occidit, et tenebræ supervenere,
     illi quidem decubuerunt juxta retinacula navis;
     hæc vero me manu prehensum, dilectis seorsum a-sociis,
     sedere-fecit et accubuit et interrogavit singula:
 35  atque ego ei omnia ordine recensui.
     Tum vero me verbis alloquebatur veneranda Circe:

       Hæc quidem sic omnia peracta-sunt: tu vero audi,
     ut tibi ego dicam; recordari autem te faciet etiam deus ipse:
     Ad-Sirenas quidem primum pervenies, quæ quidem omnes
 40  homines deliniunt, quicunque ad-eas pervenerit.
     Quisquis imprudentia appulerit, et vocem audierit
     Sirenum, huic neutiquam uxor et infantes liberi
     domum reverso astant, neque lætantur:
     sed Sirenes arguto deliniunt cantu,
 45  sedentes in prato: magnus vero circum ossium acervus
     virorum putrefactorum, circumque cutes tabescunt.
     Sed præternavigato: verum aures obline sociorum,
     cera subacta dulci, ne-quisquam audiat
     ceterorum; at _tu_ ipse audire si velis,
 50  liganto tibi in navi veloci manusque pedesque,
     erecto ad basem-mali; ex ipso autem funes alligantor,
     ut cum-voluptate vocem audias Sirenum.
     Si vero rogaveris socios, solvereque jubeas,
     illi te adhuc in pluribus tum vinculis illiganto.

 55    Ac postquam has præternavigarint socii,
     tum tibi non-amplius deinceps continuo dicam,
     utra demum tibi via futura-sit; sed et ipse
     animo considera: dicam vero tibi _quæ sint viæ_ utrinque.
     Hinc enim petræ imminentes: ad eas autem
 60  fluctus ingens rauce-sonat cærulea-facie Amphitritæ:
     Planctas (_erraticas_) vero hasce diis beati vocant.
     Hac quidem nec volucres prætervolant, nec columbæ
     timidæ, quæ ambrosiam Jovi patri ferunt;
     sed etiam ex-iis _aliquam_ semper abripit lævis petra;
 65  verum aliam summittit pater, ut-in-numero sit.
     Hac vero nondum ulla navis effugit virorum, quæ accesserit,
     sed pariter tabulataque navium, et corpora virorum
     fluctus maris auferunt ignisque perniciosi procellæ.
     Sola vero illa præternavigavit mare-transiens navis,
 70  Argo omnibus-celebrata, ab Æeta navigans:
     et sane illam ibi cito _fluctus_ conjecissent magnas ad petras:
     sed Juno _eam_ præterire-fecit, quoniam _ipsi_ carus erat Iason.

       Duo vero _sunt_ scopuli: hic quidem cœlum latum attingit[TR1]
     acuto vertice, nubes autem ipsum circumdat
 75  obscura: quod quidem nunquam cessat, neque unquam serenitas
     illius tenet verticem, neque in æstate, neque in autumno:
     neque ascenderit mortalis vir, nec descenderit,
     ne si quidem illi manusque viginti et pedes essent:
     petra enim lævis est, circumcirca-politæ similis.
 80  Medio autem in scopulo est spelunca obscura,
     versus occasum, ad Erebum conversa; qua vos
     navem cavam præteragatis, splendide Ulysse.
     Neque ex navi cava juvenis vir
     arcu jaculatus, ad-cavam speluncam perveniret.
 85  Hic autem Scylla inhabitat, terribiliter vociferans:
     ejus nempe vox quidem, quanta catuli recens-nati,
     oritur; ipsa vero monstrum malum: nec quisquam eam
     lætaretur conspicatus, nec si deus obviam-veniret.
     Hujus etenim pedes sunt duodecim omnes anteriores:
 90  sex autem ei colla prælonga; in unoquoque vero
     horrendum caput, insunt autem triplici-ordine dentes,
     densi et frequentes, pleni atræ mortis.
     Media quidem per speluncam cavam immergitur:
     extra vero exserit capita ex-horrendo barathro;
 95  illic autem piscatur scopulum circumlustrans
     delphinasque, canesque, et sicubi majorem capere possit
     cetum, quos innumeros alit sonora Amphitrite.
     Huic autem nondum-unquam nautæ illæsi gloriantur
     se-effugisse cum nave; aufert vero capite unoquoque
100  virum abreptum ex-nave cæruleam-proram-habente.

       At alterum scopulum humiliorem videbis, Ulysse:
     prope _sunt_ se invicem; et jaculo-attingeres.
     In hoc autem caprificus est magnus, foliis florens:
     sub eo vero divina Charybdis absorbet nigram aquam.
105  Ter etenim eructat quotidie, ter vero resorbet
     horrendum; ne tu ibi forte-sis, quando absorbet;
     non enim liberarit te ex malo vel Neptunus.
     Sed valde Scyllæ scopulo prope-admotus, celeriter
     navem præterage; quoniam longe satius est,
110  sex socios in navi desiderare, quam simul omnes.

       Sic dixit: atque ego ipsam respondens allocutus-sum:
     age vero jam mihi hoc, dea, vere dic,
     si quo-pacto perniciosam quidem subterfugerim Charybdin,
     illam autem (_Scyllam_) propulsem, quando mihi lædet socios?

115    Sic dixi: ac statim respondit augustissima dearum:
     infelix; et adhuc tibi bellica opera curæ-sunt
     et labor; ne diis quidem cedes immortalibus?
     Illa vero tibi non mortalis, sed immortale malum est,
     graveque, difficileque, et immane, neque expugnabile:
120  neque ullum est præsidium; fugere optimum _est_ ab illa.
     Si enim cuncteris, arma-induens ad petram,
     vereor ne te denuo impetu-facto consequatur
     tot capitibus, totque viros abripiat.
     Sed valde celeriter præternaviga; voca autem Cratæin,
125  matrem Scyllæ, quæ ipsam peperit perniciem hominibus:
     quæ eam deinde compescet denuo ne-irruat.

       Thrinacriam vero ad insulam pervenies; ibi autem multæ
     pascuntur Solis boves et pingues pecudes,
     septem boum armenta, totque ovium greges pulcri,
130  quinquagenorum vero singuli: propagatio autem non fit ipsarum,
     neque unquam moriuntur: deæ vero pastores sunt,
     Nymphæ pulcris-comis, Phaethusaque, Lampetieque,
     quas peperit Soli Hyperioni divina Neæra.
     Has quidem ut-educarat pepereratque veneranda mater,
135  Thrinacriam in insulam ablegavit, procul ut-habitarent,
     oves custoditum paternas, et camuras boves.
     Eas si quidem illæsas sinas, reditusque memor-sis,
     sane adhuc in Ithacam, mala licet patientes, perveneritis:
     sin vero lædas, tum tibi prædico exitium
140  navique et sodalibus: ipse vero si quidem effugias,
     sero male redibis, amissis omnibus sociis.

       Sic dixit: statim vero in-aureo-solio venit Aurora.
     Ipsa quidem deinde per insulam abiit augustissima dearum:
     sed ego ad navem profectus hortabar socios,
145  ipsique ut-inscenderent, et retinacula solverent.
     Illi vero statim ingrediebantur, et in transtris consedere.
     [ordine vero sedentes canum mare verberabant remis.]
     Nobis autem dein pone navem cærulea-prora
     secundum ventum misit implentem-vela, bonum socium,
150  Circe pulcris-comis, potens dea, vocalis.
     Continuo vero armamentis omnibus ordinatis per navem
     sedimus; hanc autem ventusque gubernatorque dirigebant.
     Tum vero ego socios alloquebar, dolens corde:

       O amici, non enim oportet unum scire, nec duos solos,
155  vaticinia, quæ mihi Circe dixit, augustissima dearum;
     sed dicam quidem ego, ut scientes vel moriamur,
     vel elapsi mortem et fatum effugiamus.
     Sirenum quidem primum jubet divinarum
     vocem evitare, et pratum floridum:
160  solum me jubebat vocem audire: sed me vinculo
     ligate in duro (ut firmiter illic maneam),
     erectum ad basem-mali: ex ipso autem funes alligantor.
     Si vero orem vos, solvereque jubeam,
     vos tamen pluribus tum in vinculis _me_ constringite.

165    Nempe ego hæc singula dicens sociis declarabam:
     interea autem celeriter venit navis fabrefacta
     ad-insulam Sirenum: urgebat enim ventus innoxius.
     Statim deinde ventus quidem quievit, ac tranquillitas
     erat sine-vento; sopiverat autem fluctus deus.
170  Surgentes vero socii navis vela complicarunt,
     et ea quidem in navi cava collocarunt: ipsi autem ad remos
     sedentes, dealbabant aquam politis abietibus.
     At ego ceræ magnam massam-rotundam acuto ære
     minutatim dissectam manibus validis premebam:
175  statim vero calefiebat cera, nam urgebat magna vis,
     Solisque splendor, Hyperionidæ regis:
     ordine vero sociis in aures omnibus illevi.
     Illi autem in navi me ligarunt, simul manusque pedesque,
     erectum ad basem-mali; ex eo autem funes alligarunt:
180  ipsi vero sedentes canum mare verberabant remis.
     Sed quando tantum aberamus, quantum auditur _aliquis_ clamans,
     celeriter urgentes: illas non latuit velox-per-mare navis
     prope impulsa: argutum vero exordiebatur cantum:

       Huc age profectus, laudatissime Ulysse, magnum decus Achivorum,
185  navem siste, ut nostram vocem audias.
     Non enim unquam aliquis præteregit nave nigra,
     priusquam nostram melleam ab oribus vocem audisset:
     verum ille delectatus abit, et plura sciens.
     Scimus etenim omnia, quæcunque in Troja lata
190  Argivi Trojanique deorum voluntate pertulerunt:
     scimus etiam, quæcunque fiunt in terra alma.

       Sic dixerunt, emittentes vocem pulcram; ac meum cor
     volebat audire, solvereque _me_ jubebam socios,
     superciliis innuens; illi autem procumbentes remigabant.
195  Statim vero surgentes Perimedes Eurylochusque,
     pluribus me in vinculis ligabant, magisque premebant.
     Ac postquam illas præterierant neque amplius deinde
     vocem Sirenum audiebamus, neque cantum,
     continuo ceram sibi-demserunt mei dilecti socii,
200  quam ipsis in auribus illeveram, meque e vinculis resolvere.

       Sed quando jam insulam reliquimus, statim deinde
     fumum et magnum fluctum vidi, et fragorem audivi:
     his autem timentibus ex manibus excidere remi;
     insonuerunt vero omnes per fluctum; sistebatur autem illic
205  navis, quoniam non amplius remos longos manibus urgebant.
     At ego per navem vadens hortabar socios
     blandis verbis, astans, virum-quemque:

       O amici, nequaquam enim malorum inexperti sumus:
     non quidem jam hoc majus imminet malum, quam quum Cyclops
210  clauderet _nos_ in spelunca cava, forti violentia:
     sed et illinc mea virtute, consilioque, prudentiaque
     effugimus; et aliquando horum recordaturos _vos_ puto.
     Nunc vero agite, uti ego dixero, pareamus omnes.
     Vos quidem remis maris fluctus profundos
215  verberate, transtris insidentes, si forte Jupiter
     det hanc saltem mortem effugere et evitare.
     Tibi vero, gubernator, hoc præcipio; sed in animo
     reconde, quoniam navis cavæ gubernacula regis:
     hunc quidem fumum et fluctum extra dirige
220  navem: tu vero scopulum observa, ne te lateat _navis_
     illinc evagata, et in malum nos conjicias.

       Sic dixi: illi vero celeriter meis verbis paruerunt.
     Scyllam autem non commemorabam, immedicabile malum,
     ne qua mihi veriti cessarent socii
225  a-remigatione, intraque constiparent se ipsos.
     Et tum sane Circes quidem mandati tristis
     obliviscebar, quoniam neutiquam me jussit armari:
     at ego indutus inclyta arma, et duabus hastis
     longis in manus sumtis, ad tabulata navis ascendebam
230  in-prora; inde enim ipsam exspectabam primum apparituram
     Scyllam petrosam, quæ meis ferebat damnum sociis.
     Neque usquam videre potui; lassati-erant autem mihi oculi
     undique circumspectanti ad obscuram petram.

       Nos vero angustias transvehebamur flentes:
235  ab-altera-parte enim Scylla _erat,_ ab-altera autem divina
         Charybdis
     horrendum absorbuit maris salsam aquam.
     Nempe quum evomebat, lebes sicut in igne multo,
     tota immurmurabat conturbata; in-altum autem aspergo
     summis scopulis utrisque incidebat.
240  Sed quum sorbebat maris salsam aquam,
     tota intus apparebat conturba: circum vero petram
     horrendum mugiebat: infra autem terra apparebat
     cum-arena cærulea: illos vero pallidus timor cepit.
     Nos quidem hanc aspiciebamus, veriti interitum;
245  interea autem mihi Scylla cava ex navi socios
     sex abstulit, qui manibusque viribusque optimi erant.
     Conspicatus autem in navem velocem simulque ad socios,
     jam horum animadverti pedes et manus superne
     in-altum sublatorum; me vero compellabant vocantes
250  nominatim, tunc sane postremo, dolentes corde.
     Ut autem quum in scopulo-projecto piscator prælonga virga
     piscibus minutis per dolum escam objiciens,
     in pontum demittit bovis cornu agrestis,
     palpitantemque deinde correptum projicit foras:
255  sic illi palpitantes tollebantur ad petras:
     illic autem in foribus _eos_ devorabat _Scylla_ clamantes,
     manus mihi porrigentes in gravi calamitate.
     Miserabilissimum vero illud meis vidi oculis
     omnium, quæcunque passus-sum vias maris perlustrans.

260    Ac postquam petras effugeramus, horrendamque Charybdin
     Scyllamque, statim deinde dei ad eximiam insulam
     pervenimus: ibi autem erant pulcræ boves latis frontibus:
     multæque pingues pecudes Hyperionis _filii,_ Solis.
     Tum vero ego adhuc in-mari versans, in navi nigra,
265  mugitumque audivi boum stabulantium,
     oviumque balatum; et mihi sermo incidit animo
     vatis cæci, Thebani Tiresiæ,
     Circesque Æææ, quæ mihi plurimum præcipiebat
     insulam ut-vitarem homines-oblectantis Solis.
270  Tum vero ego socios alloquebar, dolens corde:

       Audite meos sermones, mala quamvis patientes, socii,
     ut vobis dicam vaticinia Tiresiæ,
     Circesque Æææ, quæ mihi plurimum præcipiebat,
     insulam ut-vitarem homines-oblectantis Solis;
275  ibi enim gravissimum malum fore nobis dicebat:
     sed præter hanc insulam agite navem nigram.

       Sic dixi; illis autem confractum-est carum cor.
     Statim vero Eurylochus molesto mihi respondit sermone:

       Crudelis es, Ulysse; abundat tibi robur, nec quicquam membris
280  defatigaris; profecto utique tibi omnia ferrea sunt,
     qui quidem socios, labore defatigatos, atque etiam somno
         _domitos,_
     non sinis terram conscendere: ubi demum
     insula in circumflua lautam paraverimus cœnam:
     sed sic per noctem celerem errare jubes,
285  ab-insula divagatos, in obscuro ponto.
     E noctibus autem venti graves, pernicies navium,
     oriuntur: quanam quis effugerit sævum exitium,
     si forte repente ingruerit venti procella,
     sive Noti, sive Zephyri graviter-spirantis, qui potissimum
290  navem disperdunt, diis invitis regibus?
     Verum sane nunc quidem pareamus nocti nigræ,
     cœnamque apparemus, celerem apud navem manentes:
     mane autem conscensam _navem_ immittemus lato ponto.

       Sic dixit Eurylochus; comprobarunt autem ceteri socii.
295  Et tunc agnoscebam, quod jam mala moliebatur deus;
     et illum compellans, verbis alatis allocutus-sum:

       Euryloche, profecto valde jam me urgetis, solus quum-sim:
     sed age, nunc mihi omnes jurate firmum jusjurandum:
     si quod aut boum armentum, aut gregem magnum ovium
300  inveniamus, ne ullo-modo quis insipientia mala
     aut bovem, aut etiam pecudem occidat: sed quiete
     comedite cibum, quem immortalis præbuit Circe.

       Sic dixi: illi autem protinus abjurabant, ut jussi.
     Ac postquam jurarant peregerantque jusjurandum,
305  constituimus in portu cavo fabrefactam navem,
     prope aquam dulcem; et egressi-sunt socii
     e-navi, deinde autem cœnam scite appararunt.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     recordati deinde caros flebant socios,
310  quos devoraverat Scylla, cava ex navi ereptos:
     flentibus autem iis supervenit dulcis somnus.
     Quando vero tertia-pars noctis erat, et astra transierant,
     immisit vehementem ventum nubes-cogens Jupiter
     turbine _cum_ ingenti; ac nubibus cooperuit
315  terram simul et pontum: ingruit autem de-cœlo nox.
     Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     navem quidem subduximus, in-cavum specum intro-tractam;
     ubi erant Nympharum pulcri chori ac sedilia:
     et tum ego, concione instituta, inter omnes dixi:

320    O amici, in navi enim celeri cibusque potusque
     est; verum a-bobus abstineamus, ne-quid patiamur;
     gravis enim dei hæ boves _sunt_ et eximiæ pecudes,
     Solis, qui omnia inspicit, et omnia audit.

       Sic dixi; illis vero persuasus-est animus generosus.
325  Mensem autem integrum perpetuus flabat Notus, nec ullus alius
     oriebatur inde ventorum, nisi Eurusque Notusque.
     Illi autem, quamdiu quidem panem habebant et vinum rubrum,
     tamdiu a-bobus abstinebant, cupientes victus.
     Sed quum jam e-navi absumta-essent viatica omnia,
330  tum demum prædam sequebantur palantes necessitate,
     pisces, avesque, caras quodcunque in-manus venisset,
     uncis hamis: vexabat vero ventrem fames.
     Tum vero ego per insulam secessi, ut diis
     supplicarem, si quis mihi viam monstraret[TR2], ut-redirem.
335  Sed quum jam per insulam profectus declinassem a-sociis,
     manibus lotis, ubi receptus erat a-vento,
     supplicabam omnibus diis, qui Olympum habitant;
     hi vero inde mihi dulcem somnum palpebris infudere.
     Eurylochus autem sociis mali auctor exstitit consilii:

340    Audite meos sermones, mala quamvis patientes, socii:
     omnes quidem invisæ _sunt_ mortes miseris mortalibus,
     fame vero miserrimum _est_ mori et fatum consequi.
     Sed agite, Solis boum abactis optimis,
     sacrificabimus immortalibus, qui cœlum latum habitant.
345  Si vero in Ithacam pervenerimus, patriam terram,
     statim Soli Hyperioni opulentum templum
     struemus; et imponemus donaria multa et pretiosa;
     sin autem aliquantum iratus ob-boves erectis-cornibus,
     navem velit perdere, suffragenturque dii ceteri,
350  malo semel ad fluctus hians animam perdere
     quam diu tabescere, manens in insula deserta.

       Sic dixit Eurylochus; comprobabant vero ceteri socii.
     Statim autem Solis ex-bobus quum-abegissent optimas
     e-propinquo: non enim longe a-nave cærulea-prora
355  pascebantur camuræ pulcræ boves, latis-frontibus:
     has circumstabant, et vota-faciebant diis,
     foliis decerptis teneris quercus alte-comantis:
     non enim habebant hordeum album bene-tabulata in navi.
     Ac postquam precati-erant et mactarant et excoriarant,
360  femoraque exsecuere, et adipe cooperuerunt,
     _eam_ duplicantes, superque ipsis frusta-cruda-posuere;[TR3]
     neque habebant vinum ad-libandum super ardentibus sacris
     sed aqua libantes assabant intestina omnia.
     Ac postquam femora exusta-erant, et _ipsi_ viscera gustarant,
365  minutatimque secuere cetera, et verubus transfixere.

       Et tunc mihi palpebris excidit suavis somnus:
     profectusque-sum ire ad navem velocem et litus maris.
     Sed quum jam prope essem profectus navem utrinque-recurvam,
     tunc mihi nidoris obvenit dulce flamen:
370  ejulans vero deos ad immortales clamavi:

       Jupiter pater, ac ceteri beati dii sempiterni,
     profecto me valde in damnum sopivistis sævo somno;
     socii vero magnum facinus moliti-sunt manentes.

       Velox autem Soli Hyperioni nuntia venit
375  Lampetie peplum-trahens, quod ei boves mactavimus nos.
     Statim autem _is_ inter-immortales dixit, iratus-corde:

       Jupiter pater, ac ceteri beati dii sempiterni,
     _fac_ luere jam socios Laertiadæ Ulyssis,
     que meas boves occiderunt superbe: quibus ego
380  gaudebam quidem profectus in cœlum stellatum,
     et quando retro ad terram e cœlo revertebar.
     Si vero mihi non luent boum condignam retributionem,
     descendam in Orcum, et inter mortuos lucebo.

       Hunc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:
385  Sol, sane tu quidem inter immortales luceto
     et mortales homines super almam terram:
     horum autem ego cito navem celerem candenti fulmine
     minutatim ictam diffidero, medio in nigro ponto.

       Hæc vero ego audivi a-Calypsone pulcris-comis:
390  illa autem dixit a-Mercurio internuntio se-ipsam audivisse.

       Ac postquam ad navem perveneram et mare,
     objurgabam aliunde alium astans, neque ullum remedium
     invenire potuimus: boves enim mortuæ-erant jam.
     Eis autem continuo deinde dii prodigia ostendebant:
395  serpebant quidem pelles, carnes autem circum verua mugiebant,
     assæque et crudæ; boum vero quasi fiebat vox.

       Sex-diebus quidem deinde mei dilecti socii
     epulabantur Solis de-bobus abigentes optimas:
     sed quando jam septimum diem Jupiter induxit Saturnius,
400  tum vero deinde ventus quidem desiit turbine sævire:
     nos autem statim conscensam _navem_ immisimus lato mari,[TR4]
     malo erecto, ac velis albis expansis.

       Verum ubi jam hanc insulam reliqueramus, nec ulla alia
     apparebat terrarum, sed cœlum atque mare,
405  tum vero cæruleam nebulam statuit Saturnius
     navem super cavam; obscuratusque-est pontus ab ipsa.
     Ea autem currebat haud valde multum in tempus; statim enim venit
     stridens Zephyrus, magno cum turbine furens:
     mali autem rudentes rupit venti procella
410  ambos; malus vero retro cecidit, armamentaque omnia
     in sentinam decidere: is autem in puppi navis
     percussit gubernatoris caput, atque ossa confregit
     omnia simul capitis; ille vero urinatori similis
     decidit a tabulatis, reliquitque ossa animus generosus.
415  Jupiter autem crebro intonuit, et injecit navi fulmen;
     ea autem contorta-est tota, Jovis icta fulmine;
     ac sulphure impleta-est: ceciderunt vero e navi socii.
     Illi autem cornicibus _marinis_ similes circa navem nigram
     in-fluctibus ferebantur: deus vero _iis_ auferebat reditum.

420    At ego per navem incedebam, donec latera
     solvit fluctuum-impetus a-carina; eam vero inermem ferebat unda.
     Effregit autem ei malum usque-ad carinam; ac super ipso
     lorum inditumlorum inditum-erat, bovis corio factum.
     Hoc utique colligabam utrumque, pariter carinam atque etiam
         malum;
425  sedens autem super his, ferebar a-perniciosis ventis.

       Tum sane Zephyrus quidem desiit turbine furere:
     supervenit autem Notus cito, ferens meo dolores animo,
     ut iterum istam perniciosam remetirer Charybdin.
     Totam-per-noctem ferebar; simul autem cum-sole oriente
430  veni ad Scyllæ scopulum, horrendamque Charybdin.
     Hæc quidem absorpsit maris salsam aquam;
     at ego ad proceram caprificum alte levatus,
     ei adhærens tenebar, veluti vespertilio; nec usquam potui
     neque hærere pedibus firmiter, neque ascendere.
435  Radices enim longe erant, alte-remoti autem erant rami,
     longique magnique; obumbrabant vero Charybdin.
     Continenter autem hærebam, donec evomeret retrorsum
     malum et carinum rursus; cupienti autem mihi advenit
     tandem: quando autem ad cœnam vir e-foro surgit,
440  judicans lites multas litigantium juvenum,
     tunc demum hæc ligna e-Charybdi apparebant.
     Demisi vero ego desuper pedes et manus, ut-ferrer;
     in-medium autem cum-sonitu-incidi præter prælonga ligna,
     sedensque super his remigavi manibus meis.
445  [Scyllam autem non-amplius sivit pater hominumque deûmque
     aspicere _me:_ non enim effugissem altam perniciem.]

       Inde autem per-novem-dies ferebar: decima autem me nocte
     insulam in Ogygiam appulerunt dii, ubi Calypso
     habitat pulcris-comis, potens dea, vocalis;
450  quæ me amiceque-excipiebat, fovebatque. Quid tibi hæc enarrem?
     jam etenim heri enarrabam in domo
     tibique et præstanti uxori: odiosum vero mihi est
     rursum luculenter dicta enarrare.


[TR1] "attingi" -> "attingit"
[TR2] "montraret" -> "monstratet"
[TR3] "frustra-cruda-posuere" -> "frusta-cruda-posuere"
[TR4] "mari." -> "mari,"




 Odysseæ XIII.—Ulyssis discessus a Phæacibus et adventus in Ithacam.

ARGUMENT: THE ARRIVAL OF ULYSSES IN ITHACA.

Ulysses takes his leave of Alcinous and Arete, and embarks in the
evening. Next morning the ship arrives at Ithaca; where the sailors, as
Ulysses is yet sleeping, lay him on the shore with all his treasures.
On their return, Neptune changes their ship into a rock. In the
meantime Ulysses, awaking, knows not his native Ithaca, by reason of a
mist which Pallas had cast around him. He breaks into loud
lamentations; till the goddess appearing to him in the form of a
shepherd, discovers the country to him, and points out the particular
places. He then tells a feigned story of his adventures, upon which she
manifests herself, and they consult together of the measures to be
taken to destroy the suitors. To conceal his return, and disguise his
person the more effectually, she changes him into the figure of an old
beggar.

TEXT:

  1    Sic dixit: illi autem omnes obmutuerunt silentio;
     oblectationeque tenebantur per ædes umbrosas.
     Huic autem vicissim Alcinous respondit dixitque:

       O Ulysse, quandoquidem venisti meam ad ære-fundatam domum,
  5  altam, eo te neutiquam iterum-errantem puto
     rediturum-esse, etsi valde multa passus-es.
     Vestrum autem viro unicuique præcipiens hæc dico,
     quotquot in ædibus honorarium nigrum vinum
     semper bibitis meis, auditisque cantorem:
 10  vestes quidem jam hospiti bene-polita in arca
     jacent, et aurum multa-arte-elaboratum, aliaque omnia
     dona, quæcunque Phæacum consiliarii huc attulerunt:
     verum age, ei demus tripodem magnum ac lebetem,
     viritim; nos autem rursus congregati in populo
 15  rependemus: grave enim uni _fuerit_ de-suo-totum præbere.

       Sic dixit Alcinous; illis vero placebat sermo.
     Ii quidem decubituri abierunt domum unusquisque.
     Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     ad-navem inde properabant, ferebantque viros-honestans æs:
 20  et hæc quidem bene deposuit sacra vis Alcinoi,
     ipse vadens per navem, sub transtris, ne quem sociorum
     læderent impellentium, quando incumberent remis.
     Illi autem ad Alcinoi _domum_ iverunt et convivium curabant.

       Inter hos autem bovem mactavit sacra vis Alcinoi
 25  Jovi atras-nubes-cogenti Saturnio, qui omnibus imperat.
     Femoribus autem assatis, epulabantur illustres epulas
     oblectantes-sese: inter ipsos vero modulabatur divinus cantor,
     Demodocus, a-civibus honoratus. At Ulysses
     sæpe ad solem caput vertebat splendidum,
 30  ut-occideret expetens; jamdudum enim cupiebat reverti.
     Sicut autem quum vir cœnam concupiscit, cui toto-die
     per novale traxere duo-boves nigri compactum aratrum;
     optato autem huic occidit lumen solis,
     cœnam ut-obeat; affliguntur vero genua eunti:
 35  sic Ulyssi gratum occidit lumen solis.
     Statim autem inter-Phæacas remigii-studiosos locutus-est,
     Alcinoo autem maxime loquens dixit sermonem:

       Alcinoe rex, omnium illustrissime civium,
     mittite me, postquam-libaveritis, illæsum; valete vero ipsi:
 40  jam enim perfecta-sunt, quæ mihi carus volebat animus,
     deductio et cara dona, quæ mihi dii cœlestes
     fortunata faciant: eximiam autem domi uxorem
     _utinam_ reversus inveniam, cum incolumibus amicis.
     Vos autem hic manentes oblectetis uxores
 45  ingenuas et liberos; dii vero virtutem dent
     omnigenam, et ne-quod malum in-populo sit.

       Sic dixit: illi vero omnes collaudabant, et jubebant
     deduci hospitem, quum decenter locutus-esset.
     Ac tum præconem allocuta-est vis Alcinoi:

 50    Pontonoe, cratere mixto, merum distribue
     omnibus per domum, ut precati Jovem patrem,
     hunc hospitem deducamus suam in patriam terram.

       Sic dixit: Pontonous vero dulce vinum miscebat:
     distribuitque inde omnibus astans: illi autem diis
 55  libarunt beatis, qui cœlum latum habitant,
     indidem ex sedibus. Surrexit vero divinus Ulysses,
     Aretæque in manibus posuit poculum duplex,
     et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

       Vale mihi, o regina, in-perpetuum, donec senectus
 60  venerit, et mors, quæ quidem hominibus accidunt.
     At ego proficiscor: tu vero delectare hac in domo
     liberisque, et civibus, et Alcinoo rege.

       Sic fatus, super limen ibat divinus Ulysses.
     Cum-eo autem una præconem misit vis Alcinoi,
 65  ut-duceret ad navem velocem et litus maris:
     Arete autem cum-eo famulas simul misit mulieres;
     alteram quidem chlamydem habentem bene-lotam ac tunicam,
     alteram autem, arcam bene-munitam una misit ut portaret;
     alia iterum panemque ferebat et vinum rubrum.

 70    Ac postquam ad navem pervenerant et mare,
     statim hæc in navi cava comites strenui
     accepta deposuerunt, potum et cibum omnem:
     at Ulyssi stravere vestemque-stragulam linteumque,
     navis in tabulatis cavæ, ut tranquille dormiret,
 75  in-puppi: conscendit autem et ipse, et decubuit
     silentio: illi autem consedere in transtris unusquisque
     ordine; retinaculumque solverunt a perforato lapide.
     Ibi illi reclinati torquebant mare remo:
     et huic suavis somnus in palpebras incidit,
 80  altus, jucundissimus, morti proxime similis.
     Illa autem, sicut in campo quadrijuges masculi equi,
     omnes simul incitati sub verberibus scuticæ,
     alte elevati, perniciter conficiunt viam:
     sic inde hujus puppis quidem tollebatur, fluctus autem pone
 85  niger magnus ruebat sonori maris.
     Hæc autem valde tute currebat firmiter; neque accipiter
     circus assecutus-fuisset, pernicissimus volucrum:
     sic illa celeriter currens maris fluctus secabat,
     virum ferens, diis paria consilia habentem:
 90  qui antea quidem multos passus-erat dolores suo in animo,
     virorumque bella, sævosque fluctus transiens;
     tunc vero placide dormiebat, oblitus _eorum_ quanta passus-
         fuerat.

       Quando stella super-institit lucidissima, quæ maxime
     venit nuntians lumen Auroræ mane-genitæ:
 95  tum demum insulæ appropinquabat pontum-transiens navis.

       Phorcynis autem quidam est portus, marini senis,
     in agro Ithacæ; duo vero projecta in ipso _sunt_
     litora abrupta, in-portum vergentia:
     quæ a-ventis defendunt graviter-flantibus magnum fluctum
100  extra; intus vero sine vinculo manent
     naves bene-tabulatæ, quando portus spatium intraverint.
     At in vertice portus patulis ramis-oliva _est:_
     prope autem ipsam, antrum amœnum, obscurum,
     sacrum Nympharum, quæ Naiades vocantur.
105  Intus vero crateresque et amphoræ sunt
     lapideæ: ibi autem subinde mellificant apes.
     Intus _sunt_ et juga lapidea prælonga, in-quibus Nymphæ
     pallia texunt purpurea, mirabile visu:
     intus et aquæ perpetuo-fluentes. Duæ autem ei fores sunt;
110  hæ quidem ad Boream, permeabiles hominibus,
     illæ autem ad Notum sunt, diviniores: neque omnino illac
     homines intrant, sed immortalium via est.

       Huc illi _navem_ adegerunt, _locum_ prius scientes: ea quidem
         postea
     terræ appulsa-est, quantum ad dimidium totius,
115  concitata; talium enim impellebatur manibus remigum.
     Illi autem ex navi egressi bonis-transtris-instructa in-terram
     primum Ulyssem cava ex navi sustulerunt,
     ipso cumque linteo et stragulis splendidis;
     atque in area deposuerunt, oppressum somno:
120  extulerunt autem bona, quæ ei Phæaces illustres
     dederant domum eunti, propter magnanimam Minervam.
     Et ea quidem inde ad imum olivæ conferta posuerunt
     extra viam, ne forte quis viatorum hominum,
     antequam Ulysses expergisceretur, aggressus _ea_ violaret:
125  ipsi vero rursus domum redibant. Neque Neptunus
     obliviscebatur minarum, quas deo-pari Ulyssi
     primum minatus-erat, Jovis autem expetebat consilium:

       Jupiter pater, haud-amplius ego inter immortales deos
     honoratus ero, quum me _vel_ mortales minime honorant,
130  Phæaces, qui sane a-mea oriundi sunt stirpe.
     Etenim nunc Ulyssem putabam mala multa passum
     domum venturum; reditum vero illi nunquam auferebam
     penitus, quoniam tu primum promisisti et annuisti.
     Hi autem dormientem in navi veloci super pontum vehentes
135  deposuerunt in Ithaca, dederuntque ei immensa dona,
     æsque, aurumque abunde, vestemque textilem,
     multa, quot nunquam Troja extulisset Ulysses,
     si incolumis venisset, sortitus de præda portionem.

       Hunc autem respondens affatus-est nubes-cogens Jupiter:
140  papæ! Neptune late-potens, quale _hoc_ dixisti!
     nequaquam te despiciunt dii; grave vero esset,
     antiquissimum et præstantissimum ignominia prosequi.
     Hominum autem si quis te viribus et robori _suo_ obsequens
     non honorat, tibi tamen est et in-posterum ultio semper.
145  Fac, sicut vis et tibi gratum est animo.

       Huic autem respondit deinde Neptunus terræ-concussor:
     statim ego fecerim, Atrarum-nubium-coactor, sicut dicis;
     sed tuam semper iram observo et evito.
     Nunc vero Phæacum volo perpulcram navem,
150  ex deductione revertentem, in obscuro ponto
     perdere; ut jam abstineant, desistantque a-deductione
     hominum; magnum vero ipsis montem urbi obducere.

       Hunc autem respondens affatus-est nubes-cogens Jupiter:
     o bone, sic quidem meo animo videtur esse optimum,
155  quum jam omnes incitatam intuebuntur
     cives ab urbe, _tum eam_ facere lapidem prope terram
     navi veloci similem: ut admirentur omnes
     homines; magnum vero ipsis montem urbi obducere.

       Ac postquam hoc audiverat Neptunus terræ-concussor,
160  profectus-est ire in Scheriam, ubi Phæaces sunt.
     Illic manebat: hæc vero valde prope venit, pontum-transiens
         navis,
     celeriter impulsa; eam autem prope venit Neptunus,
     qui ipsam lapidem reddidit, et radicari-fecit inferne,
     manu prona percussam: ipse autem discessit.

165    Illi vero inter se verba alata loquebantur,
     Phæaces longis remis-utentes, navibus-inclyti viri.
     Sic autem aliquis dicebat intuitus propinquum alium:

       Eheu, quis jam navem velocem ligavit in ponto,
     domum-versus actam? et jam apparebat tota.

170    Sic aliquis dicebat: hæc autem nesciebant quomodo facta essent.
     Inter-eos vero Alcinous concionatus-est et dixit:

       Dii-boni! certe omnino jam me antiqua vaticinia assequuntur
     patris mei, qui dicebat Neptunum iratum-esse
     nobis, quoniam deductores tuti sumus omnium.
175  Dixit aliquando Phæacum virorum _se_ perpulcram navem,
     ex deductione revertentem, in obscuro ponto
     perditurum, magnumque nobis montem urbi obducturum.
     Sic dicebat senex; hæc vero nunc omnia perficiuntur.
     Sed agite, sicut ego dixero, pareamus omnes:
180  a-deductione quidem desistite mortalium, quando aliquis venerit
     nostram ad urbem: Neptuno autem tauros
     duodecim electos sacrificabimus, si forte misereatur,
     neque nobis ingentem montem urbi obducat.

       Sic dixit: illi autem timuerunt, paraveruntque tauros.
185  Sic hi quidem supplicabant Neptuno regi,
     populi Phæacum ductores et principes,
     stantes circum altare. Experrectus-est autem divinus Ulysses,
     cubans in terra patria, neque ipsam cognovit,
     jam diu quum-abfuisset; nam dea nebulam circumfuderat,
190  Pallas Minerva, filia Jovis; ut eum ipsum
     ignotum faceret, singulaque ediceret,
     ne ipsum prius uxor cognosceret civesque, amicique,
     quam omnem proci contumeliam luissent.
     Propterea mutata-forma videbantur omnia regi,
195  viæque perpetuæ, portusque undique-stationibus-apti,
     petræque præcipites, et arbores virentes.
     Stetit autem quum-exsurrexisset, et inspexit patriam terram;
     flevitque deinde, et sua percussit femora
     manibus pronis; lugensque verbum dixit:

200    Hei mihi, quorumnam demum hominum in terram veni?
     numquid hi injuriosique et crudeles, neque justi?
     an hospitales, et ipsis mens est deorum-reverens?
     quanam jam bona multa fero hæc? quanam autem et ipse
     vagor? utinam mansissem apud Phæacas
205  illic; ego vero ad alium magnanimorum regum
     pervenissem, qui me amice-excepisset et deduxisset ut-redirem.
     Nunc vero nec usquam _ea_ seponere scio, neque illic
     relinquam, ne forte mihi præda aliis fiant.
     Dii boni! non ergo omnino sapientes, neque justi
210  erant Phæacum ductores et principes,
     qui me in aliam terram abduxerunt: certe me dicebant
     ducturos _se_ in Ithacam late-conspicuam; nec perfecerunt.
     Jupiter ipsos ulciscatur supplicum-custos, qui et alios
     homines inspicit et punit, quicunque peccet.
215  Verum age jam bona numerabo et videbo,
     ne-quid mihi abierint cava in navi auferentes.

       Sic locutus, tripodas perpulcros et lebetas
     numerabat, et aurum, textiliaque vestimenta pulcra.
     Horum quidem nihil desiderabat: verum lugebat patriam terram,
220  reptans juxta litus sonori maris,
     multum lamentans. Prope autem eum venit Minerva,
     viro corpore assimilata juveni, pastori ovium,
     perdelicato, quales quidem regum filii sunt,
     duplicem circa humerum habens pulcre-factam vestem;
225  pedibus vero sub nitidis calceos habebat, manuque jaculum.
     Hanc autem Ulysses gaudebat conspicatus, et obvius venit,
     et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

       O amice, quandoquidem te primum invenio hoc in loco,
     salveque, et neutiquam mihi malo animo occurreris;
230  sed serva quidem hæc, serva autem _et_ me; tibi enim ego
     supplico, tanquam deo, et ad-tua cara genua accedo.
     Et mihi hæc dic vere, ut bene sciam:
     quæ _hæc est_ terra? quis populus? qui viri insunt?
     an aliqua insularum late-conspicua, an aliquod litus
235  _hoc_ jacet mari acclinatum glebosæ continentis?

       Hunc autem contra allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
     stultus-es, o hospes, aut e-longinquo venisti,
     si revera de-hac terra interrogas. Neutiquam nimis
     adeo ignobilis est; norunt vero eam admodum multi,
240  sive quotquot habitant ad Auroramque Solemque,
     sive quotquot in-averso ad caliginem obscuram.
     Nempe aspera quidem et non equitabilis est;
     nec valde exilis, at neque lata est.
     In _ea_ enim frumentum copiosum, in _ea_ autem et vinum
245  oritur: semper vero pluvia tenet _eam_ fœcundusque ros:
     caprisque-pascendis bona et -bobus; est quidem silva
     omnigena, ibique aquationes perennes adsunt.
     Itaque, hospes, Ithacæ sane et in Trojam nomen pervenit
     quam-quidem procul dicunt Achaica esse a-terra.

250    Sic dixit: lætatus-est autem audens divinus Ulysses,
     gaudens sua terra patria, sicut ei dixerat
     Pallas Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis:
     et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est;
     neque is vera dixit, ex-obliquo vero instruebat sermonem,
255  semper in pectore mentem perastutam agitans:

       Audiebam de-Ithaca quidem etiam in Creta lata,
     longe trans pontum; nunc autem _huc_ veni et ipse
     bonis cum hisce; relictis vero adhuc apud-filios tantis
     fugi, quoniam dilectum filium interfeci Idomenei,
260  Orsilochum pedibus velocem, qui in Creta lata
     viros ingeniosos vincebat velocibus pedibus:
     quoniam me privare præda volebat omni
     Trojana: cujus gratia ego passus-eram dolores animo,
     virorumque bella, tristesque undas transiens:
265  quoniam scilicet haud suo patri gratificans serviebam
     populo in Trojanorum, sed aliis imperabam sociis.
     Hunc quidem ego revertentem percussi ærata hasta
     ex-agro, prope viam insidiatus cum socio:
     nox vero valde obscura tenebat cœlum, nec quisquam nos
270  hominum animadvertit: latui autem illum anima spolians.
     Ac postquam hunc interfeceram acuto ære,
     statim ego ad navem profectus Phœnicas illustres
     oravi, et ipsis animo-gratam prædam dedi:
     hos me jussi in-Pylum deferre et collocare,
275  vel in Elidem divinam, ubi dominantur Epei.
     Sed sane ipsos illinc depulit vis venti
     admodum invitos; neque volebant _me_ fallere.
     Illinc autem vagati venimus huc noctu:
     ægre vero in portum remorum-ope-appulimus, neque ulla nobis
280  cœnæ cogitatio erat, valde licet indigentibus sumere;
     sed sic _temere_ jacebamus egressi e-navi omnes.
     Illic me quidem dulcis somnus invasit defessum:
     illi autem bona mea cava e navi extracta
     deposuerunt, ubi quidem ipse in arenis jacebam.
285  Hi vero in Sidoniam bene-habitatam _navi_ conscensa
     abierunt; at ego relictus-sum dolens corde.

       Sic dixit: risit autem dea cæsiis-oculis Minerva,
     manuque ipsum demulsit; corpore vero assimilata est mulieri
     pulcræque magnæque, et illustria opera scienti;
290  et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

       Astutus esset et fallax, qui te superaret
     in omnibus dolis, etiam si deus _tibi_ occurreret.
     Intractabilis, versute, dolorum insatiabilis, non ergo eras,
     ne in tua quidem quum-esses terra, destiturus a-fallaciis,
295  verborumque fraudibus, quæ tibi ab-ortu amicæ sunt?
     Sed age, ne-amplius hæc inter-nos-seramus, scientes ambo
     dolos: quia tu quidem es hominum longe optimus omnium
     consilio et verbis; ego autem inter omnes deos
     consilioque celebror et dolis: nec tu-scilicet novisti
300  Palladem Minervam, filiam Jovis, quæ tibi semper
     in omnibus laboribus asto, et _te_ servo,
     et vero te Phæacibus gratum reddidi.
     Nunc vero rursus huc veni, ut tibi consilium contexam,
     bonaque abscondam, quotquot tibi Phæaces illustres
305  dederunt, domum proficiscenti, meo consilioque menteque;
     dicamque, quantos tibi fatale _est_ ædibus in structis
     dolores perferre; tu vero tolera etiam necessitate;
     neu cuiquam eloquere, nec virorum nec mulierum,
     omnium, quod veneris vagans: sed tacite
310  patere dolores multos, injurias sustinens virorum.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:[TR1]
     difficile _est_ te, dea, cognoscere mortali congresso,
     etiam admodum scienti: te enim ipsam cuilibet assimilas.
     Hoc autem ego bene novi, quod mihi antea benigna eras,
315  dum in Troja pugnabamus filii Achivorum.
     At postquam Priami urbem destruximus altam,
     ivimusque in navibus, deusque dissipavit Achivos,
     haud te postea vidi, filia Jovis, neque animadverti
     navem meam ingressam, ut aliquem mihi dolorem arceres.
320  [sed semper mente propria habens distractum cor
     vagabar, donec me dii malo solverunt:
     prius-quam quando Phæacum virorum in opulento populo
     animastique verbis _me,_ et in urbem duxisti ipsa.]
     Nunc vero te per patrem supplex-oro: non enim puto
325  venisse _me_ in Ithacam late-conspicuam, sed aliquam aliam
     per-terram versor; te autem illudentem puto
     hæc dicere, ut meam mentem decipias:
     dic mihi, an vere dilectam in patriam venerim.

       Huic vero respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:
330  semper tibi talis in pectore _est_ cogitatio:
     propterea etiam te non possum deserere, infelix quando es,
     quoniam facundus es, et mente-promtus, et prudens.
     Libenter enim alius vir errans, reversus,
     cuperet in ædibus videre filiosque uxoremque:
335  tibi vero neutiquam gratum est scire, neque exquirere,
     priusquam etiam tuæ uxoris periculum-feceris, quæ tibi sic
     sedet in ædibus: luctuosæ vero ei semper
     pereunt noctesque et dies lacrimas-fundenti.
     At ego de-hoc quidem nunquam diffidebam, sed in animo
340  sciebam, quod rediturus-esses, amissis omnibus sociis.
     Verum sane nolui Neptuno obsistere
     patruo, qui adversus-te iram induxit-in animum,
     iratus, quod ei filium dilectum excæcasti.
     Sed age, tibi ostendam Ithacæ sedem, ut credas.
345  Phorcynis quidem hic est portus, marini senis;
     hæc autem in vertice portus patulis-ramis oliva:
     [prope vero ipsam antrum amabile, obscurum,
     sacrum Nympharum, quæ Naiades vocantur:]
     hæc autem tibi spelunca est umbrosa, ubi tu multas
350  sacrificabas Nymphis perfectas hecatombas:
     hic vero Neritus est, mons vestitus silva.

       Sic fata dea dissipavit nebulam; apparuit autem terra:
     lætatusque-est deinde audens divinus Ulysses,
     gaudens sua terra; osculatus-est autem almam tellurem;
355  statimque Nymphis supplicavit, manibus sublatis:

       Nymphæ Naiades, filiæ Jovis, nunquam ego
     visurum _me_ vos putabam: nunc vero ob-vota blanda _exaudita_
     salvete: sed et dona dabimus, sicuti antea quidem,
     si sinat lubens Jovis filia prædatrix
360  ipsumque _me_ vivere, et mihi carum filium auctet.

       Hunc autem rurus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
     confide, ne tibi hæc in mente tua curæ-sint.
     Sed bona quidem in-recessu antri divini
     ponamus statim nunc, ubi quidem hæc tibi salva maneant:
365  ipsi vero consultemus, quo-pacto _omnia_ quam optime fiant.

       Sic locuta dea subiit specum obscurum,
     explorans latibula per specum: atque Ulysses
     propius omnia portabat, aurum et indomitum æs,
     vestimentaque bene-elaborata, quæ ei Phæaces dederant.
370  Et hæc quidem bene deposuit; lapidem vero imposuit foribus
     Pallas Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis.

