Project Gutenberg's La Lastaj Tagoj de Dro L. L. Zamenhof, by Unknown
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: La Lastaj Tagoj de Dro L. L. Zamenhof
kaj la Funebra Ceremonio
Author: Unknown
Editor: Adolf Oberrotman
Teo Jung
Release Date: October 18, 2008 [EBook #26959]
Language: Esperanto
Character set encoding: UTF-8
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LA LASTAJ TAGOJ==DRO L. L. ZAMENHOF ***
Produced by Andrew Sly, Eric Brown and the Online
Distributed Proofreading Team. Thanks to the Toronto
Esperanto Club for providing the original book.
La Lastaj Tagoj
de
Dro L. L. Zamenhof
kaj la
Funebra
Ceremonio.
Eldonis
Adolfo Oberrotman
kaj
Teo Jung.
Unua ĝis tria milo.
1921.
Eldonejo de „Esperanto Triumfonta“, Kolonjo-Horrem
(Germ.)
Dediĉita al
S-ino Klara Zamenhof
la fidela edzino de nia kara Majstro.
Enkonduko.
Lastaj tagoj de nia Majstro forpasis en tempo de plej granda tragedio
de l’ homaro. Mondo okupata pri la sensacioj de l’ militego preskaŭ
nenion aŭdis pri la lasta batalo de l’ modesta Varsovia
okulkuracisto. Kaj ja tiam forlasis la teron unu el la plej grandaj
homoj, kiujn ĝi iam naskis,--unu el tiuj, kies korpo estas mortema
sed kies spirito ne povas morti.
Ĝuste en tiu ĉi momento, kiam denove miloj da samideanoj el ĉiuj
anguloj de l’ mondo alrapidas por soleni en la koro de Eŭropo, en la
ĉefurbo de ĉeĥoslovaka respubliko sian nunjaran Mondkongreson,
ĝuste nun evidentiĝas klare, ke la spirito de nia kara Majstro
regas inter ni viva kaj vigla. Zorgu ni, ke tiu spirito inter ni
restu por eterne!
La verketo, kiun ni prezentas al la tutmonda esperantistaro kaj
precipe al la partoprenantoj de la Praha Kongreso, estas modesta
priskribo pri la lastaj tagoj de nia kara Majstro, tagoj de sufero
kaj turmentoj, pri lia senviviĝo kaj enterigo dum plorplena, pluva
tago. La artikolo (siatempe aperinta en „Germ. Esperantisto“) estas
afable disponigita de s-ano Wüster; s-anoj Belmont kaj Hiller
konsentis pri represo de siaj poemoj. La aldonitaj ilustraĵoj estas
faritaj laŭ originalaj fotografaĵoj, kiuj bedaŭrinde--pro la malbona
vetero dum la enterigo--ne estas tre klaraj sed tamen reprezentas
valoran memoraĵon pri la historia ceremonio.
Ni esperas, ke ĉi tiu verketo trovos la aprobon de la tutmondaj
samideanoj kaj instigos ilin je riĉa donacado al la fondo starigita
por konstrui monumenton sur la tombo de la Majstro, dum iu estonta
universala kongreso aŭ pilgrimado al Varsovio.
_Varsovio_ kaj _Kolonjo_, julio 1921.
_La Eldonantoj._
Ho, mia kor’, ne batu maltrankvile,
El mia brusto nun ne saltu for!
Jam teni min ne povas mi facile,
Ho, mia kor’!
Ho, mia kor’! Post longa laborado
Ĉu mi ne venkos en decida hor’?
Sufiĉe! Trankviliĝu de l’ batado,
Ho, mia kor’!
[Illustraĵo: D-ro L. L. Zamenhof.]
Enterigo de la Majstro.
De Leo Belmont.
En tago malluma, malvarma, pluvanta,
Ni Majstron venigis al lasta ripoz’ ...
Ĝi estis ne pluvo, sed ploro kantanta,
Ĝin kreis el larmoj anĝel-virtuoz’!
Ne estis videblaj standardo-portantoj,
De miloj da kantoj ne iris la son’!
Tra limoj fermitaj ne venis lernantoj,
Alfluis mokante nur bru’ de kanon’!
Irado funebra mokante atestis
Pri vero maldolĉa, pri sorta sever’!
Geni’ de profeto plen-fremda ja estis
Al homoj vivantaj en sama la ter’.
Ne venis la poloj kadavron honori,
De filo Pol-landa, de monda saĝul’!
La mond’ malproksima lin sciis priplori,
Sename, aŭ moke bruadis Vistul’!
Malriĉaj hebreoj nur venis post ĉerko,
Ĉar mortis bonkora helpant’-okulist’!
Kaj ili ne sciis pri granda la verko,
Ne sciis, ke mortis la mond-bonfarist’!
Nur iris post ĉerko vidvin’ ĉagrenita,
Kaj florojn portanta fidel-amaset’!
Vi korojn ja havas, Poluj’: Enskribita
En ili do estas, ke mortis profet’!
Malriĉa funebro en tago pluvanta ...
De lasta adiaŭ-honormanka hor’!
La tombo modesta, la tomb’ esperanta,
Ho, kiel sangadis en mi pola kor’!
Eksangis pro honto, sangiĝis dolore,
Sed kiam paroli komencis mi, jen--
El ĉerko elkreskis flugiloj favore
Kaj flugis per ili la Majstra reven’!
Kaj antaŭ la tombo animo ne svenis,
El ĉerko la viva sonigis min vort’ ...
Spirit’ Via, Majstro, sur manojn min prenis,
Parol’ mia estis espero kaj fort’!