       Hi autem sedentes sacræ ad radicem olivæ,
     moliebantur procis insolentibus exitium.
     Inter eos vero sermonem orsa-est dea cæsiis-oculis Minerva:

375    Generose Laertiade, sollertissime Ulysse,
     considera, quomodo procis impudentibus manus inferas,
     qui jam tibi triennio per domum dominantur,
     ambientes divinam uxorem, et sponsalia dantes:
     illa vero tuum semper reditum cum-fletu-desiderans in animo,
380  omnes quidem sperare-facit et pollicetur viro cuique,
     nuntios mittens; mens autem ei alia versat.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     dii boni! profecto plane Agamemnonis Atridæ
     periturus malo fato in ædibus eram,
385  nisi mihi tu singula, dea, accurate dixisses.
     Verum age, consilium texe, quo-pacto ulciscar ipsos;
     et mihi ipsa asta, animum valde-audacem immittens,
     qualem _immisisti mihi_ quando Trojæ solvebamus splendidas
         pinnas.
     Si mihi sic studiosa astare-velis, Minerva,
390  etiam cum-trecentis ego viris pugnaverim,
     ope tua, veneranda dea, quando me promto-animo adjuves.

       Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:
     et omnino tibi ego adero, nec me latebis,
     quandocunque demum hæc obeamus; atque aliquem puto
395  sanguineque cerebroque fœdaturum immensum solum
     virorum procorum, qui tibi victum absumunt.
     Sed age, te incognitum reddam omnibus mortalibus:
     arefaciam quidem cutem pulcram in flexilibus membris;
     flavosque ex capite delebo crines; circumque pallium
400  induam, quod aversetur conspicatus homo habentem:
     deformabo etiam tibi oculos, antea præpulcri qui-fuere:
     ut turpis omnibus procis appareas,
     tuæque uxori, et filio, quem in ædibus reliquisti.
     Ipse vero omnium-primum subulcum adi,
405  qui tibi suum custos _est,_ attamen in-te benevolo animo-est,
     filiumque tuum diligit et prudentem Penelopen.
     Invenies-hunc suibus assidentem; hæ vero pascuntur
     apud Coracis petram, et ad fontem Arethusam,
     comedentes glandem suavem, et nigram aquam
410  bibentes, quæ suibus alunt florentem pinguedinem.
     Illic mane, et omnia assidens interroga,
     dum ego ivero ad Spartam pulcris-mulieribus-abundantem,
     Telemachum accersitura, tuum dilectum filium, Ulysse:
     qui tibi in spatiosam Lacedæmonem ad Menelaum
415  abiit, sciscitaturus de-tua fama, sicubi adhuc esses.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     et cur non ei dixisti, in mente omnia sciens?
     an ut alicubi et ille errans dolores patiatur?
     pontum super infructuosum? victum autem ei alii edunt.

420    Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:
     ne jam tibi ille valde in-animo sit:
     ipsa eum deducebam, ut famam bonam adipisceretur,
     illuc profectus: at nullam habet molestiam, sed quietus
     sedet in Atridæ ædibus, et copiosa _ei_ apposita-sunt.
425  Profecto ei insidiantur juvens cum navi nigra,
     cupientes interficere, antequam in-patriam terram perveniret:
     sed hæc _futura_ non puto; prius etiam aliquem terra habebit,
     [virorum procorum, qui tibi victum devorant.]

       Sic igitur ipsum locuta virga tetigit Minerva:
430  arefecit quidem ei cutem pulcram in flexilibus membris;
     flavosque ex capite delevit crines, circùm vero pellem
     omnibus membris antiqui posuit senis:
     deformavit autem ei oculos, antea præpulcri qui-fuere:
     circum autem ipsum lacernam aliam malam jecit, et tunicam,
435  laceras, squalentes, malo fœdatas fumo:
     circumque ipsum magnam pellem velocis induit cervi,
     depilem; deditque ei baculum et turpem peram,
     crebris-locis laceram: inerat vero tortum lorum-ad-portandum.

       Illi ita consilio-inito discessere: hæc quidem deinde
440  in Lacedæmonem divinam ivit ad-_accersendum_ filium Ulyssis.


 [TR1] "Ulysses" -> "Ulysses:"




             Odysseæ XIV.—Ulyssis cum Eumæo conversatio.

ARGUMENT: THE CONVERSATION WITH EUMAEUS.

Ulysses arrives in disguise at the house of Eumaeus, where he is
received, entertained, and lodged with the utmost hospitality. The
several discourses of that faithful old servant, with the feigned story
told by Ulysses to conceal himself, and other conversations on various
subjects, take up this entire book.

TEXT:

  1    At hic ex portu ingressus-est asperam viam,
     locum per silvosum, per juga, qua ei Minerva
     designaverat divinum subulcum, qui ei victum maxime
     curabat famulorum, quos comparaverat divinus Ulysses.

  5    Hunc autem in vestibulo invenit sedentem, ubi ei caula
     alta ædificata-erat, undique-conspicuo in loco,
     pulcraque, magnaque, vacuis-spatiis-circumdata; quam subulcus
     ipse ædificaverat suibus, absente rege,
     sine (_non jubentibus_) domina et Laerte sene,
 10  advectatis lapidibus, et cinxerat sepe-spinea.
     Palos autem extra adegerat prorus hinc atque illinc,
     densos et crebros, nigra-parte roboris circumfissa;
     intra vero caulam suilia duodecim fecerat,
     prope invicem, cubilia suibus, in singulis autem
 15  quinquaginta sues humi-cubantes concludebantur;
     feminæ genitrices; at mares foris dormiebant,
     multo pauciores; hos enim minuebant comedentes
     divini proci; quippe mittebat subulcus
     semper saginatorum porcorum optimum omnium:
 20  hi vero trecentique et sexaginta erant.
     Juxtà autem canes, feris similes, semper cubabant
     quatuor, quos nutrivit subulcus, princeps virorum.
     Ipse autem circa pedes suos aptabat calceamenta,
     incidens pellem bubulam, bene-coloratam: ceteri vero _subulci_
         jam
 25  abierant alio alius, cum congregatis suibus
     tres; quartum autem dimiserat ad-urbem,
     suem ut-ageret procis insolentibus, necessitate;
     ut sacris-factis, carnibus satiarent-sibi animum.

       Extemplo vero Ulyssem viderunt canes latratores:
 30  hi quidem clamantes accurrerunt; at Ulysses
     sedit astutia, baculumque ei excidit manu.
     Tunc suum apud stabulum indignum sustinuisset dolorem:
     sed subulcus ocyus pedibus velocibus subsecutus
     ruit per vestibulum, corium vero ei excidit manu.
 35  Hos quidem increpans pepulit alios alio, canes,
     crebris lapidibus; ipse vero affatus-est dominum:

       O senex, profecto pæne te canes disperdiderunt
     repente; et mihi opprobrium offudisses.
     Et vero mihi alios dii dedere doloresque gemitusque:
 40  deo-parem enim ob-herum lugens et dolens
     sedeo; aliis autem sues pingues nutrio
     ad-comedendum: at ille egens alicubi cibi
     vagatur apud alienæ-linguæ virorum populumque urbemque,
     sicubi adhuc vivit, et videt lumen solis.
 45  Verum sequere, ad-casam eamus, senex, ut et ipse
     cibo et vino saturatus in animo,
     dicas, unde sis et quantas ærumnas toleraveris.

       Sic locutus ad-casam præivit divinus subulcus;
     et sedere-fecit _illum_ introductum; virgulta vero subjecit
         densa;
 50  instravitque pellem villosæ agrestis capræ,
     in-eo ut-cubare-posset, magnum et densum. Gaudebat autem Ulysses,
     quod ipsum sic exciperet; verbumque dixit et elocutus-est:

       Jupiter tibi det, hospes, et immortales dii alii,
     quodcunque maxime cupis, quia me lubens excepisti.

 55    Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     hospes, non mihi fas est, nec si pejor te venerit,
     hospitem indigne-tractare; a Jove enim sunt omnes
     hospitesque, mendicique; munus vero exiguumque carumque
     fit nostrum: hic enim servorum mos est,
 60  semper timentium, quando dominantur heri
     juvenes: certe enim illius-quidem dii reditum impedierunt,
     qui me studiose dilexisset, et possessionem dedisset,
     qualia quidem suo famulo dominus benignus dederit,
     domumque, et peculium, et multum-ambitam uxorem;
 65  qui ei multum laboraverit, cuique deus laborem incremento-
         juverit;
     ut et mihi hic labor incrementum-habet, in-quo versor:
     ideo me multum juvisset dominus, si hic senesceret:
     sed periit: utinam Helenæ genus disperiisset
     funditus; quoniam multorum virorum genua solvit.
 70  Etenim ille ivit Agamemnonis propter honorem
     in Ilium bonis-equis-fœcundum, ut cum-Trojanis pugnaret.

       Sic locutus, cingulo celeriter constringebat tunicam:
     profectus est-ire ad suilia, ubi greges conclusi-erant porcorum:
     illinc sumtos duos attulit, et ambos mactavit;
 75  ustulavitque conciditque, et verubus transfixit.
     Assata autem omnia ferens apposuit Ulyssi,
     calida ipsis in-verubus: atque farinam albam inspersit;
     in poculo autem miscebat dulce vinum:
     ipse vero ex-adverso sedit, adhortansque allocutus-est:

 80    Comede nunc, o hospes, quæ servis adsunt
     porculorum-carnes: at pingues sane sues proci comedunt,
     non ultionis-divinæ memores in mentibus, nec misericordiæ.
     Non quidem improba opera dii beati amant,
     sed justitiam honorant, et æqua opera hominum.
 85  Etiam infesti quidem et insolentes, qui terram
     alienam invaserint, et ipsis Jupiter prædam dederit,
     impletisque navibus abierint domum redituri:
     etiam his ultionis-divinæ vehemens metus animis incidit.
     Isti vero etiam aliquid sciunt, deique aliquam audiere vocem,
 90  illius tristem mortem, quandoquidem nolunt rite
     ambire, nec redire ad sua: sed tranquilli
     bona absumunt immodice, neque _iis_ inest parsimonia.
     Quotquot enim noctesque et dies a Jove oriuntur,
     nunquam unam mactant victimam, neque duas solas;
 95  vinum vero consumunt immoderate exhaurientes.
     Certe ei victus erat copiosus; nemini tantus
     virorum heroum, nec continentis nigræ,
     neque ipsius Ithacæ, nec simul-viginti virorum
     sunt divitiæ tantæ: ego vero tibi recensebo.
100  Duodecim in continente armenta _sunt;_ tot greges ovium,
     tot suum pascua, tot stabula lata caprarum
     pascunt mercenariique et ipsius pastores viri.
     Hic autem stabula alta caprarum undecim omnia _in_
     extremitate-agri pascuntur; ac viri probi immittuntur _custodes._
105  Quorum semper ipsis unusquisque in die pecudem fert,
     saginatorum caprorum, quicunque appareat optimus.
     At ego sues hasce custodioque, tueorque,
     et ipsis porcorum optimum quemque selectum mitto.

       Sic dixit: ille autem intente carnes edebat, bibebatque vinum
110  avide, tacitus; mala autem procis meditabatur.
     Ac postquam cœnerat et refecerat animum cibo,
     etiam ei impletum dedit _Eumæus_ poculum, quo bibebat,
     vino plenum: is vero accepit, gaudebatque animo,
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

115    O amice, quisnam te emit possessionibus suis,
     ita valde dives et fortis, ut prædicas?
     dicis autem ipsum periisse Agamemnonis propter honorem.
     Dic mihi, si forte norim _eum,_ qui-talis fuerit.
     Jupiter enim hoc scit, et immortales dii alii,
120  si de-eo nuntiare-possim viso; per multa vero _loca_ erravi.

       Huic autem respondit deinde subulcus, princeps virorum:
     o senex, nullus illum vir vagatus adveniens
     nuntians persuaserit uxorique et dilecto filio:
     sed temere curationis indigentes viri errones
125  mentiuntur, nec volunt vera loqui.
     Quicunque vero errans Ithacæ in populum venerit,
     profectus ad dominam meam, fallacia loquitur:
     hæc vero benigne exceptum diligit, et singula inquirit:
     et ei lugenti de palpebris lacrimæ cadunt;
130  qua fas est mulieri, quando maritus alibi perierit.
     Statim etiam tu, senex, fabulam fabricaveris.
     [si quis tibi lænamque tunicamque vestimenta daret.]
     Illius autem jam debent canes velocesque alites
     cutem ab ossibus detraxisse; anima vero _eum_ reliquit:
135  vel illum in ponto comederunt pisces, ossa autem ipsius
     jacent in litore, arena involuta multa.
     Sic ille quidem illic periit; amicis vero dolores postea
     omnibus, mihi autem maxime, effecti-sunt: non enim amplius alium
     mitem adeo dominum inveniam, quocunque profectus-fuero:
140  neque si patris et matris iterum ivero
     domum, ubi primum natus sum, et _qui_ me educarunt ipsi.
     Neque omnino hos adhuc tantum lugeo, cupiens licet
     oculis ut-videam _eos,_ degens in patria terra;
     sed me Ulyssis desiderium capit absentis.
145  Hunc quidem ego, o hospes, etiam non præsentem nomine-vocare
     vereor; valde enim me diligebat et curabat in-animo:
     sed ipsum carum appello _velut alloquens,_ etiam absentem.

       Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:
     o amice, quandoquidem prorsus negas, neque amplius credis
150  illum venturum-esse, animus vero tibi semper incredulus:
     verum ego non temere loquar, sed cum jurejurando,
     quod redibit Ulysses; ac pretium-læti-nuntii mihi esto
     statim, postquam ille reversus ad-suas ædes pervenerit;
     [ut-induat mihi lænamque tunicamque, vestimenta pulcra:]
155  ante autem, etiamsi valde indigens, nequaquam acciperem.
     Inimicus enim mihi is æque atque-Orci portæ
     est, qui egestati cedens fallacia loquitur.
     Sciat nunc Jupiter primum deorum, hospitalisque mensa,
     focusque Ulyssis eximii, ad-quam veni:
160  certe quidem hæc omnia perficientur, sicut dico.
     Hoc ipso anno veniet huc Ulysses;
     hoc quidem exeunte mense, altero autem ineunte,
     domum revertetur, et ulciscetur, quicunque illius
     hic probro afficit uxorem et splendidum filium.

165    Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     o senex, neque ego pretium-læti nuntii hoc persolvam,
     neque Ulysses amplius domum veniet: sed quietus
     bibe, et alia præter _hæc_ memoremus, neu mihi hæc
     in-mentem-revoca: certe enim animus in pectore meo
170  dolet, quando aliquis meminerit honorandi domini.
     Verum enimvero jusjurandum quidem mittamus: sed Ulysses
     veniat, ut ipsum ego cupio, et Penelope,
     Laertesque senex, et Telemachus deo-similis.
     Nunc rursus nati _causa_ usque lugeo, quem genuit Ulysses,
175  Telemachi: quem postquam nutrierant dii, plantæ similem,
     et ipsum putabam fore in viris haud pejorem
     patre suo caro, mente et specie admirabilem:
     ejus tamen aliquis immortalium læsit mentem intus æquam,
     vel aliquis hominum; is vero ivit, ad-quærendam patris famam,
180  in Pylum divinam: ei autem proci superbi
     domum redeunti insidias-struunt, ut genus dispereat
     sine-nomine ex Ithaca Arcesii deo-paris.
     Verum enimvero illum quidem sinamus, sive opprimatur,
     sive effugiat, et eum protegat manu Saturnius.
185  Sed age mihi tu, senex, tuas ipsius ærumnas enarra,
     et mihi hoc dic verum, ut bene sciam,
     quis _et_ unde es virorum? ubi tibi urbs et parentes?
     quanam autem in nave venisti? et quomodo te nautæ
     duxerunt in Ithacam? quosnam _se_ esse profitentur?
190  nequaquam enim te pedibus puto huc venisse.

       Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     enimvero ego tibi hæc valde accurate enarrabo.
     _Si_ sit nunc quidem nobis in tempus et cibus
     et vinum dulce, casam intra manentibus,
195  ad-epulandum quietis, alii autem opus obeant:
     facile inde et in annum integrum
     neutiquam perficerem, narrans meos dolores animi,
     quantos vere cunctos deorum voluntate pertuli.

       Ex Creta quidem genere glorior _me esse_ lata,
200  viri divitis filium: multi vero et alii
     filii in domo _nostra_ et educati-sunt, et nati,
     legitimi ex uxore: me autem emta peperit mater,
     pellex; sed me æque-ac legitimos honorabat
     Castor Hylacides, cujus ego genus glorior _me_ esse:
205  qui quondam inter Cretenses, dei instar, honorabatur a-populo,
     opibusque, divitiisque, et filiis gloriosis.
     Verum tamen illum fata iverunt mortis ferentia
     in Orci domos: illi vero victum (_opes_) diviserunt,
     filii magnanimi, et de _eo_ sortes jecerunt:
210  ac mihi valde pauca dederunt, et ædes tribuerunt.
     Duxi autem uxorem locupletissimorum hominum
     meæ gratia virtutis: quia non despicabilis eram
     nec fugax-in-bello: nunc autem jam omnia defecere:
     sed tamen stipulam saltem te arbitror intuentem
215  cognoscere: profecto enim me calamitas tenet cumulate multa.
     Sane quidem audaciam mihi Mars dederunt et Minerva,
     et vires-bellicas: quum legebam ad-insidias
     viros optimos, mala hostibus serens,
     nunquam mihi mortem ante-oculos-ponebat animus generosus,
220  sed multo primus insiliens hasta occidebam
     virorum infestorum quicunque mihi cederet pedibus.
     Talis eram in bello: opus vero mihi haud gratum erat,
     nec _grata_ rei-familiaris-cura, quæ nutrit claros filios:
     sed mihi semper naves remigio-instructæ gratæ erant,
225  et bella, et tela bene-polita, et sagittæ,
     tristia, quæ aliis quidem horrenda sunt.
     At mihi ea grata erant, quæ fere deus in animo posuit:
     alius etenim aliis vir delectatur operibus.
     Antequam enim in-Trojam profecti-sint filii Achivorum,
230  novies viris imperavi, et velocibus navibus,
     viros adversus externos; et mihi abunde contigerant omnia.
     Ex-quibus eligebam quæ-placebant; multa autem post
     sortito-obtinebam: statim vero domus augebatur, et deinceps
     gravisque reverendusque inter Cretenses factus-sum.
235  Sed quum jam hoc odiosum iter late-sonans Jupiter
     decrevit, quod multorum virorum subtus genua solvit:
     tunc vero me jusserunt et inclytum Idomeneum
     navibus duces-esse in Ilium; neque ulla ratio
     erat denegandi, gravis vero obtinebat vulgi vox.
240  Ibi quidem per-novem-annos belligerabamus filii Achivorum,
     decimo autem urbem Priami populati, ivimus
     domum-versus cum navibus; deus vero dissipavit Achivos.
     Ac mihi misero mala struebat providus Jupiter:
     mensem enim solum mansi oblectans-me filiis,
245  ingenuaque uxore, et facultatibus: ac postea
     in-Ægyptum me animus impulit navigare,
     navibus bene adornatis, cum eximiis sociis;
     novem naves adornavi; cito autem coactæ-sunt copiæ.

       Per-sex-dies quidem inde mei dilecti socii
250  convivabantur; at ego victimas multas præbebam
     diisque ad-sacrificandum, ipsisque ad-epulas parandas.
     Septimo autem _navibus_ conscensis a Creta lata,
     navigavimus Borea vento vehementer-flante, bono,
     facile, veluti secundo flumine: neque ulla inde mihi
255  navium læsa-est, sed sospites et incolumes
     sedebamus: has autem ventusque gubernatoresque dirigebant.
     Quinto-die autem ad-Ægyptum pulcre-fluentem venimus:
     statui vero in Ægypto fluvio naves utrinque-recurvas.
     Ibi quidem ego jubebam caros socios
260  illic apud naves manere, et naves tueri;
     speculatores autem ad speculas hortabar ut-irent.
     Hi vero insolentiæ cedentes, sequentes impetum suum,
     statim admodum Ægyptiorum virorum perpulcros agros
     populabantur, ac mulieres abducebant, et infantes liberos,
265  ipsosque interficiebant; cito autem ad urbem pervenit clamor.
     Illi autem clamorem audientes, simul-cum aurora illucescente,
     venerunt: impletus-est vero totus campus peditibusque et
         equitibus,
     ærisque fulgore: Jupiter autem gaudens-fulmine
     fugam meis sociis malam immisit: nec quisquam sustinuit
270  consistere  contra: circùm enim mala undique stabant.[TR1]
     Ibi nostrum multos quidem interfecerunt acuto ære;
     alios autem duxerunt vivos, sibi operaturos necessitate.
     At mihi Jupiter ipse in mente hoc cogitatum
     effecit (utinam mortuus-fuissem et fatum assecutus
275  illic in Ægypto; adhuc enim me malum excepit):
     statim de capite galeam fabrefactam deposui,
     et scutum ab-humeris; hastamque projeci ex manu:
     atque ego regis obviam ivi equis,
     et osculatus-sum genua _ejus_ prehensa: hic autem servavit et
         mei misertus-est:
280  in currumque me locatum duxit domum lacrimas-fundentem.
     Profecto me valde multi adoriebantur fraxineis-hastis,
     cupientes interficere (namque irati-erant valde);
     sed ille arcebat; Jovis vero veritus-est iram
     Hospitalis, qui maxime indigne-fert mala opera.
285  Tum quidem per-septem-annos mansi ibidem, multasque collegi
     divitias inter Ægpytios viros: dederunt enim omnes.
     Sed quum jam octavus mihi revolvens annus venit,
     tum vero Phœnicius venit vir, fallacia sciens,
     veterator, qui jam multa mala hominibus fecerat:
290  qui me duxit persuasum ipsius ingenio, donec venissemus
     in-Phœnicen, ubi ipsius domus, et possessiones erant.
     Ibi apud ipsum mansi integrum in annum.
     Sed quando jam mensesque et dies exacti-erant,
     iterum circumvolvente anno, et supervenerant horæ,
295  in Libyam _vecturum_ me navi imposuit pontum-transeunti,
     mendacia meditatus, ut secum merces agerem;
     illic vero me ut venderet, et magnum pretium acciperet.
     Hunc sequebar in navi, suspicans licet, necessitate.
     Illa vero currebat Borea vento valide-flante, bono,
300  per-medium supra Cretam: Jupiter autem eis moliebatur exitium.

       Sed quum jam Cretam quidem liquissemus, neque ulla alia
     appareret terrarum, sed cœlum ac mare,
     tum vero atram nubem statuit Saturnius
     nave super cava; obscuratus-est autem pontus ab ipsa.
305  Jupiter vero crebro tonuit, et injecit navi fulmen:
     hæc autem contorta-est tota, Jovis percussa fulmine,
     ac sulphure impleta-est; ceciderunt autem ex navi omnes.
     Hi vero cornicibus _marinis_ similes, circa navem nigram
     in-fluctibus ferebantur: deus autem _iis_ auferebat reditum.
310  At mihi Jupiter ipse, habenti quidem dolores animo,
     malum longum navis cærulea-prora
     manibus imposuit, ut adhuc malum effugerem.
     Hunc inde amplexus, ferebar perniciosis ventis;
     per-novem-dies ferebar, decima autem me nocte nigra
315  terræ Thesprotorum appulit magna unda volvens.
     Ibi me Thesprotorum rex excepit Phidon
     heros gratis; hujus enim dilectus filius quum-supervenisset,
     frigore et labore afflictum duxit in domum,
     manu sublevatum, donec pervenisset ad-ædes patris:
320  ac mihi lænamque tunicamque vestimenta induit.

       Ibi de-Ulysse ego audivi: ille enim dicebat,
     hospitio-excepisse _se illum_ et amice-tractasse euntem in
         patriam terram.
     Et mihi bona ostendit, quanta collegerat Ulysses,
     æsque, aurumque, multumque-elaboratum ferrum.
325  Et sane _iis_ in decimam generationem alium adhuc aleret;
     tantæ ei res-pretiosæ jacebant in ædibus regis.
     Ipsum autem in Dodonam dicebat ivisse, ut dei
     ex quercu alte-comante Jovis consilium audiret,
     quomodo rediret Ithacæ in opulentum populum,
330  jam diu absens, utrum palam, an occulte.
     Juravit autem coram me ipso, libans in domo,
     navem deductam-esse et paratos esse socios,
     qui jam ipsum deducturi-sint caram in patriam terram.
     Sed me prius dimisit: contigit enim ut-iret navis
335  virorum Thesprotorum in Dulichium tritici-ferax.
     Tunc ille me jussit deduci ad-regem Acastum
     cum-cura; illis autem malum in-anio placebat consilium
     de me, ut adhuc omnino calamitatis in pestem inciderem.
     Sed quando a-terra longe progressa-est pontum-transiens navis,
340  statim servilem diem mihi moliebantur:
     exuerunt quidem me lænaque, tunicaque vestimentis,
     circumque me pannum alium malum jecerunt, et tunicam,
     lacera, quæ et ipse in oculis vides.
     Vespertini autem Ithacæ late-conspicuæ _ad_ culta pervenere:
345  ibi me quidem ligaverunt bene-tabulata in navi
     fune bene-torto arcte; ipsi vero egressi
     festinanter ad litus maris, cœnam sumsere.
     At mihi vinculum quidem resolvere dii ipsi
     facile: capiti autem panno obvoluto,
350  lævigatum per-clavum delapsus applicui mari
     pectus; deinde autem manibus remigavi ambabus
     natans; valdeque cito foris eram seorsum ab-illis.
     Tunc quum-ascendissem, ubi senticetum erat floridæ silvæ,
     jacebam stratus: illi vero valde gementes
355  ibant; sed enim ipsis non videbatur melius esse
     inquirere ulterius: hi quidem retro itrum ibant
     navem in cavam; me autem absconderunt dii ipsi
     facile, et me stabulo appulerunt ducentes
     viri prudentis; adhuc enim mihi fatum _est_ vivere.

360    Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     ah miser hospitum, certe mihi valde animum commovisti,
     hæc singula dicens, quanta jam passus-es, et quantum vagatus.
     Sed ea non pro decenti _dicta_ arbitror, nec mihi persuadebis
     locutus de Ulysse: quid te oportet, talis quum-sis,
365  temere mentiri? ego vero certe novi et ipse
     de-reditu mei domini, quod _is_ odio-habetur omnibus diis
     prorsus valde, quia ipsum non inter Trojanos domuere,
     vel amicorum in manibus, postquam bellum confecerat.
     Tunc ei tumulum quidem fecissent universi-Achivi,
370  atque etiam suo filio magnam gloriam peperisset in-posterum.[TR2]
     Nunc autem ipsum inglorie Harpyiæ abripuerunt.
     At ego apud sues _maneo_ semotus: neque ad urbem
     eo, nisi quando forte prudens Penelope
     venire jubeat, quando nuntius alicunde venerit.
375  Sed illi quidem singula assidentes interrogant,
     sive qui dolent diu absente rege,
     sive qui gaudent victum impune absumentes.
     Sed mihi non gratum est inquirere et interrogare,
     ex quo quidem me Ætolus vir decepit sermone;
380  qui, viro interfecto, multas per regiones vagatus,
     venit meas ad domos: ego vero ipsum amice-complectebar.
     Dixit autem _se_ eum inter Cretenses apud Idomeneum vidisse
     naves reficientem, quas ei confregerant procellæ:
     et dixit venturum, vel in æstatem, vel in autumnum,
385  multas opes advehentem, cum divinis sociis.
     Et tu, senex infelix, postquam te mihi adduxit deus,
     neu quid mihi mendaciis gratificare, neu mulce:
     non enim ob-id ego te honorabo, nec diligam,
     sed Jovem Hospitalem veritus, teque-ipsum miseratus.

390    Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     certe valde quidam tibi animus in pectoribus incredulus,
     quoniam te ne cum-jurejurando quidem ad-credendum adduxi, nec
         tibi persuadeo.
     Sed age nunc sponsionem faciamus: ac desuper
     testes ambobus dii _sunto,_ qui Olympum tenent.
395  Si quidem redierit herus tuus in hanc domum,
     indutum me lænaque tunicaque vestimentis deduc
     ad-Dulichium, ut-eam, quo mihi _ire_ gratum est animo;
     sin vero non venerit herus tuus, ut prædico,
     famulis incitatis _me_ dejice magna de rupe,
400  ut et alius mendicus caveat decipere.

       Hunc autem respondens allocutus-est divinus subulcus:
     hospes, sic enim mihi bona-fama virtutisque-nomen
     esset inter homines simul nunc, et in-posterum,
     qui te, postquam in casam duxissem, et hospitalia dedissem,
405  deinde tamen interficerem, dilectumque animum eriperem:
     ex-animo sane deinde Jovi Saturnio supplicarem.
     Nunc vero hora cœnæ _est:_ citissime mihi intus socii
     adsint, ut in casa lautam apparemus cœnam.

       Sic hi quidem talia inter se dicebant,
410  prope autem suesque et viri venere subulci.
     Has quidem deinceps incluserunt in stabula ad-cubandum
     strepitus vero ingens ortus-est suum stabulantium.
     Verum ille suos socios hortabatur, divinus subulcus.

       Ducite suum optimum, ut hospitis _gratia_ mactem
415  longinqui: una autem ipsi recreabimur, qui ærumnam
     diu habemus, patientes suum gratia albis-dentibus:
     alii vero nostrum laborem impune edunt.

       Sic igitur locutus, scidit ligna acuto ære:
     illi autem suem adduxere valde pinguem, quinquennem:
420  eum quidem inde statuerunt ad focum; neque subulcus
     oblitus-est immortalium: mente enim utebatur bona;
     sed hic auspicans, capitis pilos in ignem jecit
     albis-dentibus suis, et precabatur omnes deos,
     ut-rediret Ulysses prudens suam domum.
425  Feriit autem _suem manu_ sublata segmine quercus, quod
         reliquerat findens;
     et hunc reliquit anima. Ipsi vero jugularunt et ustularunt,
     statimque eum divisere; ac frusta cruda-ponebat subulcus,
     undique auspicans a-membris, in pinguem adipem:
     et alia quidem in ignem jecit, conspersa frumenti farina,
430  minutatimque-secuere cetera, et verubus transfixere
     assaruntque scite, extraxeruntque _igne_ omnia:
     posuerunt autem in mensis simul omnia: ac subulcus
     surrexit divisurus; valde enim mente æque norat.
     Atque illa quidem septifariam omnia partitus-est dividens;
435  _partem_ quidem unam Nymphis et Mercurio, Maiæ filio,
     posuit precatus; ceteras vero distribuit singulis:
     tergo autem Ulyssem perpetuo honorabat
     albis-dentibus suis; lætificabat vero animum domini;
     et ipsum compellans allocutus-est ingeniosus Ulysses:

440    Utinam sic, Eumæe, dilectus Jovis patri sis,
     ut mihi, quandoquidem me, talis quum-sim, bonis honoras.

       Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     comede, mirifice hospitum, et delectare hisce,
     qualia adsunt; deus autem hoc quidem dabit, illud vero sinet,
445  quodcunque suo animo voluerit: potest enim omnia.

       Dixit, et primitias sacrificavit diis sempiternis:
     libatoque nigro vino, Ulyssi urbium-vastatori _poculum_
     in manibus posuit; hic autem sedebat suam juxta partem.
     Panem autem ipsis distribuit Mesaulius, quem subulcus
450  ipse _sibi_ comparaverat solus, absente domino,
     sine (_pretium non præbentibus_) domina et Laerte sene:
     eum vero a Taphiis emit ex-possessionibus suis.
     Hi autem ad cibos paratos appositos manus porrigebant.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
455  panem quidem eis abstulit Mesaulius; illi autem ad cubitum,
     pane et carnibus saturati,[TR3] properabant.

       Nox vero dein supervenit mala obscura-sine-luna; pluebat autem
         Jupiter
     tota-nocte; ac flabat Zephyrus magnus semper aquosus.
     Inter-hos vero Ulysses locutus-est, subulcum tentans,
460  si qua sibi exutam lænam præberet, vel aliquem sociorum
     alium _dare_ hortaretur, siquidem ipsum curabat valde:

       Audi nunc, Eumæe, et ceteri omnes socii,
     gloriabundus aliquod verbum dicam: vinum enim jubet
     stultum, quod impulit sapientem etiam valde cantare,
465  et ad molliter ridendum, et _ad_ saltandum incitavit,
     et aliquod verbum emisit, quod indictum _esset_ melius.
     Sed postquam primum vocem-rupi, non celabo.
     Utinam sic pubescerem, viresque mihi integræ essent,
     sicut quando sub Trojam insidias duximus instructas:
470  ducesque-erant Ulyssesque et Atrides Menelaus;
     cum-his vero una tertius dux-eram ego: ipsi enim jubebant.
     Sed quando jam veneramus ad urbem, altumque murum,
     nos quidem circa urbem per virgulta densa,
     in arundinibus et palude sub armis prostrati,
475  jacebamus. Nox autem supervenit mala, Borea oborto,
     glacialis; at superne nix facta-est veluti pruina,
     frigida, et scutis cricum-accrescebat glacies.
     Ibi ceteri omnes lænas habebant, et tunicas,
     dormiebantque quieti, scutis cooperti humeros:
480  at ego lænam quidem profectus sociis reliqueram,
     stulte, quoniam non putabam _me_ frigus-passurum omnino:
     sed sequebar, scutum solum habens et cingulum nitidum.
     Sed quando jam tertia-pars noctis erat, et astra transierant,
     tunc ego Ulyssem allocutus-sum, prope qui-erat,
485  cubito pungens; is vero promte auscultavit:

       Nobilissime Laertiade, sollers Ulysse,
     nequaquam amplius vivis interero; se me hiems
     domat; non enim habeo lænam: decepit me deus,
     sola-cum tunica ut-irem; nunc vero non-amplius effugium est.

490    Sic dixi; is autem dein mentem habebat hanc in animo,
     qualis ille erat ad-consultandum et pugnandum:
     locutus autem submissa voce, me sermone affabatur:

       Sile nunc, ne-quis te Achivorum alius audiat.
     Dixit; et in cubito caput tenuit, dixitque sermonem:

495    Audite, amici: divinum mihi in-somnis astitit somnium.
     Valde enim a-navibus longe venimus: sed aliquis eat
     nuntiatum Atridæ Agamemnoni, pastori virorum,
     si plures a navibus excitare velit ut-veniant.

       Sic dixit: surrexit autem deinde Thoas, Andræmonis filius,
500  confestim, ac lænam deposuit purpuream,
     profectusque-est currens ad naves: ego vero in vestimento illius
     jacui libenter; illuxit autem in-aureo-solio Aurora.

       Ita utinam nunc pubescerem, viresque mihi integræ essent;
     daret aliquis lænam in stabulis subulcorum,
505  utrumque, ex-amicitia ac reverentia viri boni:
     nunc autem me despiciunt, mala corpore vestimenta habentem.

       Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     o senex, narratio quidem tibi bona, quam dixisti,
     neque ullum præter decorum verbum inutile locutus-es:
510  ideo nec veste indigebis, neque ulla alia-re,
     quarum decet supplicem miserum compotem-factum-esse,
     nunc; at mane quidem tuos pannos manibus-excuties.
     Non enim multæ lænæ, mutatoriæque tunicæ
     hic _sunt_ ad-induendum; una autem sola _est_ viro cuique.
515  [At postquam venerit Ulyssis dilectus filius,
     ipse tibi lænamque tunicamque vestimenta dabit,
     deducetque, quo te cor animusque jubet.]

       Sic locutus cito-surrexit; ponebat autem ei prope ignem
     lectum; atque oviumque et caprarum pelles injiciebat.
520  Ibi Ulysses decubuit; injecit autem lænam ipsi
     densam et magnam, quæ ei prope-jacebat mutatoria
     ad-induendum, quando aliqua tempestas gravis oriretur.

       Sic quidem tunc Ulysses decubuit; ac prope ipsum
     viri cubuere juvenes; non-autem subulco
525  placuit illic lectus, a-suibus seorsum ut-cubaret:
     sed is extra profectus armabat-se: gaudebat vero Ulysses,
     quod sibi facultatum curam-habebat, _ipse_ dum-abesset.
     Primum quidem ensem acutum circa fortes suspendit humeros;
     tum lænam sibi-circumdedit arcentem-ventos, valde densam;
530  ac pellem sumsit capræ bene-nutritæ, magnæ:
     sumsitque acutum jaculum, canum propulsatorem et virorum.
     Ivitque decubiturus, ubi quidem sues albis-dentibus
     rupe sub cava dormiebant, Boream arcente-in-loco.


[TR1] "stabant," -> "stabant."
[TR2] "in-posterum" -> "in-posterum."
[TR3] "saturati;" -> "saturati,"




              Odysseæ XV.—Telemachi ad Eumæum adventus.

ARGUMENT: THE RETURN OF TELEMACHUS.

The goddess Minerva commands Telemachus in a vision to return to
Ithaca. Pisistratus and he take leave of Menelaus, and arrive at Pylos,
where they part: and Telemachus sets sail, after having received on
board Theoclymenus the soothsayer. The scene then changes to the
cottage of Eumaeus, who entertains Ulysses with a recital of his
adventures. In the meantime Telemachus arrives on the coast, and
sending the vessel to the town, proceeds by himself to the lodge of
Eumaeus.

TEXT:

  1    In spatiosam vero Lacedæmonem Pallas Minerva
     ibat, Ulyssis magnanimi splendidum filium
     de-reditu submonitura et hortatura ut-rediret.
     Invenit autem Telemachum et Nestoris inclytum filium
  5  cubantes in vestibulo-domus Menelai gloriosi:
     Nestoriden quidem molli domitum somno;
     Telemachum vero non somnus tenebat dulcis, sed _eum_ in animo
     noctem per divinam curæ de-patre excitabant.
     Prope autem stans _eum_ allocuta-est cæsiis-oculis Minerva:

 10    Telemache, non-amplius bene a _tua_ domo procul vagaris,
     possessionibusque relictis, virisque in tuis ædibus
     ita insolentibus; _cave_ ne tibi omnia comedant,
     possessionibus divisis, tu vero inane iter feceris.
     Sed hortare citissime bello strenuum Menelaum
 15  ut-dimittat _te:_ ut adhuc domi eximiam matrem invenias.
     Jam enim paterque fratresque _eam_ jubent
     Eurymacho nubere; is enim superat omnes
     procos donis, et nimium-auxit sponsalia:
     ne quid, te invito, ex ædibus bonum efferatur.
 20  Scis enim, qualis animus in pectoribus _est_ mulieris:
     illius vult domum augere, qui _se_ duxerit,
     filiorum autem priorum, et _mariti_ cui-virgo-nupserat dilecti,
     non-amplius recordatur, quando-mortuus-est, neque inquirit.
     Sed tu ubi-veneris ipse, committas singula
 25  famularum _ei_ quæcunque tibi optima videatur esse;
     donec tibi ostenderint dii illustrem uxorem.
     Aliud autem tibi verbum dicam; tu vero repone animo.
     Procorum tibi studiose principes insidiantur
     in freto Ithacæque Samique asperæ,
 30  cupientes _te_ occidere, antequam in-patriam terram perveneris.
     Sed ea non _futura_ puto: prius etiam aliquem terra habebit
     virorum procorum, qui tibi victum devorant.
     Sed longe ab-insulis abstine bene-fabricatam navem,
     cumque-nocte simul naviga: mittet autem tibi ventum-secundum a-
         tergo
 35  immortalium quicunque te custoditque tueturque.
     At ubi ad-primum litus Ithacæ perveneris,
     navem quidem in urbem mitte et omnes socios:
     ipse vero omnium-primum subulcum adi,
     qui tibi suum custos _est,_ simulque in-te benevolo animo-est.
 40  Illic autem noctem perage; ipsum vero mitte in urbem
     nuntium laturum prudenti Penelopæ,
     quod ei salvus sis, et ex Pylo veneris.

       Hæc quidem sic locuta abiit ad magnum Olympum.
     At ille Nestoriden ex dulci somno excitavit
 45  [illato pede motum; et ei verbum dixit:]

       Surge, Nestoride Pisistrate, solidis-ungulis equos
     junge sub currum ducens, ut conficiamus iter.

       Hunc autem Nestorides Pisistratus contra allocutus-est:
     Telemache, nequaquam licet, deproperantes licet iter,
 50  noctem per tenebrosam aurigare; cito vero aderit aurora.
     Sed mane, dum dona ferens in-curru posuerit
     heros Atrides, hasta-inclytus Menelaus,
     et verbis placidis compellatum dimiserit.
     Etenim hospes recordatur dies omnes
 55  viri hospitalis, qui amicitiam exhibuerit.

       Sic dixit: statim autem in-aureo-solio venit Aurora.
     Prope autem ad-eos venit bello strenuus Menelaus,
     ubi-surrexit e lecto, ab Helena pulcris-comis.
     Hunc autem postquam animadvertit Ulyssis dilectus filius,
 60  festinans inde tunicam circa corpus splendidam
     induit, et magnum pallium fortibus injecit humeris
     heros: ivit autem foras, astansque _eum_ allocutus-est:
     [Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini:]

       Atride Menelae, Jovis-alumne, princeps civium,
 65  jam nunc me dimitte dilectam in patriam terram:
     jam enim mihi animus cupit domum ire.

       Huic autem respondit deinde bello strenuus Menelaus:
     Telemache, non te equidem in-longum tempus hic detinebo,
     cupientem reditus: succenseo autem et alii
 70  viro hospitali, qui immoderate quidem diligat,
     immoderate autem oderit; meliora vero _sunt_ æqua omnia.
     Æquale sane malum est, qui et nolentem redire
     hospitem impellat, et qui ire-festinantem detineat.
     [Oportet hospitem præsentem amice-tractare, volentemque
         dimittere.]
 75  Sed mane, dum dona ferens in-curru posuero
     pulcra; tu autem oculis videris: dicam vero mulieribus
     jentaculum in ædibus ut-parent abunde ex-intus repositis:
     utrumque, gloriaque et splendor, et utilitas _est,_
     pastos ire multam super immensam terram;
 80  sin vero vis divertere in Helladem, et medium Argos:
     ut te ipse sequar, subjungam autem tibi equos,
     ad-urbesque hominum ducam; nec quisquam nos
     sic remittet; sed dabit aliquid unum saltem ferendum,
     aut aliquem tripodum bene-æratorum, aut lebetum,
 85  aut duos mulos, aut aureum poculum.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Atride Menelae, Jovis-alumne, princeps civium,
     volo jam redire ad nostra; non enim post _me_
     custodem discedens reliqui apud possessiones meas:
 90  ne patrem deo-parem quærens, ipse peream,
     aut aliquod mihi ex ædibus supellectile-præstans pereat.

       Ac postquam hoc audierat bello strenuus Menelaus,
     statim suam uxorem et famulas jussit
     jentaculum in ædibus parare abunde ex-intus repositis.
 95  Prope autem ipsi venit Boethoides Eteoneus,
     ubi-surrexerat e lecto; quippe non procul habitabat ab ipso;
     hunc ignem accendere jussit bello strenuus Menelaus,
     assareque carnes; is vero non inobsequens-fuit, ubi-audierat.
     Ipse autem in thalamum descendit odoratum,
100  non solus; simul cum-ipso Helena ivit et Megapenthes.
     Sed quando jam _eo_ pervenerant, ubi ei bona-recondita jacebant,
     Atrides quidem deinde poculum cepit duplex,
     filium autem cratere portare Megapenthem jussit
     argenteum: Helena vero astitit arcis,
105  ubi erant ei pepla omni-artificio-varia, quæ elaborarat ipsa.
     Horum unum sublatum Helena ferebat, divina mulierum,
     qui pulcerrimus erat ornatu-versicolori, et maximus,
     ut stella autem resplendebat: jacebat vero ultimus omnium.
     Iveruntque inde ulterius per domum, donec pervenirent
110  _ad_-Telemachum: hunc autem affatus-est flavus Menelaus:

       Telemache, sane reditum, ut animo tuo cupis,
     sic tibi Jupiter perficiat, altitonans maritus Junonis.
     Donorum autem, quotquot in mea domo recondita jacent,
     dabo quod optimum et pretiosissimum est.
115  Dabo tibi craterem elaboratum; argenteus autem
     est totus, auro vero labra munita sunt;
     opus _est_ Vulcani: donavit autem eum _mihi_ Phædimus heros,
     Sidoniorum rex, quando ejus domus suscepit
     illic me in-reditu-profectum: tibi autem volo hoc præbere.

120    Sic locutus, in manibus _ei_ ponebat poculum duplex
     heros Atrides: ille vero craterem splendidum
     posuit ante ipsum ferens, fortis Megapenthes,
     argenteum: Helena autem astitit pulcris-genis,
     peplum habens in manibus, verbumque dixit et elocuta-est:

125    Donum tibi et ego, fili dilecte, hoc do,
     monumentum Helenæ manuum, optabilium in nuptiarum tempus
     tuæ uxori gestandum: interim vero dilectam apud matrem
     jaceat in domo: tu vero mihi gaudens pervenias
     ad-domum bene ædificatam, et tuam in patriam terram.

130    Sic locuta in manibus _ei_ posuit: hic autem accepit gaudens.
     Et hæc quidem in sirpea posuit Pisistratus heros
     accepta, et omnia suo admiratus-est animo.
     Hos autem duxit ad domum capite flavus Menelaus:
     sederuntque deinde in sedibusque soliisque.
135  Aquam autem famula gutturnio defudit ferens,
     pulcro, aureo, super argenteum lebetem,
     ad-lavandum; juxtaque politam extendit mensam.
     Panem vero veneranda proma apposuit ferens:
     [fercula multa imponens, gratificans de-præsentibus;]
140  juxtaque Boethoides carnes dividebat et distribuebat portiones;
     sed vinum-fundebat filius Menelai inclyti.
     Hi autem ad[TR1] cibos paratos appositos manus extendebant.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     tum vero Telemachus et Nestoris illustris filius
145  equosque junxerunt, currusque variegatos conscenderunt;
     exegerunt autem e-vestibulo et porticu sonora.
     Post hos vero Atrides ivit flavus Menelaus,
     vinum habens in manu dulce dextra,
     aureo in poculo, ut, ubi-libassent, proficiscerentur;
150  stetit autem ante equos, propinquans _eos_ allocutus-est:

       Valete, o juvenes, et Nestori pastori virorum
     dicite _salutem;_ certe enim mihi, ut pater, benignus erat,
     quamdiu in Troja pugnabamus filii Achivorum.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
155  et omnino illi, Jovis-alumne, sicut dicis,
     omnia hæc profecti narrabimus: utinam enim ego sic,
     reversus in-Ithacam, ubi-advenero, Ulyssi in domo
     dixerim, ut a te potitus amicæ-exceptionis omnigenæ
     veniam, atque afferam opes multas et bonas.

160    Sic igitur ei locuto supervolavit dextera avis,
     aquila album anserem ferens unguibus ingentem,
     mansuetum e chorte: ac clamantes sequebantur
     viri et mulieres: hæc vero ipsos prope quum-venisset,
     dextera emicuit ante equos: hi autem conspicati
165  gavisi-sunt, et omnibus in mentibus animus exhileratus-est.
     His autem Nestorides Pisistratus orsus-est sermonem:

       Considera jam, Menelae Jovis-alumne, princeps virorum,
     an nobis hoc ostenderit deus portentum, an tibi ipsi.

       Sic dixit; cogitabat autem Marti-carus Menelaus,
170  quomodo ei rite responderet meditatus.
     Hunc autem Helena lato-peplo præveniens dixit verbum:

       Audite me; at ego vaticinabor, sicut in animo
     immortales _mihi_ suggerunt, et sicut perfectum-iri puto.
     Sicut hæc anserem rapuit, nutritum in domo,
175  profecta ex monte, ubi ei genusque partusque:
     sic Ulysses mala multa passus, et multum vagatus,
     domum redibit, et ulciscetur; aut jam
     domi _est;_ quin-etiam procis malum omnibus serit.

       Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
180  sic nunc Jupiter faciat, altitonans maritus Junonis;
     ita tibi et illic, deo tanquam, vota-fecerim.

       Dixit, et equis scuticam incussit: hi autem valde celeriter
     ruerunt ad-campum per urbem promti;
     iique toto-die quatiebant jugum utrinque habentes.

185    Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ:
     ad Pheras autem pervenere Dioclei ad domum,
     filii Orsilochi, quem Alpheus genuit filium.
     Illi vero noctem dormierunt: is vero eis hospitalia apposuit.

       Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
190  equosque junxere, currusque variegatos conscenderunt;
     exegeruntque e-vestibulo et porticu sonora;
     et scutica-percussit _Pisistratus,_ ut-currerent; hi autem non
         inviti volarunt.
     Statim vero inde venerunt ad Pyli altam urbem;
     et tunc Telemachus allocutus-est Nestoris filium:

195    Nestoride, quomodo mihi pollicitus perfeceris
     verbum meum? hospites autem penitus _nos_ profitemur esse
     ex patrum amicitia; atqui et æquales-ætate sumus;
     hoc autem iter etiam magis concordia _nos_ conciliabit.
     Ne me præter navem agas, Jovis-alumne, sed relinque illic;
200  ne me senex invitum detineat sua in domo,
     cupiens amice-tractare; mihi autem opus _est_ cito pervenire.

       Sic dixit: Nestorides autem suo consultabat animo,
     quomodo ei _hoc_ rite pollicitus perficeret.
     Sic vero ei cogitanti visum-est satius esse:
205  vertit equos ad navem velocem et _ad_ litus maris:
     navis autem in puppim depromebat pulcra dona,
     vestes, aurumque; quæ ei Menelaus dederat:
     et ipsum adhortans verbis alatis allocutus-est:

       Festinanter nunc conscende, jubeque _inscendere_ omnes socios,
210  priusquam ego domum ivero, renuntiaveroque seni.
     Bene enim ego hoc novi in mente et in animo:
     qualis _est_ illius animus vehemens, non te dimittet,
     sed ipse invitaturus huc veniet; neque eum puto
     retro iturum vacuum (_sine te_); valde enim irasceretur omnino.

215    Sic igitur locutus impulit pulcris-jubis equos
     retro Pyliorum in urbem, celeriterque domum pervenit.
     Telemachus vero sociis hortans præcepit:[TR2]

       Ordinate armamenta, socii, in-nave nigra;
     ipsique conscendamus, ut perficiamus iter.

220    Sic dixit: illi autem ei maxime auscultarunt et paruere.
     Statim vero ingrediebantur, et in transtris consedere.
     Atque is quidem hæc properabat et supplicabat; sacrificabatque
         Minervæ
     navis ad puppim; prope autem ad-eum venit vir
     longinquus, fugiens ex Argo, viro interfecto,
225  vates; at genere Melampodis proles erat,
     qui olim quidem aliquando habitarat in Pylo, matre ovium,
     dives inter-Pylios valde egregias ædes habitans:
     tum vero aliorum ad-populum pervenit, patriam fugiens,
     Neleumque magnanimum, clarissimum viventium,
230  qui ei opes multas integrum in annum
     tenebat vi. Is vero tamdiu quidem in ædibus Phylaci
     vinculo in duro ligatus-erat, vehementes dolores patiens,
     Nelei gratia filiæ, noxæque gravis,
     quam ei in mente posuit dea horrenda Erinnys.
235  Sed is quidem effugit mortem, et abegit boves valde-mugientes
     in Pylum ex Phylace, et ultus-est factum indignum
     in-deo-pari Neleo, fratrique uxorem
     duxit ad domum. Ipse vero aliorum venit ad-populum,
     in Argos equos-pascens: ibi enim ei fatale erat
240  habitare, multis imperantem Argivis:
     ibi autem duxit uxorem et altam posuit domum,
     genuitque Antiphaten et Mantium, filios fortes.
     Antiphates quidem genuit Oicleum magnanimum;
     at Oicleus populi-concitatorem Amphiaraum,
245  quem ex animo diligebat Jupiterque ægidem-tenens et Apollo
     omnigeno amore: nec pervenit _is_ ad-senectutis limen;
     sed periit in Thebis, muliebrium gratia donorum.
     Huic autem filii nati-sunt Alcmæon, Amphilochusque.
     Mantius rursum genuit Polyphidemque, Clitumque:
250  sed Clitum quidem aureo-solio-insidens rapuit Aurora,
     pulcritudinis gratia ipsius, ut immortalibus interesset;
     sed magnanimum Polyphidem vatem Apollo
     reddidit mortalium longe optimum, postquam obierat Amphiaraus:
     qui in-Hyperesiam migravit, patri iratus;
255  ubi ille habitans vaticinabatur omnibus mortalibus.

       Hujus quidem filius advenit, Theoclymenus autem nomen _ei_
         erat,
     qui tunc prope Telemachus stetit: hunc vero invenit
     libantem supplicantemque velocem apud navem nigram;
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

260    O amice, quoniam te sacrificantem invenio hoc in loco,
     oro per sacra et _per_ deum, ac deinde
     _per_ tuumque ipsius caput, et socios, qui te comitantur,
     dic mihi interroganti vera, neu celes:
     quis _et_ unde es hominum? ubi tibi urbs et parentes?

265    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     etenim ego tibi, hospes, _hæc_ valde accurate dicam.
     Ex Ithaca genere sum, pater autem mihi est Ulysses,
     si quando erat: nunc vero jam periit tristi interitu.
     Propterea nunc sociisque assumtis et nave nigra,
270  veni interrogaturus de-patre diu absente.

       Hunc autem rursus allocutus-est Theoclymenus deo-similis:
     sic tibi et ego ex patria _exii,_ viro interfecto
     tribule: multi vero fratresque sodalesque _sunt,_
     Argos per equos-pascens, multumque pollent inter-Achivos:
275  horum elapsus cædem et fatum nigrum
     fugio: quippe mihi fatale _est_ inter homines vagari.
     Sed me navi impone, quia tibi in-fuga supplicavi,
     ne me interficiant: persequi enim _eos me_ puto.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
280  non quidem jam te _conscendere_ volentem depellam a-navi æquali:
     sed sequere; at illic amice-excipieris _ex eiis_ qualia habemus:

       Sic igitur locutus, ejus accepit æream hastam;
     et hanc super tabulata extendit navis utrinque-recurvæ:
     conscendit autem et ipse navem pontum-transeuntem.
285  In puppi vero deinde consedit, juxtaque se ipsum
     sedere-fecit Theoclymenum: illi autem rudentes solverunt.
     Telemachus vero socios hortatus jussit
     armamenta capessere: illi autem festinanter obedierunt.
     Malum autem abiegnum concava in basi
290  statuerunt erectum; ac pedibus _navis_ astrinxerunt;
     traxeruntque vela alba bene-tortis loris.
     His autem secundum ventum misit cæsiis-oculis Minerva,
     acrem ingruentem per aerem, ut citissime
     navis emetiretur currens maris salsam aquam.
295  [Præteriere vero Crunos et Chalcidem pulcre-fluentem.]

       Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ:
     illa autem Pheas appellebat, impulsa Jovis vento-secundo;
     et apud Elidem divinam, ubi dominantur Epei.
     Hinc vero rursus insulis immisit _eam_ Acutis,
300  cogitans, utrum mortem fugeret, an caperetur.

       Illi autem in casa, Ulysses et divinus subulcus,
     cœnabant; apud ipsos vero cœnabant _et_ viri alii.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     inter-eos Ulysses locutus-est, subulcum tentans,
305  utrum ipsum amplius studiose curaret, manereque juberet
     illic in stabulo, an hortaretur ad-urbem _ire:_

       Audi nunc, Eumæe, ceterique omnes socii;
     mane ad urbem cupio discedere
     mendicaturus, ut ne te atteram et socios.
310  Sed me bene mone, et simul ductorem bonum præbe,
     qui me illuc ducat: per urbem autem ipse necessitate
     vagabor, si forte quis poculum et panis-frustum porrexerit.
     Et profectus ad ædes Ulyssis divini,
     nuntium dixero prudenti Penelopæ,
315  et procis insolentibus me-immiscuero,
     si mihi cœnam dederint, cibum infinitum habentes.
     Statim bene perfecero inter ipsos, quicquid voluerint.
     Etenim tibi dicam; tu vero attende, et mihi ausculta.
     Mercurii voluntate internuntii, qui utique omnium
320  hominum operibus gratiam et gloriam præbet,
     officio-servili non mihi contenderit mortalis alius,
     ad-ignemque bene cumulandum, ac ligna sicca discindenda,
     carnesque dividendas, et ad-assandum, et ad-vinum-infundendum;
     qualia optimatibus præstant inferiores.

325    Hunc autem valde indignatus allocutus-es, Eumæe subulce:
     hei mihi, hospes, cur tibi in mente hoc cogitatum
     fuit? certe tu omnino cupis illic perire,
     si revera procorum vis ingredi cœtum,
     quorum injuriaque violentiaque ad-ferreum cœlum pervenit.
330  Nequaquam tales sunt ministri illorum;
     sed juvenes, lænas bene induti ac tunicas,
     semperque nitidi capitibus et pulcris vultibus,
     qui ipsis subministrant: bene-politæ autem mensæ
     pane, et carnibus, et vino oneratæ sunt.
335  Sed mane; non enim quisquam te molestatur præsente,
     neque ego, nec quisquam alius sociorum, qui mihi sunt.
     At postquam venerit Ulyssis dilectus filius,
     ille te lænaque tunicaque vestimentis induet,
     deducetque _eo_ quo te cor animusque jubet.

340    Huic autem respondit deinde audens divinus Ulysses:
     utinam sic, Eumæe, dilectus Jovi patri fieres,
     ut mihi, quod me cessare-fecisti a-vagando et ærumna gravi.
     Vagatione vero non est pejus aliud mortalibus:
     sed propter perditum ventrem malas curas habent
345  viri, quemcunque invaserit vagatio, calamitasque, et dolor.
     Nunc vero quoniam detines, manereque me illum jubes,
     dic, age, mihi de matre Ulyssis divini,
     de-patreque, quem reliquit, profectus, in senectutis limine,
     sicubi adhuc vivant sub radiis solis,
350  an jamjam mortui-sint, et in Plutonis ædibus.

       Hunc autem rursus allocutus-est subulcus, princeps virorum:
     etenim ego tibi, hospes, _hæc_ valde accurate narrabo.
     Laertes quidem adhuc vivit, Jovi autem supplicatur semper,
     ut-anima _sibi_ a membris pereat suis in ædibus:
355  vehementer enim de-filio dolet absente,
     deque-ingenua uxore, prudente; quæ ipsum maxime
     tristitia-affecit obiens et in præmatura senectute posuit.
     Illa autem dolore de-suo filio periit glorioso
     lugenda morte: sic ne moriatur, quicunque mihi
360  hic habitans amicus sit, et amica faciat.
     Quamdiu illa igitur quidem erat, dolens quantumvis,
     tamdiu aliquid mihi dilectum erat sciscitari et interrogare,
     quoniam me ipsa nutrivit, una-cum Ctimena peplum-trahente,
     filia eximia, quam minimam-natu peperit liberorum:
365  cum-hac simul nutriebar, paulo autem meminus honorabat.
     Ac postquam ad-pubertatem optabilem perveneramus ambo,
     hanc quidem postea in-Samum nuptum-dedere, et infinita
         acceperunt:
     at me lænaque tunicaque vestimentis illa
     pulcris valde ubi-induerat, pedibusque calceamenta dederat,
370  in-agrum emisit; diligebat autem me corde magis.
     Nunc vero jam his indigeo; sed mihi ipsi
     opus incremento-augent beati dii, in-quo versor:
     ex-his comedique, bibique, et venerandis _hospitibus_ dedi.
     Ex domina autem haud dulce licet audire
375  nec verbum, neque aliquod opus: quoniam malum incidit domui,
     viri insolentes: valde vero famuli indigent
     coram domina loqui, et singula interrogare,
     et edere, bibereque: deinde autem et aliquid portare
     in-agrum, qualia quidem animum semper famulis lætificant.

380    Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     dii boni! ut parvulus adhuc, Eumæe subulce,
     multum jactatus-es seorsum a-tua patria ac parentibus.
     Sed age mihi hoc dic et accurate enarra,
     utrum vastata sit urbs virorum viis-latis,
385  in qua habitabat pater et veneranda mater;
     an te solum-relictum apud oves, vel apud boves,
     viri hostiles navibus ceperint, et vendiderint
     hujusce viri in ædes, hic autem dignum pretium dederit.

       Hunc autem rursus allocutus-est subulcus, princeps virorum:
390  hospes, quoniam jam hæc me percontaris et interrogas,
     silentio nunc attende et delectare, bibeque vinum,
     sedens; hæ autem noctes immensæ: licet quidem dormire,
     licet etiam sese-oblectantibus audire; nec te oportet,
     ante horam cubitum-ire: nocumentum _est_ etiam multus somnus.
395  Ceterorum autem quemcunque cor et animus jubet,
     decumbat egressus: simul autem cum-aurora illucescente
     jentaculo-sumto, una sues heriles sequatur.
     Nos autem in casa bibentesque edentesque,
     doloribus alter-alterius delectemur tristibus,
400  recordantes; namque etiam doloribus delectatur vir,
     qui-quidem valde multa passus-fuerit, et multum erraverit.
     Hoc autem tibi dicam, quod me percontaris et interrogas.

       Insula quædam Syria vocatur, si forte audisti;
     Ortygiam supra, ubi _sunt_ conversiones solis,
405  non ita valde-magna; sed bona quidem,
     fertilis-boum, fertilis-ovium, vino-abundans, tritici-ferax.
     Fames vero nunquam populum invadit, neque ullus alius
     morbus odiosus _ibi_ incidit miseris mortalibus;
     sed quando senescunt in urbe gentes hominum,
410  veniens argenteum-arcum-gestans Apollo cum Diana,
     suis lenibus telis aggrediens interficit.
     Illic duæ urbes; bifariam autem ipsis omnia divisa-sunt:
     in-his vero ambabus pater meus imperabat,
     Ctesius Ormenides, assimilis immortalibus.

415    Illuc autem Phœnices re-nautica-inclyti venerunt viri,
     veteratores, innumeras ducentes merces-ludicras nave nigra.
     Erat autem patris mei mulier Phœnissa in domo,
     pulcraque magnaque, et splendida opera sciens:
     hanc autem Phœnices percallidi decipiebant:
420  cum-_ea_-lavante quidam primum mixtus-est, cavam apud navem,
     concubitu et amore: quæ quidem mentes decipiunt
     imbecillis mulieribus, etiam _tali_ quæ frugi fuerit.
     Interrogabat autem postea, quænam esset, et unde venisset:
     hæc autem cito admodum patris indicavit altam domum:

425    Ex Sidone quidem abundante-æris me-glorior esse;
     filia vero sum Arybantis ego abunde divitis:
     sed me abripuerunt Taphii, latrones viri,
     ex-agro venientem; vendideruntque me huc deductam
     hujusce viri ad-ædes; hic autem dignum pretium dedit.

430    Hanc autem rursus allocutus-est vir, qui _ei_ coierat clam:
     numquid jam retro rursus una nos domum sequereris,
     ut videas patris et matris altam domum,
     ipsosque? certe enim etiamnum sunt, et divites vocantur.

       Hunc vero rursus allocuta-est mulier, et respondit sermone:
435  fieri-possit et hoc, si mihi velitis, nautæ,
     jurejurando fidem dare, _vos_ incolumem me domum abducturos.

       Sic dixit: illi autem omnes jurabant, sicut jussit.
     Ac postquam jurarantque peregerantque jusjurandum,
     inter-eos rursus locuta-est mulier, et respondit sermone:

440    Tacite _agatis_ nunc, ne quis me alloquatur verbis
     vestrorum sociorum, obviam-factus vel in via,
     vel alicubi ad fontem: ne-quis ad domum seni
     profectus aperiat; is autem suspicatus liget _me_
     vinculo in duro, vobis vero moliatur interitum.
445  Sed retinete in mente verbum, et properate emtionem viaticorum.
     Sed quando jam navis plena victu fuerit,
     nuntius mihi deinde celeriter ad ædes veniat:
     afferam enim et aurum, quodcunque sub-manus venerit;
     et vero aliud naulum ego volens sane dedero.
450  Filium enim viri boni in ædibus nutrio,
     astutum jam talem, simul-cursitantem foras;
     hunc duxero in navem; hic vero vobis infinitum pretium
     compararit, quocunque vendendum-vexeritis ad alienos homines.

       Hæc quidem sic fata, abiit ad ædes pulcras.
455  Illi autem per-annum totum apud nos ibidem manentes
     in navi cava facultates multas emebant;
     sed quando jam cava navis onerata-erat ipsis ad-redeundum,
     tunc nuntium miserunt, qui nuntiaret mulieri.
     Venit vir sollers mei ad ædes patris,
460  aureum monile habens, _quod_ electris intersertum erat:
     hoc quidem in domo famulæ et veneranda mater
     manibusque tractabant, et oculis spectabant,
     pretium pollicitæ: ille autem huic innuit tacite.
     Atque ille postquam-innuerat, cavam ad navem ivit;
465  hæc autem me manu prehensum ædibus eduxit foras;
     invenit vero in vestibulo et poculum et mensas
     virorum convivarum, qui circa-meum patrem versabantur,
     (illi quidem in consessum processerant, populique cœtum):
     hæc autem statim tria pocula abscondita sub sinu
470  efferebat; at ego sequebar stultitia.
     Occidebatque sol, obumbrabanturque omnes viæ:
     nos vero in portum inclytum venimus celeriter vadentes,
     ubi Phœnicum virorum erat velox-per-mare navis.
     Hi quidem deinde _nave_ conscensa navigabant humidas vias,
475  nobis _navi_ impositis: ac Jupiter ventum-secundum mittebat.
     Sex-diebus quidem simul navigabamus noctesque et dies;
     sed quando jam septimum diem Jupiter induxit Saturnius,
     deinde mulierem quidem feriit Diana sagittis-gaudens:
     in-sentinamque _ea_ insonuit delapsa, sicut marina fulica;
480  et hanc quidem phocis et piscibus escam futuram
     ejecerunt: at ego relictus-sum, dolens corde.
     Hos autem Ithacæ appulit ferens ventusque et aqua;
     ubi me Laertes emit possessionibus suis.
     Sic hancce terram ego vidi oculis.

485    Huic autem rursus nobilis Ulysses respondit sermone:
     Eumæe, certe valde jam mihi in mente animum commovisti,
     hæc singula dicens, quantos jam passus-sis dolores animo.
     Verum enimvero tibi quidem etiam ad-malum bonum apposuit
     Jupiter, quippe in-viri ædes pervenisti, multa perpessus,
490  mitis, qui jam tibi præbet cibumque potumque
     sedulo; degis autem bonam vitam: at ego
     multas hominum per urbes vagans huc veni.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur:
     dormierunt vero non multum in tempus, sed paululum;
495  statim enim Aurora venit in-pulcro-solio. Verum ad terram
     Telemachi socii solvebant vela; demiseruntque malum
     confestim; ipsamque _navem_ in stationem subduxere remis:
     ancoras autem ejecerunt, et retinacula alligarunt:
     atque ipsi egrediebantur in litus maris,
500  cœnamque parabant, miscebantque nigrum vinum.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     his Telemachus prudens exorsus-est sermones.

       Vos quidem nunc ad-urbem agite navem nigram;
     at ego agros adibo, et pastores;
505  vespertinus vero in urbem, visis meis operibus, revertar.
     Mane autem vobis viaticum-epulum apposuero,
     convivium bonum carniumque et vini dulcis-potu.

       Hunc autem rursus allocutus-est Theoclymenus deo-similis:
     quonam ego, dilecte fili, ibo? cujus ædes accedam
510  virorum, qui in aspera Ithaca dominantur?
     an recta tuam matrem adibo et tuam domum?

       Hunc autem Telemachus prudens contra allocutus-est:
     alias quidem te ego et nostram-ad _domum_ juberem
     ire: haud enim _ibi_ ulla hospitalium inopia _est;_ sed tibi ipsi
515  pejus _esset:_ quoniam tibi ego quidem abero, nec te mater
     videbit; nequaquam enim frequenter procis in domo
     apparet, sed seorsum ab-his in-cœnaculo telam texit.
     At tibi alium virum indicabo, quem adeas,
     Eurymachum, Polybi prudentis inclytum filium,
520  quem nunc instar dei Ithacenses suspiciunt:
     etenim longe optimus vir _est,_ cupitque maxime
     matrem meam ducere-uxorem, et Ulyssis munus habere.
     Sed hæcce Jupiter novit Olympius, in-æthere habitans,
     an ipsis ante nuptias perficiat malum diem.

525    Sic igitur ei locuto supervolavit dextera avis,
     accipiter, Apollinis velox nuntius; in pedibus autem
     vellebat columbam tenens, ac pennas defundebat ad-terram,
     in-medio inter-navemque et ipsum Telemachum.
     Illum autem Theoclymenus a-sociis seorsum ubi-vocarat,
530  inhæsitque ei manu, verbumque dixit et elocutus-est:

       Telemache, nequaquam sine deo volavit dextera avis;
     cognovi enim ipsam, contra intuitus, alitem-auguralem esse.
     Vestro autem non est genere regalius aliud
     in populo Ithacæ; sed vos potentes _eritis_ semper.

535    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     utinam enim hoc, hospes, verbum perfectum sit;
     ita cito cognoveris amicitiamque et _acceperis_ multa dona
     ex me, adeo-ut aliquis te occurrens beatum-diceret.

       Dixit, et Piræum allocutus-est, fidum socium:
540  Piræe Clytide, tu vero mihi ceteris _in rebus_ maxime
     obsequeris meorum sociorum, qui me in Pylum comitati-sunt:
     etiam nunc mihi hunc hospitem ducens in ædibus tuis
     sedulo amice-tracta et honora, donec _ipse_ venero.

       Hunc autem rursus Piræus hasta-inclytus contra allocutus-est:
545  Telemache, etiamsi tu multo tempore hic maneas,
     hunc ego curabo; hospitalium autem ei desiderium non erit.

       Sic locutus, navem conscendit, jussitque socios
     ipsosque ascendere, et retinacula solvere.
     Hi autem statim inscendebant, et in transtris consedere.
550  Telemachus vero sub pedibus ligavit pulcros calceos,
     sumsitque validam hastam, præfixam acuto ære,
     navis a tabulatis: illi autem retinacula solverunt.
     Hi quidem _navem_ in-altum-agentes navigabant in urbem, ut
         jusserat
     Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini.
555  Hunc autem celeriter progredientem pedes ferebant, donec venit
         in-caulam,
     ubi ei erant sues perplurimæ, apud-quas subulcus,
     bonus ut-erat, dormiebat, dominis bene cupiens.


[TR1] "ab" -> "ad"
[TR2] "præcepit;" -> "præcepit:"




               Odysseæ XVI.—Telemachi agnitio Ulyssis.

ARGUMENT: THE DISCOVERY OF ULYSSES TO TELEMACHUS.

Telemachus arriving at the lodge of Eumaeus, sends him to carry
Penelope the news of his return. Minerva appearing to Ulysses, commands
him to discover himself to his son. The princes, who had lain in ambush
to intercept Telemachus in his way, their project being defeated,
return to Ithaca.

TEXT:

  1    Hi autem in casa, Ulysses et divinus subulcus,
     parabant jentaculum simul-cum aurora, accenso igne,
     emiseruntque pastores cum congregatis suibus:
     Telemachum vero circum-adulabantur canes latratores,
  5  neque illatrabant advenienti. Vidit autem divinus Ulysses
     adulantesque canes, circumvenitque _eum_ sonus pedum:
     statim vero Eumæum verbis alatis allocutus-est:

       Eumæe, certe omnino aliquis tibi veniet huc socius,
     vel et notus alius; quoniam canes non latrant,
 10  sed circum-adulantur; pedum vero subtus sonum audio.

       Nondum totus dictus-erat sermo, quando ei dilectus filius
     stetit in vestibulo. Attonitus autem exsiliit subulcus;
     atque ei e-manibus cecidere vasa, quibus utebatur,
     miscens nigrum vinum: ipse vero obvius ivit hero,
 15  osculatusque-est ipsi caputque et ambo lumina pulcra,
     manusque ambas; uber autem ei excidit lacrima.
     Sicut vero pater suum filium amanti animo amplectitur,
     reversum e longinqua terra decimo anno,
     unicum, in-senectute-genitum, super quo dolores multos passus-
         sit:
 20  sic tunc Telemachum deo-similem divinus subulcus
     totum osculatus-est circumhærens, tanquam e morte elapsum:
     et ejulans _eum_ verbis alatis allocutus-est:

       Venisti, Telemache, dulce lumen? non te amplius ego
     _me_ visurum putabam, postquam ivisti navi in-Pylum;
 25  sed age, nunc ingredere, dilecte fili, ut te animo
     delecter aspiciens, recens aliunde intro advenientem.
     Nequaquam enim frequenter agrum adis, nec pastores,
     sed in-urbe-manes: sic enim tibi placebat animo,
     virorum procorum aspicere exitiosum cœtum.

 30    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:
     erit sic, pater: tui vero causa huc venio,
     ut teque oculis videam, et sermonem audiam,
     si mihi adhuc in ædibus mater maneat, an aliquis jam
     virorum alius _eam_ duxerit; Ulyssis autem fere cubile
 35  inopia stragularum malas araneas jacet habens.

       Hunc autem rursus allocutus-est subulcus, princeps virorum:
     et perquam illa manet patienti animo
     tuis in ædibus: luctuosæ vero ei semper
     pereunt noctesque et dies lacrimas-fundenti.

 40    Sic igitur locutus, ejus accepit æream hastam:
     atque is introibat, et transivit lapideum limen.
     Ei autem _suam_ sedem ingresso pater cesserat Ulysses;
     Telemachus vero ex-altera-parte prohibebat, dixitque:

       Sede, o hospes; nos autem et alibi inveniemus sedem
 45  tugurio in nostro: adest vero vir, qui _talem_ ponet.

       Sic dixit: ille autem retrogressus inde consedit: huic autem
         subulcus
     substravit viridia virgulta, et pellem insuper;
     ibi consedit deinde Ulyssis dilectus filius.
     Illis autem carnium lances apposuit subulcus
 50  assarum, quas quidem priori _die_ reliquerant comedentes;
     panem autem festinanter accumulabat in canistris,
     atque inde in poculo miscebat dulce vinum:
     ipse vero e-regione sedit Ulyssis divini.
     Hi autem ad cibos paratos appositos manus porrigebant.
 55  Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     tum vero Telemachus allocutus-est divinum subulcum:

       Pater, unde tibi hospes hic venit? quomodo autem ipsum nautæ
     duxerunt in Ithacam? quosnam _se_ esse profitebantur?
     nequaquam enim ipsum pedibus puto huc venisse.

 60    Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     enimvero ego tibi, fili, vera omnia dicam.
     Ex Creta quidem genere se-profitetur _esse_ lata:
     dicit autem _se_ multis hominum in urbibus versatum-esse
     errantem; sic enim ei destinavit hæc deus.
 65  Nunc autem Thesprotorum virorum e nave elapsus
     venit meum ad stabulum, ego vero tibi _eum_ in-manus-tradam:
     fac quomodo vis; supplicem vero tibi _se_ profitetur esse.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Eumæe, certe valde hoc verbum animum-tristans dixisti:
 70  quomodo enim jam hunc hospitem ego suscipiam domi?
     Ipse quidem juvenis sum, et nondum manibus confisus-sum
     virum ut-propulsem, quando aliquis prior lacessiverit;
     matri autem meæ bifariam animus in mente cogitat,
     utrum illic apud me maneat et domum curret,
 75  torumque reverens mariti, populique famam;
     an jam una sequatur Achivorum _eum,_ quicunque optimus
     ambit _eam_ in ædibus vir, et plurima dederit.
     Verum enimvero hospitem, quoniam tuam advenit domum,
     induam ipsum lænaque tunicaque, vestimentis pulcris;
 80  dabo autem ensem ancipitem, et pedibus calceamenta:
     dimittamque, quo ipsum cor animusque jubet.
     Sin vero velis, tu curato _eum,_ in stabulis detentum;
     vestimenta autem huc ego mittam et cibum omnem,
     ad-edendum, ut ne te atterat et socios.
 85  Illuc vero non ipsum equidem inter procos siverim
     ire; valde enim petulantem insolentiam habent,
     ne ipsum conviciis-proscindant, mihi autem dolor fiat gravis.
     Efficere vero difficile _est_ aliquid inter plures unum
     virum, etiam fortem; quoniam multo potentiores sunt.

 90    Illum autem rursus affatus-est audens divinus Ulysses:
     o amice, quoniam sane mihi etiam respondere fas est,
     certe valde meum corroditur audientis carum cor,
     _de iis_ qualia dicitis procos injusta moliri
     in ædibus, invito te, talis quum-sis.
 95  Dic mihi, utrum sponte succumbas, an te cives
     oderint in populo, obsequentes dei voci:
     an aliquid fratribus succenseas; quibus-quidem vir
     pugnantibus confidit, etiam si magna contentio orta-sit.
     Utinam enim ego sic juvenis essem hoc cum animo,
100  vel filius ex Ulysse eximio, vel etiam ipse
     [venerit errans: adhuc enim et spei copia _est:_]
     ilico deinde mihi caput abscinderet alienus vir,
     si non ego illis malum omnibus fierem,
     profectus in domum Laertiadæ Ulyssis:
105  sin vero rursus me multitudine domarent, solus quum-essem,
     mallem in meis interfectus ædibus
     mori, quam hæc quidem semper indigna opera videre,
     hospitesque male-tractatos, famulasque mulieres
     _illos_ violantes indigne in ædibus pulcris,
110  et vinum exhaustum, et cibum comedentes
     temere sic, in-infinitum, nunquam-perfecto in opere.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     enimvero ego tibi, hospes, _hæc_ valde accurate dicam.
     Nec quicquam mihi universus populus invisus irascitur,
115  nec fratribus succenseo: quibus-quidem vir
     pugnantibus confidit, etiam si magna contentio orta-sit.
     Ita enim nostrum genus per-unicos-demisit Jupiter;
     unicum Laerten Arcesius filium genuit,
     unicum autem rursus Ulyssem pater genuit; at Ulysses
120  unicum me in ædibus genitum liquit, nec _me_ fruitus-est.
     Ideo nunc inimici valde multi sunt in domo.
     Quotquot enim insulis dominantur optimi,
     Dulichioque, Samoque, et nemorosæ Zacyntho,
     et quot per asperam Ithacam dominantur,
125  tot matrem meam ambiunt, atteruntque domum.
     Illa autem neque abnegat odiosas nuptias, nec finem
     facere potest; hi autem absumunt comedentes
     domum meam: cito vero me perdent et ipsum.
     Sed enim hæc quidem deorum in genibus posita-sunt.
130  Pater, tu vero vade ocyus, prudenti Penelopæ
     dic, quod ei salvus sum, et ex Pylo veni.
     At ego hic manebo, tu autem huc redi,
     soli ubi-nuntiaris; ceterorum vero nullus Achivorum
     audiat: multi enim mihi mala moliuntur.

135    Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     cognoscio, sapio; hæc sane intelligenti imperas.
     Sed age mihi hoc dic et accurate præcipe,
     an et Laertæ eadem via nuntius eam
     infelici; qui eousque quidem ob-Ulyssem valde dolens,
140  operaque inspiciebat, et cum famulis in domo
     bibebat et edebat, quando animus in pectoribus juberet;
     at nunc, ex quo tu abiisti navi in-Pylum,
     nondum ipsum dicunt edisse et bibisse sic _ut solebat,_
     neque opera inspexisse; sed suspirioque fletuque
145  sedet lamentans; tabescit autem circum ossa corpus.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     tristius _est,_ sed nihilominus ipsum sinemus, dolentes licet.
     Si enim ullo-pacto essent proprii-arbitrii omnia mortalibus,
     primum mei patris eligeremus reditus diem.
150  Sed tu ubi-nuntiaveris, revertere; neu per agros
     vagare ad illum: at matri dic,
     ut-famulam œconomam ire-jubeat quam citissime
     clam; illa etenim nuntiaverit seni.

       Dixit, et excitavit subulcum: hic autem cepit manibus calceos,
155  ligatisque _iis_ sub pedibus ad-urbem ibat. Nec Minervam
     latebat a stabulo profectus Eumæus subulcus;
     sed ea prope venit: corpore vero assimilata-est mulieri
     pulcræque magnæque, et splendida opera scienti.
     Stetit autem e-regione-ostii casæ Ulyssi apparens;
160  nec Telemachus _eam_ vidit coram, neque advertit:
     (nequaquam enim omnibus dii apparent manifesti:)
     sed Ulyssesque, canesque viderunt, atque non latrarunt,
     _cum_ gannitu vero aliorsum per stabulum trepidaverunt.
     Illa autem superciliis innuit; animadvertit vero divinus Ulysses;
165  exivitque domo extra magnum murum caulæ,
     stetitque ante ipsam: eum vero allocuta-est Minerva:

       Generose Laertiade, sollers Ulysse,
     jam nunc tuo filio verbum dic, neu cela;
     ut procis mortem et fatum ubi-composueritis,
170  eatis ad urbem inclytam: neque ego ipsa
     diu a vobis abero, promta ad-pugnandum.

       Dixit, et aurea virga tetigit _eum_ Minerva:
     vestem quidem ei primum bene-lotam et tunicam
     posuit circa pectora; corpusque auxit et vigorem.
175  Rursus autem nigro-colore factus-est, genæque distentæ-sunt,
     cæruleique facti-sunt pili circa mentum.
     Illa quidem, ita quum fecisset, recessit: at Ulysses
     ivit in casam: stupuit vero ipsum dilectus filius;
     territusque aliorsum vertit oculos, _veritus_ ne deus esset,
180  et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

       Alius mihi, hospes, apparuisti modo, quam ante,
     alia autem vestimenta habes, et tibi corpus haud-amplius simile.
     Certe omnino aliquis deus es _eorum_ qui cœlum latum tenent:
     sed propitius-esto, ut tibi grata demus sacra,
185  et aurea dona, arte-elaborata: parce vero nobis.

       Huic autem respondit inde audens divinus Ulysses:
     neutiquam deus sum; cur me immortalibus assimilas?
     sed pater tuus sum, cujus gratia tu suspirans
     pateris dolores multos, injurias sustinens virorum.

190    Sic igitur locutus, filium osculatus-est, a genisque
     lacrimam mittebat humi: ante autem continuerat-se indesinenter
         usque.
     Telemachus vero (nondum enim credebat suum patrem esse)
     rursus ipsum verbis respondens allocutus-est:

       Haud tu Ulysses es, pater meus; sed me deus
195  decipit, ut adhuc magis lugens suspirem.
     Nequaquam enim mortalis vir hæc machinatus-esset
     suo ipsius quidem animo; nisi quando deus ipse aggressus,
     facile volens faceret juvenem aut senem.
     Certe enim modo eras senex, et turpiter vestitus-eras;
200  nunc vero diis similis-es, qui cœlum latum tenent.

       Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     Telemache, non te decet dilectum patrem, intus quum-sit,
     neque mirari supra-modum nec stupere.
     Nequaquam enim tibi amplius alius veniet huc Ulysses:
205  sed ille ego talis, passus mala, multumque vagatus,
     veni vicesimo anno in patriam terram.
     Verum tibi hoc opus _est_ Minervæ prædatricis
     quæ me talem fecit, uti vult; potest enim;
     alias quidem mendico similem, alias autem rursus
210  viro juveni, et pulcra circa corpus vestimenta habenti.[TR1]
     Facile vero _est_ diis, qui cœlum latum tenent,
     et illustrem-facere mortalem hominem, et vilem-reddere.

       Sic igitur locutus consedit: Telemachus vero
     circumfusus patrem bonum lugebat, lacrimas stillans.
215  Ambobus autem ipsis desiderium subortum-est fletus:
     plorabant vero stridule, abundantius quam aves,
     aquilæ, vel vultures unguibus-aduncis, quibus pullos
     rustici abstulerint, antequam volatiles facti-sint:
     sic igitur illi miserabiliter sub superciliis lacrimam fundebant.
220  Et sane ejulantibus occidisset lumen solis,
     nisi Telemachus allocutus-fuisset suum patrem subito:

       Quali nam nunc huc, pater, navi te nautæ
     duxerunt in Ithacam? quosnam _se_ esse profitebantur?
     nequaquam enim te pedibus puto huc venisse.

225    Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:
     enimvero ego tibi, fili, verum enarrabo.
     Phæaces me duxerunt re-nautica-inclyti, qui et alios
     homines deducunt, quicumque ad-ipsos venerit:
     et me dormientem in navi veloci super pontum vehentes
230  deposuerunt in Ithaca: dederunt autem mihi splendida dona,
     æsque aurumque abunde, vestimentaque texta:
     et hæc quidem in speluncis deorum consilio jacent.
     Nunc autem huc veni admonitionibus Minervæ,
     ut inimicorum de cæde consultemus.
235  Sed age mihi procos enumera-et recense,
     ut sciam, quotque et quinam viri sint:
     et meo in animo eximio habita-deliberatione,
     considerem, si nos possimus contra-_eos_-stare,
     soli sine aliis, an et conquiremus alios.

240    Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     o pater, sane tuam magnam gloriam semper audiebam,
     manibusque _te_ bellatorem esse, et prudentem consilio:
     sed nimis magnum dixisti; stupor me tenet: nec liceret
     viros duos cum-multis et fortibus pugnare.
245  Procorum autem nec sane decas una, nec duæ solæ,
     sed multo plures _sunt;_ cito autem scies hic numerum.
     Ex Dulichio quidem duo et quinquaginta
     juvenes selecti, sex vero _eos_ famuli comitantur:
     ex Samo autem quatuorque et viginti viri sunt;
250  et ex Zacyntho sunt viginti juvenes Achivorum;
     ex ipsa vero Ithaca duodecim omnes optimi,
     et cum ipsis simul est Medon præco, et divinus cantor,
     et duo ministri, periti epulas-instruendi.
     His si omnibus nos-offeramus intus versantibus,
255  _vereor_ ne perquam-amare et graviter _eorum_ injurias
         ulciscaris reversus.
     Sed tu, si possis aliquem adjutorem excogitare,
     considera, qui nobis auxilietur lubenti animo.

       Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:
     enimvergo ego dicam; tu vero attende et me audi,
260  et considera, si nobis Minerva cum Jove patre
     sufficiat, an aliquem alium adjutorem excogitem.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     boni sane isti _sunt_ adjutores, quos memoras,
     alte quidem in nubibus sedentes; qui utique et aliis
265  viris dominantur, et immortalibus diis.

       Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:
     haud quidem illi multo tempore seorsum aberunt
     a-pugna forti, quando procis et nobis
     in ædibus meis robur decernetur Martis.
270  Sed tu quidem nunc vade, simul cum-aurora illucescente,
     domum, et cum-procis insolentibus versare:
     at me ad urbem subulcus postea ducet,
     mendico misero similem, et seni.
     Si autem me ignominia-afficiant in domo, tuum tamen carum cor
275  tolerato in pectoribus, male patiente me.
     Etiamsi vel per domum pedibus _me_ trahant foras,
     vel telis percutiant: tu tamen inspiciens tolerato.
     At sane cessare jube ab-inspientia,
     lenibus verbis compellans; illi vero tibi nequaquam
280  parebunt; jam enim ipsis adest fatalis dies.
     [Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente repone tua:
     quando abundans-consiliis in mente _mihi_ ponet Minerva,
     innuam quidem tibi ego capite; tu autem deinde, quum-
         intellexeris,
     quæcunque tibi in ædibus Martia arma jacent,
285  in secessum alti thalami depone sublata,
     omnia prorsus: at procos blandis verbis
     palpare, quando te percontentur _arma_ desiderantes;
     _dicens,_ Ex fumo deposui quoniam non-amplius illis similia-sunt,
     qualia quondam ad-Trojam proficiscens reliquit Ulysses;
290  sed fœdata-sunt, quantum ignis attigit vapor.
     Insuper autem mihi hoc majus in mente posuit Saturnius,
     ne qua vino-gravati, contentione concitata inter vos,
     vos-invicem vulneretis, fœdetdisque convivium,
     et nuptiarum-ambitum; ipsum enim allicit virum ferrum.
295  Nobis vero solis duos enses, et duas hastas
     relinque, et duo scuta-bubula manibus sumenda,
     ut impetu-facto capiamus; illos autem postea
     Pallas Minerva demulcebit, et providus Jupiter.]
     Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente repone tua;
300  si vere meus es, et sanguinis nostri,
     ne-quis postea Ulyssem audiat intus esse,[TR2]
     neque etiam Laertes sciat hoc, nec subulcus,
     nec quisquam domesticorum, neque ipsa Penelope:
     sed soli, tuque egoque, mulierum cognoscamus ingenium:
305  et aliquem famulorum virorum etiam tentemus;
     tam ubi aliquis nos honoret et timeat animo,
     quam qui non curet, teque parum-honoret, talis quum-sis.

       Hunc autem respondens allocutus-est splendidus filius:
     o pater, sane meum animum et postea, opinor,
310  cognosces; nequaquam enim animi-remissio me tenet:
     sed neutiquam hoc emolumento ego fore puto
     nobis ambobus; te vero considerare jubeo.
     Diu enim sic vades unumquemque tentans
     opera ipsorum adiens; illi autem in ædibus quieti
315  opes devorant præter-modum, nec superest parsimonia.
     Sed sane te mulieres ego explorare hortor,
     quæque te parum-honorent, et quæ inculpatæ sint:
     viros autem non ego per stabula vellem
     nos explorare, sed postea hæc curare,
320  si modo vere aliquod nosti Jovis signum ægidem-tenentis.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     At deinde in-Ithacam deducebatur navis bene-fabricata,
     quæ tulerat Telemachum a-Pylo, et omnes socios:
     hi vero quum jam portum valde-profundum intrassent,
325  navem quidem ii nigram in terram traxerunt,
     arma autem ipsis avexerunt magnanimi ministri;
     statimque ad Clytii _domum_ ferebant perpulcra dona.
     At præconem præmiserunt domum ad Ulyssis,
     nuntium dicturum prudenti Penelopæ,
330  quod Telemachus quidem in agro maneat, navem autem jusserit
     ad-urbem inde-navigare; ut ne verita in animo
     præstans regina teneras lacrimas defunderet.
     Atque occurrerunt-sibi-invicem præco et divinus subulcus,
     ejusdem gratia nuntii, dicturi mulieri.
335  Sed quando jam pervenerant _in_ domum divini regis,
     præco quidem medias inter ancillas dixit:

       Jam tibi, regina, dilectus filius venit.
     Penelopæ autem dixit subulcus prope astans
     omnia, quæcunque ei dilectus filius _ipsum_ jusserat loqui.[TR3]
340  Ac postquam omne præceptum renuntiarat,
     profectus-est ire ad sues; liquit autem septaque et domum.

       Proci vero tristati-sunt, dolueruntque in animo:
     exiverunt autem domo præter magnum murum atrii,
     atque illic ante januas sedebant.
345  His vero Eurymachus, Polybi filius, incipiebat loqui:

       O amici, certe magnum opus superbe perfectum-est
     Telemacho, iter hoc: putabamus autem ei non perfectum-iri.
     Sed agite, navem nigram trahamus, quæ _sit_ optima;
     inque _eam_ remiges marinos congregemus, qui citissime
350  illis nuntient ocyus ut-domum redeant.

       Nondum totum dictum-erat, quando Amphinomus vidit navem,
     conversus ex loco _suo,_ portum profundum intra,
     velaque contrahentes, remosque manibus tenentes.
     Suaviter autem ridens locutus-est inter-suos sodales:

355    Ne quem amplius nuntium jubeamus-ire; hi enim _jam sunt_ intus:
     vel aliquis eis hoc dixit deorum, vel viderunt ipsi
     navem prætervehentem, eam autem non potuerunt assequi.

       Sic dixit: illi autem ubi-surrexere, iverunt ad litus maris;
     statim vero navem nigram in terram traxerunt,
360  arma autem ipsis avexerunt magnanimi ministri.
     Ipsi vero in concilium iverunt conferti, nec quemquam aliorum
     sinebant, nec juvenum una-considere, nec senum.
     Inter-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:

       Dii boni! ut hunc virum dii a-malo liberarunt!
365  Die quidem speculatores sedebant in cacuminibus ventosis,
     semper alii-post-alios; simul autem cum-sole occidente,
     nunquam in terra noctem peregimus, sed in ponto
     navi veloci navigantes, exspectabamus Auroram divinam,
     Telemacho insidiantes, ut interficeremus captum
370  ipsum: hunc autem tunc quidem abduxit domum deus.
     Nos vero hic ei consultemus gravem interitum,
     Telemacho; neque nos subterfugiat: non enim puto,
     eo quidem vivente, perfectum-iri hæc opera.
     Ipse enim peritus _est_ consilioque menteque:
375  cives autem non-amplius omnino nobis gratificantur.
     Sed agite, antequam ille congregarit Achivos
     in concionem; (nequaquam enim remisse-acturum ipsum puto,
     sed iram fovebit, dicetque inter omnes, exsurgens,
     quod ei cædem gravem struebamus, neque assecuti-sumus:
380  illi autem non laudabunt audientes mala opera:
     _metuoque,_ ne-quod malum faciant et nos expellant
     terra nostra, alium vero adeamus populum:)
     sed prævertamus _eum_ interficiendo in agro procul ab-urbe,
     vel in via: victum autem ipsi et possessiones habeamus,
385  divisas æqualiter inter nos; ædes vero demum
     illius matri dederimus habendas et _ei_ quicunque _eam_ duxerit.
     Sin autem vobis hic sermo displicet, sed mavultis
     ipsumque vivere et habere paterna omnia,
     ne ei deinceps opes affatim animo-gratas comedamus,
390  hic congregati, sed ex domo _sua_ unusquisque
     ambiat _eam_ sponsaliis petens; illa vero deinde
     nupserit _ei,_ qui plurima dederit, et fatalis venerit.

       Sic dixit: hi autem omnes muti facti-sunt silentio.
     His vero Amphinomus concionatus-est et dixit,
395  Nisi splendidus filius, Aretiadæ regis:
     qui quidem ex Dulichio tritici-feraci, herbosa,
     dux-erat procis, maxime autem Penelopæ
     placebat sermonibus; mente enim utebatur bona:
     qui ipsis bene-cupiens concionatus-est, et dixit:

400    O amici, non equidem interficere velim
     Telemachum; grave vero genus regium est
     interficere: sed primum deorum interrogemus consilia.
     Si quidem probent Jovis magni jura,
     ipseque interficiam, aliosque omnes jubebo:
405  sin vero avertant dii, quiescere suadeo.

       Sic dixit Amphinomus; illis autem placebat sermo.
     Statim deinde quum-surrexissent, iverunt in domum Ulyssis:
     advenientesque, considebant in politis sedibus.

       At rursus aliud cogitavit prudens Penelope,
410  procis ut-se-ostenderet violentam insolentiam _animis_
         habentibus.
     Resciverat enim de-sui filii in ædibus _patranda_ cæde;
     præco enim ei dixit Medon, qui audierat consilia.
     Profectaque-est ire ad-domum cum famulis mulieribus.
     Sed quando jam ad procos pervenit divina inter-mulieres,
415  stetit ad postes domus affabre structæ,
     genis obtendens nitida redimicula;
     Antinoum vero increpabat, verbumque dixit et elocuta-est:

       Antinoe, insolentiam habens, mali-machinator; atqui te dicunt
     in populo Ithacæ inter æquales esse optimum
420  consilio et verbis; tu vero nequaquam talis eras.
     Insane, cur autem tu Telemacho fatumque mortemque
     struis, nec supplices curas, quibus utique Jupiter
     testis _est injuriarum?_ non vero fas _est_ mala suere sibi-
         invicem.
     An non nosti, quando huc pater tuus venit fugiens,
425  populum veritus? jam enim irati-erant valde,
     quoniam prædones comitatus Taphios
     malo-affecerat Thesprotos; hi vero nobis amici erant:
     illum inde volebant occidere, et perdere _ejus_ carum cor,
     et victum consumere sufficientem magnum:
430  verum Ulysses inhibebat et retinebat, cupientes licet.
     Hujus nunc domum ignominiose comedis, ambisque uxorem,
     filiumque interficis, meque magno dolore-afficis:
     sed te cessare hortor et jubere alios _cessare._

       Hanc autem rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-
         est:
435  filia Icarii, prudens Penelope,
     confide, ne tibi hæc in mente tua curæ-sint.
     Non est hir vir, neque erit, neque fuerit,
     qui Telemacho tuo filio manus inferat,
     vivente quidem me et super terra vidente.
440  Sic enim edico, et sane perfectum erit:
     statim ei sanguis ater fluet circum hastam
     nostram; quoniam et mihi urbium-vastator Ulysses
     sæpe, genibus suis _me_ imponens, carnem assam
     in manibus posuit, præbuitque vinum rubrum.
445  Ideo mihi Telemachus omnium multo carissimus est
     virorum: nec quicquam ipsum mortem timere jubeo
     a procis certe; divinitus autem _evenientem_ non est effugere.