Mi rave rakontis pri amplena sono
De miraj kongresoj, pri glora etern’--
En Cambridge, Ĝenev’, Vaŝington’, Barcelono,
En Dresden, Antwerpen, Bulonjo kaj Bern’!
Pri tagoj de Krakow, ho, ne forgesitaj,
Miraklo fariĝis--rigardis mi tuj:
Ĉirkaŭe eklumis okuloj ravitaj:
Hor’ batos, Vin, Majstro, ekkonos Poluj’!
Hor’ batos--forpasos milito kruela,
Post sanga banado alflugos kolomb’!
Kun verdaj standardoj amaso fidela
Pilgrimos al paceprofeta ĉi tomb’!
Sur tero libera post multaj turmentoj,
De himno „Espero“ eksonos pasi’!
Ĉe tombo grandega diverslandaj gentoj
La manojn fratece etendos al si!
El tombo trankvila spirito de l’ vero
Elvenos kun beno kaj amo por ni ...
Nun dormu, ho, Majstro, tre dolĉe en tero ...
La horo de venko ekbatos por Vi!
[Illustraĵo: Funebra procesio sur strato Teatralna.]
La lastaj tagoj de l’ Majstro kaj la funebra ceremonio.
Ĉiutage la elektra fadeno alportas sciigojn, sub kies pezo fendiĝas
koro, ĉe kies eksono senlarme rigidiĝas okuloj. Tamen subite inter
miloj kaj miloj ekĵetiĝis la eĥo de voĉo, kiu por la unua momento
senkonsciige faligis la kurtenon de la mondteatro. Kiam ĝi
releviĝis, en la unua plano por ili flamis la fajro de akra
perdokonscio, bonodoris la incenso de melankolia rememoro; en la fono
nur kontrastis profanaj buĉado kaj ruiniĝo. Tragedio forpuŝis
tragedion.--Ankoraŭ nun en niaj koroj brulas la arda doloro, ke
efektiviĝis la neimageblaĵo, ke estontaj kongresoj ne plu vidos la
modelan bildon de konfidigaj egalpezo kaj kvieto, ne plu aŭdos la
parolojn de mildo kaj homamo: ke nia Majstro foriris, ĝui la
merititan ripozon.
Nur elektitoj pro la nunaj cirkonstancoj estis destinitaj, en korpa
ĉeesto adiaŭi nian gvidinton, sed ĉiu el ni, oni povas supozi,
spirite al d-ro _Zamenhof_ faciligis la lastajn horojn kaj akompanis
lian ĉerkon, kaj la batado de l’ koro ne faris la malplej emocian
funebran paroladon. Pli konforma al la modesta kaj laboroplena vivo
de la geniulo ili ne povis imagi ĝian finon, ol la realeco ĝin
estigis.
[Illustraĵo: Portado de l’ ĉerko sur la tombejo.]
Estas konate, ke _Edmond Privat_, kiu en la fino de 1916 vizitis en
Varsovio la kreinton de Esperanto, vidante lian malsanan aspekton,
baldaŭ forlasis lin kaj al la tutmonda esperantistaro faris la
meditigan proponon, la sekvontan kongreson aranĝi en la ĉefurbo de
Polujo, por evitigi al d-ro Zamenhof longan vojaĝon. Jam pli frue
travojaĝintoj rakontis pri malbona farto de la Majstro. Ĉar „...
lia kormalsano komencis disvolviĝi tuj post la eksplodo de la
milito“, d-ro _Leono Zamenhof_ skribas. „La atakoj de la brusta
angino, komence maloftaj, en la monato majo de la pasinta jaro
fariĝis tiel oftaj, ke ili tute malebligis al li ne nur metiajn
okupojn, sed ankaŭ lian plej amatan laboron por Esperanto. Tiuj
atakoj ofte aperadis, kelkfoje tage kaj nokte forpeladis de li
kvietan dormon.
„La doloriga stato de lia sano malĝojige influis lian psikon. Ĉiam
egalanima, kvieta, la mortinto en la lasta tempo pro deviga
senlaboreco estis tre nervekscitita. De oktobro ĝis februaro d-ro Z.
sin sentis relative pli bone, kvankam la atakoj ne forlasis lin tute,
aperante nun pli malofte kaj malpli dolorige.
„En tiu pli hela intertempo de lia malsano la mortinto regajnadis
esperon por nova laboro kaj revis pri la progreso de siaj ideoj post
la milito.... En tiu tempo li ekhavis la ideon, verki ampleksan
Esperantan vortaron. Esperante, ke li povos preni sur sin tiun
grandan laboron, li kelkfoje pri tiu temo korespondis kun s-ino
_M. Hankel_ en Dresden. La lasta letero, kiu devis esti sendata al
s-ino H., ne finita restis inter la forlasitaj de li manuskriptoj.
„D-ro L. L. Zamenhof jam dum la milito finis la tradukon de la
Biblio,[1] kies unua parto estas jam presita en Anglujo. Ĉiam
alkutimigita al laboro, la mortinto ankaŭ dum la malsaneco en horoj
liberaj de suferoj ame sin dediĉis al siaj karaj pensoj pri
Esperanto kaj ligitaj kun ĝi revoj pri homfrateco.