       Sic dixit animum-addens; ei autem struebat ipse mortem.
     Illa autem quum-ascendisset in-cœnaculum splendidum,
450  flebat inde Ulyssem, dilectum maritum, donec ei somnum
     dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

       Vespertinus autem Ulyssi et filio divinus subulcus
     advenit: hi vero inde cœnam scite parabant,
     sue mactato anniculo. At Minerva,
455  prope astans, Laertiaden Ulyssem
     virga percussum, iterum fecit senem,
     turpiaque vestimenta induit circa corpus; ne eum subulcus
     cognosceret coram intuitus, et prudenti Penelopæ
     iret nuntiatum, neque mente contineret.

460    Ad hunc Telemachus prior sermonem dixit:
     venisti, divine Eumæe. Quænam jam fama est per urbem?
     num jam proci eximii intus sunt _reversi_
     ex insidiis? an adhuc me denuo observant domum euntem?

       Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
465  non curæ-erat mihi hæc inquirere et interrogare,
     per-urbem incedenti: citissime me animus jussit,
     nuntio dicto, rursus huc redire.
     Occurrit autem mihi a sociis nuntius velox,
     præco, qui jam primus verbum tuæ matri dixit.
470  Aliud vero utique hocce novi: hoc enim vidi oculis.
     Jam super urbem, ubi Mercurialis collis est,
     eram profectus, quando navem velocem vidi descendentem
     in portum nostrum; multi autem erant viri in ipsa:
     gravataque-erat scutis, et hastis utrinque-acutis:
475  et ipsos putavi illos esse; neque-vero quicquam scio.

       Sic dixit; subrisit autem sacra vis Telemachi,
     patrem oculis intuitus; vitabat autem subulcum.

       Hi vero ubi jam cesserant ab-opere, appararantque convivium,
     convivati-sunt; nec quicquam animus indigebat convivio æquo.
480  Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
     de-lectoque cogitarunt, et somni donum cepere.


[TR1] "habenti," -> "habenti."
[TR2] "esse." -> "esse,"
[TR3] "loqui," -> "loqui."




               Odysseæ XVII.—Telemachi reditus Ithacam.

ARGUMENT:

Telemachus returning to the city, relates to Penelope the sum of his
travels. Ulysses is conducted by Eumaeus to the palace, where his old
dog Argus acknowledges his master, after an absence of twenty years,
and dies with joy. Eumaeus returns into the country, and Ulysses
remains among the suitors, whose behaviour is described.

TEXT:

  1    Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     tum jam inde sub pedibus ligavit pulcros calceos
     Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini:
     sumsit autem validam hastam, quæ ei manibus apta-erat,
  5  ad-urbem iturus, et suum allocutus-est subulcum:

       Pater, nempe ego vadam in urbem, ut me mater
     videat; non enim ipsam ante cessaturam puto
     a-ploratuque tristi, fletuque lacrimoso,
     quam ipsum me aspexerit; sed tibi-quidem sic præcipio:
 10  hospitem infelicem duc in urbem, ut illic
     victum mendicet: dabit autem ei, quicunque voluerit,
     panem et poculum: mihi vero haudquaquam licet omnes
     homines sustinere, habenti quidem dolores animo.
     Hospes autem si valde irascatur, gravius _hoc_ ipsi
 15  erit: certe enim mihi gratum _est_ vera loqui.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     o amice, neque sane ipse detineri cupio:
     mendico melius est in urbe, quam in agris,
     cibum mendicare; dabit autem mihi, quicunque voluerit.
 20  Non enim, apud stabula ut-maneam, amplius ea-ætate, sum
     quo imperanti hero in-omnibus paream.
     Sed vade; me vero ducet vir hic, quem tu jubes,
     statim, postquam igne caluero, teporque factus-fuerit;
     valde enim hæc vestimenta habeo mala: _cavendum_ ne me conficiat
 25  frigus matutinum; procul autem urbem dicitis esse.

       Sic dixit: Telemachus vero per stabulum ivit,
     velociter pedibus progrediens; mala autem procis serebat.
     Sed postquam pervenerat ad-ædes habitantibus-commodas,
     hastam quidem statuit ad columnam inclinans,
 30  ipse autem intro ibat, et transgressus-est lapideum limen.

       Hunc vero longe prima vidit nutrix Euryclea,
     pelles sternens sedibus in artificiosis.
     Lacrimans autem deinde recta _ad eum_ ivit; circumque aliæ
     ancillæ Ulyssis audentis-animi congregabantur,
 35  et osculabantur _ei_ amplectantes caputque et humeros.

       Atque egrediebatur e thalamo prudens Penelope,
     Dianæ similis, aut aureæ Veneri:
     circum vero filium dilectum jecit brachia lacrimans;
     osculataque-est ipsi caputque et ambo lumina pulcra,
 40  et ejulans verbis alatis _eum_ allocuta-est:

       Venisti, Telemache, dulcis lux! Non te amplius ego
     visuram _me_ putabam, postquam iveras nave in-Pylum
     clam, me invita, dilecti ad-quærendam patris famam.
     Sed age mihi narra, quemadmodum tibi-contigit videre.

 45    Illam autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:
     mater mea, ne mihi fletum excita, neu mihi cor
     in pectoribus commove, elapso licet grave exitium:
     sed lota, puris corpori vestimentis sumtis,
     [in cœnaculum ubi-ascenderis cum famulis mulieribus,]
 50  vove omnibus diis perfectas hecatombas
     _te_ sacrificaturam, sicubi Jupiter vindictæ opera perfecerit.
     At ego ad-forum transibo, ut vocem
     hospitem, qui me illinc una secutus-est huc venientem.
     Illum quidem ego præmisi cum eximiis sociis;
 55  Piræum autem ipsum jussi ad domum ducentem
     cum-cura amice-tractare et honorare, donec _ipse_ venissem.

       Sic igitur locutus-est; huic vero non-evolans erat sermo
         (_i.e. tacuit_).
     Ipsa vero lota, puris corpori vestimentis sumtis,
     vovebat omnibus diis perfectas hecatombas
 60  _se_ sacrificaturam, sicubi Jupiter vindictæ opera perficeret.

       Telemachus autem deinde per domum _transiens_ exivit,
     hastam habens: unaque eum canes pedibus veloces sequebantur.
     Divinam autem gratiam in-eum defudit Minerva;
     eumque inde omnes populi advenientem admirabantur.
 65  Circa vero ipsum proci illustres congregabantur,
     bona prædicantes, mala autem mentibus profunde-cogitabant.
     Atque ille horum quidem inde declinabat magnum cœtum,
     sed, ubi Mentor sedebat, et Antiphus, et Halitherses,
     qui-quidem ei a principio paterni erant amici,
 70  illic consedit adiens: illi autem interrogabant singula.
     Ad-hos vero Piræus hasta-inclytus prope venit,
     hospitem ducens ad-concionem per urbem: neque adhuc diu
     Telemachus ab-hospite procul aversus-erat, sed ei astitit.
     Hunc et Piræus prior sermone allocutus-est:

 75    Telemache, statim jube-ire meam ad domum mulieres,
     ut tibi dona remittam, quæ tibi Menelaus dedit.

       Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     Priæe, non enim scimus, quomodo erunt hæc opera.
     Si forte me proci illustres in ædibus
 80  clam interfecto, paterna omnia diviserint,
     ipsum habentem te malo _iis_ frui, quam aliquem horum:
     sin autem ego his cædem et mortem struxero,
     tum demum mihi gaudenti fer ad ædes gaudens.

       Sic locutus, hospitem ærumnosum duxit in domum.
 85  Ac postquam pervenerant ad-ædes habitantibus-commodas,
     lænas quidem deposuerunt in soliisque sedibusque;
     inque balnea ingressi bene-polita lavati-sunt.
     Hos autem postquam famulæ laverant et unxerant oleo,
     circum _eos_ deinde lænas villosas jecerunt et tunicas;
 90  e balneoque _ipsi_ egressi in soliis consedere.
     Aquam autem ancilla gutturnio infundebant ferens,
     pulcro, aureo, super argenteum lebetem,
     ad-lavandum; juxtaque politam extendit mensam.
     Panem autem verecunda proma apposuit ferens,
 95  ferculis multis impositis, largiens de-præsentibus.
     Mater vero ex-adverso sedebat ad postes domus
     solio inclinata, tenuia pensa versans.
     Hi autem ad cibos paratos appositos manus porrigebant.
     Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,
100  illis sermones exorsa-est prudens Penelope:

       Telemache, sane ego in-cœnaculum ubi-ascendero,
     decumbam in lectum, qui mihi luctuosus factus-est,
     semper lacrimis meis imbutus, ex quo Ulysses
     abiit cum Atridis ad Ilium: nec mihi sustinuisti,
105  antequam venirent proci illustres in hanc domum,
     reditum tui patris aperte dicere, sicubi audivisti.

       Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     enimvero ego tibi, mater, verum enarrabo.
     Ivimus inque Pylum, et _ad_ Nestorem, pastorem virorum;
110  exceptum autem me ille in excelsis ædibus
     cum-cura amice-tractabat, tanquam pater suum filium,
     reversum sero recens aliunde: sic me ille
     sedulo curabat, _ipse_ cum filiis gloriosis.
     At de-Ulysse audentis-animi minime dicebat,
115  _nec_ vivo nec mortuo, terrestrium ex-ullo _se_ audivisse:
     sed me ad Atriden, hasta-inclytum Menelaum,
     cum-equis demisit et curribus coagmentatis.
     Illic vidi Argivam Helenam, cujus gratia multa
     Argivi Trojanique deorum voluntate laborarunt.
120  Interrogabat vero statim deinde bello strenuus Menelaus,
     cujusnam _rei_ indigens venissem Lacedæmonem divinam:
     at ego ei omnem veritatem enarravi:
     et tunc me verbis respondens allocutus-est:

       Dii-boni! profecto valde fortis viri in lecto
125  voluerunt cubare, imbelles ipsi quum-sint.
     Sicut autem quando in lustro cerva fortis leonis
     hinnulos ubi-cubare-fecerit recens-natos, lactentes,
     saltus investigat et valles herbosas
     pascens, hic vero statim suum ingressus-est cubile,
130  ambobusque illis sævam mortem infert:
     ita Ulysses illis sævam mortem inferet.
     Utinam enim, Jupiter pater, et Minerva, et Apollo,
     talis existens, qualis olim bene-ædificata in Lesbo
     ex contentione cum-Philomelide luctatus-est surgens,
135  prostravitque _eum_ fortiter, gavisi-sunt autem omnes Achivi;
     talis existens cum-procibus versaretur Ulysses;
     omnes et brevis-ævi fierent et amaris-nuptiis.
     Ista vero, quæ me interrogas et precaris, non ego
     alia præter _verum_ dixero declinando, nec _te_ decipiam:
140  sed quæ quidem mihi dixit senex marinus verax,
     horum nullum tibi ego celabo verbum, neque occultabo.
     Dixit ipsum is in insula _se_ vidisse duros dolores habentem,
     Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate
     detinet: ille vero non potest suam in-patriam terram venire:
145  non enim ei adsunt naves remigio-instructæ et socii,
     qui ipsum devehant super lata dorsa maris.

       Sic dixit Atrides, hasta-inclytus Menelaus.
     His peractis redii: dederunt autem mihi ventum-secundum
     immortales, qui me celeriter dilectam in patriam misere.

150    Sic dixit: illi autem animum in pectoribus commovebat.
     Inter-hos vero et locutus-est Theoclymenus deo-similis:

       O uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,
     nempe ille non clare novit; meo autem attende sermoni:
     vere enim tibi vaticinabor, neque occultabo.
155  Sciat nunc Jupiter primum deorum, hospitalisque mensa
     focusque Ulyssis eximii, ad-quem veni,
     quod sane Ulysses jam in patria terra
     sedens, vel reptans, hæc audiens mala opera,
     est, at procis malum omnibus serit:
160  talem ego avem bonis-transtris-instruca in navi
     sedens observavi, et Telemacho nuntiavi.

       Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     utinam enim hoc, hospes, verbum perfectum esset:
     ita cito sentires amicitiamque, multaque dona _acciperes_
165  ex me, ut aliquis te occurrens beatum-diceret.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Proci autem ante Ulyssis domum
     discis delectabantur et hastilibus jaculantes,
     in fabrefacto pavimento, ubi pridem insolentiam exercebant.[TR1]
170  Sed quando jam cœnæ-tempus erat, et advenerunt pecudes
     undique ex agris (ii autem agebant _eas,_ qui et antea):
     tum vero ipsis dixit Medon; hic etenim maxime
     placebat præconum, et ipsis aderat in-convivio:

       Juvenes, postquam-jam omnes delectati-estis animo certaminibus,
175  ite ad ædes, ut paremus convivium:
     nequaquam enim malum _est_ in tempore cœnam capere.

       Sic dixit: illi autem surgentes abibant, parebantque sermoni.
     Ac postquam venerant in-ædes habitantibus-commodas,
     lænas quidem deposuerunt in sedilibusque soliisque;
180  ipsi autem mactabant oves magnas et pingues capras,
     mactabantque sues pingues, et bovem armentalem,
     convivium parantes. Illi vero ex agro ad-urbem
     properabant-ire, Ulyssesque et divinus subulcus.
     Inter-eosque sermones exorsus-est subulcus, princeps virorum:

185    Hospes, quia jam subinde ad-urbem ire cupis
     hodie, sicut jussit dominus meus (certe te ego
     hic mallem stabulorum custodem relictum-esse:
     sed illum vereor, et timeo, ne me postea
     objurget: graves vero dominorum sunt increpationes):
190  sed age nunc eamus: jam enim præteriit maxima-ex-parte
     dies; at cito tibi ad vesperam frigidius erit.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     cognosco, sapio; hæc jam intelligenti præcipis.
     Sed eamus; tu autem deinde perpetuo præi.
195  Da vero mihi, sicubi baculum tibi cæsum est,
     ad-innitendum; quoniam dicitis valde-lubricam esse viam.

       Dixit, et circum humeros turpem sibi-jaciebat peram
     crebris-locis laceram; inerat vero tortile lorum-ad-suspendendum.
     Eumæus autem inde ei baculum animo-gratum dedit.
200  Hi iverunt: stabulum vero canes et pastores viri
     custodiebant, pone manentes; ipse autem in urbem ducebat regem,
     mendico misero similem et seni,
     _baculo_ innitentem: turpia autem circa corpus vestimenta
         indutus-erat.

       Sed quando jam vadentes viam per asperam
205  urbem prope erant, et ad fontem pervenerant
     structum, pulcre-fluentem, unde aquabantur cives,
     quem fecit Ithacus, et Neritus, ac Polyctor;
     circum vero alnorum aquis-nutritarum erat nemus,
     undique rotundum, defluebatque frigida aqua
210  alte ex petra: ara autem supra facta-erat
     Nympharum, ubi omnes sacra-faciebant viatores:
     illic ipsos assecutus-est filius Dolii Melantheus,
     capras agens, quæ omnibus antecellebant gregibus,
     cœnam procis; duo autem una sequebantur pastores.
215  Illos autem conspicatus increpuit, verbum dixit et elocutus-est,
     vehementer et indigne: commovebat ver cor Ulyssis:

       Nunc quidem sane cum-maxime malus malum ducit:
     adeo semper similem ducit deus ad similem.
     Quonam jam hunc voracem ducis, nihili subulce,
220  mendicum molestum, conviviorum contaminatorem?
     qui multis postibus astans atteret humeros,
     petens frusta, non tripodas, neque lebetas;
     hunc si mihi dares stabulorum custodem ut-relinquam,
     chortisque-curator ut-sit, frondemque hædis ferat;
225  _tum_ serum bibens, magnum _sibi_ femur efficeret.
     Sed quandoquidem sane opera mala didicit, non volet
     opus-rusticum obire, sed mendicans per populum
     mavult petendo pascere suum ventrem insatiabilem.
     Verum tibi edico, hoc vero et perfectum erit:
230  si iverit ad ædes Ulyssis divini,
     multa ei circum caput _jacta_ scabella virorum e manibus
     latera deterent per domum percussi.

       Sic dixit, et accedens _ei_ calce insultavit per-insipientiam
     in-coxam; nec-tamen ipsum a-semita deturbavit,
235  sed _is_ manebat firme; ac deliberabat Ulysses,
     utrum irruens baculo animum _ei_ eriperet,
     an ad terram dejiceret caput, circa-solum sublato.
     Sed pertulit, animoque cohibuit-se; illum vero subulcus
     increpuit contra intuitus; valdeque precatus-est, manibus
         sublatis:

240    Nymphæ fontanæ, filiæ Jovis, si-unquam Ulysses
     vobis femora combussit, cooperta pingui adipe,
     agnorum et hædorum, hoc mihi perficite votum,
     ut veniat quidem ille vir, adducat autem ipsum deus:
     ita tibi fastus utique dissiparit omnes,
245  quos nunc contumeliosus fers, vagans semper
     per urbem; at pecudes mali perdunt pastores.

       Hunc autem rursus allocutus-est Melanthius, pastor caprarum:
     dii boni! quale dixit canis, exitiosa sciens!
     quem aliquando ego in navi bonis-transtris nigra
250  agam longe ab-Ithaca, ut mihi opes multas _venditus_ paret.
     Utinam enim Telemachum interficeret argenteo-arcu-Apollo
     _sic_ hodie in ædibus, vel a procis domaretur,
     sicut Ulyssi quidem procul periit reditus dies.

       Sic locutus, hos quidem liquit illic, lente euntes,
255  at ipse abivit; valde autem celeriter ad ædes pervenit regis.
     Statim autem introivit, et inter procos consedit,
     e-regione Eurymachi; hunc enim diligebat maxime.
     Ei quidem carnium partem apposuerunt _ii_ qui ministrabant;
     panem autem verecunda proma apposuit ferens,
260  ad-comedendum. Prope vero Ulysses et divinus subulcus
     steterunt venientes; circumvenit autem ipsos sonus
     citharæ cavæ: nam illis incipiebat canere
     Phemius: atque ille manu prehensum allocutus-est subulcum:

       Eumæe, certe omnino hæ _sunt_ ædes pulcræ Ulyssis:
265  facile autem dignoscendæ sunt etiam inter multas visu.
     Ex aliis aliæ _ædes_ sunt: instructa-est autem ei aula
     muro et septis: januæ vero bene-obseptæ sunt
     bifores; haud-quisquam eam vir insultaverit.
     Cognosco autem, quod multi in ipsa convivia instruunt
270  viri; quoniam nidor quidem ascendit, intus autem cithara
     sonat, quam utique convivio dii fecerunt sociam.

       Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     facile nosti; quippe neque in-aliis quidem _rebus_ es stultus.
     Sed age jam consultemus, quomodo futura-sint hæc opera.[TR2]
275  Vel tu primus ingredere ædes habitantibus-commodas,
     inferque-te procis; ego autem relinquar hic:
     si vero vis, mane, egoque ibi præ:
     neu tu morare, ne-quis te extra conspicatus
     vel percutiat, vel pellat; hæc te considerare jubeo.

280    Huic autem respondit deinde audens divinus Ulysses:
     cognosco, sapio; hæc jam intelligenti præcipis.
     Sed i præ, ego autem relinquar hic.
     Non enim omnino plagarum inscius _sum,_ neque ictuum:
     patiens mihi animus, quoniam mala multa passus-sum
285  undis et bello; cum illis et hoc quoque fiat.
     Ventrem autem haudquaquam licet abscondere avidum,
     perditum, qui multa mala hominibus dat:
     cujus gratia et naves bonis-transtris-instructæ armantur,
     pontum super infructuosum, mala inimicis ferentes.

290    Sic hi quidem talia inter se dicebant.
     Atque canis caputque et aures jacens erexit,
     Argus, Ulyssis audentis-animi, quem quondam ipse
     nutrivit quidem, neque _eo_ fruitus-est; prius vero ad Ilium
         sacrum
     abiit. Hanc autem antea ducere-solebant juvenes viri
295  capras in silvestres, et cervos, et lepores:
     tum vero jacebat neglectus, absente domino,
     in multo stercore, quod ei antes fores
     mulorumque boumque abunde fusum-erat; donec auferrent
     servi Ulyssis prædium magnum stercoraturi:
300  illic canis jacebat Argus, plenus ricinorum.
     Tunc vero, ut agnovit Ulyssem prope stantem,
     cauda quidem iste adulatus-est, et aures dejicit ambas;
     prope autem non-amplius tum potuit suum dominum
     venire: at hic seorsum conspicatus abstersit lacrimam,
305  facile latens Eumæum; statim autem interrogabat sermone:

       Eumæe, certe omnino mirandum, canis hic jacet in fimo;
     pulcer quidem corpore est, at hoc non clare scio,
     si utique et velox fuerit cursu cum forma hac,
     an sic, quales quidem mensales canes virorum
310  sunt; deliciarum vero gratia _eos_ nutriunt domini.

       Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     et sane viri canis hic _est_ procul mortui.
     Si talis esset _nunc_ et corpore, atque etiam operibus,
     qualem ipsum Trojam profectus reliquit Ulysses,
315  statim admirareris, conspicatus velocitatem et robur.
     Nequaquam enim effugiebat densæ in-profundis silvæ
     bellua, quamcunque egisset; nam etiam vestigiis _eas_ perquam-
         cognovit:
     nunc autem tenetur malo: dominus vero seorsum a-patria
     periit; hunc autem mulieres negligentes non curant.
320  Servi vero, quando non-amplius imperant domini,
     non-amplius postea volunt justa operari.
     Dimidium enim virtutis aufert late-sonans Jupiter
     viro, quando ipsum servilis dies corripuerit.

       Sic locutus, intravit ædes habitantibus-commodas;
325  ivit autem recta per-domum ad procos illustres.
     Argum vero deinde fatum occupavit atræ mortis,
     statim ut-viderat Ulyssem vigesimo anno.

       Longe autem primus vidit Telemachus deo-similis
     venientem per domum subulcum; cito autem deinde _ei_
330  innuit, ad se vocans: isque ubi-circumspexerat, cepit sellam
     jacentem, ubi coquus insidere-solebat, carnes multas
     distribuens procis, in domo convivantibus:
     hanc deposuit ferens ad Telemachi mensam
     ex-adverso; ibi vero ipse insedit: ei autem deinde præco
335  partem sumtam apposuit, e canistroque panem sublatum.

       Proxime autem post illum ingressus-est ædes Ulysses,
     mendico misero similis et seni,
     _baculo_ innitens; ac turpia circa corpus vestimenta indutus-
         erat.
     Sedebat autem super fraxineum limen intra fores,
340  acclinatus posti cupresseo, quem quondam faber
     poliverat scite et ad perpendiculum exegerat.
     Telemachus vero ad se vocatum allocutus-est subulcum,
     panemque totum ubi-sumserat perpulcro ex canistro,
     et carnes, quantum ei manus capiebant comprehendenti:

345    Da hospiti hæc ferens, _inquit,_ ipsumque jube
     mendicare prorsus omnes obeuntem procos:
     pudor autem non _est_ bonus indigenti viro ut-adsit.

       Sic dixit: ivit autem subulcus, postquam sermonem audierat;
     prope vero stans verba alata _Ulyssi_ dixit:

350    Telemachus tibi, hospes, dat hæc, et te jubet
     mendicare, prorsus omnes obeuntem procos:
     pudorem autem non bonum dicit esse vero mendico.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     Jupiter rex, _fac_ Telemachum mihi inter viros beatum esse;
355  et ei omnia fiant quæcunque mente sua agitat.

       Dixit, et ambabus _manibus_ accepit, et deposuit
     ibidem, ante pedes, turpi super pera.
     Comedebat autem, quamdiu cantor in ædibus canebat.
     Quando ille cœnaverat, tum cessavit divinus cantor;
360  proci vero tumultuati-sunt per-ædes. At Minerva,
     prope astans, Laertiaden Ulyssem
     concitavit, ut panes a procis colligeret,
     cognosceretque, quinam essent justi, quique injusti:
     sed neque sic quemquam exemtura-erat malo.
365  Profectusque-est ire petiturus dextrorsum a-viro quoque,
     undique manum porrigens, tanquam si mendicus olim fuisset.
     Hi vero miserantes dabant, et admirabantur ipsum;
     inter-seque interrogabant, quisnam esset, et unde venisset.
     His autem locutus-est Melanthius, pastro caprarum:

370    Audite me, proci inclytæ reginæ,
     hoc super hospite; profecto enim ipsum antea vidi:
     nempe ei huc subulcus dux-fuit:
     ipsum autem non clare scio, unde _se_ genere profiteatur esse.

       Sic dixit: Antinous autem verbis objurgavit subulcum:
375  o notissime subulce, cur vero tu hunc in-urbem
     duxisti? an non satis nobis errones sunt et alii,
     mendici molesti, conviviorum contaminatores?
     an parvis-pendis, quod tibi victum comedunt domini
     hic congregati, tu vero etiam alicunde hunc vocasti?

380    Eum autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     Antinoe, non quidem bona, etiamsi strenuus sis, loqueris:
     quis enim demum hospitem vocat aliunde ipse _eum_ adiens,
     alium scilicet, nisi eorum _aliquem,_ qui artifices-sunt,
     vatem, vel medicum malorum, vel fabrum lignorum,
385  vel etiam divinum cantorem, qui delectet canens?
     hi enim vocati utique _sunt_ hominum super immensa terra:
     mendicum vero nemo vocarit, attriturum se ipsum.
     Sed semper difficilis super omnes es procos
     servis Ulyssis, præcipue vero mihi; at ego
390  non curo, quamdiu mihi prudens Penelope
     vivit in ædibus, et Telemachus deo-similis.

       Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:
     tace, ne mihi huic responde multum verbis;
     Antinous autem consuevit male irritare semper
395  verbis asperis, incitatque etiam alios.

       Dixit, et Antinoum verbis alatis allocutus-est:
     Antinoe, profecto me bene, pater sicuti filium, curas,
     qui _me_ hospitem jubes a domo pellere
     verbo violento: ne hoc deus perfecerit!
400  Da ei _aliquid_ sumtum; non tibi invideo; jubeo enim ego:
     neu jam matrem meam verere hac-_in_-re, neu quemquam alium
     servorum, qui in ædibus _sunt_ Ulyssis divini.
     Sed non tibi talis _est_ in pectoribus cogitatio:
     ipse enim comedere multo mavis, quam dare alii.

405    Illuma utem rursus Antinous respondens allocutus-est:
     Telemache altiloque, animo indomite, quale dixisti!
     Si ei tantum omnes præberent proci,
     etiam ipsum tres menses procul-hinc domus detineret.

       Sic igitur dixit; et scabellum prehensum ostendit-desub mensa,
410  jacens, cui quidem imponebat nitidos pedes epulans.
     Ceteri autem omnes dabant impleveruntque inde peram
     pane et carnibus: cito sane et erat Ulysses,
     rursus ad limen profectus, dona gustaturus Achivorum:
     stetit autem juxta Antinoum, etipsum sermone allocutus-est:

415    Da, amice; haud quidem mihi videris pessimus Achivorum
     esse, sed optimus, quoniam regi similis-es.
     Ideo te oportet dare, et melius, quam alii quidem,
     de-pane; ego autem te laudabo per immensam terram.
     Etenim ego aliquando domum inter homines habitam
420  beatus divitem, et sæpe dabam erroni
     tali, qualiscunque esset, et cujuscunque _rei_ indigens venisset:
     erant autem _mihi_ servi valde plurimi, aliaque multa,
     quibus quidem bene vivunt _homines,_ et divites vocantur.
     Sed Jupiter pessumdedit Saturnius (voluit enim fere),
425  qui me cum latronibus multivagis impulit
     in-Ægyptum ire, longum iter, ut perirem:
     statui vero in Ægypto fluvio naves utrinque-recurvas.
     Tunc quidem ego hortabar dilectos socios
     illic apud naves ut-manerent et naves tuerentur;
430  speculatores autem ad speculas jussi ire.
     Hi vero insolentiæ cedentes, obsecuti impetui suo,
     cito admodum Ægyptiorum virorum perpulcros agros
     populabantur, ac mulieres abducebant et infantes liberos,
     ipsosque interficiebant: cito vero in-urbem pervenit clamor.
435  Illi autem clamorem audientes simul cum aurora apparente
     venerunt; impletusque-est totus campus peditibusque et equis,
     ærisque fulgore: Jupiter autem gaudens-fulmine
     fugam meis sociis malam immisit; nec quisquam sustinuit
     consistere contra; circùm enim mala undique stabant.
440  Ibi nostrûm multos quidem interfecerunt acuto ære,
     alios vero abduxerunt vivos sibi operaturos necessitate.
     At me in Cyprum hospiti dederunt obviam-facto,
     Dmetori Iasidæ, qui Cypro potenter imperabat:
     inde demum nunc huc venio, damna patiens.

445    Huic autem rursus Antinous respondit, dixitque:
     quis deus hanc pestem adduxit, convivii molestiam?
     sta sic in medium _profectus,_ mea procul a mensa,
     ne cito in-amaram Ægyptum et Cyprum venias:
     adeo quidam audax et impudens es mendicus.
450  Ordine omnibus astas: hi autem dant
     temere; quia nulla _est_ parsimonia, nec miseratio
     de-alienis largiendi; quoniam adsunt multa cuique.

       Hunc autem retrogressus allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     dii boni! haud ergo tibi cum forma etiam mens erat:
455  non tu-sane ex domo tuo supplici vel salem dares,
     qui nunc alienis assidens, haud-quicquam mihi sustinuisti
     de-pane delibatum dare; multa autem adsunt.

       Sic dixit; Antinous vero iratus-est in-corde magis,
     et ipsum torve intuitus verbis alatis allocutus-est:

460    Nunc jam te non-amplius bene ex domo certe puto
     retro cessurum, quandoquidem jam et opprobria dicis.

       Sic dixit; et scabello prehenso _ei_ feriit dextrum humerum,
     extimum in dorsum: is autem stetit tanquam rupes,
     firmiter; nec sane ipsum commovit ictus Antinoi;
465  sed tacite movit caput, mala profunde-cogitans.
     Rursus autem ad limen profectus desidebat, atque inde peram
     deposuit bene-plenam: inter procos vero locutus-est:

       Audite me, proci inclytæ reginæ,
     ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.
470  Nequaquam quidem dolor est in mente, neque omnino luctus,
     quando vir, pro suis pugnans possessionibus,
     percutitur, vel pro bovibus, vel candidis ovibus:
     at me Antinous percussit ventrem ob malum,
     perditum, qui multa mala hominibus dat.
475  Sed sicubi mendicorum quidem dii et Erinnyes sunt,
     Antinoum ante nuptias finis mortis deprehendat.

       Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:
     comede tranquillus, hospes, sedens, aut abi alio;
     ne te juvenes per ædes trahant, qui-talia loquaris,
480  vel pede, vel etiam manu; lacerent autem totum.

       Sic dixit: illi vero omnes vehementer indignati-sunt;
     sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

       Antinoe, non bene quidem percussisti infelicem erronem,
     perdite; si forte quis cœlestis deus sit!
485  Etenim dii, hospitibus similes peregrinis,
     omnimodos se-ferentes, versantur-per urbes,
     hominum insolentiamque et æquitatem inspicientes.

       Sic igitur dicebant proci: ille autem non curabat verba;
     Telemachus vero in corde quidem magnum luctum alebat
490  de-percusso; nec tamen lacrimam humi demisit e palpebris,
     sed tacite movit caput, mala profunde cogitans.

       Hunc autem postquam audiverat prudens Penelope
     percussum in domo, inter ancillas proinde dixit:

       Utinam sic ipsum te percuteret inclytus-arcu Apollo.
495  Hanc autem rursus Eurynome œconoma sermone allocuta-est:

       Si enim votis exitus nostris adesset,
     haud quisquam horum ad-Auroram pulcro-solio perveniret.

       Hanc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     nutrix, inimici quidem _sunt_ omnes, quoniam mala machinantur;
500  Antinous vero maxime atræ morti similis-est.
     Hospes quidem infelix vagatur per domum,
     a-viris petens; egestas enim _eum_ jubet;
     ibi ceteri quidem omnes impleveruntque, dederuntque;
     hic autem scabello _ei_ extimum percussit dextrum humerum.

505    Hæc quidem sic loquebatur inter famulas mulieres,
     sedens in thalamo; at cœnabat divinus Ulysses:
     illa autem ad-se vocatum allocuta-est divinum subulcum:

       Vade, divine Eumæe, profectus hunc hospitem jube
     venire, ut aliquatenus ipsum conveniam et interrogem,
510  sicubi de-Ulysse audentis-animi vel audiverit,
     vel _eum_ viderit oculis: multivago enim similis-est.

       Hanc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
     utinam enim tibi, regina, tacerent Achivi:
     qualia hic loquitur, _his_ mulceretur tibi carum cor.
515  Tres enim jam ipsum noctes habui, tres autem dies detinui
     in casa: primum enim ad-me venit, a-nave aufugiens;
     sed nondum calamitatem absolvit suam narrans.
     Sicut autem quando cantorem vir aspicit, qui ex diis
     canit doctus carmina delectabilia mortalibus,
520  hunc autem insatiabiliter cupiunt audire, quando canit:
     sic me ille mulcebat assidens in ædibus.
     Dicit autem _se_ Ulyssis hospitem paternum esse,
     in-Creta habitantem, ubi Minois genus est.
     Inde jam nunc huc venit ærumnas patiens,
525  supplex-provolutus: affirmat autem de-Ulysse _se_ audivisse,
     prope _versante,_ Thesprotorum virorum in ubere populo,
     vivo: multas autem ducit res-pretiosas suam ad-domum.

       Hunc autem rursus-allocuta-est prudens Penelope:
     vade, huc _eum_ voca, ut coram ipse dicat.
530  Hi autem vel in-foribus sedentes delectentur,
     vel illic in ædibus: quippe ipsis animus lætus _est._
     Ipsorum etenim possessiones integræ repositæ-sunt in domo
         _cujusque,_
     panis et vinum dulce: ea quidem domestici _ipsorum_ edunt:
     ipsi vero in nostram _domum_ divertentes dies omnes,
535  boves mactantes, et oves, et pingues capras,
     epulantur, bibuntque nigrum vinum,
     temere; plurima autem absumuntur. Non enim adest vir,
     qualis Ulysses erat, malum a domo qui-arceat.
     Sin autem Ulysses redierit et perveniret in patriam terram,
540  statim cum suo filio injurias ulciscetur virorum.

       Sic dixit: Telemachus autem alte sternuit; circumque domus
     horrendum resonuit: risit vero Penelope;
     statimque deinde Eumæum verbis alatis allocuta-est:

       Vade mihi, hospitem coram huc voca.
545  Nonne vides, quod mihi filius sternuit-ad omnia verba?
     ideo etiam non imperfecta mors procis fuerit,
     omnibus prorsus, nec quisquam mortem et fatum evitarit.
     Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente reconde tua:
     si ipsum cognovero vera omnia dicentem,
550  induam ipsum lænaque tunicaque, vestimentis pulcris.

       Sic dixit: ivit vero subulcus, postquam sermonem audiverat;
     propeque stans verbis alatis _Ulyssem_ allocutus est:

       Hospes pater, vocat te prudens Penelope,
     mater Telemachi; sciscitari aliquid ipsam animus
555  de marito jubet, quamvis dolores passa _sit._
     Si vero te cognoverit vera omnia dicentem;
     induet te lænaque tunicaque, quibus tu maxime
     indiges; panemque etiam petens per populum
     ventrem pasces: dabit vero tibi quicunque voluerit.

560    Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:
     Eumæe, statim ego vera omnia dicam
     filiæ Icarii, prudenti Penelopæ:
     novi enim bene de illo, parem autem sustinuimus ærumnam.
     Sed procorum difficilium subtimeo cœtum;
565  quorum injuriaque visque ad-ferreum cœlum pervenit.
     Etenim nunc, quando me hic vir per domum euntem,
     nihil mali quum-fecerim, percussum doloribus dedit,
     neque omnino Telemachus hoc prohibuit, nec quisquam alius.
     Ideo nunc Penelopen in ædibus hortare
570  ut-maneat, festinans licet, in solis occasum:
     et tunc me interroget mariti de reditus die,
     propius ubi-collocarit ad ignem; vestimenta etenim
     mala habeo; nosti et ipse, quoniam te primum supplex-adii.

       Sic dixit: ivit autem subulcus, ut hunc sermonem audierat.
575  Eum vero super limen profectum allocuta-est Penelope:

       Non tu _eum_ ducis, Eumæe? quid hoc in-animum-induxit erro?
     utrum aliquem fere veritus supra-modum, an et aliter
     verecundatur in domo? malus autem _est_ verecundus mendicus.

       Hanc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:
580  loquitur apposite, quæ quidem existimaret etiam alius,
     contumeliam vitans virorum superbientium.
     Sed te manere hortatur in solis occasum.
     Et vero tibi sic ipsi _erit_ multo melius, o regina,
     solam ad hospitem loqui verbum[TR3] et _ei_ auscultare.

585    Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     non insipiens hic hospes suspicatur, quicunque demum sit;
     non enim usquam ulli sic mortalium hominum
     viri insolentes injusta machinantur.

       Illa quidem sic locuta-est; sed abibat divinus subulcus
590  procorum in cœtum, postquam dixerat omnia.
     Statim autem Telemachum verbis alatis allocutus-est,
     prope admodo capite, ut ne audirent ceteri:

       O dilecte, ego quidem discedam, sues et illa custoditurus,
     tuum et meum victum; tibi autem hic omnia curæ-sunto.
595  Ipsum quidem te primum serva, et considera in-animo,
     ne quid patiaris; multi vero mala cogitant Achivorum:
     quos Jupiter disperdat, antequam nobis calamitas fiat.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:
     erit sic, pater: tu vero vade merenda-sumta:
600  mane autem veni et duc victimas pulcras;
     at mihi hæc omnia et immortalibus curæ-erunt.

       Sic dixit; ille vero rursus consedit bene-polita in sella;
     atque ubi-repleverat animum cibo et potu,
     profectus-est ire ad sues; liquitque septaque domumque,
605  plenam convivarum: hi autem saltatione et cantu
     oblectabant-se: jam et enim advenit vespertinum tempus.


[TR1] "excercebant" -> "exercebant"
[TR2] "opera" -> "opera."
[TR3] "verbun" -> "verbum"




               Odysseæ XVIII.—Ulyssis et Iri pugilatus.

ARGUMENT: THE FIGHT OF ULYSSES AND IRUS.

The beggar Irus insults Ulysses; the suitors promote the quarrel, in
which Irus is worsted, and miserably handled. Penelope descends, and
receives the presents of the suitors. The dialogue of Ulysses with
Eurymachus.

TEXT:

  1    Advenit autem mendicus publicus, qui per urbem
     mendicabat Ithacæ; excellebat vero ventre voraci,
     indesinenter ut-comederet et biberet; neque ei erat vis,
     nec robur; specie autem valde magnus erat intuitu.
  5  Arnæus vero _ei_ nomen erat: hoc enim imposuerat alma mater
     ab ortu: Irum autem juvenes vocabant omnes,
     quoniam nuntios referebat vadens, quando alicubi quis juberet:
     qui ubi-venerat, Ulyssem pellebat sua domo,
     et ipsum objurgans verbis alatis allocutus-est:

 10    Recede, senex, a-vestibulo, ne jam cito et pede traharis:
     non sentis, quod jam mihi innuunt omnes,
     trahereque _te_ jubent? ego autem verecundor nihilominus.
     Sed surge, ne cito nobis contentio etiam manibus fiat.

       Hunc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:
 15  miser, neque aliquid tibi facio mali, nec dico,
     neque aliquem invideo _tibi_ dare, etiam multa si-sumserit.
     Limen autem ambos hoc capiet: neque omnino te oportet
     de-alienis invidere: videris autem mihi esse erro,
     sicut ego; opulentiam vero dii solent præbere.
 20  Manibus autem nequaquam valde provoca, ne mihi iram-moveas,
     ne tibi, senex licet sim, pectus et labra fœdem
     sanguine; quies vero mihi etiam magis adhuc esset
     cras: nequaquam enim _tum_ te reversurum puto
     iterum in domum Laertiadæ Ulyssis.

 25    Hunc autem iratus allocutus-est-Irus mendicus:
     dii boni, ut hic vorax volubiliter loquitur,
     vetulæ camino-assuetæ similis; cui mala molirer,
     verberans ambabus _manibus,_ humum autem omnes dentes
     maxillis excuterem, suis sicut segetem-depascentis.
 30  Accinge-te nunc, ut omnes cognoscant et hi _nos_
     pugnantes: quomodo vero tu cum-juniori viro pugnaveris?

       Sic hi quidem ante foras altas
     limine in polito perquam-animose rixabantur.
     Eos autem animadvertit sacra vis Antinoi,
 35  suaviterque inde ridens allocutus-est procos:

       O amici, haud quidem unquam aliud antea tale factum-est,
     qualem _nunc_ delectationem deus duxit in hanc domum.
     Hospesque et Irus contendunt inter-se
     _adeo_ ut-manibus pugnaturi-sint: sed committamus _eos_ ocyus.

 40    Sic dixit: illi autem omnes surrexerunt ridentes,
     circumque mendicos pannosos congregabantur.
     Inter-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:

       Audite me, proci illustres, ut aliquid dicam:
     ventres isti caprarum jacent in igne; quos in cœnam
 45  deposuimus, pinguedine et sanguine impletos:
     uter vero vicerit, superiorque _altero_ fuerit,
     eorum quem voluerit, surgens ipse eligat:
     semperque deinceps inter-nos convivabitur; nec quenquam alium
     mendicum intus misceri _nobis_ sinemus petiturum.

 50    Sic dixit Antinous: illis autem placebat sermo.
     Hos vero dolos-meditans allocutus-est ingeniosus Ulysses:

       O amici, nequaquam _æquum_ est cum-juniori viro pugnare
     virum senem, calamitate labefactum; sed me venter
     instigat maleficus, ut plagis domer.
 55  Sed age nunc mihi omnes jurate firmum jusjurandum,
     ne-quis Iro gratificans me manu robusta
     percutiat prævaricans, huic autem me violenter domet.

       Sic dixit: illi autem omnes abjurabant, sicut jubebat.
     [Ac postquam jurarant, peregerantque jusjurandum,]
 60  Inter-eos vero rursus locuta-est sacra vis Telemachi:

       Hospes, si te jubet cor et animus generosus
     istum propellere, _fac;_ ceterorum autem neminem Achivorum
     time, quoniam cum-pluribus pugnabit, qui te percutiat.
     Hospitum-exceptor quidem ego _sum;_ comprobant vero reges
 65  Antinousque et Eurymachus, prudentes ambo.

       Sic dixit: hi autem omnes comprobarunt; atque Ulysses
     cinxit quidem se pannis circum genitalia, ostendebat vero femora
     pulcraque magnaque; nudati-sunt autem ei lati humeri
     pectoraque, robustaque brachia: ac Minerva
 70  prope astans membra auctavit pastori virorum.
     Proci vero omnes vehementer admirati sunt:
     sic autem aliquis dicebat, intuitus propinquum alium:

       Certe cito Irus non-Irus accersitum malum habebit,
     quod-talem ex pannis senex coxam ostendit.

 75    Sic igitur dixere: Iro autem male commovebatur animus.
     Sed et sic famuli ducebant cinctum vi,
     timentem; carnes vero tremebant-circum mebra.
     Antinous autem increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

       Nunc quidem neque sis, jactator, nec natus-fueris,
 80  si profecto huncce tremis et times graviter,
     virum senem, calamitate labefactum, quæ ipsum incessit.
     Sed tibi edicam, hoc vero et perfectum erit:
     si te hic vicerit, superiorque fuerit,
     mittam te in-continentem, conjectum in navem nigram,
 85  ad Echetum regem, hominum perniciem omnium,
     qui nasum abscindat et aures sævo ære,
     genitaliaque evulsa det canibus cruda discerpenda.

       Sic dixit: ei vero adhuc magis tremor subiit membra:
     in medium autem _eum_ duxerunt: illi vero ambo manus elevarunt.
 90  Tum vero deliberavit audens divinus Ulysses,
     utrum feriret, adeo-ut ipsum anima linqueret illic lapsum;
     an ipsum leviter feriret, extenderetque super terram.
     Sic autem ei cogitanti visum-est satius esse,
     leviter ferire, ut ne ipsum cognoscerent Achivi.
 95  Tunc vero _manibus_ elevatis, percussit _ei_ dextrum humerum
     Irus; ille autem _ei_ cervicem percussit sub aure, ossaque intus
     fregit: statim autem venit per os ruber sanguis:
     decidit vero _is_ in pulveribus extensus, collisitque dentes,
     calcitrans pedibus terram: at proci illustres
100  manibus sublatis risu emoriebantur. Verum Ulysses
     _eum_ trahebat per vestibulum, prehensum pede, donec veniret ad
         aulam
     porticusque fores; et ipsum ad septum aulæ
     statuit reclinatum; baculum autem ei injecit manui,
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

105    Hic nunc sede, canesque suesque abarcens;
     neu tu-sane hospitum et mendicorum dominus esto,
     vilis quum-sis; necubi qod malum etiam majus accipias.

       Dixit, et circum humeros turpem sibi-jaciebat peram
     crebris-locis laceram; _cui_ tortile inerat lorum.
110  Retro autem ipse ad limen profectus desidebat; illi autem
         iverunt intro
     suaviter ridentes, et _eum_ blande-compellabant verbis:

       Jupiter tibi det, hospes, et immortales dii alii,
     quodcunque maxime vis, et tibi gratum est animo;
     qui hunc insatiabilem a-mendicando cessare-fecisti
115  in populo: cito enim ipsum ducemus in-continentem
     ad Echetum regem, hominum perniciem omnium.

       Sic igitur dixere; gaudebat autem omine divinus Ulysses:
     Antinous vero ei magnum ventrem apposuit
     plenum pinguedineque et sanguine: Amphinomus vero
120  panes ex canistro duos apposuit elevatos,
     et poculo aureo propinabat, dixitque:

       Salve, pater o hospes, adsit tibi in posterum certe
     felicitas; at nunc quidem malis teneris multis.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
125  Amphinome, certe valde mihi videris prudens esse;
     tali enim etiam patre _es;_ quippe famam bonam audiebam,
     Nisum Dulichiensem bonumque esse divitemque;
     ex-hoc te dicunt natum-esse: diserto autem viro similis-es.
     Propterea tibi dicam; tu vero attende, et me audi:
130  nihil imbecillius terra nutrit homine
     omnium, quæquæ super terram spirantque et serpunt.
     Nunquam enim putat malum passurum-esse _se_ in-posterum,
     quamdiu felicitatem præbent dii, et genua vigent:
     sed quando demum et mala dii beati perficiunt,
135  etiam hæc fert nolens patienti animo.
     Talis enim mens est terrestrium hominum,
     qualem diem adducat pater hominumque deûmque.[TR1]
     Etenim ego quondam debebam inter homines beatus esse;
     multa autem injusta feci, viribus et robori obsequens,
140  patreque meo fretus, et meis fratribus.
     Quare ne-quis unquam omnino vir injustus sit,
     sed ille silentio dona deorum habeat, quodcunque dent.
     Qualia video procos injusta machinantes,
     possessiones consumentes, et dedecorantes uxorem
145  viri, quem non-amplius puto ab-amicis et patria terra
     diu abfuturum; valde vero prope _esse._ Sed te deus
     domum subducat, neque occurras illi,
     quando redierit dilectam in patriam terram.
     Non enim sine-cruore utique diremtum-iri puto
150  procos et illum, postquam domum subierit.