„Lia edzino, kiu en la lasta tempo lin tute ne forlasadis, estante
ĉiam apude de li, rakontas, ke ofte dum nokto, ne povante dormi, li
faris diligente iajn notojn. Kaj kiam ŝi petis lin, ne malkvietigi
sian noktan ripozon, li respondis, ke bonajn pensojn oni devas tuj
noti, ĉar ili facile povas esti forgesitaj la sekvantan tagon!--“
La 1-an de aprilo samideano majoro _Neubarth_, la havena komandanto
de Varsovio, lastfoje parolis kun la Majstro; li rakontas, ke d-ro
Zamenhof estis ĝojige freŝa kaj bonhumora, kaj lia voĉo sonis
preskaŭ klare, kontraste kun la obtuzeco de la lastaj jaroj. Li
sentis sin tiom forta, ke seĝon por sia edzino li volis levi trans
la tablon. Sinjoro Neubarth foriris kun la espero, ke la printempo
alportos definitivan resaniĝon; jam la glacio malaperis de la
Vistulo, kaj la ŝipirado rekomenciĝis. Vendredon antaŭ Pasko
sinjoro Neubarth en la tramveturilo renkontis s-ron Grabowski
kaj eksciis, ke okazis subita reserioziĝo en la farto de l’ malsanulo.
„Ŝajne“, Leono Zamenhof daŭrigas, „la malboniĝon de lia sanstato
kaŭzis la neatendita ekscio pri la morto de nia frato d-ro
_Aleksandro_,[2] kiun li tre amis, kaj kiu mortis en Rusujo la
pasintan jaron, estante milita kuracisto en Rusujo. En la lastaj
tagoj la malsano de Ludoviko Zamenhof akre malboniĝis. La koro
lacigita pro konstantaj atakoj jam ne povis normale plenumi sian
funkcion; komencis aperadi la signoj de kora malforteco.“
Samideano Neubarth ĵaŭdon, la 12-an, ne plu estis allasata al la
paciento. S-ino Z. komunikis al li, ke la kuracistoj malpermesis
ĉian okupon, eĉ pensadon; tamen oni ankoraŭ ne forlasis la
esperon.
„Tiuj tagoj estis vera turmento por la mortinto. La lito, kiun li en
la lasta tempo forlasadis nur tre malofte, kaj kiu kvietigis liajn
fizikajn turmentojn, fariĝis por li fonto de novaj doloroj. La stato
de malfortigita koro malebligis al li restadon en kuŝa pozicio. La
vido de lito estis por li de tiu tempo turmentoj de Tantalo!.....
„Sed baldaŭ la sida pozicio fariĝis por li ankaŭ suferiga! En tiuj
turmentoj de la lastaj kelkaj tagoj la dormo aŭ ia ajn ripozo estis
por li tute neebla.--
[Illustraĵo: Parolado de s-ro d-ro S. Poznanski, predikanto de
l’ Varsovia Sinagogo.]
„Malgraŭ tiuj grandaj fizikaj kaj psikaj doloroj mi neniam aŭdis de
li ian plendon. Nur unu fojon li esprimis deziron, ke la morto, se
ĝi estas jam por li neevitebla, venu almenaŭ sen grandaj turmentoj.
Videble li supozis, ke lin atendas ankoraŭ pli grandaj suferoj.
„La 14-an de aprilo la stato de d-ro Z. rapide pliboniĝis; la koro
komencis labori pli forte, kaj malaperis la signoj de ĝia akra
nesufiĉeco. La kuracistoj havis esperon, ke venos pliboniĝo.
„Tiel pensis ankaŭ la mortinto la lastan tagon malgraŭ granda
senfortiĝo. D-ro Ludoviko estis en tre bona humoro. Li eĉ rakontis
al la ĉirkaŭantaro siajn anekdotajn sonĝojn kaj faris al si
esperon, ke post longa interrompo li povos la alvenantan nokton
pasigi oportune en sia lito ...
„Je la 5-a horo vizitis lin lia konstanta kuracisto kaj amiko d-ro K.
kaj konstatis ĉe li efektivan pliboniĝon. Post duonhora amika
interparolo, sentante sin iom laca, mia frato petis la permeson de
d-ro K., iom ripozi sur divano.--
„Ĝi estis lia lasta memvola movo!
„Kiam lia edzino alproksimiĝis, por prepari al li oportunan
kuŝejon, ŝi jam trovis sian edzon malviva! La morto alvenis subite
kaj, kiel deziris la mortinto, sen turmentoj.
„Li foriris el ĉi tiu mondo kun plej bonaj pensoj, tute ne sentante,
ke li forlasas ĝin por eterne!“--
Lundon, la 16-an de aprilo, je la 3-a, la funebra procesio estis
forlasonta la domon sanktigitan de la spirito loĝinta en ĝi,
de la vivo kaj agado de tuthomara bonfaranto.
Jam je la 2-a horo sur strato Królewska, apud la domo n-ro 41,
komencis kolektiĝi multe da homoj, por akompani la mortinton. Inter
ili krom la membroj de l’ familio la Varsovia esperantistaro faris al
li la lastan honoron; la eksterlandajn esperantistojn reprezentis nur
s-ro majoro Neubarth kaj alia germana samideano. Ĉe la sono de l’
tria horo la ĉerko estis elportata kaj la irantaro ekmoviĝis; de
strato al strato novaj aroj aliĝis, ĝis la procesio post 1-1/2
horoj alvenis ĉe la tombejo. Tie atendis s-ro kantoro _Sirsta_ kun
sia ĥoro; kiam la funebra akompanantaro haltis, ili eksonigis
religian kanton.
Nun predikanto de la Varsovia templo, d-ro fil. _S. Poznanski_,
detale parolis pri la vivo de l’ funebrato, ke d-ro Zamenhof kiel
kuracisto tute fordonis sin al zorgado pri la malriĉuloj, kaj ke li
akiris gravecon en la mondo.