       Sic dixit: et libatione-facta bibit dulce vinum;
     iterumque in manibus posuit poculum principi virorum.
     Verum is ivit per domum caro afflictus corde,
     nutans capite; jam enim malum _ei_ augurabatur animus.
155  Sed neque sic fugit mortem; impedivit vero et hunc Minerva,
     Telemachi sub manibus et hasta fortiter ut-domaretur.
     Iterum vero resedit in solio, unde surrexerat.

       Illi autem in mente posuit dea cæsiis-oculis Minerva,
     filiæ Icarii, prudenti Penelopæ,
160  procis se-ostendere, ut diffunderet (_exhilararet_) maxime
     animum procorum, et honorata fieret
     magis viroque et filio, quam antea erat.
     Inaniter autem risit, verbumque dixit et elocuta-est:

       Eurynome, animus mihi cupit, nequaquam antea quidem,
165  procis me-ostendere, invisis licet omnino:
     filio vero dicam verbum, quod utilius fuerit,
     ne plane procis cum-superbis versetur,
     qui bene quidem loquuntur, male autem pone cogitant.

       Hanc autem rursus Eurynome œconoma _his_ verbis allocuta-est:
170  næ jam hæc quidem omnia, filia, apposite dixisti.
     Sed i, et tuo filio verbum dic, neu cela,
     corpus quum-tibi-laveris, et unxeris genas:
     neu sic lacrimis fœdata circa faciem
     vade: quoniam malum _est_ lugere infinite semper.
175  Etenim jam quidem tibi filius ea-ætate _est,_ quem tu maxime
     supplicabas immortalibus in-puberate videre.

       Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     Eurynome, ne hæc suadeas, sollicita licet,
     corpus ut-mihi-lavem, et _me_ ungam unguento:
180  decorem enim mihi dii, qui Olympum habitant,
     perdiderunt, ex quo ille abivit cavis in navibus.
     Sed mihi Autonoenque et Hippodamiam jube
     venire, ut mihi astent in ædibus:
     sola vero non intrabo inter viros; verecundor enim.

185    Sic igitur dixit: vetula autem per domum _transiens_ exivit,
     nuntiatura _hæc_ mulieribus, et hortatura ad-eundum.

       Tum rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva:
     filiæ Icarii dulcem somnum infudit.
     Dormiebat vero _ea_ reclinata; solutæque-sunt ei artus omnes
190  ibidem in lecto-repositorio: interim vero nobilissima dearum
     immortalia dona dabat, ut ipsam admirarentur Achivi:
     pulcritudine quidem ei primum vultus pulcros expolivit
     divina, quali quidem pulcre-coronata Cytherea
     ungitur, quum adit Gratiarum chorum amabilem;
195  et ipsam proceriorem et habitiorem reddidit aspectu;
     candidiorem autem ipsam fecit secto ebore.
     Atque ita quum-fecisset, abiit nobilissima dearum.

       Venerunt autem famulæ candidis-ulnis ex domo,
     cum-strepitu advenientes: hanc autem dulcis somnus dimisit;
200  et abstersit-sibi manibus genas, et locuta-est:

       Certe me valde ærumnosam mollis sopor cooperuit:
     utinam mihi sic mollem mortem daret Diana casta
     statim nunc, ut ne-amplius lugens in animo
     ævum corrumpam, mariti desiderans dilecti
205  omnigenam virtutem: quoniam præstantissimus erat Achivorum.

       Sic locuta, descendebat e-cœnaculo splendido,
     non sola; simul hanc et famulæ duæ comitabantur.
     Ac quando demum ad-procos pervenerat divina mulierum,
     stetit inde ad postem domus firmiter structæ
210  genis obtendens nitida redimicula:
     ancilla autem ei proba utrinque astitit.
     Horum vero illic solvebantur genua, amore autem animo deliniti-
         sunt;
     omnesque optabant apud _eam_ in-lectis recumbere.
     Hæc inde Telemachum affata-est, suum carum filium:

215    Telemache, non-amplius tibi mens integra nec cogitatio:
     puer adhuc quum-esses, etiam magis in mente prudentia versabas:
     nunc autem, quum jam magnus es et ad-pubertatis mensuram
         pervenisti,
     et aliquis diceret filium _te_ esse beati viri,
     magnitudinem et pulcritudinem intuens, alienus vir:
220  non amplius tibi mens est justa nec cogitatio.
     Quale jam hoc facinus in ædibus factum-est _per te,_
     qui hunc hospitem sivisti indigne-tractari ita.
     Quomodo nunc? si quid hospes, in nostris ædibus
     sedens, sic pateretur vexatione ex gravi,
225  tibi dedecus opprobriumque inter homines foret.

       Hanc vero rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     mater mea, id quidem non indigne-fero, quod-tu irata-sis:
     at ego animo intelligo et novi singula,
     bonaque et pejora: antea autem adhuc infans eram:
230  verum enim non possum prudentia omnia advertere;
     nam me obtundunt, assidentes aliunde alius,
     hi mala cogitantes; mihi autem non sunt auxiliatores.
     Nequaquam tamen hospitis quidem et Iri pugna facta-est
     procorum consilio; viribus autem hic potentior erat.
235  Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,
     ita nunc proci in nostris ædibus
     nutarent capitibus, domiti, alii quidem in aula,
     alii autem intra domum, solutaque-essent membra cujusque;
     uti nunc Irus ille ad aulæ fores
240  sedet nutans capite, ebrio similis;
     neque erectus stare potest pedibus, nec reverti
     domum, qua ei reditus _est,_ quoniam cara membra soluta-sunt.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Eurymachus autem verbis allocutus-est Penelopen:

245    Filia Icarii, prudens Penelope,
     si omnes te viderent per Iasium Argos Achivi,
     plures proci in vestris ædibus
     a-mane convivarentur; quoniam præstas mulieribus,
     formaque, staturaque, et mente intus æqua.

250    Huic autem respondit deinde prudens Penelope:[TR2]
     Eurymache, profecto meam virtutem, formamque, corpusque,
     perdiderunt immortales, quando ad-Ilium ascendebant
     Argivi; cum iis autem meus maritus ivit Ulysses.
     Si ille utique reversus meam vitam tueretur,
255  major gloria esset mea et melior ita.
     Nunc vero tristor: tot enim mihi immisit mala deus.
     Certe quidem, quando ibat relicta patria terra,
     dextra in carpo prehensa me manu allocutus-est:

       O mulier: non enim puto bene-ocreatos Achivos
260  ex Troja bene omnes incolumes redituros:
     etenim Trojanos aiunt bellatores esse viros,
     tam jaculatores, quam missores sagittarum,
     equorumque velocium vectores; qui citissime
     decreverint magnam contentionem omnibus-æque-gravis belli.
265  Ideo nescio, utrum me remittat deus, an capiar
     illic in Troja: tibi autem hic omnia curæ-sint.
     Memor-sis patris et matris in ædibus,
     sicut nunc, vel adhuc magis, me absente.
     At postquam jam filium in-pubertate _constitutum_ videris,
270  nube, cui volueris, tua domo relicta.
     Ille sic dicebat; quæ sane nunc omnia perficientur.
     Nox autem erit, quando demum odiosæ nuptiæ obvenient
     perditæ mihi, cujus utique Jupiter felicitatem abstulit.
     Sed hic gravis dolor cor et animum incessit,
275  procorum non hic mos olim fuit;
     qui præstantemque mulierem et divitis _viri_ filiam
     ambire velint, et inter-se contendant:
     hi ipsi adducunt boves et pingues oves,
     puellæ propinquis convivium, et splendida dona dant:
280  at non alienum victum impune absumunt.

       Sic dixit: gavisus-est autem audens divinus Ulysses,
     quod eorum quidem dona attrahebat, mulcebat autem animum
     blandis verbis; mens vero ei alia agitabat.

       Illam autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:
285  filia Icarii, prudens Penelope,
     dona quidem quicunque voluerit Achivorum huc ferre,
     accipe: non enim bonum recusare donationem est:
     nos vero neque ad opera prius quidem ibimus, neque usquam alio,
     quam tu ei nupseris Achivorum, quicunque optimus.

290    Sic dixit Antinous; illis autem placebat sermo:
     donaque proinde allaturum miserunt præconem quisque.
     Antinoo quidem tulit _præco_ magnum perpulcrum peplum,
     varium; inerant autem fibulæ duodecim omnes
     aureæ, ansis bene-inflexis aptatæ.
295  Monile vero Eurymacho multa-arte-elaboratum statim tulit,
     aureum, electris consertum solis instar.
     Inaures autem Eurydamanti duo servi tulerunt,
     trinis-ocellis, ægre-elaboratas; gratia autem _inde_ effulgebat
         multa.
     A Pisandro vero Polyctoride rege
300  collare tulit servus, perpulcrum ornamentum.
     Aliud autem alius donum Achivorum pulcrum tulit.
     Ipsa quidem deinde ascendebat in cœnaculum, divina mulierum;
     cum-ea autem simul famulæ ferebant perpulcra dona.

       Illi vero ad saltationemque et desiderabilem cantum
305  conversi delectabant-se; manebantque, vesper dum-superveniret.
     His autem se-delectantibus niger versper supervenit.
     Statim lampadas tres statuerunt in ædibus,
     ut lucerent: circum autem ligna arida posuerunt,
     sicca dudum, facile-ardentes, recens fissa ære;
310  et faces immiscuerunt: alternatim vero succendebant
     famulæ Ulyssis audentis-animi: at inter-eas
     ipse generosus locutus-est ingeniosus Ulysses:[TR3]

       Famulæ Ulyssis, diu absentis regis,
     ite ad conclavia, ubi _est_ veneranda regina:
315  apud eam vero pensa versate; et delectate ipsam,
     sedentes in domo, vel lanas carpite manibus:
     at ego his lumen omnibus præbebo.
     Si enim velint etiam usque ad Auroram pulcro-solio manere,
     nequaquam me domabunt; multorum-patiens vero valde sum.

320    Sic dixit: hæ autem riserunt, et se-invicem intuebantur.
     Eum autem turpiter objurgabat Melantho pulcris-genis,
     quam Dolius quidem genuit, fovit autem Penelope,
     filiamque velut enutriebat, dabatque oblectamenta animo:
     sed ne sic quidem retinuit dolorem Penelopes in animo:
325  sed ea cum-Eurymacho miscebatur, et _eum_ amabat:
     hæc utique Ulyssem objurgabat contumeliosis verbis:

       Hospes miser, tu-sane aliquis mente exturbatus-es;
     neque vis cubare, æream in domum profectus,
     vel aliquo in diversorium; sed hic multa prædicas.
330  [confidenter multos inter viros; neque aliquid animo
     times: certe utique tibi vinum occupat mentem, vel tibi semper
     talis mens est: quare et vana loqueris.]
     An exsultas, quod Irum vicisti, erronem?
     _cave_ ne-quis tibi cito Iro melior alius insurgat,
335  qui te circum caput contusum manibus robustis
     domo emittat, fœdatum sanguine multo.

       Hanc autem torve intuitus affatus-est ingeniosus Ulysses:
     certe cito Telemacho dicam, canis, qualia loqueris,
     illuc profectus, ut te ibi membratim concidat.

340    Sic locutus, verbis perterruit mulieres.
     Profectæque-sunt ire per domum; solutaque-sunt subtus membra
         cujusque
     timore: putabant enim ipsum vera dixisse.
     At is apud lampadas prælucens accensas
     stetit, omnes intuens: alia vero ei cor
345  agitabat mente sua, quæ quidem non irrita facta-sunt.

       Procos autem strenuos non omnino sinebat Minerva
     contumelia abstinere acerba, ut adhuc magis
     subiret dolor cor Laertiadæ Ulyssis.
     Inter-hos vero Eurymachus, Polybi filius, incipiebat loqui,
350  incessens Ulyssem; risum vero sociis fecit:

       Audite me, proci inclytæ reginæ,
     ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.
     Non sine-deo hic vir Ulysseam in domum venit:
     omnino mihi videtur facium splendor esse ipsius
355  et capitis: quoniam non ei insunt capilli ne pauci quidem.

       Dixit, simulque allocutus-est Ulyssem urbium-vastatorem:[TR4]
     hospes, nunquid vis mercede-servire, si te suscipiam,
     agri in extremitate, (merces autem tibi sufficiens erit)
     sepesque aggerens, et arbores proceras plantans?
360  Illic autem ego cibum quidem perennem _tibi_ præberem,
     vestimentaque induerem, pedibusque calceamenta darem.
     Sed quandoquidem sane opera mala didicisti, non voles
     opus adire, sed mendicare per populum
     mavis, ut possis pascere tuum ventrem insatiabilem.

365    Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     Eurymache, si enim nobis contentio de-opere fieret
     tempore in verno, quando quidem dies longi sunt,
     in herba, falcem quidem ego bene-flexam haberem,
     et vero tu talem haberes, ut experiremur opus,
370  jejuni usque penitus ad-tenebras, herba autem adesset;
     sive rursus et boves essent agendi, qui _sunt_ optimi,
     rutili, magni, ambo saturati herba,
     æquales-ætate, par-onus-sustinentes, quorum robur non imbecille,
     arvumque-quatuor-jugerum esset, cederetque subtus gleba aratro:
375  tunc me videres, an sulcum continuum proscinderem.
     Si vero et bellum alicunde moveret Saturnius
     hodie, ac mihi scutum esset, et duæ hastæ,
     et galea tota-ærea, temporibus apta:
     tunc me videres primis in pugnatoribus congressum,
380  nec mihi ventrem exprobrans loquereris.
     Sed valde contumeliose-agis, et tibi animus est inclemens:
     et quidam fere videris magnus esse et fortis,
     quoniam cum paucis et non bonis versaris.
     Sin autem Ulysses rediret et perveniret in patriam terram,
385  statim tibi hæ portæ, etiamsi latæ admodum sunt,
     fugienti arctarentur per vestibulum foras.

       Sic dixit; Eurymachus vero iratus-est in-corde magis,
     et ipsum, torve intuitus, verbis alatis allocutus-est:

       Ah miser, certe cito tibi perficiam malum, quod-talia dicis
390  confidenter multos inter viros, nec quicquam animo
     times: certe utique tibi vinum mentem occupat, vel tibi semper
     talis mens est; quare et vana loqueris.
     [An exsultas, quod Irum vicisti, erronem?]

       Sic igitur locutus, scabellum sumsit; at Ulysses
395  Amphinomi ad genua desidebat Dulichiensis,
     Eurymachum veritus: hic autem pocillatorem percussit ad manum
     dextram; gutturnium vero humi sonuit lapsum:
     at ille ejulatu-dato cecidit supinus in pulveribus.
     Proci vero tumultuati-sunt per ædes obscuras;
400  sic vero aliquis dicebat, intuitus in propinquum alium:

       Utinam hic hospes errans alibi periisset,[TR5]
     antequam venisset: ita neutiquam tantum tumultum intulisset.
     Nunc autem de mendicis contendimus: neque ulla convivii
     boni erit voluptas; quoniam pejora vincunt.

405    Inter-hos autem et locuta-est sacra vis Telemachi:
     mirifici, insanitis, et non-amplius continetis animo
     cibum neque potum: deorum certe aliquis vos concitat.
     Sed bene epulati decumbite domum profecti,
     quando animus jubet: pello vero neminem ego.

410    Sic dixit: illi autem omnes mordicus labris compressis,
     Telemachum admirabantur, quod audaciter loquebatur.
     Ipsis vero Amphinomus concionatus-est et dixit:
     [Nisi splendidus filius, Aretiadæ regis:]

       O amici, haud jam quisquam super dicto æquo
415  contrariis verbis carpens sæviat:
     neu omnino hospitem pulsate, neu quenquam alium
     famulorum, qui in ædibus _sunt_ Ulyssis divini.
     Sed agite, pocillator quidem auspicator poculis,
     ut, postquam-libaverimus, decumbamus domum profecti:
420  hospitem vero sinamus in ædibus Ulyssis
     Telemacho curæ-esse; hujus enim dilectam venit ad-domum.

       Sic dixit: illis autem omnibus gratum sermonem dixit.
     Ipsis vero craterem miscuit Mulius heros,
     præco Dulichiensis; famulus autem erat Amphinomi:
425  distribuit vero inde omnibus astando; illi autem diis
     ubi-libarant beatis, biberunt dulce vinum.
     Ac postquam libarantque et biberant, quantum volebat animus,
     abiverunt decubituri suas ad domos quisque.


[TR1] "deumque" -> "deûmque"
[TR2] "Penelope." -> "Penelope:"
[TR3] "Ulyses:" -> "Ulysses:"
[TR4] "urbium-vastatorem." -> "urbium-vastatorem:"
[TR5] "periiset" -> "periisset"




             Odysseæ XIX.—Ulyssis et Penelopæ colloquium.
                   Agnitio per Eurycleam.[TR1]

ARGUMENT: THE DISCOVERY OF ULYSSES TO EURYCLEA.

Ulysses and his son remove the weapons out of the armoury. Ulysses, in
conversation with Penelope, gives a fictitious account of his
adventures; then assures her he had formerly entertained her husband in
Crete; and describes exactly his person and dress; affirms to have
heard of him in Phaeacia and Thesprotia, and that his return is
certain, and within a month. He then goes to bathe, and is attended by
Euryclea, who discovers him to be Ulysses by the scar upon his leg,
which he formerly received in hunting the wild boar on Parnassus. The
poet inserts a digression relating that accident, with all its
particulars.

TEXT:

  1    At in domo relinquebatur divinus Ulysses,
     procis cædem cum Minerva meditans:
     statim autem Telemachum verbis alatis allocutus-est:

       Telemache, oportet arma Mavortia deponere intus
  5  omnia prorsus; at procos blandis verbis
     palpare, quando te percontentur _arma_ desiderantes:
     «ex fumo deposui; quoniam non-amplius illis similia-sunt,
     qualia quondam ad-Trojam proficiscens reliquit Ulysses,
     sed fœdata-sunt, quantum ignis attigit vapor.
 10  Insuper autem et hoc majus in mentem injecit deus,
     ne qua vino-gravati, contentione instituta inter vos,
     vos-mutuo vulneretis, deturpetisque convivium,
     et nuptiarum-ambitum; ipsum enim ferrum allicit virum.»

       Sic dixit: Telemachus vero dilecto obedivit patri;
 15  evocatamque allocutus-est nutricem Eurycleam:

       Nutrix, age jam mihi contine in ædibus mulieres,
     dum in thalamo deponam arma patris
     pulcra, quæ mihi in domo neglecta fumus corrumpit,
     patre absente; ego vero adhuc infans eram:
 20  nunc autem _ea_ volo deponere, ubi non ignis attinget vapor.

       Hunc autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:
     utinam enim jam tandem, fili, prudentiam susciperes,
     domum ut-cures et possessiones omnes custodias.
     Sed age, quænam tibi deinde, comitans, lumen portabit?
 25  famulas vero non sinebas prodire, quæ præluceant.

       Hanc vero rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     hospes hic; non enim otiosum tolerabo, qui meum sane
     modium attingat, etiam longe qui-venerit.

       Sic igitur dixit: huic vero non-evolans erat verbum (_tacuit_).
 30  Clausit autem januas ædium habitantibus-commodarum.
     Tum vero exsurgentes Ulysses et splendidus filius
     intro-ferebant galeasque et scuta umbonibus-munita,
     hastasque acutas; ante autem Pallas Minerva,
     auream lucernam tenens, lumen perpulcrum faciebat.
 35  Tunc vero Telemachus alloquebatur suum patrem subito:

       O pater, profecto magnum miraculum hoc oculis video;
     omnino mihi parietes ædium, pulcraque intercolumnia,
     abiegnæque trabes, et columnæ in-altum erectæ,
     lucent oculis, tanquam igne ardente.
 40  Certe omnino aliquis deus _est_ intus _eorum_ qui cœlum latum
         tenent.

       Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:
     tace, et in tua mente retine, neu interroga:
     hic sane mos est deorum, qui Olympum habitant.
     Sed tu quidem cubitum-eas; ego vero relinquar hic,
 45  ut adhuc magis famulas et matrem tuam provocem;
     hæc vero me lamentans interrogabit de singulis.

       Sic dixit: Telemachus vero per domum discessit
     cubiturus in cubiculum, facibus illucentibus,
     ubi antea cubabat, quando ipsi dulcis somnus advenit:
 50  ubi etiam tum cubuit, et Auroram divinam exspectabat.
     At in domo relinquebatur divinus Ulysses,
     procis cædem cum Minerva meditans.

       Atque egrediebatur e thalamo prudens Penelope,
     Dianæ similis aut aureæ Veneri.
 55  Cui juxta ignem sedem posuerunt, ubi insidere-solebat,
     tornatam ebore et argento; quam olim faber
     fecerat Icmalius, et subtus scabellum pedibus posuerat,
     aptum ex ipsa, ubi magna injiciebatur pellis.
     Illic desidebat deinde prudens Penelope.
 60  Venerunt autem famulæ candidis-ulnis ex domo;
     eæque panem quidem multum auferebant, et mensas,
     et pocula, unde viri superbientes biberant:
     ignem vero a foculis ad-terram jecerunt; aliaque super ipsos
     cumularunt ligna multa, lumen ut esset et calor.
 65  At Ulyssem increpabat Melantho secundo rursus:

       Hospes, adhuc et nunc hic molestus-eris per noctem
     versans in domo, observabisque mulieres?
     Sed exi foras, miser, et convivio contentus-sis:
     aut cito et titione percussus ibis foras.

 70    Hanc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     improba, cur in-me sic inveheris irato animo?
     an quod non-niteo, mala autem corpore vestimenta indutus-sum,
     mendicoque per populum? necessitas enim urget.
     Tales mendici et errones viri sunt.
 75  Etenim ego quondam domum inter homines habitabam
     beatus divitem, et sæpe dabam erroni,
     tali, qualiscunque esset, et cujuscunque _rei_ indigens venisset
     erant vero _mihi_ servi valde plurimi, aliaque multa,
     quibus bene vivunt _homines,_ et divites vocantur.
 80  Sed Jupiter _hæc_ perdidit Saturnius (voluit enim fere):
     ideo nunc _cave_ ne-quando et tu, mulier, omnem amittas
     decorem, quo nunc sane inter ancillas ornata-es;
     ne forte tibi domina irata sæviat,
     vel Ulysses venerit; adhuc enim et spei copia _est._
 85  Sin autem ille quidem ita periit, et non-amplius rediturus-est,
     at jam filius talis _adest,_ Apollinis quidem voluntate,
     Telemachus; hunc autem nulla in ædibus mulierum
     latet injurians: quoniam non-amplius tantillæ-ætatis est.

       Sic dixit; eum vero audivit prudens Penelope;
 90  ancillam autem objurgabat, verbumque dixit et elocuta-est:

       Omnino, audax, canis intrepida, non me lates
     perpetrans magnum facinus, quod tuo capite perlues.
     Omnia bene nosti, quoniam ex me audivisti ipsa,
     quod hunc hospitem eram in ædibus meis
 95  de marito interrogatura; quoniam multum tristor.

       Dixit, et Eurynomen œconomam sermone allocuta-est:
     Eurynome, affer jam sedem, et pellem super ipsa:
     ut sedens dicat verbum et audiat
     hospes ex me; volo enim ipsum interrogare.

100    Sic dixit: illa vero valde festinanter deposuit ferens
     sedem bene-politam, et ei pellem injiciebat;
     illic consedit deinde audens divinus Ulysses.
     Inter-eos autem sermones exorsa-est prudens Penelope:

       Hospes, hoc quidem te primum ego percontabor ipsa,
105  quis _et_ unde es virorum? ubinam tibi urbs et parentes?

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     o mulier, nemo te hominum in immensa terra
     vituperaret; certe enim tua gloria ad-cœlum latum pervenit,
     sicut alicujus vel regis eximii, qui deo-similis
110  viris in multis et fortibus regnans,
     justa-jura sustentet; ferat autem terra nigra
     tritica et hordea, graventurque arbores fructu;
     pariunt vero robustæ pecudes, ac mare præbet pisces,
     ex prudenti-administratione; feliciterque degunt populi sub ipso.
115  Ideo me nunc cetera quidem percontare tua in domo;
     ne-vero meum exquire genus et patriam terram,
     ne mihi magis animum impleas doloribus
     recordanti: valde enim sum ærumnosus. Neque omnino me oportet
     domo in aliena flentemque et lugentem
120  sedere: quoniam malum _est_ lugere infinite semper:
     ne-qua mihi ancillarum succenseat, vel tu ipsa;
     dicatque lacrimis-abundare gravatum me mentem vino.

       Huic autem respondit deinde prudens Penelope:
     hospes, nempe meam præstantiam formamque corpusque
125  perdiderunt immortales, quando ad-Ilium ascenderunt
     Argivi, cum iisque meus maritus profectus-est Ulysses.
     Si ille reversus meam vitam tueretur,
     major gloria esset mea, et melior ita.
     Nunc autem tristor: tot enim mihi immisit mala deus.
130  [Quotquot enim insulis dominantur optimi,
     Dulichioque, Samoque, et nemorosæ Zacyntho,
     quique ipsam Ithacam late-conspicuam incolunt,
     hi me nolentem ambiunt, atteruntque domum.]
     Ideo neque hospites curo, neque supplices,
135  neque omnino præcones, qui publici-ministri sunt:
     sed Ulyssem desiderans,c aro contabesco corde.
     Hi autem nuptias urgent; ego vero dolos struo.
     Vestem mihi primum inspiravit in-mentem deus,
     exorsa magnam telam, in ædibus ut-texerem,
140  subtilem et amplam: statim autem inter-illos dixi:
     Juvenes, mei proci, quandoquidem mortuus-est divinus Ulysses,
     manete urgentes meas nuptias, donec vestimentum
     perfecero, (ne mihi vana fila pereant)
     Laerti heroi sepulcrale, in _illud tempus_ quando ipsum
145  fatum perniciosum corripuerit longum-sternentis mortis:
     ne-qua mihi in populo Achivarum succenseat,
     si sine vestimento jaceat, multa qui-possedit.
     Sic dixi: illis autem persuasus-est animus generosus.
     Tunc interdiu quidem texebam magnam telam,
150  noctu vero dissolvebam, postquam faces mihi-apposueram.
     Sic triennium quidem latebam ego et persuadebam Achivis:
     sed quum quartus venit annus, et advenerunt horæ,
     [mensibus exeuntibus, ac dies multi circumacti-sunt,]
     tum demum me, per famulas, canes non (_nihil_) curantes,
155  deprehenderunt _proci_ supervenientes, et increpuere verbis.
     Sic illud quidem perfeci, etiam nolens, ex necessitate.
     Nunc vero neque effugere possum nuptias, neque ullum aliud
     consilium amplius invenio; valde autem hortantur parentes
     nubere; et ægre-fert filius victum devorantes,
160  cognoscens; jam enim vir _est_ qui-valeat maxime
     domum curare, cuique Jupiter gloriam præbeat.
     Sed et sic mihi dic tuum genus, unde sis;
     non enim a quercu es olim-fabulosa, neque a petra.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
165  o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,
     nondum desines meum genus interrogare?
     Sed tibi enarrabo; certe quidem me doloribus dabis
     pluribus, quam _quibus_ teneor: hic enim mos _est,_ quando a
         patria
     sua absit vir tanto tempore, quanto ego nunc,
170  multas hominum per urbes errans, dolores patiens:
     sed etiam sic dicam, quod me percontaris et interrogas.

       Creta quædam terra est, medio in nigro ponto,
     pulcra et pinguis, circumflua; in _ea_ autem homines
     _sunt_ multi, innumeri, nonaginta urbes:
175  alia autem aliorum lingua mixta: insunt quidem Achivi,
     insunt vero indigenæ-Cretenses magnanimi, insunt et Cydones,
     Doriensesque trifariam-divisi, divinique Pelasgi.
     Inter has autem (_urbes_) _est_ Cnossus, magna urbs: ubi Minos
     per-novem-annos regnabat, Jovis magni confabulator,
180  patris mei pater, magnanimi Deucalionis.
     Deucalion vero me genuit et Idomeneum regem:
     sed ille quidem in navibus incurvis-puppibus ad Ilium
     abiit una-cum Atridis: mihi vero nomen inclytum Æthon,
     _sumque_ junior natu; ille etenim prior et melior.
185  Illic Ulyssem ego vidi, et hospitalia dedi.
     Etenim eum ad-Cretam deduxerat vis venti,
     euntem ad-Trojam, quum-abegisset _eum_ a-Maleis:
     statuit autem _naves_ in Amniso, ubi specus _est_ Lucinæ,
     in portibus difficilibus: vix tamen evasit procellas.
190  Statim vero Idomeneum quærebat, ad-urbem ascendens:
     hospitem enim ipsum dicebat dilectumque esse, reverendumque.
     Huic autem jam decima vel undecima erat aurora
     digresso cum navibus incurvis-puppibus Ilium versus.
     Illum quidem ego ad ædes ducens bene hospitio-excepi,
195  cum-cura amice-tractas, e-multis in domo suppetentibus;
     et ei, ceterisque sociis, qui una ipsum comitabantur,
     de-publico farinas dedi, et nigrum vinum collectum,
     et boves ad-sacrificandum, ut explerent-sibi animum.
     Illuc per-duodecim quidem manebant dies divini Achivi:
200  coercebat enim _eos_ Boreas ventus magnus, neque in terra
     sinebat stare; infestus vero aliquis excitavit deus:
     tertio-decimo autem ventus cecidit: illi vero avehebantur.

       _Ita_ fingebat, mendacia multa dicens, veris similia:
     illi autem audienti fluebant lacrimæ, liquefiebatque cutis.
205  Sicut autem nix liquescit in summis montibus,
     quam Eurus liquefecit, postquam Zephyrus defuderit;
     liquescente autem ea fluvii implentur labentes:
     sic ejus liquefiebant pulcræ genæ lacrimas-fundentis,
     flentis suum virum assidentem. At Ulysses
210  animo quidem flentem suam miserabatur uxorem,
     oculi autem tanquam cornua stabant, aut ferrum,
     immoti in palpebris: dolo vero ille lacrimas occultabat.
     Illa autem postquam satiata-est lacrimoso fletu,
     iterum ipsum verbis respondens allocuta-est:

215    Nunc quidem demum te, hospes, puto _me_ experturam,
     an vere profecto illic cum divinis sociis
     hospitio-exceperis in ædibus meum maritum, sicut dicis.
     Dici mihi, qualia quædam circa corpus vestimenta indutus-erat
     ipseque qualis erat; et _dic_ socios, qui eum comitabantur.

220    Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     o mulier, difficile _est,_ tanto tempore seorsum quum-absim,
     dicere; jam enim ei vigesimus annus est,
     ex quo illinc abiit, et a-mea discessit patria:
     verum etiam sic dicam, sicut mihi imaginatur cor.
225  Lænam purpuream villosam habebat divinus Ulysses,
     duplicem; at ei fibula auro facta-erat
     calamis geminis: antrorsum vero _opus_ variegatum erat:
     in anterioribus pedibus canis tenebat varium hinnulum,
     palpitantem intuens; hoc autem admirabantur omnes,
230  quod hi aurei quum-essent, hic quidem intuebatur hinnulum
         suffocans;
     at ille, effugere cupiens, palpitabat pedibus.
     Etiam tunicam animadverti circa corpus splendidam,
     qualem cepa tunicam de arida:
     ita quidem erat mollis; splendida autem erat, solis instar:
235  profecto quidem multæ ipsam admiratæ-sunt mulieres.
     Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente reconde tua:
     nescio utrum hæc indutus-fuerit circa corpus domi Ulysses,
     an aliquis sociorum dederit in navi eunti,
     aut aliquis alicubi etiam hospes: quoniam multis Ulysses
240  erat carus; pauci enim Achivorum _ei_ erant similes.
     Et ei ego æreum ensem, et duplicem dedi _vestem_
     pulcram, purpuream, et talarem tunicam:
     honorate autem dimittebam bene-tabulata in navi.
     Et quidem eum præco paulo major-natu ipso
245  comitabatur: etiam hunc tibi dicam, qualis erat:
     gibbosus in humeris, nigra-cute, crispo-capite;
     Eurybates vero _ei_ nomen erat: honorabat autem eum supra ceteros
     suos socios Ulysses, quod sibi animo congrua sentiret.

       Sic dixit: illi autem adhuc magis desiderium excitavit fletus,
250  signa agnoscenti, quæ ei certa dixit Ulysses:
     Ea autem postquam satiata-est lacrimoso fletu,
     tunc ipsum verbis respondens allocuta-est:

       Nunc quidem demum mihi, hospes, antea quum esses miserandus,
     in ædibus meis carusque eris, honoratusque:
255  ipsa enim _ei_ hæc vestimenta ego præbui, qualia dicis,
     plicata ex thalamo; fibulamque imposui splendidam,
     illi ornamento ut-esset; eum autem non suscipiam rursus,
     domum reversum, dilectam in patriam terram.
     Ita malo fato cava in navi Ulysses
260  abiit, visurus malium-Ilium non nominandum.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,
     ne-amplius nunc corpus pulcrum macera, neu quid animum
     tabefac, maritum deflens; succenseo quidem nihil:
265  etenim quævis et aliusmodi luget virum amissum,
     cui-virgo-nupserit, cui filios peperit amore mixta,
     atque Ulyssem, quem aiunt diis similem esse.
     Sed a-fletu quidem cessa, meum autem adverte sermonem:
     vere enim tibi loquar, nec celabo,
270  quomodo jam Ulyssis ego de reditu audivi,
     prope _versantis_ Thesprotorum virorum in ubere populo,
     vivi: atque vehit res-pretiosas multas et egregias,
     petens per populum: at dilectos socios
     perdidit, et navem cavam in nigro ponto,
275  Thrinacria ab insula veniens: irati-sunt enim ipsi
     Jupiterque et Sol: hujus enim boves interfecerunt socii.
     Illi quidem omnes perierunt fluctuoso in ponto:
     hunc autem super carina navis ejecit unda in continentem,
     Phæacum in terram, qui propinqui-diis sunt:
280  qui sane ipsum ex animo, deum veluti, honorabant,
     et ei multa dederunt, deducereque eum volebant ipsi
     domum incolumem. Et jam pridem hic Ulysses
     esset; sed inde ei hoc utilius visum-est animo,
     opes colligere multam super terram eunti:
285  adeo astutias multas præ mortalibus hominibus
     novit Ulysses; nec quicquam _cum-eo_ contenderet homo alius.
     Sic mihi Thesprotorum rex dixit Phidon;
     jurabat autem ad me ipsum, libans in domo,
     navem _ejus_ esse-deductam, et paratos esse socios,
290  qui jam ipsum deducent dilectam in patriam terram.
     Sed me prius dimisit; contigit enim ut-iret navis
     virorum Thesprotorum in Dulichium tritici-ferax.
     Et mihi possessiones ostendit, quas collegerat Ulysses:
     et sane in decimam generationem alium adhuc alerent:
295  tantæ ei res-pretiosæ jacebant in ædibus regis.
     Ipsum autem in Dodonen dixit ivisse, ut dei
     ex quercu alto-vertice Jovis consilium audiret,
     quomodo rediret dilectam in patriam terram,
     jam diu absens, utrum palam, an clam.
300  Sic ille quidem ita est salvus, et veniet jam
     proxime; neque amplius longe ab-amicis et patria terra
     diu aberit: omnino autem tibi jurajuranda dabo.
     Sciat nunc Jupiter primum, deorum summus et optimus,
     focusque Ulyssis eximii, ad-quem veni:
305  certe quidem hæc omnia perficientur, sicut dico.
     Hoc ipso anno veniet huc Ulysses,
     hoc quidem exeunte mense, illo autem ineunte.

       Hunc autem rursus allocutus-est prudens Penelope:
     utinam enim hoc, hospes, verbum perfectu sit;
310  ita cito cognosceres amicitiamque multaque dona accipienda
     ex me, adeo ut aliquis te occurrens beatum-diceret.
     Sed mihi sic in animo _aliquid_ præsagit, sicut erit videlicet:
     neque Ulysses amplius domum veniet, nec tu deductione
     potieris; quoniam non tales rectores sunt in domo,
315  qualis Ulysses erat inter viros, si unquam fuit,
     ad-hospites venerandos dimittendos et excipiendos.
     Sed ipsum, famulæ, lavate, deponiteque cubile,
     strata, et lænas, et integumenta splendida,
     ut bene calens ad Auroram aureo-solio perveniat.
320  Mane autem valde mature lavateque ungiteque,
     ut intus apud Telemachum de-jentaculo cogitet
     sedens in domo: ei autem gravius _erit,_ qui illorum
     hunc molestia-afficiet perniciosus: neque ullum negotium
     hic amplius _ei_ faciet, valde licet iratus graviter.
325  Quomodo enim de-me tu, hospes, scies, ecquid mulieribus
     aliis præstem mente, et prudenti consilio,
     si squalidus, mala _vestimenta_ indutus, in ædibus
     conviveris? homines autem brevis-ævi sunt.
     Qui quidem crudelis ipse sit, et crudelia sentiat,
330  huic imprecantur omnes homines dolores in-posterum
     vivo; at mortuum probris-insequuntur cuncti.
     Qui autem bonus ipse sit, et bona sentiat,
     hujus quidem gloriam latam hospites perferunt
     omnes ad homines; multique eum eximium dicere-solent.

335    Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,
     profecto mihi lænæ et integumenta splendida
     odio-erant, quando primum Cretæ montes nivales
     reliqui in navi proficiscens longis-remis instructa.
340  Cubabo autem, sicut antea quidem insomnes noctes ducebam.
     Multas enim jam noctes sordido in cubili
     requievi, et exspectavi pulcro-solio-insidentem Auroram divinam.
     Neque omnino mihi lotio pedum grata animo
     est; nec mulier pedem tanget nostrum
345  earum, quæ tibi in domo ministræ sunt,
     nisi aliqua anus est antiqua, honesta sciens,
     quæ toleraverit tanta mente, quanta ego:
     hanc vero non ægre-tulerim pedes tangere meos.

       Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
350  hospes dilecte: nondum enim quisquam vir prudens adeo
     hospitum longinquorum carorum meam advenit domum:
     adeo tu valde scite prudentia omnia dicis:
     est autem mihi anus, cata mente consilia habens,
     quæ illum infelicem bene nutriebat, et educebat,
355  susceptum manibus, quando ipsum primum peperit mater;
     quæ tibi pedes lavabit, debilis quantumvis sit.
     Verum age nunc surgens, prudens Euryclea,
     lava tui domini æqualem: et fere Ulysses
     jam talis est pedibus, talisque manibus;
360  cito enim in malo homines consenescunt.

       Sic igitur dixit: vetula autem operuit manibus vultum,
     lacrimasque emisit calidas, verbumque luctuosum dixit:

       Hei mihi, _quod_ ego tui, fili, _servandi_ impotens! certe te
         Jupiter præ
     hominibus odit, deûm reverente animo instructum.
365  Nondum enim quisquam mortalium tot Jovi fulmine-gaudenti
     pinguia femora combussit, neque _tot_ eximias hecatombas,
     quot tu ei dedisti, precans ut pervenires
     ad-senectutem placidam, nutriresque splendidum filium;
     nunc autem tibi soli omnino abstulit reditus diem.
370  Sic fere etiam illum probris-insequantur mulieres
     hospitum longinquorum, quando alicujus inclytas ad ædes
         pervenerit,
     sicut te, _senex,_ canes hæ probris-insequuntur cunctæ,
     quarum nunc contumeliamque et opprobria multa vitans,
     non sinis eas _te_ lavare; me vero non invitam jussit
375  filia Icarii, prudens Penelope.
     Ideo tibi pedes lavabo, simulque ipsius Penelopes
     et tui gratia; quoniam mihi commovetur intus animus
     doloribus. Verum age nunc adverte verbum, quod dicam:
     multi sane hospites ærumnosi hunc venerunt,
380  sed nondum quemquam dico similem sic vidisse _me,_
     sicut tu corpore voceque pedibusque Ulyssi similis-es.

       Hanc autem respondens allocutus est-ingeniosus Ulysses:
     o vetula, sic dicunt quicunque viderunt oculis
     nos ambos, valde similes nobis-invicem
385  esse; sicut tu ipsa animum-advertens dicis.

       Sic igitur dixit: vetula vero lebetem sumsit splendentem,
     in-quo pedes abluebant: aquam autem infudit multam
     frigidam; deinde vero calidam insuper-fudit. At Ulysses
     sedebat ad focum, ad tenebras autem convertit-se cito;
390  statim enim in animo suspicatus-est, ne ipsum attrectans
     cicatricem animadverteret et manifestæ res fierent.
     Lavabat autem _ea_ inde propius accedens dominum suum; statim
         vero agnovit
     cicatricem, quam aliquando ei aper inflixit albo dente,
     in-Parnassum profecto, ad Autolycumque et filios,
395  matris suæ patrem strenuum, qui hominibus præcellebat
     furtoque jurandoque (_se nihil abstulisse_); deus vero ei ipse
         dedit
     Mercurius: huic enim grata femora adolebat
     agnorum et hædorum; hic autem eum lubens una comitabatur.
     Autolycus vero quum-venisset Ithacæ in opulentum populum,
400  filium recens natum invenit filiæ suæ:
     hunc ei Euryclea caris genibus imposuit,
     desinenti a-cœna; verbumque dixit et elocuta-est:

       Autolyce, ipse nunc nomen inveni, quod imponas
     filiæ filio dilecto; exoptatissimus autem tibi est.

405    Huic vero rursus Autolycus respondit, dixitque:
     gener meus, filiaque, imponite nomen, quod dixero:
     multis enim ego indignatus huc venio
     viris et mulieribus super terram almam:
     huic autem Ulysses nomen esto inditum. At ego,
410  quando puber-factus maternam in magnam domum
     venerit in-Parnassum, ubi fere mihi possessiones sunt:
     ex-his illi ego dabo, et ipsum gaudentem dimittam.

       Horum gratia ivit Ulysses, ut sibi _is_ præberet splendida
         dona.
     Hunc quidem deinde Autolycusque et filii Autolyci
415  manibusque _datis_ salutabant, verbisque blandis:
     mater autem Amphithea matris, circumplexa Ulyssem
     osculata-est ipsi caputque et ambo lumina pulcra.
     Autolycus vero filios jussit gloriosos
     cœnam parare: illi autem hortanti auscultarunt:
420  statim vero introduxerunt bovem masculam quinquennem,
     eum excoriarunt, curaruntque, et ipsum diviserunt totum,
     minutatimque-conciderunt scite, transfixerunt verubus,
     assaruntque perite, diviseruntque portiones.
     Sic tunc quidem per-totum diem ad solis occasum
425  epulabantur; nec quicquam animus indigebat convivio æquo.
     Quando autem sol occidit, et tenebræ supervenere,
     tunc demum decubuerunt, et somni donum ceperunt.

       Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,
     profecti-sunt ire in venationem, et canes et etiam ipsi
430  filii Autolyci; cum his autem divinus Ulysses
     ibat: altum vero montem ascenderunt indutum silva
     Parnassi: cito autem pervenerunt ad-juga ventosa.
     Sol quidem deinde recens percutiebat arva,
     ex placide-fluente profundo Oceano.
435  Ipsi autem in vallem perveniebant, venatores; ante eos vero
     vestigia scrutantes canes ibant; at pone
     filii Autolyci: cum his autem divinus Ulysses
     ibat prope canes, vibrans longæ-umbræ hastam.
     Ibi vero in silva densa jacebat magnus aper;
440  quam quidem nec ventorum perflabat vis humidum spirantium,
     neque ipsam Sol lucens radiis percutiebat,
     neque imber penetrabat penitus: adeo quidem densa
     erat: at foliorum inerat fusio affatim multa.
     Hunc autem virorumque canumque strepitus circumsonuit-pedum,
445  ut venantes ingruebant: hic vero adversus ex arbusto,
     erectis valde cervicis-setis, ignemque oculis spectans,
     stetit prope ipsos: ac primus-omnium Ulysses
     irruit, elevata longa hasta, manu robusta,
     vulnerare cupiens: sed ipsum prævertens percussit aper
450  super genu; multum autem exhausit carnis dente
     oblique adortus; nec-tamen ad-os pervenit viri.
     Illum vero Ulysses vulneravit assecutus ad dextrum humerum;
     penitus autem transiit splendidæ hastæ cuspis:
     decidit vero _is_ in pulveribus porrectus; avolavit autem animus.
455  Circa-hunc quidem deinde Autolyci filii dilecti occupabantur;
     vulnus autem Ulyssis eximii, deo-paris,
     ligaverunt scite; et incantatione sanguinem nigrum
     cohibuere: statim autem pervenere cari ad ædes patris.
     Illum quidem Autolycusque et filii Autolyci
460  bene postquam-sanarant, et splendida dona _ei_ præbuerant,
     cito gaudentem caram gaudentes dimiserunt
     in Ithacam: eo quidem pater et veneranda mater
     gaudebant reverso, et interrogabant singula
     de-cicatrice, quid passus-esset: ille autem ipsis rite enarravit,
465  ut ipsum venantem percusserit aper albo dente,
     ad-Parnassum profectum cum filiis Autolyci.

       Hanc _cicatricem_ anus manibus pronis prehensam,
     agnovit attrectans; pedem autem dimisit ut-_ei_-excideret;
     incidit vero lebeti tibia; resonuit autem æs,
470  retroque in-alteram-partem inclinatum-est; et in-terram effusa
         est aqua.
     Ipsius vero simul gaudium et dolor invasit mentem; atque ei oculi
     lacrimis impleti-sunt; clara vero ei hæsit vox.
     Prehenso autem _ejus_ mento, Ulyssem allocuta-est:

       Profecto omnino Ulysses es, care fili: nec te ego
475  prius agnovi, quam plane herum meum contrectassem.

       Dixit, et Penelopen intuita-est oculis,
     indicare volens carum maritum intus esse.
     Ea autem nec videre potuit e-regione, neque animadvertere;
     ei enim Minerva mentem avertit; at Ulysses
480  manua admota guttur _nutricis_ prehendit dextra;
     altera vero ad-se propius traxit, dixitque:

       Nutrix, cur me vis perdere? tu vero me nutrivisti ipsa
     tuam ad mammam; nunc vero dolores multos perpessus
     veni vigesimo anno in patriam terram.
485  Sed postquam animadvertisti, et tibi deus injecit animo,
     tace, ne-quis alius in ædibus audiat.
     Sic enim edico, hoc vero et perfectum erit:
     si sub me deus domuerit procos illustres,
     nec, nutrix licet-sis, a-te abstinebo, quando alias
490  famulas in ædibus meis interficiam mulieres.

       Hunc autem rursus allocuta-est prudens Euryclea:
     fili mi, quale tibi verbum fugit ex septo dentium!
     Nosti quidem qualis meus animus firmus, nec cedens:
     tenebo vero sicut aliquis solidus lapis, aut ferrum.
495  Aliud vero tibi dicam, tu autem in mente reconde tua:
     si sub te deus domuerit procos illustres,
     tum vero tibi recensebo in ædibus mulieres,
     et quæ te parum-honorent, et quæ inculpatæ sint.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
500  nutrix, cur vero tu eas indicabis? neque omnino te oportet.
     Bene utique et ipse ego observabo, et cognoscam unamquamque:
     sed tene silentio verbum, committe vero _rem_ diis.