Post li la multjara amiko de nia Majstro, _Leo Belmont_, kelkfoje
interrompate de la afekcio-esprimoj de l’ aŭskultantoj, per unuhora
pola parolado al la ĉeestantoj elmontris la signifon de la vivoverko
de l’ foririnto kaj kiel la mondo dankis pro ĝi. Jen la Esperanta
traduko:
„Funebraj aŭskultantoj!
Tra la mistera pordego inter vivo kaj morto homo eminenta trairis,
per paŝoj same mallaŭtaj, kiel dum sia tuta vivo, li trairis en
senmortecon!
Ĉar mortis nur viro modela, patro amema, frato perfekta, amiko
elkora, kuracisto diligenta kaj oferema, civitano de noblo
eksterordinara kaj homo mirinde dolĉa--kaj nur lian morteman
restaĵon ni, humiliĝante al la leĝoj de l’ senkompata naturo,
redonas al teropatrino ...
Sed Ludoviko Zamenhof, genia spirito, kreinto de verko ame
ĉirkaŭprenanta ĉiujn popolojn de l’ tero, profeto gvidanta ilin
sur la vojon de frateco per la eblo de reciproka interkompreniĝo--ne
mortis, ĉar li estas senmorta! La limoj, fermitaj en la tempo de la
terura milito, ne permesis al amasaj aroj de liaj adorantoj kaj
lernantoj, rapidi el ĉiuj landlimoj kaj respekte klini la verdajn
standardojn de Esperanto ĉe la sankta ĉerko de l’ kara Majstro.
Akompanas lin por lia lasta vojaĝo nur malgranda areto da homoj.
Ĉar laŭ fatala leĝo pezanta sur ĉiuj grandaj spiritoj, kiuj
laboras por estontaj generacioj kaj longaj centjaroj--la genia verko
de Zamenhof ankoraŭ ne estas komprenata kaj taksata de la homa socio
laŭ sia valoro.
Sed ni ne miru pri tio ...
Ĉar ankaŭ ni el ĉi tiu funebra sekvantaro, liaj lernantoj kaj
adorantoj, ne kapablas hodiaŭ koncepti la gigantecon de lia verko
kaj ĝiaj fruktoportaj efikoj. Por tio la fantazio ne sufiĉas.
Kaj tial, dum mi parolas ĉe lia ĉerko pri tiu ĉi verko--same
senparola kiel elokventa--min kaptas, krom voĉon haltiganta emocio
ĉe la amika korpo senviva, tremo kaj senkuraĝeco ĉe la spirito de
l’ Majstro ...
[Illustraĵo: Parolado de s-ro inĝ. Antoni Grabowski, prezidanto
de Pola Esperantista Societo.]
Ĉar mi scias, ke malforta mia parolo ne sufiĉos por la malfacila
tasko. Pri kio mi estas parolonta, ja estas aĵoj, pri kiuj proklamas
la libro de Hiobo:
„Pro tio mi konfesas, ke mi ne komprenis, ĉar pli mirindaj estas
tiuj aferoj, ol ke mi povas ilin kompreni kaj koncepti.“
Verege mirindaj!
Ja, tiu homo, kiun ni hodiaŭ tiel modeste, tiel senbrue
enterigas,--homo naskita ie en malriĉa juda urboparto de Bialystok
sur pola tero, kaŝiĝanta ie en strato Dzika (=„Sovaĝa“)--el tiu
strato sur la ŝtupoj de l’ gloro venis en la grandajn centrojn de
Eŭropo kaj Ameriko kaj spertis monarĥajn respektegaĵojn de
reprezentantoj de plej brilaj kulturoj kaj de entuziasmigitaj amasoj
de naŭ kongresoj!
Ornamis lin per la kruco de l’ Honora Legio la Franca Respubliko kaj
por lia honoro en Boulogne sur Mer sonis la Marseillaise! Per
standardoj, por lin akcepte saluti, ornamiĝis la ĝojigita Ĝenevo.
Armea eskadrono parade marŝis antaŭ li en la antikva Cambridge, kaj
profesoroj de l’ angla Triunuo-kolegio klinis antaŭ li kun respekto
la kapojn ĉe la enirejo ...
La tuta policanaro en Dresdeno lernis lian lingvon, por afable servi
al milo da gastoj, kiuj rapidis el ĉiuj landoj, por rigardi lian
vizaĝon, kvazaŭ ĉielarkon, kaj aŭskulti lian mildan voĉon.
Barcelono resonis de la entuziasmaj krioj, aŭdigantaj sur la
stratoj: „Vivu Zamenhof! Vivu Esperanto!“[3]
Washington sentis la tagojn de l’ kongreso kvazaŭ grandajn
festotagojn de la libera Ameriko.
La studentoj en Antverpeno maljungis la ĉevalojn kaj en triumfo
tiris la kaleŝon kun la hontigita per la honoro-signoj, ĉiam
modesta Majstro.
La antikva Krakovo fiere radiis, salutante lin, kaj ĝojis vidante,
kioma amaso da pilgrimantoj el multaj popoloj sekvis lin, por viziti
la monumentojn de Vavet, por demeti florkronojn kaj verdajn
standardajn ĉe la piedestalo de la statuo de Mickiewicz kaj sur la
monumenta ŝtono de Kosciuszko. Urbaj teatroj por lia honoro kaj en
lia lingvo donis prezentadojn de „Halka“ kaj „Mazepa“....
Kaj la salminejoj de Wieliczka, ensorbante pli ol milon da
gastoj-esperantistoj, estis iluminataj same, kiel ili estas
iluminataj, por akcepti la imperiestron aŭstria-hungaran ...
Refoje lin honoris la dankema Helvetio en Berno ...
Kaj pretiĝadis, por respektege lin akcepti dum la deka kongreso, la
ĉefurbo de l’ mondo--Parizo, kiam eksplodis la milito!
Stranga estas la sorto de ĉi tiu homo--mirinda gloro--sed plej
mirinda estas tamen lia verko.
Aliaj homoj grandaj, ĝuantaj mondfamon, posedas la ardan amon de
siaj samlandanoj kaj nur malardete brilantan estimon de fremdaj
nacioj. Sed la adora estimo por Zamenhof eliĝadis per varmega flamo
de amo ĉe ĉiuj popoloj diverslingvaj, inter kiuj li aperis. Tio
estas la adoro de infanoj por patro,--amo de disĉiploj por majstro.
Neniu granda homo tiel senpere, kiel li, renkontis filojn kaj
filinojn de tiom da popoloj. Li estis--parolante sen troigo--la plej
amata viro inter la popoloj de l’ tuta mondo de la nuna epoko. Ankaŭ
lia gloro estos eksterordinara: Ĉar mi klare, tra la nebuloj de l’
estonteco vidas la momenton, kiam en ĉiuj ĉefurboj de l’ mondo
staros liaj monumentoj!
Kaj tiu antaŭdiro neniun mirigos, kiu scias, ke Z. estis la sola
homo, kiu ĝisvivis monumenton en fremdlando! Ludoviko Zamenhof havas
belegan monumenton en Franzensbad.
Ne ĉi tie estas la loko, nek nun la momento konvena, ke mi priparolu
lian verkon.
[Illustraĵo: Parolado de havena komandanto sr-o majoro Neubarth en
la nomo de l’ eksterlandaj esperantistoj.]
Sufiĉas diri, ke la lingvo, kiun li kreis, atingis la limojn de l’
Pacifika Oceano kaj de l’ Atlantiko, ke ĝi albatis la murojn de
Port Arthur kaj de Madrid, ke ĝi laŭte sonis en Bombay, Pekin kaj
Jokohamo, ke ĝi enpenetris la arbaregojn de Brazilio, la markolojn
de Meksiko kaj la urbojn de Usono, ke ĝi ankaŭ ekpuŝis la svedajn
fjordojn, la rokojn de Skotlando kaj la verdajn bordojn de Anglujo,
ke ĝi transiris trans la pintojn de l’ Alpoj kaj transsaltis la
Mezan Maron kaj trovis fajrujojn ĉe la marbordoj de l’ nordo kaj
sudo de Afriko--eĥe sonis el la predikaj katedroj en la katolikaj
preĝejoj de Krakovo kaj trovis korojn per amo batantajn en ĉiuj
terpartoj de ambaŭ duongloboj de l’ mondo.
Jen kial, dum mi priparolas tiun verkon, estas permesate por komparo
utiligi nomojn, kies sono la orelojn de profanuloj impresos kvazaŭ
kompara hiperbolo ...
Matematikisto Bourlet, volante priskribi la verkon de Zamenhof, la
kreinton de Esperanto nomis Koperniko en filologio. Ĉar kiel la
genio de Koperniko rektigis la komplikitajn principojn de l’ ptolemea
sunsistemo, tiel Zamenhof reduktis la malrektajn fundamentojn de l’
homaj lingvoj al minimumo. Lia lingvo estas praktika mallonga
filozofio de parolo.
Permesate estas, kompari lin ankaŭ kun Kolumbo. Ĉar kiel Kolumbo
donacinta al la malnova mondo tutan mondon novan--li malkovris al ni
novan mondon animan--Esperantujon. Li plenigis ĝin per loĝantaro el
la tuta mondo, per civitanoj, kiuj malgraŭ la malsameco de l’ nacioj
kaj religioj sin reciproke sentis fratoj.
Kaj kontraŭ la iama diro de Akiba: „Nenio sub la suno estas
nova“--li havis la rajton, diri en sia himno:
„En la mondon venis nova sento!“
Li ja donis al ni novan senton de fratiĝo per neŭtrala, al ĉiuj
egala parolo, sen ofendo kontraŭ honoro kaj amo al la lingvo
patruja.
Lia lingvo--nevidebla ligilo de popoloj--anima ondo elektra--estas
fakto.
Kaj la persista malkredo je tiu realaĵo flanke de amasoj estas nur
pruvo nerefutebla pri la genieco de ĉi tiu homo, kiu enkorpigis
revojn de jarcentoj--post kiam plej instruitaj scienculoj deklaris:
„Jen problemo ne solvebla!“--post kiam tiom da homoj laborantaj super
tiu tasko finis sian vivon en frenezulejo.
Genia devis esti homo, farinta, kio al granda amaso ŝajnis miraklo ...
Kaj efektive! Ludoviko Zamenhof plenumis miraklon.
Ĉar liaj respektindaj manoj deprenis malbenon, kiu--laŭ tragedia
bela legendo biblia--de la kolera ĉielo estis kiel puno metata sur
la homaron ...
En la Biblio ja estas dirite, ke en la tempo, kiam la malhumila
homaro, unu lingvon parolanta, komencis konstrui sur ebenaĵo
Sennehar la turon babelan, atingontan ĝis la steloj de l’ ĉielo--ke
tiam la Eternulo diris:
„Jen, Ni malsupren iru kaj konfuzu ilian lingvon, por ke unu ne
komprenu la alian.“
Kaj konfuzis la Eternulo ilian lingvon kaj dispelis ilin tra la tuta
vizaĝo de l’ tero, kaj ili ĉesis konstrui tiun turon.