       Sic igitur dixit: anus autem per domum exivit,
     allatura pedum-lavacra; priora enim effusa-erant omnia.
505  Ac postquam laveratque _eum_ et unxerat pingui oleo,
     iterum propius ad-ignem traxit-sibi sedile Ulysses
     calefacturus-se, cicatricem autem pannis cooperuit.
     His vero sermones exorsa-est prudens Penelope:

       Hospes, paulum quidem te amplius ego percontabor ipsa:
510  etenima jam cubitus cito erit placidi hora _ei quidem,_
     quemcunque somnus ceperit dulcis, etiam dolentem:
     sed mihi etiam dolorem immensum præbuit deus:
     per-diem etenim delector lamentans, flens,
     et mea opera inspiciens et ancillarum in domo:
515  at postquam nox venit, cepitque lectus omnes,
     jaceo in lecto, crebræque mihi circa densum cor
     acutæ curæ lugentem lacessunt.
     Sicut autem quando Pandarei filia, viridans Aedon (_luscinia_),
     pulcre canit, vere recens ineunte,
520  arborum in foliis sedens densis,
     quæ frequenter versans fundit multisonam vocem,
     filium lugens Itylum carum, quem quondam ære
     interfecit per insipientiam, filium Zethi regis;
     sic et mihi bifariam animus movetur huc et illuc,
525  utrum maneam apud filium, et integra omnia servem,
     possessionem meam, famulasque, et altam magnam domum
     torumque reverens mariti, populique famam;
     an jam una sequar Achivorum _eum_ quicunque optimus
     ambit _me_ in ædibus, quum-præbuerit infinita sponsalia.
530  Filius autem meus, donec quidem fuit adhuc infans et animi-
         impotens,
     nubere non me sinebat mariti domum reliquentem:
     nunc vero quando jam adultus est et ad-pubertatis mensuram
         pervenit,
     jam me optat retro abire e domo
     ob-possessionem indignans, quam ei consumunt Achivi.
535  Sed age mihi hoc somnium declara, et audi.
     Anseres mihi in domo viginti triticum edunt
     ex aqua, atque ipsis lætor, inspiciens:
     profecta vero ex monte magna aquila adunco-rostro
     omnibus cervices confregit, et interfecit; hi autem fusi-sunt
540  conferti in ædibus: illa vero in ætherem divinum elevata-est.
     At ego flebam et ejulabam, etiam in somnio;
     circum autem me congregabantur pulcris-comis Achivæ
     miserabiliter lugentem, quod mihi aquila interfecerat anseres.
     Reversa autem desidebat in prominenti tecto;
545  voceque humana me compescebat, dixitque:

       Confide, Icarii filia longe-lateque-inclyti;
     non somnium _hoc-est,_ sed visio vera, quæ utique perfecta erit.
     Anseres quidem, proci _sunt;_ ego autem aquila avis
     eram antea; nunc demum tuus maritus veni,
550  qui omnibus procis sævam mortem inferam.

       Sic dixit: at me dulcis somnus dimisit.
     Circumspectans autem anseres in ædibus animadverti,
     triticum comedentes apud pelvim, ubi antea quidem.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
555  o mulier, nequaquam licet declarare somnium,
     alio deflectentem: quandoquidem sane tibi ipse Ulysses
     dixit, quomodo perfecturus-sit: procis vero apparet exitium
     omnibus prorsus; neque ullus mortem et fatum effugiet.

       Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
560  hospes, profecto quidem somnia inscrutabilia, indiscriminatum-
         loquentia
     sunt, neque plane perficiuntur hominibus.
     Duæ etenim portæ debilium sunt somniorum:
     nam altera quidem cornibus facta est; altera autem ebore:
     horum quæ quidem venerint per sectum ebur,
565  hæc decipiunt, verba irrita ferentia;
     quæ vero per polita cornua iverint foras,
     hæc vera perficiunt, hominum quando aliquis viderit.
     At mihi non hinc puto grave somnium
     venisse: certe gratum mihi et filio foret.
570  Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente reconde tua:
     hæc jam aurora adveniet infausta, quæ me Ulyssis
     a-domo amovebit: nunc enim deponam certamen,
     secures, quas ille in ædibus suis
     statuebat ordine, navium-statumina veluti, duodecim omnes:
575  stans autem ille valde procul, _per omnia foramina_ trajiciebat
         sagittam.
     Nunc vero procis certamen hoc imponam:
     qui autem facillime intenderit arcum in manibus,
     et jaculatus-fuerit per-secures duodecim omnes,
     hunc una sequar, relicta hac domo
580  juventutis _meæ,_ perpulcra, plena victu;
     cujus aliquando recordaturam me-puto, vel in somnio.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,
     ne-amplius nunc differ in ædibus hoc certamen;
585  ante etenim ingeniosus veniet huc Ulysses,
     quam isti hunc arcum bene-politum contrectantes,
     nervumque intenderint, jaculatique-fuerint per-ferrum.

       Hunc autem rursus-allocuta-est prudens Penelope:
     si velles mihi, hospes, assidens in ædibus
590  _me_ delectare, haud mihi somnus in palpebras funderetur.
     Verum enim nequaquam licet insomnes esse semper
     homines; namque singulis sortem imposuerunt
     immortales mortalibus super almam terram.
     Sed sane ego, in-cœnaculum ubi-ascendero,
595  decumbam in lecto, qui mihi luctuosus factus-est,
     semper lacrimis meis imbutus, ex quo Ulysses
     abiit, visurus malum-Ilium non nominandum.
     Illic cubuero: tu vero cuba hac in domo,
     vel humi ubi-straveris, vel _famuli_ cubilia deponunto.

600    Sic locuta ascendit in-cœnacula splendida,
     non sola; cum ea et famulæ iverunt aliæ.
     In-cœnacula autem ubi-ascenderat cum famulis mulieribus,
     flebat deinde Ulyssem, carum maritum; donec ei somnum
     dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.


[TR1] "XX" -> "XIX"




              Odysseæ XX.—Quæ ante cædem procorum facta.

ARGUMENT:

While Ulysses lies in the vestibule of the palace, he is witness to the
disorders of the women. Minerva comforts him, and casts him asleep. At
his waking he desires a favourable sign from Jupiter, which is granted.
The feast of Apollo is celebrated by the people, and the suitors
banquet in the palace. Telemachus exerts his authority amongst them;
notwithstanding which, Ulysses is insulted by Caesippus, and the rest
continue in their excesses. Strange prodigies are seen by Theoclymenus,
the augur, who explains them to the destruction of the wooers.

TEXT:

  1    Atque in vestibulo cubabat divinus Ulysses:
     sub _se_ quidem crudam bubulam _pellem_ stravit, at superne
     pelles multas ovium, quas sacrificabant Achivi:
     Eurynome vero deinde lænam injecit ad-somnum-composito.
  5  Illic Ulysses procis mala meditans in animo,
     jacebat vigilans: sed ex domo mulieres
     iverunt, quæ cum-procis miscebantur pridem,
     sibi-invicem risumque et hilaritatem præbentes.
     Hujus autem commovebatur animus in pectoribus caris:
 10  multum vero deliberabat in mente et in animo,
     utrum adortus mortem pararet unicuique,
     an adhuc sineret cum-procis superbis misceri
     extremo et ultimo: cor autem ei intus latrabat.
     Sicut vero canis tenellos circa catulos gradiens,
 15  in-virorum ignotum latrat ardetque pugnare;
     sic hujus intus latrabat _cor_ ægre-ferentis mala opera;
     pectus autem percutiens, cor increpuit sermone:

       Tolera jam, cor; et pejus aliud aliquando tolerasti,
     die illo, quando tibi robore invictus comedebat Cyclops
 20  fortes socios; tu vero sustinebas, donec te sollertia
     eduxit ex antro, quum-putares _te_ moriturum.

       Sic dixit, in pectoribus increpans carum cor:
     ei autem plane _ut navis_ in retinaculo cor manebat tolerans
     continenter: at ipse volvebatur huc et illuc.
 25  Sicut autem quando ventriculum vir, multo igne ardenti,
     plenum pinguedineque et sanguine, huc et illuc
     varie-versat, valdeque cito cupit assatum-esse:
     sic ille huc et illuc volvebatur, deliberans,
     quomodo demum procis impudentibus manus inferret,
 30  solus quum-esset, multis. Prope vero eum venit Minerva
     de-cœlo delapsa: corpore autem assimilata-erat mulieri:
     stetitque ei supra caput, et ipsum sermone allocuta-est:

       Cur iterum vigilas, præ omnibus infelix viris?
     domus quidem tibi hæc est, uxor autem tibi hæc in domo,
 35  et filius, qualem fere aliquis cuperet esse _sibi_ filium.

       Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     certe jam hæc omnia, dea, apposite dixisti;
     sed nonnihil mihi hoc animus in mente cogitat,
     quomodo demum procis impudentibus manus inferam,
 40  solus quum-sim; hi autem semper frequentes intus sunt.
     Insuper autem et hoc majus in mente cogito:
     si enim _eos_ interfecero, Jovisque tuaque voluntate,
     quo subterfugiam? hoc te considerare jubeo.

       Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:
 45  miser, et quidem aliquis etiam pejori confidit socio,
     qui-quidem mortalisque sit et non tanta consilia noverit:
     at ego dea sum, perpetuo quæ te custodio
     in omnibus laboribus; dicam autem tibi aperte:
     si-vel quinquaginta agmina articulate-loquentium hominum
 50  nos circumstarent, interficere cupientia Marte,
     etiam horum abigeres boves et pingues oves.
     Sed capiat te et somnus: molestum _est_ etiam excubare
     tota-nocte vigilantem; e-malis vero emerges jam-nunc.

       Sic dixit; et inde ei somnum palpebris infudit:
 55  ipsa autem retro in Olympum abiit nobilissima dearum,
     quando hunc somnus capiebat, solvens curas animi,
     membrorum-relaxator. Uxor vero experrecta-est honesta sciens:
     flebatque inde in lectis sedens mollibus.
     Ac postquam flens satiarat-se suo in animo,
 60  Dianæ primum supplicavit divina mulierum:

       Diana, veneranda dea, filia Jovis, utinam mihi jam
     sagitta pectoribus immissa animum eximeres
     statim nunc; vel postea me raptam procella
     iverit portans per aereas vias,
 65  et fluentis injiciat reflui Oceani.
     Sicut autem quando Pandari filias sustulerunt procellæ;
     quibus parentes quidem perdiderant dii; ipsæ autem relictæ-erant
     orbæ in ædibus, curavit vero divina Venus
     caseo, et melle dulci, et suavi vino:
 70  Juno autem ipsis præ omnibus dedit mulieribus
     speciem et prudentiam; proceritatem vero præbuit Diana casta;
     opera autem Minerva docuit inclyta operari.
     Quando Venus divina adiit magnum Olympum,
     puellis petitura perfectionem floridarum nuptiarum,
 75  ad Jovem gaudentem-fulmine (ille etenim bene scit omnia,
     fortunamque infortuniumque mortalium hominum):
     interea tamen puellas Harpyiæ abripuerunt,
     et dederunt odiosis Erinnybus servituras:
     sic me deleant Olympias domos habentes,
 80  vel me pulcris-comis-prædita feriat Diana: ut Ulyssem
     ob-oculos-habens, etiam terram odiosam subeam,
     neu omnino pejoris viri lætificem mentem.
     Sed hoc quidem et tolerabile habet malum, quando aliquis
     per-dies quidem flet, perpetuo dolens corde,
 85  per-noctes vero somnus _eum_ habet (hic etenim oblivisci-facit
         omnium
     bonorum et malorum, ubi palpebras obtexerit:)
     at mihi et insomnia immittere-solet mala deus.
     Hac enim rursus mihi nocte accubuit similis ipsi,
     talis, qualis ivit cum exercitu; at meum cor
 90  gaudebat, quoniam non putabam somnium esse, sed jam visionem-
         veram.

       Sic dixit; statim vero in-aureo-solio venit Aurora.
     Ilius autem flentis vocem intellexit divinus Ulysses:
     cogitabatque deinde: visa vero est ei in animo
     jam _ipsum_ cognoscens astare capiti.
 95  Lænam quidem ubi-collegerat et pelles, in-quibus cubabat,
     in domum deposuit in sella: extra vero bubulam _pellem_
     posuit foras ferens: Jovi autem supplicabat manibus sublatis:

       Jupiter pater, sic me volentes super siccumque et humidum
     duxistis meam in terram, postquam me malis-affecistis valde,
100  omen aliquis mihi emittat expergefactorum hominum
     intus; extra autem Jovis portentum aliud ostendatur.

       Sic dixit precans: eum vero exaudivit providus Jupiter;
     statimque tonuit a splendido Olympo
     ab-alto e nubibus; gavisus-est autem divinus Ulysses:
105  Omen vero e domo mulier emisit molitrix
     prope, ubi quidem ei molæ erant, pastori virorum:
     hi autem duodecim omnes sedulo-incumbebant mulieres,
     farinas-hordeaceas conficientes et triticeas, medullam virorum.
     Ceteræ quidem dormiebant, postquam triticum moluerant;
110  una vero nondum cessabat; debilissima autem erat:
     quæ sane molam ubi-stiterat, verbum dixit, signum regi:

       Jupiter pater, qui diis et hominibus imperas,
     certe valde tonuisti a cœlo stellato,
     neque usquam nubes est; portentum utique alicui hoc ostendis.
115  Perfice nunc et mihi miseræ verbum, quod dicam:
     proci postremumque et ultimum die hoc
     in ædibus Ulysses capiant convivium desiderabile;
     qui jam mihi labore tristi genua solverunt,
     farinas conficienti; nunc ultimo cœnent.

120    Sic igitur dixit: gaudebat autem omine divinus Ulysses
     Jovisque tonitru: putabat enim _se_ ulturum noxios.

       Ceteræ vero famulæ in ædibus pulcris Ulyssis
     congregatæ accendebant in foco indefessum ignem.
     Telemachus autem e-lecto surrexit, deo-par vir,
125  vestes sibi-induens: atque ensem acutum suspendit-ab humero;
     pedibusque sub nitidis ligavit pulcros calceos;
     sumsitque validam hastam, præfixam acuto ære;
     stetit autem super limen gradiens, et Eurycleam allocutus-est:

       Nutrix dilecta, hospitem honorastis in domo
130  lecto et cibo? an sic jacet neglectus?
     Talis enim mihi mater, prudens licet sit:
     insane alterum honorat articulate-loquentium hominum,
     deteriorem, alterum vero meliorem inhonoratum dimittit.

       Hunc autem rursus allocuta-est prudens Euryclea:
135  ne illam nunc, fili, insontem accuses.
     Vinum enim bibebat _ille_ sedens, quamdiu volebat ipse:
     cibum autem non-amplius dixit _se_ appetere; interrogabat enim
         ipsum.
     Sed quando demum cubitus et somni meminerat,
     illa quidem cubilia jussit _ei_ substernere ancillas:
140  at is, tanquam aliquis ærumnosus et infortunatus,
     non voluit in lectis et in stragulis dormire,
     sed in cruda bubula _pelle,_ et pellibus ovium
     dormivit in vestibulo: lænam vero injecimus nos.

       Sic dixit: Telemachus vero per domum _transiens_ egressus-est,
145  hastam habens; una eum canes pedibus veloces sequebantur.
     Profectus-est autem ire in concionem ad bene-ocreatos Achivos.
     At ancillas inde hortabatur divina mulierum,
     Euryclea, Opis filia Pisenoridæ:

       Agite, aliæ quidem domum verrite festinantes,
150  aspergiteque; et in sedilibus fabrefactis tapetas
     injicite purpureos: aliæ vero spongiis mensas
     omnes abstergite, purgate autem crateras
     et pocula duplicia fabrefacta: aliæ vero petituræ aquam
     ite ad-fontem, et afferte cito euntes:
155  non enim diu proci aberunt a-domo;
     sed valde mane venient; quoniam et omnibus _est_ festus-dies.

       Sic dixit: illæ autem ei perquam auscultarunt et paruerunt.
     Viginti quidem iverunt ad-fontem nigris-aquis;
     aliæ vero illic in ædibus scite operabantur.[TR1]

160    Ingressi-sunt autem famuli Achivorum: hi quidem deinde
     bene et scite findebant ligna; sed mulieres
     venerunt a fonte; illisque supervenit subulcus,
     tres porcos deducens, qui erant inter omnes optimi.
     Et hos quidem sivit per septa pulcra pasci,
165  ipse vero jam Ulyssem allocutus-est blandis _verbis:_

       Hospes, jamne te magis Achivi respiciunt,
     an te ignominia-afficiunt in ædibus, sicut antea quidem?

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     utinam enim jam, Eumæe, dii ulciscerentur contumeliam,
170  qua isti insultantes indigna machinantur
     domo in aliena, nec pudoris portionem _æquam_ habent.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Prope autem ipsos venit Melanthius, custos caprarum,
     capras agens, quæ inter-omnes excellebant greges,
175  cœnam procis; duo autem una comitabantur pastores.
     Et has quidem religavit sub porticu sonora;
     ipse vero jam Ulyssem allocutus-est conviciis:

       Hospes, adhuc etiam nunc hic molestus-eris in domo
     a-viris petens? at non exibis foras?
180  omnino non-amplius nos diremtum-iri puto,
     priusquam manus _invicem_ gustaverimus; quia tute non decenter
     petis: sunt autem et alia convivia Achivorum.

       Sic dixit: hunc autem nihil allocutus-est ingeniosus Ulysses,
     sed tacite movit caput, mala profunde-cogitans.

185    His autem tertius supervenit Philœtius, princeps virorum,
     bovem sterilem procis agens, et pingues capras:
     (portitores vero hos trajecerunt, qui etiam alios
     homines deducunt, quicunque ipsis advenerit)
     et has quidem bene religavit sub porticu sonora:
190  ipse autem jam interrogabat subulcum, prope astans:

       Quis jam hic hospes nuper venit, subulce,
     nostram ad domum? ex quibus vero _se_ profitetur esse
     viris? ubinam autem ei genus et patria terra?
     infelix; certe similis-est corpore regi domino.
195  Sed dii malis-mergunt multivagos homines,
     quando etiam regibus destinabunt ærumnam.

       Dixit, et dextra complectebatur manu astans;
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

       Salve, pater o hospes! adsit tibi in posterum saltem
200  felicitas; at nunc quidem malis teneris multis.
     Jupiter pater, nullus te deorum crudelior alius:
     non parcis viros, postquam jam _eos_ generasti ipse,
     miscere malo et doloribus exitiosis.
     Sudavi, ut animadverti, lacrimisque-oppleti-sunt mihi oculi
205  recordanti Ulyssis; quoniam et illum puto
     tales pannos habentem inter homines vagari,
     sicubi adhuc vivit, et videt lumen solis.
     Sin vero jam mortuus-est, et in Orci ædibus,
     hei mihi inde ob-Ulyssem eximium; qui me bobus
210  præfecit, adhuc parvulum, Cephallenorum in populo.
     Nunc autem hæ quidem fiunt innumeræ, neque aliter (_melius_)
     _cuipiam_ viro succresceret boum genus latis-frontibus:
     has vero alii me jubent ducere sibi ipsis
     ad-edendum; neque omnino filium in ædibus curant,
215  nec vindictam timent deorum; cupiunt enim jamdudum
     possessiones dividere diu absentis regis.
     At mihi hoc animus in pectoribus caris
     multum volvit: valde quidem malum, filius quum-exstet,
     aliorum populum adire, euntem cum-ipsis bobus,
220  viros ad alienos; hoc vero durius, hic manentem
     bobus alienis assidentem dolores pati.
     Et jam olim ad-alium magnanimorum regum
     exivissem fugiens, quoniam non-amplius tolerabilia _hæc_ sunt:
     sed adhuc illum infelicem exspecto, sicunde reversus
225  virorum procorum dispersionem per ædes faciat.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     bubulce, quia nec malo neque insipienti viro similis-es,
     (cognosco vero et ipse, quod tibi prudentia mentem intravit)
     ideo tibi dicam et insuper magnum jusjurando jurabo:[TR2]
230  sciat nunc Jupiter primum deorum, hospitalisque mensa,
     focusque Ulyssis eximii, ad-quem veni,
     certe, te hic præsente, veniet domum Ulysses;
     tuisque oculis videbis, si volueris,
     interfici[TR3] procos, qui hic dominantur.

235    Hunc autem rursus allocutus-est boum bubulcus vir,
     utinam enim hoc, hospes, verbum perficeret Saturnius!
     cognosceres, qualis mea potentia et _quales me_ manus comitentur.

       Sic autem pariter Eumæus supplicavit omnibus diis,
     ut-rediret Ulysses prudens suam domum.

240    Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Proci autem Telemacho mortemque interitumque
     struebant: at iis sinistra venit avis,
     aquila altivolans, tenebat vero timidam columbam.
     Illis autem Amphinomus concionatus-est, et dixit:

245    O amici, haud nobis continget hoc sane consilium,
     Telemachi cædes: sed meminerimus convivii.

       Sic dixit Amphinomus, illis vero placebat sermo.
     Intrantes autem in ædes Ulyssis divini,
     lænas quidem deposuerunt in sedilibusque soliisque;
250  ipsi autem mactabant oves magnas et pingues capras;
     mactabant etiam sues porcos, et bovem armentalem;
     viscera vero assata distribuebant: ac vinum in
     crateribus miscebant: pocula autem distribuit subulcus.
     Panem vero ipsis distribuit Philœtius, princeps virorum,
255  pulcris in canistris; vinumque-fundebat Melantheus.
     Illi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

       Telemachus autem Ulyssem sedere-fecit, astutias versans,[TR4]
     intra bene-fundatam domum, apud lapideum limen,
     sella turpi posita, parvaque mensa:
260  apposuit vero _ei_ viscerum partes, et vinum infudit
     in poculo aureo, et ipsum sermone allocutus-est:

       Illic nunc sede inter viros vinum-bibens:
     convicia vero tibi ipse ego et manus abarcebo
     omnium procerum; quoniam nequaquam publica est
265  domus hæc, sed Ulyssis, mihi autem acquisivit ille.
     Vos vero, proci, continete animum a-convicio,
     et manibus _violentis;_ ut ne qua lis et contentio oriatur.

       Sic dixit: illi autem omnes mordicus labris compressis
     Telemachum admirabantur, quod audacter loquebatur.
270  In-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:

       Et molestus quantumvis sit, accipiamus sermonem, Achivi,
     Telemachi; valde autem nobis minatus loquitur.
     Non enim Jupiter sivit Saturnius: alioquin ipsum jam
     compescuissemus in ædibus, argutus licet sit concionator.

275    Sic dixit Antinous; ille vero non curabat verba.
     Præcones autem per urbem deorum sacram hecatomben
     ducebant: congregabantur autem capite-comantes Achivi
     luco sub umbroso longe-jaculantis Apollinis.

       Hi autem postquam assarant carnes superiores, et _igni_
         extraxerant,
280  partibus divisis, convivabantur celebri convivio.
     Inde Ulyssi partem apposuerunt _ii_ qui ministrabant,
     æqualem, sicut ipsi sortiebantur: sic enim jussit
     Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini.

       Procos autem illustres non omnino sinebat Minerva
285  contumelia abstinere acerba; ut adhuc magis
     subiret dolor cor Laertiadæ Ulyssis.
     Erat vero quidam inter procos vir, nefario animo,
     Ctesippus autem nomen erat, in Sameque domos habitabat;
     qui scilicet possessionibus fretus immensis
290  ambiebat Ulyssis diu absentis uxorem.
     Is quidem tunc inter procos superbos dixit:

       Audite me, proci illustres, ut aliquid dicam;
     partem quidem jam hospes habet dudum, sicut decet,
     æqualem; non enim honestum _est_ privare, nec justum,
295  hospites Telemachi, quicunque ad-has ædes pervenerit.
     Sed age, ei et ego dem hospitale donum: ut et ipse
     vel balneatori det munus, vel alicui alii
     famulorum, qui _sunt_ in ædibus Ulyssis divini.

       Sic locutus, projecit bovis pedem manu robusta,
300  jacentem, ex canistro sumtum: sed evitavit _eum_ Ulysses,
     leniter declinato capite; subrisit autem animo
     Sardanium omnino _risum_ talem: ille tamen bene-ædificatum
         feriit murum.
     Ctesippum vero Telemachus increpuit sermone:

       Ctesippe, certe omnino tibi hoc utilius fuit animo:
305  non percussisti hospitem; evitavit enim telum ipse.
     Certe enim te medium percussissem hasta acuta,
     et tibi pro nuptiis pater exsequias celebrasset
     hic. Ideo ne quis mihi insolentias in domo
     prodat: jam enim intelligo et novi singula,
310  bonaque, et quæ-sunt pejora: antea vero adhuc infans eram.
     Sed tamen hæc quidem et toleramus inspicientes,
     ovibus mactatis, vinoque potato,
     et pane _consumto:_ difficile enim cohibere unum multos.
     Sed age, ne-amplius mihi mala facite infensi:
315  sin autem jam me ipsum interficere cupitis ære,
     etiam hoc vellem, et multo satius esset
     mori, quam hæc semper indigna opera videre,
     hospitesque pulsatos, famulasque mulieres
     _vos_ violantes indigne per ædes pulcras.

320    Sic dixit: illi vero omnes muti facti-sunt silentio:
     sero autem tandem inter-eos locutus-est Damastorides Agelaus:

       O amici, haud jam quisquam super dicto æquo
     contrariis verbis carpens sæviat:
     neu amplius hunc hospitem pulsate, neu quenquam alium
325  famulorum, qui in ædibus _sunt_ Ulyssis divini.
     Telemacho autem verbum ego et matri dixerim
     mite, si ipsis corde placeat ambobus.
     Quamdiu quidem vobis animus in pectoribus sperabat
     rediturum Ulyssem prudentem suam domum,
330  tamdiu minime indignum manereque erat et detinere
     procos in ædibus; quoniam hoc satius erat,
     si rediisset Ulysses, et redux venisset domum:
     nunc vero jam hoc manifestum, quod non-amplius reditus-compos
         est.
     Sed age, tuæ hæc matri assidens nuntia,
335  ut-nubat _ei,_ quicunque optimus vir, et _qui_ plurima præbuerit:
     ut tu quidem gaudens paterna omnia possideas,
     edens et bibens; illa vero alius domum curet.

       Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     non per Jovem, Agelae, et dolores patris mei,
340  qui alicubi longe-ab Ithaca vel periit vel vagatur,
     nequaquam remoror matris nuptias; sed jubeo _eam_
     nubere, cuicunque velit, atque insuper multa dona dabo:
     vereor autem invitam a domo pellere
     verbo violento; ne istud deus perfecerit.

345    Sic dixit Telemachus: procis vero Pallas Minerva
     inextinctum risum movit, errareque-fecit intellectum.
     Hi autem jam maxillis ridebant alienis;
     cruentatasque carnes comedebant; oculi vero ipsorum
     lacrimis implebantur; fletumque præsagiebat animus.
350  Inter-hos autem et locutus-est Theoclymenus deo-similis:

       Ah miseri, quod malum hoc patimini? nocte quidem vestra
     obvoluta-sunt capitaque, faciesque, subtusque genua.
     Ululatus autem exarsit, lacrimisque-oppletæ-sunt genæ:
     sanguine vero conspersi-sunt parietes pulcraque intercolumnia;
355  simulacris autem plenum _est_ vestibulum, plenaque et aula,
     properantibus in-Erebum sub tenebras; sol vero
     ex-cœlo deperiit; malaque incessit caligo.

       Sic dixit: illi autem omnes super ipso suaviter riserunt.
     His vero Eurymachus, Polybi filius, incipiebat loqui:

360    Desipit hospes nuper aliunde _huc_ advectus.
     Sed ipsum statim, juvenes, domo emittite foras,
     in forum ut-eat; quoniam hæc nocti assimilat.

       Hunc autem rursus allocutus-est Theoclymenus deo-similis:
     Eurymache, nequaquam te jubeo mihi comites præbere;
365  sunt mihi oculique et aures et pedes ambo,
     et mens in pectoribus facta nequaquam incongrua.
     Horum-ope exibo foras, quoniam sentio  malum vobis
     ingruens, quod nemo subterfugere-possit neque evitare
     procorum, qui per domum deo-paris Ulyssis
370  viros contumelia-afficientes injusta machinamini.

       Sic locuta, exivit ædibus ad-habitandum-commodis:
     ivit autem ad Piræum, qui ipsum lubens suscepit.
     Proci vero omnes in se-invicem intuentes,
     Telemachum irritabant, de hospitibus ridentes:
375  sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

       Telemache, nemo te pejorum-hospitum-exceptor alius;
     qualem quidem quendam hunc habes mendicum erronem,
     panis et vini indigentem, nec quicquam operum
     scientem, nec fortitudinis, sed incassum pondus terræ.
380  Alius autem demum quidam hic surrexit ad-vaticinandum.
     Sed si mihi parueris, quod multo satius fuerit:
     illos hospites in navem multis-transtris-instructam conjectos
     ad Siculos mittamus, unde _quis_ dignum pretium-referat.

       Sic dixerunt proci: ille vero non curabat verba;
385  sed tacite patrem intuebatur, exspectans semper,
     quando demum procis impudentibus manus inferret.

       At e-regione autem ubi-posuerat perpulcram sellam
     filia Icarii, prudens Penelope,
     virorum in ædibus uniuscujusque sermonem audiebat.
390  Prandium etenim illi ridentes fecerat,
     suaveque et gratum, quippe valde multa mactarant:
     cœna vero nequaquam injucundior alia fieri-possit,
     qualem sane mox erant dea et fortis vir
     facturi: priores enim _proci_ indigna machinabantur.


[TR1] "operabantur" -> "operabantur."
[TR2] "jurabo:]" -> "jurabo:"
[TR3] "interfeci" -> "interfici"
[TR4] "versans." -> "versans,"




                 Odysseæ XXI.—Arcus in medio positus.

ARGUMENT: THE BENDING OF ULYSSES' BOW.

Penelope, to put an end to the solicitation of the suitors, proposes to
marry the person who shall first bend the bow of Ulysses, and shoot
through the ringlets. After their attempts have proved ineffectual,
Ulysses, taking Eumaeus and Philaetius apart, discovers himself to
them; then returning, desires leave to try his strength at the bow,
which, though refused with indignation by the suitors, Penelope and
Telemachus cause it to be delivered to his hands. He bends it
immediately, and shoots through all the rings. Jupiter at the same
instant thunders from heaven; Ulysses accepts the omen, and gives a
sign to Telemachus, who stands ready armed at his side.

TEXT:

  1    Huic autem in mente-posuit dea cæsiis-oculis Minerva,
     filiæ Icarii, prudenti Penelopæ,
     arcum procis ponere, canumque ferrum,
     in ædibus Ulyssis, certamina et cædis principium.
  5  Scalam vero altam ascendit suæ domus;
     sumsitque clavam bene-flexam manu crassa
     pulcram, æream; manubrium autem eboris inerat.
     Profectaque-est ire in-thalamum, cum famulis mulieribus,
     intimum; illic vero ei thesauri jacebant regis,
 10  æsque, aurumque, valdeque-elaboratum ferrum:
     Ibique arcus jacebat reflexus, et pharetra
     sagittifera, multæque inerant luctuosæ sagittæ:
     dona, quæ ei hospes Lacedæmone dedit obvius-factus,
     Iphitus Eurytides, similis immortalibus.
 15  Hi vero in Messena occurrerunt sibi-invicem,
     in domo Orsilochi prudentis: nempe Ulysses
     ivit ad-quærendum debitum, quod ei totus populus debebat:
     oves enim ex Ithaca Messenii viri sustulerant
     navibus multa-transtra-habentibus trecentas, et pastores.
 20  Horum gratia in-legationem multam viam obiit Ulysses,
     adolescens quum-esset: misit enim pater, aliique senes.
     Iphitus autem _venerat_ equas quærens, quæ ei perierant,
     duodecim feminæ, sub _iis_que mulæ patientes-operum;
     quæ sane ei et postea cædes et fatum factæ-sunt,
 25  postquam ad-Jovis filium pervenit magnanimum
     virum, Herculem, magnorum scientem operum;
     qui ipsum, hospes quum-esset, interfecit sua in domo:
     iniquus, nec deorum vindictam reveritus-est nec mensam,
     quam _ille_ jam ei apposuerat: postea autem occidit etiam ipsum:
 30  equas vero ipse habuit solidis-ungulis in ædibus.
     Has quærens Ulyssi obvius-factus-est; dedit autem arcum,
     quem antea quidem gestabat magnus Eurytus; at is filio
     _eum_ reliquit moriens in ædibus excelsis.
     Illi vero Ulysses ensem acutum et validam hastam dedit,[TR1]
 35  principium hospitii necessarii: nec mensa
     cogniti-sunt inter-se: prius enim Jovis filius interfecit
     Iphitum Eurytiden, similem immortalibus,
     qui ei arcum dedit. Hunc autem neutiquam divinus Ulysses,
     proficiscens ad-bellum nigris in navibus,
 40  capiebat; sed illic monumentum hospitis dilecti
     jacebat in ædibus; gestabat vero _is_ ipsum sua in terra.

       Quando autem jam ad-thalamum hunc pervenit divina mulierum,
     limenque quernum ascenderat, quod olim faber
     polivit scite, et ad-perpendiculum exegit;
 45  in _eo_ vero postes aptavit, foresque apposuit splendidas:
     statim deinde illa lorum cito resolvit annuli,
     et clavem immisit, foriumque repulit pessulos,
     ex-adverso _eos_ aptans: hæ autem resonuerunt, velut taurus
     pascens in-prato; tantum sonuerunt pulcræ fores,
 50  pulsæ clavi, apertæque-sunt ei cito.
     Ipsa vero altum tabulatum ascendit, ubi quidem arcæ
     stabant; in his vero odoriferæ vestes jacebant.
     Illinc manu-porrecta, a clavo cepit arcum
     cum-ipsa theca, quæ ei circumdata-erat splendida.
 55  Sedensque ibidem, caris genibus _eum_ impositum-tenens,
     flebat admodum stridule; eduxitque arcum regis.
     Hæc autem postquam satiata-est lacrimoso fletu,
     profecta-est ire in-domum ad procos illustres
     arcum tenens in manu reflexum, ac pharetram
 60  sagittiferam; multæ vero inerant luctuosæ sagittæ.
     Cum-ea autem simul ancillæ portabant cistam; ubi ferrum
     jacebat multum et æs, certamina regis.
     Sed quando demum ad-procos pervenit divina mulierum,
     stetit ad postem domus firmiter structæ,
 65  genis obtendens nitida redimicula.
     [ancilla vero ei proba utrinque astitit.]
     Statim autem _ea_ inter-procos locuta-est, et dixit sermonem:

       Audite me, proci illustres, qui in-hanc domum
     ingruistis ad-comedendum et bibendum assidue semper,
 70  viro absente multo tempore; neque ullum alium
     _hujus_ rei facere prætextum potuistis,[TR2]
     nisi me cupientes ducere, facereque uxorem.
     Sed agite, proci, quoniam hoc apparet certamen;
     deponam enim magnum arcum Ulyssis divini:
 75  qui autem facillime intenderit arcum in manibus,
     et sagittam-miserit per-secures duodecim omnes,
     hunc una secuta-fuero, relicta hac domo
     juventutis _meæ,_ perpulcra, plena victu,
     cujus aliquando recordaturam _me_ puto, vel in somnio.

 80    Sic dixit; et Eumæum jussit, divinum subulcum,
     arcum procis deponere, canumque ferrum.
     Lacrimans vero Eumæus _eum_ accepit et deposuit;
     flebat autem bubulcus ex-altera-parte, postquam vidit arcum
         regis.
     Antinous vero _eos_ increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

 85    Stulti rustici, quæ-in-diem-sunt cogitantes;
     ah miseri, cur jam lacrimas funditis, et mulieri
     animum in pectoribus commovetis? cui etiam alioqui
     jacet in doloribus animus, postquam carum perdidit maritum.
     Sed tacite epulamini sedentes; vel foras
 90  flete egressi, hic arcum relinquentes,
     procis certamen difficile; non enim puto
     facile hunc arcum bene-politum tensum-iri.
     Non enim quisquam adest talis vir inter hosce omnes,
     qualis Ulysses erat; ego vero eum ipse vidi
 95  (etenim memor sum), puer autem adhuc infans eram.

       Sic dixit: ipsi vero animus in pectoribus sperabat
     nervum _se_ tensurum, sagittamque-missurum per-ferrum.
     Nempe sagittam quidem primus gustaturus erat
     ex manibus Ulyssis eximii, quem olim contumelia-afficiebat
100  sedens in ædibus, incitabatque omnes socios.
     Inter-hos vero et locuta-est sacra vis Telemachi.

       Dii boni, certe valde me Jupiter dementem reddidit Saturnius:
     mater quidem mea dicit cara, prudens quamvis sit,
     alium una secuturam _se,_ relicta hac domo;
105  at ego rideo, et delector vecordi animo.
     Sed agite, proci, quoniam hoc apparet certamen _de tali,_
     qualis nunc non est mulier per Achaicam terram,
     nec Pyli sacræ, neque Argis, nec Mycenis;
     [neque in-ipsa Ithaca, neque in-continente nigra;]
110  et vero ipsi hoc scitis; quid me oportet matrem laudare?
     Sed agite, ne prætextibus _rem_ protrahite, neu amplius arcus
     diu aversamini tensionem, ut videamus.
     Et vero ipse ego arcum experiar:
     si autem tendero, sagittamque-misero per-ferrum,
115  non mihi dolenti has ædes veneranda mater
     liquerit, una cum-alio profecta, quum ego pone relinquar,
     valens jam patris certamina pulcra reportare.

       Dixit, et ab humeris lænam deposuit purpuream,
     erectus exsurgens; atque ensem acutum deposuit ab-humeris.
120  Primum quidem secures statuit, vallo perfosso
     omnibus uno longo, et ad amussim direxit;
     circumque terram ingessit: stupor vero cepit omnes, videntes
     quam accurate statuit; antea autem nunquam viderat.
     Stetit vero deinde ad limen profectus, et arcum tentabat.
125  Ter quidem ipsum pepulit, trahere cupiens;
     ter autem destitit ab-impetu, sperans hoc animo,
     nervum _se_ tensurum, sagittamque-missurum per-ferrum.
     Et jam demum tetendisset, vi quartum attrahens:
     sed Ulysses nutu-prohibebat, et coercuit, cupientem licet.
130  Inter-hos autem rursus locuta-est sacra vis Telemachi:

       Dii boni! certe _vel_ etiam postea malusque ero et imbecillis,
     vel junior sum, et nondum manibus confido,
     virum ut-propulsem, quando aliquis prior lacessiverit.
     Sed agite, qui-quidem me viribus præstantiores estis,
135  arcum tentate, et perficiamus certamen.

       Sic locutus, arcum quidem a se deposuit humi,
     acclinatum conglutinatis bene-politis[TR3] tabulis;
     ibidemque velox telum pulcro acclinavit annulo:
     iterum vero deinde resedit in sede, unde surrexerat.
140  Inter-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:[TR4]

       Surgite ordine a-dextra omnes socii,
     exorsi ab-eo loco, unde quidem vinum-fundit _aliquis._

       Sic dixit Antinous: illis vero placebat sermo.
     Liodes autem primus surrexit, Œnopis filius,
145  qui ipsis haruspex erat; juxta craterem vero pulcrum
     sedebat intimus semper; improbitates autem ei soli
     invisæ erant, omnibusque succensebat procis.
     Qui tunc primus arcum cepit et telum velox.
     Stetit autem inde ad limen profectus, et arcum tentabat;
150  neque ipsum tetendit: prius enim fatigatus-est manibus attrahens,
     haud-tritis, mollibus: inter procos vero dixit:

       O amici, non quidem ego tendo; capiat vero et alius.
     Multos enim hic arcus optimates privabit
     animo et mente: quoniam multo melius est
155  mori quam vivos excidere _ea re,_ cujus gratia semper
     hic versamur, exspectantes dies omnes.
     Nunc quidem aliquis et sperat in mente, et cupit
     ducere Penelopen, Ulyssis uxorem:
     at postquam arcum tentaverit et viderit,
160  aliam demum aliquam postea Achivarum pulcris-peplis-indutarum
     ambiat sponsalibus petens: hæc autem deinde
     nubat _ei,_ qui plurima dederit, et fatalis venerit.

       Sic igitur dixit; et a se arcum deposuit,
     acclinatum conglutinatis bene-politis tabulis:
165  ibidemque velox telum pulcro acclinavit annulo:
     iterum vero deinde resedit in sede, unde surrexerat.
     Antinous autem _eum_ increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

       Liodes, quale tibi verbum fugit ex septo dentium,
     graveque molestumque! indignor etenim audiens:
170  si demum hic arcus optimates privabit
     animo et mente, quoniam non potes tu tendere.
     Nequaquam enim te talem genuit alma mater,
     qui tractator arcusque esses et sagittarum:
     sed alii tendunt cito proci illustres.

175    Sic dixit; et jussit Melanthium, custodem caprarum:
     Age jam, _inquiens,_ ignem accende in ædibus, Melantheu,
     juxta autem pone sellamque magnam et pellem super ipsa,
     effer autem sevi magnum orbem, _de eo_ quod-intus est,
     ut juvenes calefacientes, inungentes unguine,
180  arcum tentemus, et perficiamus certamen.

       Sic dixit: statim autem accendit Melanthius indefessum ignem;
     juxtaque ferens sellam posuit et pellem super ipsa,
     extulitque sevi magnum orbem, _de eo_ quod-intus erat;
     quo sane juvenes, calefacientes, tentabant: nec poterant
185  tendere, multum autem robore defecti erant.
     Antinous vero adhuc abstinebat, et Eurymachus deo-similis,
     principes procorum; viribus autem erant longe principes.

       Illi autem e domo exivere una-profecti simul ambo
     bubulcus et subulcus Ulyssis divini;
190  exivit autem ipse post illos domo divinus Ulysses.
     Sed quando jam extra fores erant atque aulam,
     locutus ipsos verbis affabatur blandis:

       Bubulce, et tu, subulce, verbumne aliquod dicam,
     an ipse celem? dicere autem me animus jubet.
195  Quales essetis Ulyssi auxiliando, sicunde veniret
     huc valde derepente, et aliquis deus ipsum afferret?
     utrum procis auxiliaremini, and Ulyssi?
     dicite, quomodo vos cor animusque jubet.

       Hunc autem rursus allocutus-est boum bubulcus vir:
200  Jupiter pater, utinam enim hoc perficeres votum,
     ut veniret quidem ille vir, adduceretque ipsum deus:
     cognosceres, qualis mea potentia _sit_ et _quales me_ manus
         comitentur.

       Sic autem pariter Eumæus supplicabat omnibus diis,
     ut-rediret Ulysses prudens suam domum.
205  Ac postquam horum ingenium verum cognovit,
     iterum ipsos verbis respondens allocutus-est:

       Intus quidem demum hic ipse ego, mala multa perpessus,
     veni vigesimo anno in patriam terram.
     Cognosco autem, quod vobis cupientibus venio,
210  solis servorum: ceterorum vero haud quenquam audivi
     vota-facientem me iterum reducem domum venire.
     Vobis autem, sicut erit quidem, veritatem dicam.
     Si sub me deus domuerit procos illustres,
     deducam ambobus uxores, et possessiones præbebo,
215  domosque prope me ædificatas; et mihi postea
     Telemachi sociique fratresque eritis.
     Eia age, jam et signum manifestum aliud quoddam ostendam,
     ut me bene cognoscatis, fidatisque in animo;
     cicatricem, quam quondam mihi sus inflixit albo dente,
220  ad-Parnassum profecto, cum filiis Autolyci.

       Sic locutus, pannos magna diduxit a-cicatrice.
     Illi autem postquam inspexerant, beneque cognorant singula,
     flebant deinde, circa Ulyssem prudentem manibus conjectis,
     et osculabantur amplectentes caputque et humeros.
225  Sic autem pariter Ulysses capita et manus osculatus-est.
     Et jam lamentantibus occidisset lumen solis,
     nisi Ulysses ipse _eos_ cohibuisset, locutusque-fuisset:

       Cessate a-ploratu fletuque; ne quis videat
     egressus domo, at dicat et intus.
230  Sed alius-post-alium intrate, neu simul omnes:
     primus ego, post autem vos; at hoc signum fiat.
     Alii etenim omnes, quotquot _sunt_ proci illustres,
     non sinent mihi dari arcum et pharetram;
     sed tu, divine Eumæe, ferens per ædes arcum,
235  manibus mihi impone; dicito autem mulieribus,
     ut-claudant domus fores firmiter aptatas:
     si vero aliqua vel gemitum vel strepitum intus audiat
     virorum nostris in septis, nequaquam foras
     prodeat, sed ibidem quite sit ad opus.
240  Tibi vero, Philœtie divine, fores mando aulæ
     ut-claudas clavi, citoque vinculum indas.

       Sic locutus, intravit domos habitantibus-commodas;
     sedit deinde in sella, accedens, unde surrexerat:
     ingressi-sunt autem deinde famuli divini Ulyssis.

245    Eurymachus vero jam arcum in manibus versabat,
     calefaciens huc et illuc splendore ignis: sed ipsum neque sic
     tendere potuit; valde autem gemebat glorioso corde:
     ingemiscensque fatus-est, verbumque dixit et elocutus-est:

       Dii boni! certe mihi dolor deque _me_ ipso et de omnibus;
250  nequaquam nuptias tantum lugeo, dolens licet:
     sunt et aliæ multæ Achivæ, tum in ipsa
     circumflua Ithaca, tum aliis in-urbibus:
     sed si demum tantopere viribus defecti sumus
     præ-deo-pari Ulysse, ut non possimus tendere
255  arcum: probrosum vero _hoc est_ et posteris auditu.

       Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:
     Eurymache, non ita erit: intelligis vero etiam ipse.
     Nunc etenim in populo festum _est_ dei
     sanctum; quis autem arcum tenderet? sed quieti
260  deponite: at secures etiamsi sinamus omnes
     stare, _bene erit;_ haud etenim quenquam sublaturum puto,
     ingressum domum Laertiadæ Ulyssis.
     Sed agite, pocillator quidem incipiat poculis,
     ut libatione-facta deponamus curvos arcus.
265  Mane vero jubete Melanthium, custodem caprarum,
     capras adducere, quæ in-omnibus longe præstantissimæ _sint_
         gregibus;
     ut femoribus impositis _in honorem_ Apollinis inclyti-arcu,
     arcum tentemus, et perficiamus certamen.

       Sic dixit Antinous: illis autem placebat sermo.
270  Ipsis vero præcones quidem aquam in manus fuderunt,
     juvenes autem crateras coronarunt potu;
     distribueruntque omnibus, auspicantes poculis.
     Illi autem ut libarant biberantque, quantum volebat animus,
     inter-eos dolos-meditans locutus-est ingeniosus Ulysses:

275    Audite me, proci inclytæ reginæ;
     [ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet:]
     Eurymachum autem maxime et Antinoum deo-similem
     oro, quoniam et hunc sermonem apposite dixit:
     nunc quidem dimittite arcum; et committite _rem_ diis,
280  mane vero deus dabit robur, cui voluerit.
     Sed[TR5] age, mihi date arcum bene-politum, ut inter vos
     manus et robur experiar, si mihi adhuc sit
     vis, qualis antea erat in flexilibus membris;
     an jam mihi _eam_ perdiderit vagatioque et curationis-defectus.

285    Sic dixit: illi vero omnes supra-modum indignati-sunt,
     veriti, ne arcum bene-politum tenderet.
     Antinous autem _eum_ increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

       Ah[TR6] miser hospitum, inest tibi mens ne exigua quidem:
     non contentus-es, quod quietus superbos inter nos
290  epularis? neque omnino convivio privaris, atque audis
     sermones nostros et colloquium? nec quisquam alius
     nostros sermones hospes et pauper audit.
     Vinum te sauciat dulce, quod-quidem et alios
     lædit, quicunque ipsum avide ceperit, nec decenter biberit.
295  Vinum etiam Centaurum, inclytum Eurytionem,
     læsit in domo magnanimi Pirithoi,
     ad Lapithas profectum: is vero postquam mentem læserat vino,
     insaniens mala patravit per domum Pirithoi:
     heroas vero dolor cepit; per vestibulum autem foras
300  pertraxerunt _in eum_ insurgentes, aures sævo ære
     naresque amputantes: ille autem mente sua læsus,
     ibat suum damnum portans dementi animo.
     Ex quo Centauris et viris contentio facta-est,
     sibique ipsi primo malum invenit _is,_ vino gravatus.
305  Sic et tibi magnum damnum denuntio, si arcum
     tenderis: non enim cujusquam favorem invenies
     nostro in populo; statim vero te navi nigra
     ad Echetum regem, hominum perniciem omnium,
     mittemus: inde autem nequaquam salvus-evades: sed quietus
310  bibeque, neu contende cum viris junioribus.

       Hunc autem rurus allocuta-est prudens Penelope:
     Antinoe, non quidem honestum conviciari, neque justum
     hospites Telemachi, quicunque ad has ædes pervenerit.
     Putasne, si hic hospes Ulyssis magnum arcum
315  tetenderit, manibusque viribusque suis fretus,
     domum _eum_ me ducturum, et suam facturum uxorem?
     Neque ipse, opinor, hoc in pectoribus sperat;
     nec quisquam vestrum hujus gratia animo dolens
     hic convivetur; quoniam nequaquam quidem decet.