Kial do, post kiam ruine disfalis tia konstruaĵo de milionoj, la
Providenco post jarcentoj permesis al li sola, plenumi verkon, kiu
ŝajne estis tiel kontraŭa al la Volo Ĉiela?
Ĉu ne pro tio, ke tiuj konstruintoj antaŭ jarcentoj sian verkon
faris pro vanta kaj ridinda fierego, por perforte konkeri la ĉielon
(tio ja ne estas permesita al homoj), dum li estis la modesto
enkorpigita kaj plej vere homo dia ...
Modeste kaj mallaŭte, ne por si, sed por la mondo, kies malpaco lin
tiel forte doloris,--li entreprenis tiom malfacilan laboron. Li ĝin
entreprenis, ne por perforte konkeri la ĉielon, sed por venigi la
diaĵon de l’ amo kaj paco sur ĉi tiun per fratmortiga sango
surverŝatan teron.
Ĉar li restis fidela en sia spirito al tio, kio estis la plej alta
en la gento, el kies sango li devenis,--li estis fidela al la revoj
kaj idealoj de l’ profeto Izajo, antaŭdirinta sep jarcentojn antaŭ
nia tempkalkulo, antaŭ la parolo evangelia, la pacon al homoj kaj al
popoloj de bonvolo.
La diro de Izajo: „Kaj ili transforĝos la glavojn en plugtranĉilojn
kaj lancojn en falĉilojn, ne levos popolo kontraŭ popolo la glavon,
nek ili ekzerciĝos por militbatalo!“ lumis al li kiel stelo
gvidanta!
[Illustraĵo: Varsoviaj samideanoj kun majoro Neubarth.]
Li fermis la okulojn jam tro dolorantajn pro la vido al kruelaĵoj
kaj detruaĵoj de l’ milito, kaj mallaŭte li foriris de ni,
kiam li jam rajtis foriri--kiam la mondo kun abomeno malfermas la
okulojn konstatante la senpensecon de ĝeneralaj amaso-buĉoj kaj
krimoj, kaj ĝi etendas la sopirantajn manojn al saĝa paco sub la
signo de l’ interfratiĝo de liberaj kaj egalrajtaj popoloj!
Malkompreno tiun puran idealismon de Zamenhof nomis kosmopolitismo,
forgesante, ke li per koro kaj ago konfesis, kion aliaj konfesas nur
per la buŝo kaj kio estas la eterna religio de l’ idealo.
Sed li estis bona filo de la tero, sur kiu li naskiĝis: ĉar ĝuste
en lia animo per potenca eĥo plusonis la parolo de ĝia plej granda
bardo Mickiewicz, kiu eĉ al malamikoj de sia patrujo en la
malproksima nordo kun sia kolombe pura koro anoncis la liberan
tagiĝon, kaj kiu pri la ekzilita popolo veninta el la oriento ne
parolis alie ol: „Fratoj miaj plimaljunaj, Izraelidoj“.
Sed venos momento--venos jam en la jaro sekvonta, kiam por Esperanta
kongreso en Varsovio amase kunvenos delegitaroj el ĉiuj mondofinoj
kaj pilgrimos al tombejo malnovtestamenta, al la tombo de Ludoviko
Zamenhof en Polujo kaj klinos antaŭ ĝi la verdajn standardojn de l’
espero--venos la momento, ke ĉi tiu urbo, tiel inklina al sinceraj
entuziasmoj, kaj post ĝi la tuta lando pola, malfermos la okulojn
kaj komprenos, kiom da gloro-radioj tiu granda filo donacis al sia
hejmlando.
Kaj ne supozu, ke estis facile, fari, kion li plenumis: per la laboro
de unu homa vivo doni tutan lingvon, verkon, per kiu ĝis nun ĉiam
kolekte laboris jarcentoj kaj multe da generacioj de popolo.
Jen, kion li mem diris en sia unua libreto--en la kanto „Mia penso“
skribita antaŭ tridek jaroj en lingvo tiam ankoraŭ fremda al ĉiuj
mondanoj:
... Mia penso kaj turmento,
Kaj doloroj kaj esperoj!
Kiom de mi en silento
Al vi iris jam oferoj!
Kion havis mi plej karan--
La junecon--mi ploranta
Metis mem sur la altaron
De la devo ordonanta!
Fajron sentas mi interne,
Vivi ankaŭ mi deziras,--
Io pelas min eterne,
Se mi al gajuloj iras ...
Se ne plaĉas al la sorto
Mia peno kaj laboro,
Venu tuj al mi la morto,
En espero--sen doloro!
Laŭ lia rega ordono la morto lin prenis sen doloro--la koro haltis
en unu momento.... Sed ĝi ne tuj prenis lin--.... Ĝi permesis
antaŭe--por nia feliĉo, ke li ĝisvivu la triumfon de sia ideo dum
naŭ kongresoj--ke li vidu la disfloradon de la semita grajno,
kiun li ĵetis en la plugan kampon de l’ mondo per mano de
riĉulo--profeto--ke li mortu kun la espero, ke lia paca verko neniam
mortos!
Por la profunde malĝoja vidvino, kiel fidela kunulino subteninta lin
sur la dorna vojo en laboro por homara bono,--estu konsolo jenaj
vortoj de l’ kanto de unu el la plej meritaj esperantistoj, Antoni
Grabowski, direktitaj al la Majstro:
„En niaj koroj, granda homo,
Stariĝas viaj monumentoj ...
La gloron de l’ benata nomo
Ripetos ĉiuj la jarcentoj!“
* *
*
Belega ja estis la parolado de Belmont, sincera la klopodado kaj la
sindono de la Varsoviaj samideanoj, sed kiu feliĉigis parton de l’
homaro, meritas, forlasante la teron, pli brilan, pli indecan
adiaŭon--al ni, homoj, ŝajnas. Pli indecan? La sorto volis montri,
kiel mortu eminenta viro. La rekompenco, kiun homa forto ne povas
doni, lin atingos per lia verko. Sed la senlima doloro, kiu singulte
elŝiriĝis el la brusto de l’ paroladanto, ke larmoj haltigis lian
voĉon, pli honoras la memoron de l’ senkorpigito, ol brua krako de
salutpafoj, ol oratoraĵo de pompa indiferenta postlaŭdo:
En Esperanto lastfoje adiaŭis sian amikon la sama,--estas miriga
destino de l’ direktanta ĉiopovo--kiu la unua salutis lin en lia
lingvo, _Antoni Grabowski_. Li diris:
[Illustraĵo: Entombigo de la ĉerko.]
„Funebraj aŭskultantoj, karaj samideanoj!
Granda doloro trapenetras niajn korojn; ni staras ĉe la ĉerko de
nia kara Majstro. Foriris en la regnon de l’ eterneco geniulo, kies
venon sur la teron atendis jarcentoj, kiu estis kvazaŭ elektita de
l’ Providenco, ke li fine solvu la gravan problemon de lingvo
internacia, pri kiu antaŭ li multe da pensuloj revis kaj vane
laboris.
Sed, parolante al vi, karaj samideanoj, ĉu mi bezonas prezenti la
grandajn meritojn de l’ mortinto rilate al la homaro kaj la patrujo?
Ĉu mi bezonas rakonti al vi, kiel nia Majstro, ekaminte sian ideon
en la infaneco, restis al ĝi fidela ĝis sia lasta spiro? Vi ja
scias, kiom pezajn oferojn li faris por la efektivigo al sia verko:
„La junecon li ploranta
Metis mem sur la altaron
De la devo ordonanta“,
kiel li mem konfesas en sia unua kanto. Vi scias, kiel nia Majstro
longe vivis en mizero, metante ĉiujn siajn moralajn kaj materialajn
rimedojn sur tiun altaron. Nur malrapide maturiĝis la fruktoj de lia
penado. Fine li fariĝis fama en la mondo, centoj da miloj elparolis
lian nomon kun plej grandaj amo, respekto kaj admiro; d-ro Zamenhof
kvazaŭ reĝo estis adorata de sia interspirita regno; sed malgraŭ
ĉiuj honoroj li ĉiam restis same modesta.
[Illustraĵo: Entombigo de la ĉerko.]
Sed mi ne bezonas pentri al vi la larme puran karakteron de
nia Majstro, vi konas ĝin, same, kiel la grandecon de lia
tuthomara verko, same, kiel ĉiun pli gravan momenton el lia vivo.
Unu tia momento vive al mi prezentiĝas en la nuna funebra horo: Kun
kortuŝo mi rememorigas al mi, kiel, antaŭ tridek jaroj, mi la unuan
fojon salutis nian Majstron en la lingvo internacia: tiam okazis la
unua interparolo Esperanta. Ĉu tiam mi povis antaŭsenti, ke mi
staros ĉe via ĉerko, por diri al vi, kara amiko, la lastan: adiaŭ!
en Esperanto! Adiaŭ! Kaj ĝis revido en pli bona mondo sen doloroj
kaj suferoj! Sed ne! vi ne foriras, vi vivas kaj vivos eterne en la
mondo, kiam ni, viaj fidelaj lernintoj, jam longe estos foririntaj;
vi vivos en la koroj de niaj posteuloj, ĉiam pli granda, ĉiam pli
adorata bonfaranto de l’ homaro. Vi eniris en la panteonon de l’
senmortaj geniuloj. Tio estu konsolo ankaŭ por vi, funebranta,
grandanima lia vivkunulino, kiu lin tutkomprenis kaj ĉiam kuraĝigis
dum la malfacilaj momentoj de lia vivo.
Arbeto, kiun, Majstro kara,
Vi plantis ĉe Vistul-rivero,
Elkreskis ĝis lazuro klara,
Etendis branĉojn ĉirkaŭ tero.
En niaj koroj, granda homo,
Jam staras viaj monumentoj,
La gloron de l’ benata nomo
Ripetos ĉiuj la jarcentoj!
Post la penadoj de la vivo ripozu kviete, la tero estu por vi
malpeza!“
[Illustraĵo: La tombo.
Fotografejo Studio, Varsovio, Marszalk. 88. Eldonas Pola Esp. Soc.]
Kiam la emocianta impreso de tiu simpla kortuŝa parolo permesis,
s-ro majoro Neubarth kiel sola eksterlanda reprezentanto en la nomo
de l’ germanaj esperantistoj solene eldiris, kion ni senhezite
ripetas, ke ni ne ĉesos imiti la ekzemplon de l’ Majstro kaj
promesas, persisti en la Esperanta laborado ĝis la fino.
Post finkanto de la kantoro la malĝoje kantata himno ĉirkaŭsonis
la malsupren glitantan ĉerkon, super kiu fermiĝis la tero.
Sur la tombo amasiĝis florkronoj el amplena mano. Sur la rubandoj
oni legis: „De polaj esperantistoj al la kara Majstro“, „De Germana
Esperanto-Asocio al nia neforgesebla Majstro“, „De Pola Esperantisto
al la kara Majstro“. Dum la ceremonio fotografistoj kaj
kinematografistoj laboradis, por doni al malproksimuloj kaj postaj
generacioj bildon de la okazaĵo forrabinta de la mondo viron, laŭ
kiu oni nomos lian epokon.