320    Hanc autem rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-
         est:
     filia Icarii, prudens Penelope,
     neutiquam te hunc ducturum putamus; neque decet:
     sed verentes rumorem virorum et mulierum,
     ne quando aliquis dicat deterior alius Achivorum:
325  Certe multo pejores viri eximii viri uxorem
     ambiunt: _quippe_ neque omnino arcum bene-politum tendunt;
     sed alius quidam, pauper vir errans, qui-advenerat,
     facile tetendit arcum, et _sagittam_ misit per-ferrum.
     Sic dicent; nobis vero probra hæc fierent.

330    Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     Eurymache, non-potest fieri-ut bonæ-famæ per populum
     sint _ii,_ qui domum dedecorantes consumunt
     viri optimi: cur vero probra hæc facitis?
     hic autem hospes, valde quidem magnus et firmo-corpore _est,_
335  patreque ex bono genere se-profitetur esse filium:
     verum age, ei date arcum bene-politum, ut videamus.
     Sic enim edico, hoc vero et perfectum erit:
     si eum tetenderit, dederitque ipsi gloriam Apollo,
     induam eum lænaque tunicaque, vestimentis pulcris;
340  daboque acutum jaculum, canum propulsatorem et virorum,
     et ensem ancipitem; dabo vero et sub pedibus calceamenta,
     deducendumque-curabo, quo ipsum cor animusque jubet.

       Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     mater mea, arcum quidem Achivorum nullus me
345  potentior, cui velim, dandique et negandi;
     nec quotquot in aspera Ithaca dominantur,
     nec quotquot in insulis prope Elidem equos-pascentem,
     horum nullus mihi invito vim-afferet, si velim
     semel hospiti dare hunc arcum ferendum.
350  Sed in conclave profecta, tua ipsius opera cura,
     telamque columque, et ancillas jube
     opus obire: arcus autem viris curæ-erit
     omnibus, maxime vero mihi; hujus enim imperium est in domo.

       Illa quidem attonita, retro in conclave ivit;
355  filii enim sermonem prudentem posuit-in animo.
     In cœnaculum autem quum-ascendisset cum famulis mulieribus,
     flebat deinde Ulyssem, dilectum maritum, donec ipsi somnum
     dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

       Atque arcum sumtum ferebat curvum divinus subulcus;
360  proci autem proinde omnes increpabant in ædibus:
     sic vero aliquis dicebat juvenum superbientium:

       Quonam demum curvum arcum fers, nihili subulce,
     demens? cito tandem te apud sues canes veloces comedent
     seorsum ab hominibus, quos (_canes_) nutrivisti; si Apollo
365  nobis propitius-sit, et immortales dii alii.

       Sic dixerunt: at ille posuit ferens ipso in loco,
     veritus, quoniam multi increpabant in ædibus.
     Telemachus autem ex-altera-parte minatus clamabat:

       Heus, ulterius fer arcum: cito non bene omnibus obedies;
370  ne te, et junior licet sim, in-agrum pellam,
     percutiens saxis; viribus autem præstantior sum.
     Utinam enim omnibus tantum, quotquot in ædibus sunt,
     _ita_ procis manibusque viribusque præstantior essem:
     tunc statim graviter aliquem ego dimitterem ut-abeat
375  nostra ex domo, quoniam mala machinantur.

       Sic dixit: atque omnes super ipso suaviter riserunt
     proci; et jam remiserunt a-gravi ira
     in-Telemachum: sed arcum ferens per domum subulcus
     manibus Ulyssi prudenti imposuit astans.
380  Evocatam autem allocutus-est nutricem Eurycleam:

       Telemachus jubet te, prudens Euryclea,
     claudere domus fores firmiter aptatas;
     si autem aliqua _ancillarum_ vel gemitum vel strepitum intus
         audiat
     virorum nostris in septis, nequaquam foras
385  prodeat; sed ibidem quiete sit apud opus.

       Sic igitur dixit: illi autem non-avolabat verbum.
     Clausit vero fores ædium habitantibus-commodarum.

       Tacite autem ex domo Philœtius prosiliit foras,
     clausitque deinde fores bene-munitæ aulæ.
390  Jacebat autem sub porticu funis navis utrinque-recurvæ
     byblinus, quo quidem illigavit januas; et ingressus-est ipse;
     sedebatque inde in sella, accedens, unde surrexerat,
     inspiciens Ulyssem. Hic autem jam arcum tractabat,
     omni-ex-parte versans, tentans huc et illuc,
395  _veritus_ ne cornua vermes edissent, absente domino.
     Sic vero aliquis dicebat, intuitus in propinquum alium:

       Sane _hic_ aliquis peritus et callidus est arcuum;
     aut jam fere tales etiam ipsi domi jacent,
     aut ille molitur facere: ita in manibus _eum_
400  versat huc et illuc malorum expertus erro.

       Alius autem rursus dicebat juvenum superbientium:
     utinam enim jam tantum utilitatis particeps-fieret,
     sicut hic unquam hunc poterit tendere.

       Sic igitur dixerunt proci: at ingeniosus Ulysses
405  statim postquam magnum arcum ponderavit, et vidit undique,
     sicut quando vir citharæ peritus et cantus
     facile extendit novo in clavo chordam,
     ubi-nexuerit utrinque bene-tortum intestinum ovis;
     sic utique sine nisu tetendit magnum arcum Ulysses.
410  Dextera autem inde manu prehensum tentavit nervum;
     hic vero subtus clare sonuit, hirundini similis voce.
     Procis autem inde dolor factus-est magnus, omnibusque color
     mutatus-est; Jupiter vero valde tonuit, signa ostendens:
     gavisus-est autem deinde audens divinus Ulysses,
415  quod jam sibi ostentum misisset Saturni filius versuti.
     Sumsit vero velocem sagittam, quæ ei adjecebat mensæ
     nuda; ceteræ autem cavam intra pharetram
     jacebant, quas cito erant Achivi experturi.
     Hanc inde ad-arcus-medium tenens, trahebat nervum crenasque,
420  indidem ex sella, sedens; misit autem sagittam
     ex-adverso collimans: a-securibus vero non-aberravit omnibus,
     a-primo-foramine _ad ultimum,_ penitusque transivit foras
     sagitta ære-gravis; ipse vero Telemachum allocutus-est:[TR7]

       Telemache, non te hospes in ædibus dedecorat
425  sedens; neque omnino a-scopo aberravi, neque arcum
     diu laboravi tendens; adhuc mihi robur integrum est;
     non uti me proci ignominia-afficientes vituperant.
     Nunc autem hora _est_ et cœnam Achivis parandi
     in luce; at postea et aliter delectandi-se
430  cantu et cithara; hæc etenim sunt ornamenta convivii.

       Dixit, et superciliis innuit; ac circumposuit-sibi ensem acutum
     Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini;
     ac manum caram circumdedit hastæ: prope vero ipsum
     juxta sellam stetit, armatus splendido ære.


[TR1] "dedit." -> "dedit,"
[TR2] "potuistis;" -> "potuistis,"
[TR3] "bene-pelitis" -> "bene-politis"
[TR4] "filius;" -> "filius:"
[TR5] "sed" -> "Sed"
[TR6] "ah" -> "Ah"
[TR7] "allocutus-est;" -> "allocutus-est:"




                    Odysseæ XXII.—Cædes procorum.

ARGUMENT: THE DEATH OF THE SUITORS.

Ulysses begins the slaughter of the suitors by the death of Antinous.
He declares himself, and lets fly his arrows at the rest. Telemachus
assists and brings arms for his father, himself, Eumaeus, and
Philaetius. Melanthius does the same for the wooers. Minerva encourages
Ulysses in the shape of Mentor. The suitors are all slain, only Medon
and Phemius are spared. Melanthius and the unfaithful servants are
executed. The rest acknowledge their master with all demonstrations of
joy.

TEXT:

  1    Ac sibi-exuit pannos ingeniosus Ulysses;
     insiliitque in magnum limen, habens arcum et pharetram,
     sagittis plenam; celeres autem effudit sagittas
     ibidem ante pedes; inter procos vero dixit:

  5    Hoc quidem demum certamen difficile perfectum est;
     nunc denuo scopum alium, quem nondum quisquam feriit vir,
     videbo, an consequar, præbeatque mihi gloriam Apollo.

       Dixit, et in Antinoum dirigebat amaram sagittam.
     Nempe is pulcrum poculum sublatum ibat
 10  aureum, utrinque-ansatum; et jam in manibus tractabat,
     ut biberet de-vino: cædes vero ei non in animo
     curæ-erat: quis putaret inter viros convivas
     solum inter plures, etiamsi valde fortis esset,
     sibi structurum mortem malam et fatum nigrum?
 15  Hunc vero Ulysses ad guttur assecutus feriit sagitta;
     prorsusque teneram per cervicem ivit cuspis.
     Inclinatus-est autem _is_ in-alteram-partem, poculumque ei
         excidit manu,
     icto: statim vero fistula per nares crassa venit
     sanguinis humani; cito autem a se mensam
 20  pepulit pede percussam; effudit vero cibos humi;
     panisque carnesque assatæ fœdabantur. Ipsi autem tumultuati-sunt
     proci per domos, ut viderunt virum cadentem:
     e sedibusque surrexerunt, turbati per domum,
     undique circumspectantes bene-structos ad parietes:
 25  nusquam vero scutum erat, nec valida hasta, ad-capiendum.
     Objurgabant autem Ulyssem iratis verbis:

       Hospes, male in-viros sagittas-mittis: non-amplius certamina
     alia aggredieris: nunc tibi certum _est_ grave exitium.
     Etenim jam nunc virum interfecisti, qui longe optimus
 30  juvenum in Ithaca: ideo te hic vultures edent.

       Conjectabat unusquisque vir, quia putabant non volentem
     virum interfecisse: hoc autem stulti non adverterunt,
     quod jam ipsis etiam omnibus mortis fines impenderent.
     Eos autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:

 35    O canes, non me-amplius putabatis reducem domum venturum
     populo a Trojanorum, quod mihi consumebatis domum,
     cum-famulis vero mulieribus concumbebatis violenter,
     ipsiusque _mei_ viventis ambiebatis uxorem,
     nec deos veriti, qui cœlum latum tenent,
 40  neque ullam hominum indignationem in-posterum futuram
         _credentes:_
     nunc vobis etiam omnibus mortis fines impendent.

       Sic dixit: illos vero omnes pallidus timor cepit:
     [circumspectavit autem unusquisque, qua effugeret grave exitium;
     Eurymachus vero ipsum solus respondens allocutus-est:

 45    Si quidem jam Ulysses Ithacensis venisti,
     hæc quidem juste dixisti _de iis_ quanta faciebant Achivi,
     multa quidem in ædibus injusta, multa autem in agro.
     Sed hic quidem jam jacet, qui causa erat omnium,
     Antinous: hic enim immisit hæc opera
 50  nequaquam nuptiarum tantopere indigens, nec cupiens,
     sed alia cogitans, quæ ei non perfecit Saturnius:
     ut Ithacæ in populo bene-cultæ regnaret
     ipse, at tuum filium interficeret insidiatus.
     Nunc autem ille quidem jure interfectus-est: tu vero parce
         civibus
 55  tuis: at nos postea, ubi-placaverimus _te,_ per populum,
     quæcunque tibi epota et comesta-sunt in ædibus,
     pretium separatim ducentes viginti-boum unusquisque,
     æsque aurumque rependemus; donec tuum cor
     exhilaratum-sit: prius autem nequaquam indignum _te_ irasci.

 60    Hunc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     Eurymache, nec si quidem mihi paterna omnia dederitis,
     quæcunque nunc vobis sunt et sicunde alia adderetis,
     ne sic quidem adhuc manus meas abstinerem a-cæde,
     antequam omnem proci injuriam luerint.[TR1]
 65  Nunc vobis _optio_ adest, vel contra pugnare,
     vel fugere, qui mortem et fatum evitaverit:
     sed haud ullum evitaturum puto grave exitium.

       Sic dixit: eorum vero ibidem soluta-sunt genua et carum cor.
     Ipsos autem Eurymachus alloquebatur secundo rursus:

 70    O amici, non enim abstinebit _a nobis_ vir hic manus indomitas;
     sed postquam cepit arcum bene-politum et pharetram,
     limine a polito sagittabit, donec omnes
     nos interfecerit; verum meminerimus pugnæ.
     Ensesque stringite, et obtendite mensas
 75  sagittis letiferis: in ipsum vero omnes ingruamus
     conferti, si eum a-limine depellamus ac foribus,
     eamusque per urbem, clamorque citissime fiat;
     tunc cito hic vir nunc ultimo sagittaverit.

       Sic igitur locutus, strinxit ensem acutum,
 80  æreum, utrinque acutum; insiliitque in ipsum
     terribiliter vociferans: eodem-tempore autem divinus Ulysses
     sagitta emissa _ei_ percussit pectus ad mammam,
     et ei hepati infixit velox telum; e manu vero
     ensem dimisit _is_ humi: vertiginosus autem circa mensam
 85  decidit contortus; ac cibos effudit humi,
     et poculum duplex: ipse autem terram verberabat fronte,
     animo dolens; pedibusque sellam ambobus
     calcitrans concussit: ob oculos vero fusa-est caligo.

       Amphinomus autem in-Ulyssem irruit gloriosum
 90  ex-advero insurgens; strinxitque ensem acutum,
     si qua _is_ sibi cederet a-foribus. Sed jam ipsum prævertit
     Telemachus a-tergo percutiens ærata hasta,
     humeros inter, perque pectora _eam_ transegit:
     fragoremque-edidit _is_ lapsus, terramque feriit tota fronte.
 95  Telemachus autem abripuit-se, relicta longa hasta
     illic in Amphinomo; pertimescebat enim, ne-quis Achivorum
     _se_ hastam retrahentem longam, vel feriret,
     ense insurgens, vel prono _adversum_ percutiens.
     Ivit autem currens, valdeque cito dilectum ad-patrem pervenit;
100  prope vero stans verbis alatis _eum_ allocutus-est:

       O pater, jam tibi scutum afferam et duas hastas,
     et galeam totam-æream, temporibus aptam,
     ipseque me-induam profectus: dabo autem subulco
     et bubulco alia _arma:_ nam armatum-esse melius _est._

105    Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     affer currens, dum mihi ad-propugnandum adsunt sagittæ,
     ne me amoveant foribus, solus quum-sim.

       Sic dixit: Telemachus autem dilecto obedivit patri.
     Profectusque-est ire in-thalamum ubi ei inclyta arma jacebant.
110  Inde quatuor quidem scuta desumsit, hastasque octo,
     et quatuor galeas æratas setis-equinis-densas:
     ivitque ferens; valde autem cito carum ad-patrem pervenit.
     Ipse vero omnium-primum circa corpus sibi-induit æs;
     sic autem pariter famuli sibi-induerunt arma pulcra;
115  steteruntque circum Ulyssem prudentem, versutum.

       At ille, quamdiu quidem ipsi ad-propugnandum aderant sagittæ,
     tamdiu procorum unum utique semper sua in domo
     percutiebat collimans: illi vero conferti cadebant.
     Ac postquam defecerunt sagittæ regem jaculantem,
120  arcum quidem ad postem bene-fundatæ domus
     inclinavit ut-staret, ad parietes collucentes:
     ipse vero circum humeros scutum posuit quadruplex:
     capitique forti galeam fabrefactam imposuit
     setis-equinis-comantem: terribiliter autem crista desuper
         nutabat;
125  sumsit autem validas hastas duas munitas ære.

       Posticum vero quoddam erat bene-structo in pariete;
     extremum autem ad limen bene-fundatæ domus
     erat via in angiportum, tabulæ vero _illam_ continebant bene
         aptatæ.
     Hanc vero Ulysses custodire jussit divinum subulcum,
130  stantem prope ipsam: unus vero solus erat aditus.
     Illis autem Agelaus dixit, verbumomnibus promulgans:

       O amici, nonne jam aliquis ad posticum ascendat,
     et dicat populis, clamorque citissime fiat?
     tum cito hic vir nunc ultimo sagittaverit.

135    Hunc autem rursus allocutus-est Melanthius, custos caprarum:
     nullo-modo licet, Agelae Jovis-alumne: prope enim valde
     aulæ pulcræ fores, et difficile os angiporti;
     et unus omnes arceret vir, qui-quidem strenuus esset.
     Sed agite, vobis arma afferam ad-armandum,
140  e thalamo: intus enim, puto, neque usquam alibi
     arma deposuerunt Ulysses et splendidus filius.

       Sic locutus ascendit Melanthius, custos caprarum,
     in thalamum Ulyssis, per forulas domus.
     Inde duodecim quidem scuta desumsit, totidemque hastas,
145  et totidem galeas æratas setis-equinis-densas:
     profectusque-est ire, valdeque cito ferens procis dedit.
     Et tunc Ulyssis soluta-sunt genua et carum cor,
     ut circumponentes-sibi vidit arma, manibusque hastas
     longas vibrantes; magnum autem ipsis apparebat opus.
150  Statim vero Telemachum verbis alatis allocutus-est:

       Telemache, certe omnino jam aliqua in ædibus mulierum
     in-nos concitat bellum malum, vel Melantheus.

       Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     o pater, ipse ego peccavi (nec quisquam alius
155  in-culpa-est), qui thalami januam firmiter aptam
     reliqui acclinatam: horum vero speculator erat melior.
     Sed ito, divine Eumæe; januam claude thalami,
     et observa, si qua sit mulierum, quæ hæc faciat,
     an filius Dolii, Melantheus, quem quidem puto.

160    Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Ivit autem iterum ad-thalamum Melantheus, custos caprarum,
     allaturus arma pulcra: animadvertit vero divinus subulcus,
     statimque Ulyssem alloquebatur, prope stantem:[TR2]

       Generose Laertiade, sollers Ulysse,
165  ille vero rursus perniciosus vir, quem putamus ipsi,
     proficiscitur in thalamum; tu tamen mihi explicite dic,
     utrum ipsum interficiam, si quidem superior fuero;
     an tibi huc ducam, ut injurias luat
     multas, quotquot hic molitus-est tua in domo.

170    Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     ego quidem et Telemachus procos illustres
     continebimus intra ædes, quantumvis incitatos.
     Vos vero retortis pedibus et manibus desuper
     in thalamum conjicite; fores autem astringite post _vos:_
175  catenam vero plexam ex ipso ubi-nexueritis,
     columnam in altam trahite, et admovete trabibus;
     ut diu vivus manens, graves dolores patiatur.

       Sic dixit: illi vero ei omnino quidem auscultarunt et
         paruerunt:
     iveruntque in thalamum; latuere vero ipsum, intus qui-erat.
180  Nempe is quidem thalami in recessu arma quærebat:
     hi vero steterunt utrinque ad postes manentes.
     Quando super limen ibat Melanthius, custos caprarum,
     altera quidem manu ferens pulcram galeam,
     altera vero scutum latum, antiquum, fœdatum situ,
185  Laertæ herois, quos juvenis _is_ gestabat;
     tunc vero jamdudum jacuerat; suturæ autem dissolutæ-erant
         lororum:
     illi inde adorti prehenderunt traxeruntque ipsum intro
     per-capillos; in pavimento vero humi dejecere dolentem corde,
     pedes autem manusque colligarunt acerbo vinculo,
190  bene admodum retortos penitus, sicut jusserat
     filius Laertæ, audens divinus Ulysses;
     catenam vero plexam ex ipso ubi-nexuerant,
     columnam in altam traxerunt, admoveruntque trabibus.
     Eum autem aspere-deridens allocutus-es, Eumæe subulce:[TR3]

195    Nunc quidem demum prorsus, Melanthi, nocte vigilabis,
     lecto in molli decumbens, uti te decet;
     nec te-sane mane-genita _Aurora_ ab Oceani fluentis
     latebit adveniens in-aureo-solio, quando adducis
     capras procis in domo, ad-convivium apparandum.

200    Sic is quidem illic relictus-est, tensus exitioso in vinculo:
     illi autem arma induti, janua occlusa splendida,
     iverunt ad Ulyssem prudentem, versutum.
     Ibi robur spirantes constiterunt; qui quidem super limen,
     quatuor; illi autem intra ædes multique et strenui _erant._
205  His autem prope filia Jovis advenit Minerva,
     Mentori assimilata tum corpore, tum etiam voce.
     Hanc vero Ulysses gaudebat conspicatus et verbum dixit:

       Mentor, propulsa malum, memorque-esto socii dilecti:
     qui tibi bene sæpe-faciebam, eadem-ætate autem mecum es.

210    Sic dixit, suspicans populorum-concitatricem esse Minervam.
     Proci vero ex-altera-parte _eam_ increpabant in ædibus:
     primus hanc objurgabat Damastorides Agelaus:

       Mentor, ne tibi verbis persuadeat Ulysses,
     procos ut-oppugnes, auxilierisque ei ipsi:
215  sic enim nostram mentem perfectum-iri puto:
     quando hos interfecerimus, patrem atque etiam filium,
     in iis et tu postea interficieris, quod-talia cogitas
     facere in ædibus: tuo vero ipsius capite lues.
     At postquam vestras vires abstulerimus ære,
220  possessiones, quotquot tibi sunt, quæque intus, et quæ foris,
     cum-iis _quæ sunt_ Ulyssis commiscebimus; nec tibi filios
     vivere in ædibus sinemus, nec filias,
     neque uxorem castam Ithacæ in urbe versari.

       Sic dixit: Minerva vero irata-est in-corde magis;
225  objurgavitque Ulyssem iratis verbis:

       Non-amplius tibi, Ulysse, robur integrum, nec ulla fortitudo,
     qualis _erat_ quando de Helena candidis-ulnis, nobili-patre-nata,
     per-novem-annos cum-Trojanis pugnabas assidue semper;
     multos autem viros interfecisti in gravi pugna,
230  tuoque capta-est consilio Priami urbs viis-spatiosis.
     Quomodo demum nunc, quum tuas ad-ædes et possessiones venisti,
     contra procos molliter-cessas fortis esse?
     Sed age huc, amice, juxta me sta, et vide opus,
     ut scias qualis tibi inter viros inimicos _sit_
235  Mentor Alcimides ad-beneficia rependenda.

       Dixit, et nondum prorsus dabat variabilem victoriam;
     sed adhuc sane roburque et fortitudinem experiebatur
     et Ulyssis, et filii gloriosi.
     Ips aveor splendidæ super domus tectum
240  consedit _eo_ insiliens, hirundini similis aspectu.

       Procos autem concitabat Damastorides Agelaus,
     Eurynomusque, et Amphimedon, Demoptolemusque,
     Pisanderque Polyctorides, Polybusque prudens:
     hi enim procorum fortitudine erant longe optimi,
245  quotquot adhuc vivebant, et de animabus pugnabant:
     ceteros autem jam domuerat arcus, et crebræ sagittæ.
     Illis vero Agelaus dixit, verbum omnibus promulgans:

       O amici, jam cohibebit vir hic manus indomitas:
     ac jam ei Mentor quidem abiit, inanes jactationes locutus;
250  hi autem soli relicti-sunt in primis foribus.
     Ideo nunc ne simul omnes emittite hastas longas:
     sed agite, sex primum jaculamini, sicubi Jupiter
     dederit Ulyssem percuti, et _nos_ gloriam reportare.
     De-ceteris autem non _est_ sollicitudo, postquam hic cediderit.

255    Sic dixit: illi vero inde omnes jaculati-sunt, sicut jussit,
     connixi; illa autem omnia irrita reddidit Minerva.
     Eorum alius quidem postem bene-fundatæ domus
     percussit, alius autem januam firmiter aptatam;
     alius vero parieti faxinea-hasta incidit ære-gravis.
260  Ac postquam hastas evitaverunt procorum,
     his sermonem exorsus-est audens divinus Ulysses:

       O amici, jam quidem ego dixerim et nobis,
     procorum in turbam ut-jaculemur, qui cupiunt
     nos interficere, præter priora mala.

265    Sic dixit; hi autem omnes jaculati-sunt acutas hastas,
     ex-adverso collimantes: Demoptolemum quidem Ulysses,
     Euryaden autem Telemachus, Elatum vero subulcus,
     Pisandrum autem interfecit boum bubulcus vir:
     hi quidem deinde simul mordicus prehenderunt immensum solum.
270  Proci vero recessere domus in-penetrale:
     _illi_ autem irruerunt, et e cadaveribus hastas extraxere.

       Rursus vero proci jaculati-sunt acutas hastas,
     connixi: illa vero pleraque irrita reddidit Minerva.
     Eorum alius quidem postem bene-fundatæ domus
275  percussit, alius autem januam firmiter aptatam;
     alius vero parieti fraxinea-hasta incidit ære-gravis.
     Amphimedon autem Telemacho percussit manum ad carpum
     strictim, extremamque pellem læsit æs.
     Ctesipus vero Eumæo super scutum hasta longa
280  humerum perstrinxit; ea autem supervolavit, ceciditque humi.
     Illi vero ex-altera-parte circa Ulyssem prudentem, versutum,
     procorum in turbam jaculati-sunt acutas hastas.
     Tunc autem Eurydamantem feriit urbium-vastator Ulysses,
     Amphimedontem Telemachus, Polybum vero subulcus;
285  Ctesippum autem deinde boum bubulcus vir
     percussit ad pectus; et super-_eo_-glorians _ipsum_ allocutus-
         est:

       O Polytherside, conviciorum-amans, nunquam omnino
     obsequens stultitiæ magnifice loquere, sed diis
     sermonem committe: quoniam multo potentiores sunt.
290  Hoc tibi pro pede _esto_ hospitale-munus, quem quondam dedisti
     deo-pari Ulyssi, per domum vaganti.

       Dixit boum camurorum bubulcus: at Ulysses
     vulneravit Damastoriden cominus hasta longa:
     Telemachus autem Euenoriden Liocritum vulneravit
295  hasta medio ventre, penitusque æs transegit:
     cecidit vero _is_ pronus, terramque feriit tota fronte.
     Tunc demum Minerva mortalibus-exitiosam ægidem sustulit
     alte ex fastigio: eorum autem mentes perterritæ-sunt.
     Hique trepidabant per domum, boves tanquam armentales;
300  quas quidem pernix asilus adortus agitavit
     tempore in verno, quando dies longi sunt.
     Illi autem, sicut vultures curvis-unguibus, aduncis-rostris,
     ex montibus profecti avibus insiliunt;
     hæ quidem in campo retia timentes volitant,
305  illi autem eas perdunt insilientes; neque ulla resistendi-
         facultas
     fit, neque effugium; gaudent autem et viri _ea_ captura:
     sic igitur hi procos irruentes per domum
     feriebant quaqua-versum; illorum autem gemitus oriebatur fœdus,
     capitibus percussis: pavimentum vero totum sanguine undabat.

310    Liodes autem Ulyssis advolans prehendit genua,
     et ipsum precans verbis alatis allocutus-est:

       Supplex-oro te, Ulysse; tu vero me respice et mei miserere:
     nunquam enim cuiquam dico _me_ mulierum in ædibus
     dixisse neque aliquid fecisse iniquum: sed et alios
315  compescebam procos, quicunque talia quidem faceret.
     Sed mihi non paruerunt, a malis manus ut-abstinerent:
     quare et ob-iniquitates sævum fatum consecuti-sunt.
     At ego inter hos haruspex, nihil qui-patravi,
     jacebo: nam non est gratia in-posterum benefactorum.

320    Hunc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     si quidem jam inter hos haruspicem profiteris _te_ esse,
     sæpe fere debes precatus-esse in ædibus,
     longe mihi reditus finem dulcis fieri,
     tibi autem uxoremque caram accedere, et filios parere:
325  quare non mortem tu inexorabilem effugies.

       Sic igitur locutus, ensem cepit manu robusta
     jacentem, quem Agelaus abjecerat humi
     quum-interficeretur; eo hunc ad cervicem mediam feriit:
     loquentis vero adhuc ejus caput pulveribus mixtum-est.

330    Terpiades autem cantor declinavit fatum atrum,
     Phemius; qui canebat inter procos necessitate.
     Stetit autem, in manibus tenens citharam argutam,
     prope ad posticam: bifariam vero mente deliberabat;
     utrum egressus domo, Jovis magni ad aram
335  domestici sederet fabrefactam, ubi multa
     Laertes Ulyssesque boum femora comburebant;
     an genibus-prehensis precaretur aggressus Ulyssem.
     Sic autem ei cogitanti visum-est utilius esse,
     genua prehendere Laertiadæ Ulyssis.
340  Nempe ille citharam cavam deposuit humi
     medio inter craterem et sellam argenteis-clavis distinctam:
     ipse autem demum Ulyssem aggressus prehendit genua,
     et ipsum precans verbis alatis allocutus-est:

       Supplex-oro te, Ulysse; tu vero me respice, et mei miserere:
345  ipsi tibi in-posterum dolor erit, si cantorem
     interfeceris, qui diis et hominibus cano.
     Ex-me-ipso-doctus sum; deus vero mihi in mente cantus
     omingenos insevit; aptus-sum autem tibi accinere
     tanquam deo: quare ne me cupias obtruncare.
350  Et Telemachus hæc utique dixerit, tuus dilectus filius,
     quod ego neutiquam lubens in tuam domum, neque indigens,
     veniebam procis cantaturus inter convivia;
     sed multo plures et potentiores ducebant _me_ necessitate.

       Sic dixit: eum autem audivit sacra vis Telemachi;
355  statimque suum patrem alloquebatur prope stantem:

       Contine-te, neu quicquam hunc insontem vulnera ære:
     etiam præconem Medontem servabimus, qui me semper
     domo in nostra curabat, puer dum-eram:
     si jam non ipsum interfecerit Philœtius, vel subulcus,
360  vel tibi _is_ occurrerit, ruenti per domum.

       Sic dixit: eum vero audivit Medon, prudentia sciens:
     stratus enim jacebat sub solio, circùm autem pellem
     indutus-erat bovis recens-excoriati, vitans fatum atrum.
     Statim vero a-solo surrexit, citoque exuit bubulam _pellem;_
365  Telemachum autem deinde aggressus prehendit genua,
     et ipsum precens verbis alatis allocutus-est:

       O care, ego quidem hic sum: tu vero contine-te; dic autem
         patri,
     ne me ferociens lædat acuto ære,
     de-viris procis iratus, qui ei attondebant
370  possessiones in ædibus; te autem stulti nihil honorabant.

       Hunc vero subridens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     bono-esto-animo, quandoquidem te hic liberavit et servavit;
     ut noscas _ipse_ in animo, sed dicas etiam alii,
     quod maleficio benficium _est_ longe melius.
375  Sed egressi ex-ædibus, sedete foris
     extra cædem in aula; tuque et valde-celebris cantor,
     dum ego per domum operatus-fuero, quodcunque me oportet.

       Sic dixit: hi autem exiverunt domo profecti,
     sedebantque proinde Jovis magni ad aram;
380  undique circumspicientes, cædem exspectantes semper.

       Circumspectavit vero Ulysses per suam domum, si quis adhuc
         virorum
     vivus surriperet-se, vitans fatum atrum.
     Illos autem vidit prorsus-omnes in sanguine et pulveribus
     collapsos multos; sicut pisces, quos-quidem piscatores
385  cavum in litus, canum extra mare,
     reti extraxerunt multiforo; hi vero omnes
     undas maris desiderantes in arenis fusi-sunt,
     et horum quidem Sol lucens abstulit animam:
     sic tunc proci super alios-alii fusi-erant.
390  Tum demum Telemachum allocutus-est ingeniosus Ulysses:

       Telemache, eia age, mihi advoca nutricem Eurycleam:
     ut verbum _ei_ dicam, quod mihi in-animo est.

       Sic dixit: Telemachus vero dilecto obedivit patri;
     motaque janua allocutus-est nutricem Eurycleam:

395    Huc jam move-te, anus antiqua, quæ mulierum
     famularum inspectrix es in ædibus nostris:
     veni; vocat te pater meus, ut aliquid _tibi_ dicat.

       Sic igitur locutus-est: illi autem non-evolavit verbum.
     Aperuit vero fores ædium habitantibus-commodarum,
400  profectaque-est ire: at Telemachus ante præibat.
     Invenit deinde Ulyssem inter cæsa cadavera,
     sanguine et pulvere inquinatum: tanquam leonem,
     qui quidem pastus de-bove venit agresti;
     totum autem ei pectusque, genæque utrinque
405  cruentatæ sunt; terribilis vero _est_ in vultum aspectu:
     sic Ulysses inquinatus-erat pedibus et manibus superne.
     Illa autem ubi cadaveraque et immensum inspexit sanguinem,
     impetum-cepit ululandi, quoniam magnum vidit opus:
     sed Ulysses cohibuit et retinuit, cupientem licet;
410  et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

       In animo, anus, gaude, et te-contine, neu ulula:
     non _est_ fas, interfectis super viris gloriari.
     Hosce vero fatum domuit deorum et _ipsorum_ iniqua opera:
     neminem enim honorabant terrestrium hominum,
415  non malum, nec bonum quidem, quicunque ad-ipsos perveniret:
     quare et ob-insolentiam fœdam mortem assecuti-sunt.
     Sed age, mihi tu mulieres in ædibus recense,
     et quæ me parum-honorant, et quæ culpæ-expertes sunt.

       Illum autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:
420  enimvero ego tibi, fili, veritatem declarabo.
     Quinquaginta tibi sunt in ædibus mulieres
     famulæ, quas quidem opera docuimus operari,
     lanasque carpere, et servitutem sustinere:
     harum duodecim omnes ad-impudentiam processerunt,
425  nec me honorantes, neque ipsam Penelopen.
     Telemachus vero recens quidem adolescebat, neque ipsum mater
     imperare sinebat famulis mulieribus.
     Sed age, ego conscenso cœnaculo splendido,
     dicam tuæ uxori, cui aliquis deus somnum immisit.

430    Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     nondum eam excita; tu vero huc dic mulieribus
     ut-veniant, quæ-quidem antea indigna machinabantur.

       Sic igitur dixit; anus autem per domum _transiens_ exivit,
     nuntiatura mulieribus, et hortatura ut-venirent.
435  At ille Telemachum et bubulcum ac subulcum,
     ad se vocatos, verbis alatis allocutus-est:

       Incipite nunc cadavera portare, et jubete _ferre_ mulieres,
     ac deinde solia perpulcra, et mensas,
     aqua et spongiis multiforis purgare.
440  At postquam jam totam domum ordinaveritis,
     famulas eductas e bene-fundata domo,
     medio-inter tholumque et egregium septum aulæ,
     ferite ensibus longa-acie, donec omnium
     animas abstuleritis et oblitæ-fuerint Veneris,
445  quam sub procis habebant, et _qua_ miscebantur clam.

       Sic dixit; ac mulieres confertæ venerunt omnes,
     graviter lamentantes, uberes lacrimas defundentes.
     Primum quidem corpora portabant mortua;
     sub porticu vero ponebant bene-septæ aulæ,
450  sibi-invicem innitentes: imperabat autem Ulysses,
     ipse adsurgens: illæ vero exportabant etiam necessitate.
     Ac deinde solia perpulcra et mensas,
     aqua et spongiis multiforis purgabant.
     At Telemachus et bubulcus ac subulcus
455  scopis pavimentum firmiter structæ domus
     verrebant; exportabant vero famulæ, posueruntque foris.
     Ac postquam totam domum ordinarant,
     famulas eductas e-bene-fundata domo,
     medio-inter tholumque et egregium septum aulæ
460  cogebant in angusto, unde nullo-modo licebat effugere.
     Ad-hos autem Telemachus prudens incipiebat loqui:

       Non quidem jam pura morte animum auferrem
     harum, quæ dudum meo capiti opprobria offuderunt,
     matrique meæ, cumque procis concumbebant.

465    Sic igitur dixit; et funem navis prora-cærulea-instructæ
     ex-columna nexum magna tholi, _iis_ circumjecit,
     alte extensum, ne-qua pedibus solum attingeret.
     Sicut autem quando vel turdæ patulis-alis, vel columbæ
     reti impingunt, quod stabat in fruticeto,
470  septum intrantes, triste autem _eas_ suscepit cubile:
     sic hæ ordine capita habebant, circum autem omnia
     colla laquei erant, ut miserrime morerentur:
     palpitabant vero pedibus paululum, nequaquam valde diu.

       Ac Melanthium educebant per vestibulumque et aulam;
475  ejus autem naresque et aures sævo ære
     abscindebant, genitaliaque evulserunt, canibus cruda discerpenda;
     manusque et pedes amputabant, irato animo.

       Hi quidem deinde ut-sibi-abluerant manusque pedesque,
     ad Ulyssem in-domum ivere; perfectum-erat autem opus.
480  Atque hic alloquebatur dilectam nutricem Eurycleam:

       Affer thus, anus, malorum medelam, afferque mihi ignem,
     ut suffiam domum; tu autem Penelopen
     venire huc jube, cum famulis mulieribus:
     omnes vero hortare ancillas per domum, ut-veniant.

485    Eum vero rursus alloquebatur dilecta nutrix Euryclea:
     certe jam hæc, fili mi, apposite dixisti;
     sed age, tibi lænamque tunicamque vestimenta afferam:
     neve hoc-modo pannis tectus latos humeros
     sta in ædibus; indignum vero _hoc_ foret.

490    Eam autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     ignis nunc mihi omnium-primum in ædibus fiat.

       Sic dixit: neque inobsequens-fuit cara nutrix Euryclea;
     attulit vero ignem et thus: at Ulysses
     bene suffivit ædes et domum et aulam.

495    Anus autem inde ascendit per ædes pulcras Ulyssis,
     nuntiatura mulieribus, et hortatura ut-venirent:
     illæ vero iverunt ex domo, facem in manibus tenentes.
     Hæque inde circumfundebantur et salutabant Ulyssem,
     et osculabantur _ei_ amplectentes caputque et humeros
500  manusque prensantes; illum autem dulce desiderium cepit
     fletus et suspirii: cognoscebat vero animo cunctas.


[TR1] "luerint," -> "luerint."
[TR2] "stantem;" -> "stantem:"
[TR3] "subulce;" -> "subulce:"




              Odysseæ XXIII.—Ulyssis a Penelope agnitus.

ARGUMENT:

Euryclea awakens Penelope with the news of Ulysses' return, and the
death of the suitors. Penelope scarcely credits her; but supposes some
god has punished them, and descends from her department in doubt. At
the first interview of Ulysses and Penelope, she is quite unsatisfied.
Minerva restores him to the beauty of his youth; but the queen
continues incredulous, till by some circumstances she is convinced, and
falls into all the transports of passion and tenderness. They recount
to each other all that has passed during their long separation. The
next morning Ulysses, arming himself and his friends, goes from the
city to visit his father.

TEXT:

  1    Anus vero in cœnaculum ascendit exsultans,
     heræ dilectum maritum intus esse:
     genua autem firmiter-se-movebant, pedesque subsultabant:
     stetit vero deinde super caput, et ipsam sermone allocuta-est:

  5    Surge, Penelope, cara filia, ut videas
     oculis tuis, quæ desideras per-dies omnes:
     venit Ulysses, et domum advenit, sero licet reversus.
     Procos autem interfecit illustres, qui ipsi domum
     contristabant et possessiones comedebant violenterque-tractabant
         filium.

 10    Illam vero rursus allocuta-est prudens Penelope:
     nutrix cara, insanam te dii reddidere, qui possunt
     insipientem facere etiam _eum_ qui vel prudentissimus sit;
     atque _alias_ mentis-impotentem sapientiæ admoverunt:
     qui te sane læserunt; antea autem mente integra eras.
 15  Cur me deludis, pertristem animum habentem,
     hæc præter _verum_ dicens, et ex somno me suscitas
     dulci, qui mihi vinxerat caras palpebras complexus?
     nondum enim taliter dormivi, ex quo Ulysses
     ivit visurus malum-Ilium non nominandum.
 20  Sed age nunc descende, et retro vade in-domum.
     Si qua enim mihi alia mulierum, quæ mihi sunt,
     hæc veniens nuntiasset et ex somno[TR1] _me_ suscitasset,
     ideo cito graviter ipsam ego dimississem ut-iret
     rursus intra ædes: te vero in-hoc quidem senectus juvabit.

 25    Hanc autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:
     nequaquam te deludo, filia cara: sed vere tibi
     venit Ulysses, et domum advenit, sicut dico;
     ille hospes, quem omnes ignominia-afficiebant in ædibus.
     Telemachus vero illum dudum noverat intus esse,
 30  sed per-prudentiam consilia patris occultarat,
     ut virorum ulcisceretur violentiam superborum.

       Sic dixit: illa autem gavisa-est, et a lecto exsiliens
     anum complexa-est; a-palpebris vero lacrimam demisit;
     et ipsam compellans verbis alatis allocuta-est:

 35    Eia age jam mihi, nutrix dilecta, verum dic,
     si vere jam domum venit, ut dicis,
     quomodo demum procis impudentibus manus intulerit,
     solus quum-esset: hi vero semper frequentes intus manebant.

       Illam autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:
 40  non vidi, non didici, sed gemitum solum audiebam
     eorum-qui-interficiebantur: nos vero in-recessu thalamorum bene-
         structorum
     sedebamus turbatæ; foresque continebant _nos_ bene-aptæ,
     prius quidem quam tandem me tuus filius e domo vocaret
     Telemachus: hunc enim pater emiserat vocaturum.
 45  Inveni dein Ulyssem inter cæsa cadavera
     stantem; illi vero circa ipsum solidum-pavimentum tenentes,
     jacebant super alios-alii: videns _tu_ animo exhilarata-fuisses.
     [sanguine et cruore fœdatum, tanquam leonem.]
     Nunc hi quidem jam omnes _jacent_ ad atrienses fores
 50  conferti: at ille domum suffit perpulcram,
     igne magno accenso: te vero me emisit ut-vocarem.
     Sed sequere, ut vobismet lætitiæ immittatis
     ambo carum cor, quoniam mala multa passi-estis.
     Nunc vero jam hoc longum desiderium perfectum-est:
 55  venit quidem ipse vivus ad-focum, invenit autem et te
     et filium in ædibus; mala vero qui ei faciebant
     proci, hos omnes ultus-est sua in domo.

       Hanc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     nutrix dilecta, nondum magnopere gloriare exsultans.
 60  Nosti enim quod gratus in domo appareret
     omnibus, maxime vero mihique et filio, quem genuimus:
     sed non est hic sermo verus, sicut dicis:
     sed aliquis immortalium interfecit procos illustres,
     injuriam _eorum_ indignatus acerbam et mala opera.
 65  Neminem enim honorabant terrestrium hominum,
     non malum, nec bonum quidem, quicunque ad-ipsos pervenisset:
     ideo ob iniquitates passi-sunt malum: at Ulysses
     perdidit reditum longe ab-Achaia, periitque ipse.

       Ei autem respondit deinde dilecta nutrix Euryclea:
 70  filia mea, quale tibi verbum fugit ex septo dentium!
     quæ maritum, intus dum-est apud focum, nunquam dicis
     domum esse-venturum: animus vero tibi semper incredulus.
     Sed age tibi et signum manifestum aliud quoddam dicam,
     cicatricem, quam olim ei aper inflixit albo dente:
 75  hanc _eum_ abluens agnovi; volebam autem tibi ipsi
     dicere: sed me ille prehensam ad os manibus,
     non sinebat dicere, per-sollertiam mentis.
     Sed sequere; atque ego me oppignerabo ipsam,
     si te decipiam, ut-interficias me miserrima morte.

 80    Huic autem respondit deinde prudens Penelope:
     nutrix cara, difficile _est_ te deorum sempiternorum
     consilia cavere, valde licet multarum-rerum-scientem.
     Sed omnino eamus ad filium meum, ut videam
     viros procos mortuos, atque _eum_ qui interfecit _eos._

 85    Sic locuta, descendebat e-cœnaculo: multa vero ei cor
     agitabat, utrum seorsum dilectum maritum interrogaret,
     an astans oscularetur caput et manus prehensas.
     Illa vero postquam ingressa-est, et transivit lapideum limen,
     sedebat deinde Ulyssi ex-adverso, in ignis splendore,
 90  ad-parietem alterum: ille autem ad columnam longam
     sedebat deorsum tuens, exspectans, si quid sibi diceret
     eximia uxor, postquam vidit oculis.
     Hæc vero tacita diu sedit, stupor vero ei cor invasit:
     obtutu autem aliquando quidem eum in-oculos aspectabat,
 95  aliquando vero identidem-non-agnoscebat, mala corpore vestimenta
         habentem.
     Telemachus autem _eam_ increpabat, verbumque dixit et elocutus-
         est:

       Mater[TR2] mea, mala-mater, immitem animum habens,
     cur sic a-patre separaris, neque propter ipsum
     sedens, verbis percontaris neque interrogas?
100  Haud quidem alia utique sic mulier obfirmato animo
     a-viro absisteret, qui ei mala multa perpessus
     venisset vigesimo anno in patriam terram:
     tibi vero semper cor durius est lapide.

       Illum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
105  fili, mi, animus mihi in pectoribus stupet:
     neque aliquod proloqui possum verbum _ad eum,_ neque interrogare,
     neque in vultum intueri coram. Si autem revera demum
     est Ulysses, et domum venit, certe omnino nos
     cognoscemus alter-alterum et melius; sunt enim nobis
110  signa, quæ jam et nos abscondita scimus ab aliis.

       Sic dixit: subrisit vero audens divinus Ulysses,
     statimque Telemachum verbis alatis allocutus-est:

       Telemache, sane matrem in ædibus sine
     tentare me; cito autem cognoscet etiam melius.
115  Nunc vero, quia sordeo, malaque corpore vestimenta indutus-sum,
     ideo despicatui-habet me, et nondum putat ipsum esse.
     Nos vero consultemus, quo-pacto quam optime fiat.
     Etenim aliquis, _etiam_ unum virum ubi-interfecerit in populo,
     cui non multi sint adjutores pone,
120  fugit, cognatisque relictis et patria terra:
     nos autem columen urbis interfecimus, qui longe optimi _erant_
     juvenum in Ithaca; ideo te consultare jubeo.

       Hunc vero rursus Telemachus prudens contra affatus-est:
     ipse hæc sane videas, pater dilecte; tuum enim optimum
125  consilium in hominibus dicunt esse, nec quisquam tecum
     alius vir contenderit mortalium hominum.
     [Nos vero alacres una sequemur; neque omnino puto _me_
     fortitudine defecturum, quanta vis quidem adsit.]

       Illum autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
130  etenim ego dicam, ut mihi videtur esse optimum.
     Primum quidem lavamini, et induimini tunicas,
     famulasque in ædibus jubete vestimenta sibi-sumere:
     ac divinus cantor, habens citharam argutam,
     nobis præeat ludicram saltationem,
135  ut aliquis putet nuptias esse, extra audiens,
     vel per viam vadens, vel _ex iis_ qui circum-habitant:
     ne prius fama lata cædis per urbem fiat
     virorum procorum, quam nos iverimus extra
     agrum in nostrum arboribus-abundantem; illic vero postea
140  consultabimus, quicquid utile Olympius præbuerit.

       Sic dixit: illi autem ei omnino auscultarunt ac paruerunt.
     Primum igitur lavarunt-se, et induerunt-sibi tunicas:
     ornatæ-sunt autem mulieres: ac sumsit divinus cantor
     citharam cavam, ipsisque desiderium concitavit
145  cantusque dulcis, et eximiæ saltationis.
     His vero magna domus personabat pedibus
     virorum ludentium, pulcreque-cinctarum mulierum.
     Sic autem aliquis dicebat, _hæc_ extra ædes audiens:

       Certe omnino jam aliquis duxit multum-ambitam reginam:
150  improba, nec sustinuit mariti sui, cui-virgo-nupsit,
     servare magnam domum perpetuo, donec venisset.

       Sic aliquis dicebat; hæc autem non noverunt, quomodo facta-
         erant.
     At Ulyssem magnanimum sua in domo
     Eurynome œconoma lavit et unxit oleo;
155  circumque ipsum pallium jecit et tunicam:
     atque capiti affudit multam pulcritudinem Minerva,
     majoremque aspectu _fecit_ et crassiorem; capite autem
     crispas demisit comas, hyacinthino flori similes.
     Sicut autem quando aliquis aurum circumfundit argento vir
160  peritus, quem Vulcanus docuerit et Pallas Minerva
     artem omnigenam, pulcra vero opera _is_ perficit:
     sic quidem huic circumfudit gratiam capitique et humeris.
     E balneo vero _is_ egressus-est, corpore immortalibus similis:
     iterum autem deinde resedit in solio, unde surrexerat,
165  ex-adverso suæ uxori, et ipsam sermone allocutus-est:

       Mirifica, tibi quidem præ mulieribus feminis
     cor durissimum fecerunt Olympias domos habentes:
     haud quidem alia sic mulier obfirmato animo
     a-viro absisteret, qui ei mala multa perpessus
170  venisset vigesimo anno in patriam terram.
     Sed age mihi, nutrix, sterne lectum, ut etiam solus
     decumbam: profecto enim huic ferreus in præcordiis animus.

       Illum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     mirifce, nec sane magnopere-me-effero, nec nihili-habeo,
175  neque admodum admiror; perquam autem bene novi, qualis eras,
     ex Ithaca in navi proficiscens longis-remis-instructa.
     Sed age ei sterne densum lectum, Euryclea,
     extra bene-fundatum thalamum, quem ipse fecit:
     illic ei, elato denso lecto, injicite stragula,
180  pelles et lænas et vestes-stragulas splendidas.

       Sic igitur dixit, maritum tentans; at Ulysses
     indignatus uxorem alloquebatur, honesta scientem:

       O mulier, profecto valde hoc verbum acerbum dixisti:
     quis vero mihi alibi posuit lectum? difficile vero esset
185  etiam valde scienti, nisi quando deus ipse aggressus
     facile volens poneret alio in loco:
     virorum autem haud quisquam vivus mortalis ne valde quidem
         pubescens,
     facile amoliretur; nam magnum signum factum-est
     in lecto elaborato: eum autem ego feci, nec quisquam alius.
190  Arbor erat patulis-frondibus olivæ intra septum,
     vigens, florescens: crassitudine vero erat tanquam columna.
     Ei autem ego circumdatum thalamum struxi, donec perfeci
     densis lapidibus, et bene desuper texi;
     conglutinatasque imposui fores, firmiter aptatas.
195  Et tum deinde abscidi comam patulis-frondibus olivæ;
     truncum vero a radice _usque_ procissum circumdolavi ære
     bene et scite, et ad perpendiculum exegi,
     fulcro elaborato; terebravique omnia terebra.
     Ab hoc autem incipiens lectum poliebam, donec perfeci,
200  varie-ornans auroque et argento et ebore:
     inde vero extendi pellem bovis, purpura splendidam.
     Sic tibi hoc signum dico; neque omnino scio,
     si mihi adhuc incolumis sit, mulier, lectus, an aliquis jam
     virorum alibi posuerit, succiso fundo olivæ.

205    Sic dixit: illius vero ibidem soluta-sunt genua et carum cor,
     signa agnoscentis, quæ ei accurata dixerat Ulysses:
     lacrimis-fusis autem deinde recta cucurrit, ac manus circa
     collum jaciebat Ulyssi; caput vero osculata-est et affabatur:

       Ne mihi, Ulysse, irascere, quoniam in-aliis quidem _rebus_
         maxime
210  hominum prudens-eras; dii autem dabant ærumnam,
     qui nobis inviderunt apud nos-invicem manentes
     pubertate fruitos-esse, et senectutis limen attigisse.
     At ne nunc mihi ob-hoc irascere, neu indignare,
     quod te non primum, postquam vidi, sic amplexa-sum.
215  Semper enim mihi animus in pectoribus caris
     horruit, ne-quis me hominum deciperet verbis
     _huc_ profectus; multi enim malas astutias cogitant.
     Neque Argiva Helena, Jove enata,
     viro cum alieno mixta-fuisset amore et cubili,
220  si in-animo habuisset, quod ipsam iterum Mavortii filii Achivorum
     reducturi domum dilectam in patriam erant.
     Eam autem profecto ad-patrandum deus instigavit opus indignum:
     at noxam non ante in-suo deposuit (_cognovit_) animo
     gravem, ex qua primum et ad-nos venit dolor.
225  Nunc vero, quandoquidem jam signa manifesta dixisti
     lecti nostri, quem non mortalis alius viderat,
     sed soli tuque egoque, et ancilla una sola
     Actoris, quam mihi dedit pater olim huc proficiscenti,
     quæ nobis custodiebat fores firmi thalami,
230  flectis tandem meum animum, durus licet valde sit.

       Sic dixit; illique adhuc magis desiderium excitavit fletus:
     flebat vero tenens uxorem animo-gratam, honesta scientem.
     Sicut autem quando grata terra natantibus apparet,
     quorum quidem Neptunus bene-fabricatam navem in ponto
235  perdidit, agitatam vento et fluctu vasto;
     pauci vero effugerunt e-cano mari in-terram
     natantes, multaque circa corpus accrevit salsugo;
     læti tamen conscenderunt terram, malo evitato:
     sic ipsi gratus erat maritus intuenti:
240  a-collo autem nondum omnino removebat brachia candida.
     Et sane flentibus apparuisset roseis-digitis Aurora,
     nisi utique aliud cogitasset dea cæsiis-oculis Minerva.
     Noctem quidem in termino longam tenuit, Auroram vero
     retinuit in Oceano aureum-solium-habentem, nec sinebat equos
245  jungere veloces, lumen hominibus ferentes,
     Lampum et Phaethonta, qui Auroram equi vehunt.
     Et tunc suam uxorem allocutus-est ingeniosus Ulysses:

       O mulier, nondum enim omnium ad fines certaminum
     venimus, sed adhuc in-posterum immensus labor erit,
250  multus et difficilis, quem me oportet omnem perficere.
     Sic enim mihi anima vaticinata-est Tiresiæ,
     die illo, quando descendi domum Orci intra,
     reditum sociis quærens, et mihi ipsi.
     Sed veni, ad-lectum eamus, uxor, ut jamjam
255  somno dulci delectemur, ubi-decubuerimus.

       Eum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     cubile quidem demum tibi-sane tunc erit, quando animo
     tuo volueris; quandoquidem te dii fecerunt reducem
     ad-domum bene-ædificatam, et tuam in patriam terram.
260  Sed quoniam cogitasti, et tibi deus injecit animo,
     dic, age, mihi hoc certamen; quoniam et postea, puto,
     audiam; statim autem est scire nequaquam pejus.

       Hanc vero respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     mirifica, cur demum me valde exhortans jubes
265  dicere? at ego dicam, nec celabo.
     Haud quidem tibi animus gaudebit; neque enim ipse
     gaudeo: quoniam admodum multas _me_ hominum ad urbes jussit
     proficisci, in manibus habentem fabrefactum remum,
     donec ad-illos pervenerim, quid haud norunt mare,
270  viros, nec salibus mixtum cibum edunt:
     nec sane hi norunt naves rubris-proris,
     nec fabrefactos remos, qui-quidem alæ navibus sunt.
     Signum vero mihi hoc dixit manifestum, nec te celabo:
     quando demum mihi obviam-factus alius viator
275  dixerit me ventilabrum habere super splendido humero:
     tunc me terræ infixo jussit remo,
     factisque sacris pulcris Neptuno regi,
     ariete, tauroque, suumque initore verre,
     domum abire, facereque sacras hecatombas
280  immortalibus diis, qui cœlum latum tenent,
     omnibus prorsus ordine: mors autem mihi ex mari ipsi
     lenis admodum talis adveniet, quæ me occidat
     senectute a molli confectum; circum autem populi
     felices erunt: hæc mihi dixit omnia perfectum-iri.

285    Illum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:
     si quidem demum senectutem dii perficient meliorem,
     spes tibi _est_ deinde malorum effugium fore.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Interea vero Eurynomeque et nutrix instruebant lectum
290  veste molli, facibus sub lucentibus.
     Ac postquam straverant densum lectum properantes,
     anus quidem decubitura retro in-domum ivit;
     illis vero Eurynome cubicularia præibat
     euntibus ad-lectum, facem in manibus tenens:
295  in thalamum autem ubi-duxerat, retro ivit; illi quidem deinde
     lubentes lecti antiqui ritibus accesserunt.

       At Telemachus et bubulcus ac subulcus
     cessare-fecerunt a-saltatione pedes, cessareque-fecere mulieres:
     ipsi vero cubabant per ædes umbrosas.

300    Illi autem postquam amore delectati-sunt desiderabili,
     delectabantur sermonibus, inter se-invicem confabulantes:
     illa quidem quanta in ædibus sustinuerat, divina mulierum,
     virorum procorum inspiciens perniciosum cœtum,
     qui sui gratia multa, boves et pinguia pecora,
305  mactabant; multum autem ex-doliis hauriebatur vinum.
     At generosus Ulysses, quantos dolores intulerat
     hominibus, et quantos ipse ærumnis-conflictatus exanclaverat,
     omnia dicebat; illa vero delectabatur audiens; neque ei somnus
     incidebat palpebris, antequam _is_ enarrasset omnia.

310    Incepit autem, quomodo primum Ciconas domuit; ac postea
     venit in-Lotophagorum virorum pinguem terram:
     et quæ Cyclops fecit, et quomodo luit pœnam
     ob-fortes socios, quos comedebat _is_ nec miserabatur:
     et ut ad Æolum venit, qui ipsum lubens suscepit,
315  et dimittebat: nondum tamen fatale, dilectam in patriam ut-
         perveniret,
     erat; sed ipsum rursus abreptum procella
     pontum in piscosum tulit valde gementem:
     et quomodo Telepylum Læstrygoniam pervenit, _ad_
     _Læstrygonas,_ qui navesque perdidere et bene-ocreatos socios:
320  [omnes: Ulysses autem solus effugit nave nigra:]
     et Circes enarravit dolum et varium-artificium;
     et quomodo Orci domum adiit squalidam,
     animam consulturus Thebani Tiresiæ,
     navi multis-transtris-instructa; et aspexit omnes socios,
325  matremque, quæ ipsum peperit et nutrivit parvulum:
     et quomodo Sirenum frequentium vocem audiit:
     quomodoque venit ad Erraticas petras, horrendamque Charybdin,
     Scyllamque, quam nondum-unquam illæsi viri effugerunt:
     et ut Solis boves interfecerunt socii:
330  et ut navem velocem percussit ardenti fulmine
     Jupiter altitonans; perieruntque strenui socii,
     omnes simul: ipse vero mala fata effugit:
     utque advenit Ogygiam in-insulam, ad Nymphamque Calypso,
     quæ demum ipsum detinebat, cupiens _sibi_ maritum esse,
335  in specubus cavis, et alebat, atque dicebat
     reddituram se _eum_ immortalem et senectutis-expertem dies omnes;
     sed ei nunquam animum in pectoribus flectebat:
     et quomodo ad Phæacas pervenit, multa perpessus,
     qui sane ipsum ex animo, deum veluti, honoraverunt,
340  et deduxerunt cum navi dilectam in patriam terram,
     æreque, auroque affatim, vestituque datis.
     Hoc sane ultimum dixit verbum, quando eum dulcis somnus
     membrorum-relaxator invasit, solvens curas animi.

       Sed rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva:
345  quando demum Ulyssem putabat suo in animo
     concubitu suæ uxoris oblectatum-esse, atque etiam somno:
     statim ab Oceano in-aureo-solio mane-genitam _Auroram_
     excitavit, ut hominibus lucem ferret: surrexit vero Ulysses
     cubili ex molli; uxori autem _hunc_ sermonem mandabat:

350    O uxor, jam quidem multis satiati-sumus certaminibus
     ambo: tu quidem hic meum ærumnosum reditum
     deflens; at me Jupiter doloribus, et dii alii,
     properantem detinebant mea a patria terra:
     nunc vero postquam ambo ad-desiderabile venimus cubile,
355  possessiones quidem, quæ mihi sunt, curato in ædibus;
     pecora autem quæ mihi proci superbi consumsere, _pro iis_
     multa quidem ipse ego prædabor, alia autem Achivi
     dabunt, donec omnia impleverint stabula.
     Verum ego quidem ad arboribus-abundantem agrum proficiscar,
360  visurus patrem eximium, qui mihi multum dolet:
     tibi autem, uxor, hæc præcipio, prudens licet sis:
     statim enim fama ibit simul cum sole oriente
     de-viris procis, quos interfeci in ædibus:
     in cœnaculum ubi-ascenderis, cum famulis mulieribus,
365  sede, neu quenquam respice, neu interroga.

       Dixit, et circum humeros induit-sibi arma pulcra:
     incitavit autem Telemachum et bubulcum ac subulcum,
     omnesque arma jussit Martia manibus sibi-sumere.
     Hi vero ei non inobsequentes-fuerunt; armabant autem se ære;
370  et aperuere fores, et exibant; præibat autem Ulysses.
     Jam quidem lux erat super terram; illos autem Minerva
     caligine coopertos cito eduxit ex-urbe.


[TR1] "sommo" -> "somno"
[TR2] "mater" -> "Mater"




                      Odysseæ XXIV.—Libationes.

ARGUMENT:

The souls of the suitors are conducted by Mercury to the infernal
shades. Ulysses in the country goes to the retirement of his father,
Laertes; he finds him busied in his garden all alone; the manner of his
discovery to him is beautifully described. They return together to his
lodge, and the king is acknowledged by Dolius and the servants. The
Ithacensians, led by Eupithes, the father of Antinous, rise against
Ulysses, who gives them battle in which Eupithes is killed by Laertes:
and the goddess Pallas makes a lasting peace between Ulysses and his
subjects, which concludes the Odyssey.

TEXT:

  1    [Mercurius autem animas Cyllenius evocabat
     virorum procorum; habebat vero virgam in manibus
     pulcram, auream, qua-quidem hominum oculos mulcet,
     quorum vult; alios vero et dormientes suscitat:
  5  hac utique ducebat commotas; illæ vero stridentes sequebantur.
     Sicut autem quando vespertiliones in-secessu antri divini
     stridentes volant, postquam exciderit aliquis
     de-serie ex petra; ac sibi-invicem adhærescunt:
     sic illæ stridentes una ibant: præibat vero ipsis
 10  Mercurius alienus-a-malo, per squalidas vias.
     Præteribant autem Oceanique fluctus et Leucada petram;
     et præter Solis portas, et populum Somniorum,
     ibant: statimque pervenerunt in herbosum pratum,
     ubi habitant animæ, simulacra defunctorum.

 15    Invenerunt autem animam Pelidæ Achillis,
     et Patrocli, et eximii Antilochi,
     Ajacisque, qui præstantissimus erat specieque corporeque
     ceterorum Danaorum, post eximium Peliden.
     Sic hi quidem circa illum versabantur: prope vero
 20  advenit anima Agamemnonis Atridæ
     dolens: circum autem aliæ congregatæ-erant, quotquot una cum-ipso
     domo in Ægisthi mortui-sunt, et fatum oppetiere.
     Hunc prior anima alloquebatur Pelidæ:

       Atride, præ ceteris quidem te putabamus Jovi gaudenti-fulmine
 25  viris heroibus carum esse per-dies omnes,
     quoniam multisque et fortibus imperabas
     populo in Trojanorum, ubi patiebamur dolores Achivi.
     Profecto inde et tibi primum affore decretum-erat
     fatum perniciosum, quod nemo evitat, qui natus-sit.
 30  Utinam honore fruitus, quo-quidem imperabas,
     populo in Trojanorum mortem et fatum obiisses:
     ita tibi sepulcrum quidem fecissent universi-Achivi,
     atque etiam tuo filio magnam gloriam comparasses in-posterum:
     nunc vero te miserrima morte fatale-erat corripi.

 35    Illum autem rursus anima alloquebatur Atridæ:
     felix Pelei fili, diis assimilis Achille,
     qui mortuus-es in Troja, longe ab-Argo; circum vero te alii
     interficiebantur Trojanorum et Achivorum filii optimi,
     pugnantes de te: tu autem in vortice pulveris
 40  jacebas ingens ingenti-spatio, oblitus equitationis.
     Nos vero toto-die pugnabamus: neque omnino
     cessavissemus a-bello, nisi Jupiter turbine _nos_ cessare-
         fecisset.
     Ac postquam te ad naves portaveramus ex bello,
     deposuimus in lectis, purgato corpore pulcro
 45  aquaque calida et unguento; multas vero te circum
     lacrimas calidas fundebant Danai, tondebantque-sibi crines.
     Mater autem ex mari venit cum immortalibus _deabus_ marinis,
     nuntium audiens; clamor vero super mare excitatus-est
     immensus; subtus autem tremor cepit omnes Achivos;
 50  et jam impetu-facto conscendissent cavas naves,
     nisi vir detinuisset, antiquaque multaque sciens,
     Nestor, cujus et antea optimum conspiciebatur consilium:
     qui ipsis bene-cupiens concionatus-est, et dixit:

       Continete-vos, Argivi; ne fugite, filii Achivorum:
 55  mater ex mari hæc cum immortalibus _deabus_ marinis,
     advenit, suo filio mortuo occursura.

       Sic dixit: ac continebant-se a-fuga magnanimi Achivi,
     circum vero te steterunt filiæ marini senis,
     miserabiliter lamentantes, atque immortales vestes _tibi_
         induerunt.
 60  Musæ vero novem omnes, alternantes voce pulcra,
     _te_ deflebant: tunc neminem sine-lacrimis utique vidisses
     Argivorum: tantum enim increbuit Musa arguta.
     Septem autem et decem quidem te pariter noctesque et dies
     flebamus, immortalesque dii mortalesque homines;
 65  octava-et-decima autem dedimus igni, multas vero circa te
     oves jugulavimus valde pingues, et camuras boves.
     Cremabaris autem in vestitu deorum, et unguento multo
     et melle dulci; multique heroes Achivi
     _cum_ armis agitarunt-se circa pyram _tuam_ ardentis,
 70  peditesque equitesque; ingens autem strepitus ortus-est.
     Sed postquam demum te flamma confecerat Vulcani,
     mane tua colligebamus alba ossa, Achille,
     vino in puro et unguento; dedit autem mater
     auream amphoram; Bacchi vero donum
 75  dicebat esse, opus autem inclyti Vulcani.
     In hac tibi jacent alba ossa, splendide Achille,
     promiscueque _ossa_ Patrocli Menœtiadæ mortui:
     separatim vero, Antilochi: quem maxime honorabas omnium
     aliorum sociorum, post Patroclum utique mortuum.
 80  Circum hæc autem postea magnum et eximium tumulum
     congessimus Argivorum sacer exercitus bellicosorum,
     litore in prominenti, ad latum Hellesponum;
     ut longe-conspicuus ex ponto viris esset
     iis, qui nunc nati-sunt, et qui in-futurum erunt.
 85  Mater autem, rogatis diis, perpulcra certamina
     instituit medio in consessu optimatibus Achivorum.
     Jam quidem multorum funeri virorum interfui
     heroum, quandocunque, mortuo rege, _fit_
     _ut_ cinganturque juvenes, et apparent certamina;
 90  sed illa maxime conspicatus stupui animo
     qualia super te constituit dea perpulcra certamina,
     argenteis-pedibus Thetis: valde enim carus eras diis.
     Sic tu quidem nec mortuus nomen perdidisti, sed tibi semper
     omnes apud homines gloria erit proba, Achille.
 95  At mihi quæ ea voluptas, postquam bellum confeceram?
     in reditu enim mihi Jupiter molitus-est grave exitium,
     Ægisthi sub manibus, et perditæ uxoris.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Prope autem ipsos venit internuntius Argicida,
100  animas procorum deducens, ab-Ulysse domitorum:
     illi vero proinde attoniti recta iverunt, ut intuiti-sunt.
     Cognovit autem anima Agamemnonis Atridæ
     filium carum Menelai, inclytum Amphimedontem;
     hospes enim ei erat, in Ithaca ædes habitans.
105  Hunc prior anima alloquebatur Atridæ:[TR1]

       Amphimedon, quid passi obscuram terram subiistis,
     omnes selecti et ætate-æquales? neque aliter
     _aliquis_ cernens elegisset per urbem viros optimos.
     Utrom vos in navibus Neptunus domuit,
110  excitatis sævis ventis et fluctibus ingentibus?
     an alicubi hostiles viri malis-affecerunt in terra,
     boves prædantes et ovium greges pulcros?
     an super urbe pugnaturi _occubuistis,_ et mulieribus?
     dic mihi interroganti; hospitem autem tibi profiteor-me esse.
115  An non meministi, quando illuc deveni vestram domum,
     hortaturus Ulyssem, cum deo-pari Menelao,
     ad Ilium una ut-comitaretur, bene-tabulatis in navibus?
     mense autem deinde toto omnes transivimus latum pontum,
     vix-tandem persuadentes Ulyssi urbium-vastatori.

120    Eum autem rursus anima alloquebatur Amphimedontis:
     [Atride augustissime, rex virorum Agamemno,]
     memini hæc omnia, Jovis alumne, ut dicis:
     tibi autem ego bene prorsus omnia et accurate narrabo,
     nostræ mortis malum finem, qualis contigerit.
125  Amiebamus Ulyssis diu absentis uxorem;
     hæc autem nec negabat odiosas nuptias, nec perficiebat,
     nobis meditans mortem et fatum nigrum;
     sed dolum hunc alium in mente excogitavit:
     exorsa magnam telam in ædibus texebat,
130  subtilem et immensam; statim autem inter-nos dixit:
     Juvenes, mei proci, quandoquidem mortuus-est divinus Ulysses,
     manete, urgentes _licet_ meas nuptias, donec vestem
     perfecero (ne mihi vana filia pereant)
     Laertæ heroi sepulcralem, in _tempus_ quo ipsum
135  fatum perniciosum corripuerit longum-sternentis mortis;
     ne-qua mihi in populo Achivarum succenseat,
     si sine vestimento jaceat, multa qui-possedit.
     Hoc dixit: nobis vero persuasus-est animus generosus.
     Tunc interdiu quidem texebat magnam telam,
140  noctu autem dissolvebat, postquam faces sibi-apposuerat.
     Sic triennium quidem latebat dolo, et persuadebat Achivis:
     sed quando quartus venit annus, et advenerunt horæ,
     [mensibus exeuntibus, ac dies multi circumacti-sunt,]
     tunc demum aliqua dixit mulierum, quæ certo norat;
145  et ipsam dissolventem invenimus splendidam telam.
     Sic id quidem perfecit, etiam nolens, ex necessitate.
     Quando illa vestimentum ostendit, ubi-texuerat magnam telam
     et-laverat, soli simile vel lunæ:
     tunc demum Ulyssem malus alicunde duxit deus
150  agri in extremitatem, ubi ædes habitabat subulcus.
     Illuc venit carus filius Ulyssis divini,
     ex Pylo arenosa reversus cum nave nigra;
     hi vero procis mortem malam moliti,
     venerunt ad urbem inclytam; nempe Ulysses
155  posterior, at Telemachus ante præibat.
     Illum vero subulcus duxit, mala corpore vestimenta habentem,
     mendico miserabili similem, et seni,
     [_baculo_ innitentem; ac turpia circa corpus vestimenta indutus-
         erat;]
     nec quisquam nostrûm potuit cognoscere ipsum esse;
160  _ubi_ derepente se-ostendit, nec qui majores natu-erant:
     sed verbisque malis incessimus atque ictibus.
     At ille ad-tempus quidem tolerabat in ædibus suis
     percussus et objurgatus, patienti animo:
     sed quando demum ipsum suscitavit Jovis mens ægidem-tenentis,
165  cum Telemacho quidem perpulcra arma sublata
     in thalamum deposuit, et obdidit pessulos:
     atque ipse suam uxorem multo-astu jussit
     arcum procis ponere, canumque ferrum,
     nobis infortunatis certamina, et cædis principium.
170  Nec quisquam nostrûm poterat validi arcus
     nervum tendere; valde vero impares eramus:
     sed quando in-manus pervenit Ulyssis magnus arcus,
     ibi nos quidem omnes increpabamus verbis _subulcum,_
     arcum ne daret, nec si valde multa _ille_ diceret;
175  Telemachus vero eum solus hortans jussit.
     Atque accepit manu audens divinus Ulysses,
     facileque tetendit arcum, ac misit _sagittam_ per-ferrum;
     stetitque deinde super limen accedens; velocesque effudit
         sagittas,
     horrendum circumspectans; percussit vero Antinoum regem.
180  Ac postea aliis immittebat tela luctuosa,
     ex-adverso collimans; illi vero conferti cadebant.
     Manifestum autem erat, quod aliquis ipsis deorum adjutor esset.
     Statim enim per ædes, sequentes impetum suum,
     interficiebant quaquaversum; illorum vero gemitus oriebatur
         fœdus,
185  capitibus percussis, pavimentum autem totum sanguine undabat.
     Sic nos, Agamemno, periimus; quorum adhuc etiam nunc
     corpora neglecta jacent in ædibus Ulyssis:
     nondum enim sciunt amici _nostri_ per ædes uniuscujusque,
     qui, abluto atro tabo ex vulneribus,
190  depositos lugerent; hic enim honor est mortuorum.

       Hunc autem rursus anima alloquebatur Atridæ:
     felix Laertæ fili, sollers Ulysse,
     profecto cum (_præditâ_) magna virtute potitus-es uxore.
     Adeo bona mens erat eximiæ Penelopæ,
195  filiæ Icarii; adeo bene meminerat Ulyssis,
     viri cui-virgo-nupserat; ideo ei gloria nunquam peribit
     suæ virtutis: facient autem terrestribus cantilenam
     immortales amabilem _celebrata_ prudente Penelopa.
     Non sicut Tyndarei filia mala molita-est opera,
200  cui-virgo-nupserat interfecto marito: odiosa vero cantilena
     erit inter homines; gravemque famam intulit
     feminis mulieribus, etiam _ei_ quæ bene-morata fuerit.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur,
     stantes in Orci ædibus, sub cavernis terræ.]

205    Illi autem ut ex urbe descenderunt, cito in-prædium pervenere
     pulcrum Laertæ cultum, quod quondam ipse
     Laertes acquisierat, postquam valde multum laborarat.
     Illic ei domus erat: circùmque stabulum currebat circumquaque,
     in quo comedebant et sedebant et dormiebant
210  famuli servi, qui ei grata laborabant.
     Inerat vero _et_ mulier Sicula anus, quæ senem
     diligenter curabat in agro, procul ab-urbe.
     Ibi Ulysses famulis et filio sermonem dixit:

       Vos quidem nunc ite in-bene-ædificatam domum intro;
215  in-cœnam autem statim porcorum mactate quicumque optimus:
     at ego patrem tentabo nostrum,
     utrum me agnoscat et discernat oculis,
     an ignoret, multo tempore seorsum quum-abfuerim.

       Sic locutus, famulis Martia arma dedit.
220  Illi quidem deinde in-domum celeriter ivere: at Ulysses
     propius ivit ad-abundans-fructibus arbustum, tentare-cogitans.
     Neque invenit Dolium, in-magnum hortum descendens,
     nec quenquam servorum, nec filiorum; verum illi
     sepes collecturi, arbusti ut-essent septum,
225  abiverant; atque iis senex viam præmonstrarat.
     Solum autem patrem invenit bene-culto in arbusto,
     circumfodientem plantam; squalentem vero indutus-erat tunicam,
     sutilem, turpem; circumque crura bubulas
     ocreas sutiles sibi-ligaverat, sentium-vulnera vitans;
230  manicasque super manus, ruborum causa: at superne
     caprinam galeam in-capite habebat, dolorem augens (_i.e. valde
         dolens_).
     Hunc autem ut vidit audens divinus Ulysses
     senectute afflictum, magnumque mente dolorem habentem,
     stans inde sub excelsa piro lacrimam effundebat.
235  Cogitavit vero deinde in mente et in animo
     osculari et amplecti suum patrem, et singula
     dicere, quomodo venisset et accessisset ad patriam terram;
     an prius interrogaret, singulaque tentaret.
     Sic autem ei cogitanti visum-est satius esse,
240  primum mordacibus verbis _eum_ tentare.
     Hæc cogitans recta ivit ad-eum divinus Ulysses:
     nempe ille quidem deorsum-tenens caput, plantam circumfodiebat:
     eum autem astans alloquebatur splendidus filius:

       O senex, non imperitia te tenet curandi
245  hortum, sed bene tibi cultura habet, neque omnino,
     non planta, non ficus, non vitis, non quidem oliva,
     non pirus, non leguminum-area tibi sine cultura _est_ in horto.
     Aliud autem tibi dicam; tu vero ne iram induc animo:
     ipsum te non bona cura habet, sed simul senectutem
250  gravem habes, squalesque male, et turpia _vestimenta_ indutus-es.
     Non quidem inertiæ sane dominus causa non te curat,
     neque aliquid in-te servile conspicuum-est intuentibus
     formam et staturam; regi enim viro similis-es.
     Tali autem similis-es, qui postquam laverit ederitque,
255  debeat-dormire molliter; hic enim mos est senum.
     Sed age mihi hoc dic, et accurate narra,
     cujusnam servus es virorum? cujusnam vero hortum curas?
     et mihi hoc dic vere, ut bene sciam,
     si revera utique in-Ithacam hanc advenimus, sicut mihi dixit
260  ille vir, nunc modo obviam-factus huc venienti,
     nequaquam valde sapiens: quoniam non sustinuit singula
     dicere, et audire meum verbum, ut interrogabam
     de hospite meo, sicubi vivatque et exstet,
     an jam mortuus-sit, et in Orci ædibus.
265  Edicam enim tibi, tu vero attende, et me audi;
     virum quondam hospitio-excepi cara in patria terra,
     ad-nostram _domum_ qui-venerat; et nondum quisquam mortalis alius
     hospitum longinquorum carior meam advenit domum:
     profitebatur autem _se_ ex Ithaca genere esse; ac dicebat
270  Laerten Arcesiaden patrem esse ipsi.
     Hunc quidem ego ad domos ducens bene hospitio-excepi,
     cum-cura amice-tractans, multa in domo _mihi_ quum-essent;
     et ei dona præbui hospitalia, qualia decebat:
     auri quidem ei dedi bene-elaborati septum talenta,
275  dedi vero ei craterem totum-argenteum, floribus-cælatum,
     duodecimque simplices lænas, totque tapetas
     totidemque pallia pulcra, totidemque ad hæc tunicas:
     separatim vero insuper mulieres, eximia opera scientes,
     quatuor speciosas, quas voluit ipse eligere.

280    Illi autem respondit deinde pater, lacrimam destillans:
     hospes, profecto quidem ad-terram pervenisti, de-qua interrogas;
     injurii vero ipsam et improbi viri tenent,
     dona atque irrita hæc largiebaris, plurima præbens:
     si enim ipsum vivum utique invenisses Ithacæ in populo,
285  eo te bene donis remuneratus dimisisset,
     et exceptione bona; hoc enim jus _est ei_ quicunque cœperit.
     Sed age mihi hoc dic, et accurate narra,
     quotus jam annus est, quando hospitio-excepisti illum,
     tuum hospitem infelicem, meum filium, si unquam fuit,
290  infortunatum? quem alicubi, procul ab-amicis et patria terra,
     vel alicubi in ponto comederunt pisces, vel in terra
     feris et avibus captura factus-est; neque ipsum mater
     flevit compositum, paterque, qui ipsum genuimus;
     neque uxor multum-dotata, prudens Penelope,
295  ploravit in lectis suum maritum, sicut decet,
     oculos _illi_ ubi-clauserit: hic enim honos est mortuorum.
     Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam,
     quis _et_ unde es hominum? ubinam tibi urbs ac parentes?
     ubinam autem navis stat velox, quæ te vexit huc,
300  deo-paresque socios? an vector venisti
     navi in aliena, illi autem te-exposito discesserunt?

       Hunc vero respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     enimvero ego tibi hæc valde accurate narrabo.
     Sum enim ex Alybante, ubi inclytas ædes habito,
305  filius Aphidantis Polypemonidæ regis:
     ac mihi nomen est Eperitus; sed me deus
     errare-fecit a Sicania, huc ut-venirem, nolentem:
     navis vero mihi hæc (_hîc_) stat ad agrum, seorsum ab-urbe.
     At Ulyssi hic jam quintus annus est,
310  ex quo illinc abivit, et a-mea discessit patria,
     infelix: profecto utique ei bonæ erant aves eunti,
     dextræ; quibus gaudens quidem ego dimittebam illum,
     gaudebat autem ille abiens; animusque adhuc nobis sperabat,
     mixtum-iri _nos_ hospitio, et splendida dona daturos.

315    Sic dixit: illum autem doloris nebula cooperuit atra:
     ambabus vero manibus sumtum pulverem cinereum
     fudit-sibi in caput canum, crebro gemens.
     Hujus autem commovebatur animus; in nares vero ei jam
     acer spiritus ingruit, carum patrem intuenti.
320  Osculatus-est autem ipsum amplectens, insiliens, et alloquebatur:

       Ille quidem hic ipse ego, pater, quem tu inquiris,
     veni vigesimo anno in patriam terram.
     Sed contine-te a-ploratu fletuque lacrimoso.
     Edicam enim tibi; valde autem oportet festinare omnino:
325  procos interfeci in nostris ædibus,
     contumeliam ulciscens animo-gravem, et mala opera.

       Ei autem rursus Laertes respondebat, dixitque:
     siquidem revera Ulysses, meus filius, huc venisti,
     signum aliquod mihi nunc dic manifestum, ut persuadear.

330    Illum vero respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     cicatricem quidem primum hanc animadverte oculis,
     quam in Parnasso mihi inflixit sus albo dente
     peregre-profecto: tu vero me emiseras et veneranda mater
     ad patrem Autolycum matris carum, ut acciperem
335  dona, quæ huc profectus mihi promiserat et annuerat.
     Quin age, tibi et arbores bene-culto in arbusto
     dicam, quas mihi olim dedisti ego autem poscebam a-te singulas,
     puer quum-essem, per hortum comitans; ac per eas
     vadebamus, tu autem nominasti et dixisti singulas.
340  Piros mihi dedisti tredecim, et decem malos,
     ficos quadraginta; vitium-ordines vero mihi hic diserte-dixisti
     daturum _te_ quinquaginta; penitus-vindemialis autem unusquisque
     erat; illic vero uvæ omnigenæ insunt,
     quando Jovis horæ incubuerint desuper.

345    Sic dixit: ejus autem ibidem soluta-sunt genua et carum cor,
     signa agnoscentis, quæ ei accurata dixerat Ulysses.
     Circa filium vero carum jecit brachia; eum autem ad-se
     cepit anima-deficientem audens divinus Ulysses.
     At postquam _is_ spiritum-recepit, et in mentem animus collectus-
         est,
350  iterum verbis respondens allocutus-est:

       Jupiter pater, profecto adhuc estis dii in magno Olympo,
     si revera proci improbissimam injuriam luerunt.
     Nunc autem graviter timeo in mente, ne cito omnes
     huc adveniant Ithacenses, nuntios vero
355  circumquaque expediant Cephallenorum ad-urbes.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     confide, ne tibi hæc in mente tua curæ-sint.
     Sed eamus ad domum, quæ hortum prope sita-est:
     illuc vero Telemachum et bubulcum et subulcum
360  præmisi, ut cœnam apparent citissime.

       Sic igitur locuti, iverunt ad ædes pulcras.
     Hi autem quando jam pervenerunt ad-ædes habitantibus-commodas,
     invenere Telemachum et bubulcum et subulcum
     incidentes carnes multas, miscentesque nigrum vinum.

365    Interim vero Laerten magnanimum sua in domo
     famula Sicula lavit, et unxit oleo;
     ac deinde lænam pulcram _ei_ circumjecit: at Minerva
     prope astans membra auctavit pastori virorum,
     majoremque, quam antea, et habitiorem fecit aspectu.
370  E balneo vero _is_ egressus-est; admirabatur autem ipsum carus
         filius,
     ut vidit immortalibus diis similem coram:
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

       O pater, certe omnino aliquis te deorum sempiternorum
     formaque staturaque præstantiorem reddidit aspectu.

375    Eum autem rursus Laertes prudens contra allocutus-est:
     utinam, Jupiterque pater, et Minerva et Apollo,
     qualis Nericum cepi, bene-ædificatam urbem,
     litus continentis, Cephallenibus imperans,
     talis tibi hesternus in nostris ædibus,
380  arma habens humeris, astitissem, et propulsassem
     viros procos; eo ipsorum genua solvissem
     multorum in ædibus; tu vero mente intus lætatus-fuisses.

       Sic hi quidem talia inter se loquebantur.
     Illi autem postquam cessarant a-labore, apparaverantque
         convivium,
385  ordine sedebant in sedilibusque soliisque.
     Ibi illi quidem prandio manus-admovebant; prope autem
     venit senex Dolius, unaque filii hujus senis,
     ex operibus fatigati: quippe egressa vocaverat _eos_
     mater, anus Sicula, quæ ipsos nutriebat, atque senem
390  studiose curabat, postquam senectus corripuerat.
     Illi vero ut Ulyssem viderunt, agnoveruntque animo,
     steterunt in ædibus attoniti; at Ulysses
     blandis verbis _eos_ compellans allocutus-est:

       O senex, sede ad prandium; obliviscimini vero stuporis:
395  dudum enim cibo manus-admovere cupientes
     manebamus in ædibus, vos exspectantes semper.

       Sic igitur dixit: Dolius autem recta ivit, manibus passis
     ambabus; Ulyssisque prehensam osculatus-est manum ad carpum;
     et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

400    O care, quandoquidem rediisti cupientibus valde nobis,
     non-vero et exspectantibus, dii autem te deduxerunt ipsi:
     salveque, et magnopere gaude; dii vero tibi prospera dent.
     Atque mihi hoc dic verum, ut bene sciam,
     utrum jam certo norit prudens Penelope
405  reversum te huc, an nuntium expediamus.

       Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:
     o senex, jam novit: quid te oportet hæc curare?

       Sic dixit: ille vero rursus deinde sedit bene-polita in sede.
     Sic autem pariter filii Dolii inclytum circa Ulyssem
410  blande-compellabant verbis, et manibus inhærebant:
     ordine vero sedebant juxta Dolium, patrem suum.

       Sic illi quidem circa prandium in ædibus occupati-erant;
     Fama vero nuntia cito per urbem ibat undique,
     procorum gravem mortem et fatum indicans.
415  Illi autem simul audientes vadebant aliunde alius,
     cum-strepituque gemituque, ædes antes Ulyssis:
     exportabant vero cadavera ædibus, et speliebant singuli:
     eos autem _qui erant_ ex aliis urbibus, domum unumquemque
     mittebant vehendos piscatoribus, citis navibus imponentes;
420  ipsi vero in concionem ivere conferti, dolentes corde.
     Ac postquam convenerant, unaque-frequentes erant,
     inter-eos Eupithes surrexitque et locutus-est;
     ob-filium enim ei indelebilis in mente dolor sedebat,
     Antinoum, quem primum interfecerat divinus Ulysses:
425  ob-hunc ille lacrimas-fundens concionatus-est, et dixit:

       O amici, certe magnum opus vir hic molitus-est Achivis:
     alios quidem cum navibus ducens multosque et strenuos,
     perdidit quidem naves cavas, perdidit autem populos;
     alios autem reversus interfecit Cephallenum longe optimos.
430  Sed agite, antequam hic vel in Pylum cito iverit,
     vel etiam in Elidem divinam, ubi dominantur Epei,
     eamus; aut et postea ignominiosi erimus semper:
     contumelia enim hæc sunt etiam futuris auditu.
     Si jam non filiorumque fratrumque interfectores
435  ulciscamur, non mihi quidem in mente dulce fuerit
     vivere, sed citissime mortuus defunctis interfuero.
     Sed eamus, ne præveniant transgressi illi.

       Sic dixit lacrimas-fundens: commiseratio autem cepit omnes
         Achivos.
     Prope vero ipsis venit Medon et divinus cantor
440  ex ædibus Ulyssis, postquam ipsos somnus reliquerat;
     steteruntque in mediis: stupor autem cepit virum quemque.[TR2]
     Inter-eos vero et locutus-est Medon, prudentia sciens:

       Audite jam nunc me, Ithacenses; non enim Ulysses
     immortalibus invitis diis hæc molitus-est opera:
445  ipse ego vidi deum immortalem, qui Ulyssi
     prope astitit et Mentori in-omnibus similis-erat.[TR3]
     Immortalis vero deus aliquando quidem antes Ulyssem
     apparebat animum-_ei_-addens, aliquando autem procos turbans
     ruebat per domum: illi vero conferti cadebant.

450    Sic dixit: eos vero omnes pallidus timor subiit.
     Inter-eos autem et locutus-est senex heros Halitherses
     Mastorides; is enim solus videbat ante et retro (_præterita et
         futura_):
     qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

       Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dicam:
455  vestro vitio, amici, hæc opera facta-sunt:
     non enim mihi parebatis, non Mentori pastori virorum,
     vestros filios ut-desinere-faceretis ab-insipientia:
     qui magnum facinus patrabant improbitate mala,
     possessiones attondentes, et dedecorantes uxorem
460  viri principis; ipsum vero non-amplius putabant rediturum.
     Et nunc sic fiat; parete mihi, sicut dico:
     ne eamus, ne qua quis accersitum malum inveniat.

       Sic dixit: hi autem deinde surrexerunt magno _cum_ clamore
     dimidio-eorum plures; illi vero conferti istic mansere.
465  Non enim ipsis placuit sermo in mente, sed Eupitheo
     parebant: statim autem postea ad arma ruebant.
     Ac postquam induerant-sibi circa corpus splendidum æs,
     conferti congregabantur ante urbem spatiosam.
     Ipsis autem Eupithes dux-erat _præ_ stultitia:
470  putabat vero ille ulturum _se_ filii cædem; nec sane erat
     retro reversurus, sed illic fatum obiturus.
     At Minerva Jovem Saturnium allocuta-est:

       O pater noster, Saturnie, summe regnantum,
     dic mihi interroganti: quid jam tibi mens intus occultat?
475  nunquid ulterius bellumque malum et pugnam gravem
     facies, an amicitiam inter utrosque statuis?

       Illam autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:
     filia mea, cur me hæc percontaris et interrogas?
     non enim dudum hoc quidem excogitasti consilium ipsa,
480  ut nempe illos Ulysses ulcisceretur reversus?
     Fac, quomodo vis; dicam vero tibi, sicut decet.
     Posteaquam procos ultus-est divinus Ulysses,
     fœderibus fidis ictis, hic quidem regnato semper;
     nos autem ex-altera-parte filiorumque fratrumque cædis
485  oblivionem faciamus: illi vero se-invicem diligant,
     sicut antea: divitiæ autem et pax abunde esto.

       Sic fatus, incitavit antea promtam Minervam:
     descendit vero _ea_ ab Olympi verticibus concita.

       Illi autem postquam cibi dulcis desiderium exemerant,
490  iis inde sermonem exorsus-est audens divinus Ulysses:

       Egressus aliquis videat, ne jam prope sint venientes.
     Sic dixit: egressus-est autem filius Dolii, sicut jubebat:
     stetit inde ad limen profectus; illos vero prope vidit omnes,
     statimque Ulyssem verbis alatis allocutus-est:

495    Hi jam prope sunt; sed armemur ocyus.
     Sic dixit: illi vero exsurgebant, et arma sibi-induebant,
     quatuor circum Ulyssem, sex autem filii Dolii:
     inter _eos_ vero deinde Laertes Doliusque arma induebant,
     etiamsi cani essent, ex necessitate bellatores.
500  Ac postquam induerant-sibi circa corpus splendidum æs,
     aperuerunt fores, exieruntque; præibat autem Ulysses.

       Ad eos vero prope filia Jovis accessit Minerva,
     Mentori se-assimilans tum corpore, tum etiam voce.
     Hanc quidem conspicatus gaudebat audens divinus Ulysses;
505  statimque Telemachum alloquebatur suum carum filium:

       Telemache, jam quidem hoc sane memineris ipse aggressus,
     viris pugnantibus, ubi discernuntur optimi,
     ne-quid dedecores patrum genus, qui antea quidem
     roboreque et fortitudine excelluimus totam super terram.

510    Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:
     videbis, si volueris, pater care, hoc in animo,
     nequaquam dedecorantem _me_ tuum genus, sicut dicis.

       Sic dixit: Laertes vero gavisus-est, et sermonem dixit:
     quænam mihi dies hæc, dii cari? profecto valde gaudeo:
515  filiusque neposque de virtute certamen habent!

       Eum autem astans allocuta-est cæsiis-oculis Minerva:
     o Arcesiade, omnium multo carissime sociorum,
     precatus virginem cæsiam-oculis, et Jovem patrem,
     statim valde vibratam emitte longæ-umbræ hastam.

520    Sic dixit, et inspiravit _ei_ robur magnum Pallas Minerva.
     Precatus autem deinde Jovis filiam magni,
     statim valde vibratam emisit longæ-umbræ hastam,
     et percussit Euphitem, galeam per æreis-munitam-malis;
     ea autem hastam non inhibuit; penitus vero transiit æs:
525  fragoremque-edidit _ille_ lapsus, resonueruntque arma super ipso.
     Irruerunt autem primis-pugnatoribus Ulysses et splendidus filius,
     et feriebant ensibusque et hastis ancipitibus.
     Ac sane jam omnes perdidissent et fecissent reditus-expertes,
     nisi Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis,
530  clamasset voce, cohibuissetque populum omnem:

       Abstinete a-bello, Ithacenses, gravi,
     ut sine-cruore utique dirimamini citissime.

       Sic dixit Minerva; illos autem pallidus timor cepit:
     eorumque subinde territorum e manibus volabant arma,
535  omniaque in terram cadebant, dea vociferata:
     ad urbem vero convertebant-se cupidi vitæ _servandæ._
     Terribiliter autem clamavit audens divinus Ulysses,
     insiluitque se-colligens, sicut aquila altivolans.
     Ac tum jam Saturnius misit ardens fulmen;
540  decidit autem _id_ ante Cæsiam-oculis forti-patre-natam.
     Tunc Ulyssem allocuta-est cæsiis-oculis Minerva:

       Generosissime Laertiade, sollers Ulysses,
     contine-te, compesceque contentionem omnibus-æque-gravis belli;
     ne-qua tibi Saturnius irascatur late-sonans Jupiter.

545    Sic dixit Minerva: ille vero parebat, gaudebatque animo.
     Fœdera autem deinde in-futurum inter utrosque fecit
     Pallas Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis,
     Mentori assimilata, tum corpore, tum etiam vice.


[TR1] "Atridæ;" -> "Atridæ:"
[TR2] "quemque" -> "quemque."
[TR3] "similis-erat," -> "similis-erat."




                            FINIS ODYSSEÆ.





End of Project Gutenberg's Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiae, by Homer

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HOMERI CARMINA ET CYCLI ***

***** This file should be named 52693-0.txt or 52693-0.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
       http://www.gutenberg.org/5/2/6/9/52693/

Produced by Carolus Raeticus

Updated editions will replace the previous one--the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive
specific permission. If you do not charge anything for copies of this
eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook
for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports,
performances and research. They may be modified and printed and given
away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks
not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the
trademark license, especially commercial redistribution.

START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg-tm License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project
Gutenberg-tm electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the
person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph
1.E.8.

1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the
Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country outside the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work
on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the
phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

 This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
 most other parts of the world at no cost and with almost no
 restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it
 under the terms of the Project Gutenberg License included with this
 eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the
 United States, you'll have to check the laws of the country where you
 are located before using this ebook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase "Project
Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format
other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg-tm web site
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain
Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works
provided that

* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
 the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
 you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
 to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has
 agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
 Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
 within 60 days following each date on which you prepare (or are
 legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
 payments should be clearly marked as such and sent to the Project
 Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
 Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg
 Literary Archive Foundation."

* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
 you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
 does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
 License. You must require such a user to return or destroy all
 copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
 all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm
 works.

* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
 any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
 electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
 receipt of the work.

* You comply with all other terms of this agreement for free
 distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The
Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at
www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the
mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its
volunteers and employees are scattered throughout numerous
locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt
Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to
date contact information can be found at the Foundation's web site and
official page at www.gutenberg.org/contact

For additional contact information:

   Dr. Gregory B. Newby
   Chief Executive and Director
   [email protected]

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular
state visit www.gutenberg.org/donate

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate

Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our Web site which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.