Kvar paroladojn oni faris super la ĉerko de nia karmemora Majstro.
Ĉiu enhavis multe da amo kaj danko kaj plensentaj vortoj; tamen ni
citos ankoraŭ kvinan plene egalvaloran, kvankam ĝi ne estis farata
en Varsovio, sed eliris el kaptitejo de rusoj, poŝtkarto al la
redakcio de Germana Esperantisto:
17. 4. 1917. Hammerstein.
Ni subskribintoj, rusaj esperantistoj, troviĝantaj en la
Hammerstein’a kaptitejo, esprimas profundan doloron kaj grandan
malĝojon pro la morto de nia kara Majstro.
Malpeza estu al li la tero!
Samideanoj:
_Abram Koliner; Levi Suĥman; M. Miliawskij; H. Samler; S.
Naginiosnis; N. Koŝarovski; I. Fejgel; I. Wernowsky; I. Maneviĉ;
Naum Gordon; Abram Kislinski; Sergej Fljagin._
Tiu seneksteraĵa blanka folio impresas kvazaŭ simbolo de l’
estonteco: Malamikaj manoj, kiuj trans la tombon de l’ Majstro
etendas la manon unu al la alia, por ree kune labori, realigante la
altajn ideojn de l’ foririnto.
Eble ne malproksima estas la tempo, kiu vidos la efektiviĝon de tiu
simbolo: La polaj samideanoj invitas la tutmondan esperantistaron,
post ebliĝo okazigi universalan kongreson en Varsovio kaj ligi kun
ĝi pilgrimadon al la tombo de _Ludoviko Lazaro Zamenhof_ kaj
starigon al monumento por li. Ilia alvoko naskos unuvoĉan eĥon.
_E. B. Wüster._
PIEDNOTOJ:
[1] t. e. la Malnova Testamento, kiu unue poparte aperis en
La Revuo kaj kiun nun eldonos La Brita kaj Eksterlanda Biblia
Societo; ĝi jam publikigis (en 1912) la tradukon de la Nova
Testamento.
[2] Li mortis la 27-an de julio 1916 en Driak; la sciigo nur
post longa prokrasto alvenis tra Kopenhago.
[3] Laŭ raporto de ĉeestinto, Belmont en ĉi tiu loko
menciis ankaŭ, ke Alfonso de Hispanlando d-ron Zamenhof faris
komandoro de la ordeno de Isabella Katolika, la plej alta hispana
dekoracio, kaj ke Carmen Silva, la mortinta reĝino de Rumanujo,
donacis al li sian bildon.
La Majstro mortis.
Ne estis mi tie,
Preĝante plorpie:
Katenis min sklave Siberio.
La famon, ne brue,
Nur poste, malfrue,
Simile al eĥo de mortkrio
Mallonga sciigo alportis:
„La Majstro mortis!“
Sed scias mi sente,
Ke oni sensente
Plezurojn pelante babiladis,
Eĉ kiam plorante,
La ĉerkon portante
Amaso funebra trapaŝadis.
Mallonga sciigo alportis:
„La Majstro mortis!“
Por ili, jen, homo,
Eĉ malpli--nur nomo
Sin kaŝis por ĉiam en la ĉerko;
Por ni, funebrantoj,
Por pacbatalantoj
Ĝi gardas kreinton de Mondverko.
Mallonga sciigo alportis:
„La Majstro mortis!“
_Julio Baghy._
[Illustraĵo: La tombo.
Fotografejo Studio, Varsovio, Marszalk. 88. Eldonas Pola Esp. Soc.]
Je memoro de nia Majstro.
Originale verkita de Feliks Hiller.
Funebraj eksonas tra l’ mond’ sonoriloj ...
Funebra sin portas kantad’ en aer’ ...
Malĝoju! Malĝoju! Ho ĉiuj ni filoj
Kaj anoj de bela kaj sankta esper’!
Jen supren la vojon al blua ĉielo
Sin levas kaj flugas de l’ morto anĝelo,
En brakoj la liaj, en suna radi’
Troviĝas de l’ mondo plej granda geni’!
Kaj mondon trakuris sciigo terura,
Sciigo Hioba, parol’ de infer’!
Ve-krioj aŭdiĝis, ĝemad’ senmezura,
Kaj miloj da homoj ekploris sur ter’!
En ĉiuj mondpartoj, en ĉiuj anguloj
Troviĝis malsekaj de larmoj okuloj--
Kaj miloj da lipoj ekflustris sen bru’:
La Majstro, la Majstro, ne vivas li plu!
La Majstro karega! La Majstro amata!
De l’ mondo estinta, estonta geni’!
La hom’, kiu faris la teron benata
Kaj revis pri vera fratec’, harmoni’!
Jes, tiu ĉi homo, ĉi tiu anĝelo!
De l’ mondo profeto! De l’ mondo juvelo!
Kreinto de bela, plej alta ide’--
Jam fermis okulojn por ĉiam, ho ve!
Ĉu vere ne estas ĝi sonĝo terura?
Ĉu vere ne trompas min mia aŭdsent’?
Mi kredi ne volas, ĉar kredo ĉi nura
Jam estas por mi doloreg’ kaj turment’!
Sed ve! Bedaŭrinde ne trompas oreloj!
Ne estas ĝi sonĝo, nek iaj fabeloj!
Sed pura la ver’ en kruela la form’:
La majstro eterne ripozas en dorm’!
Ĉu scias almenaŭ, vi mort’ senkompata,
Ho, kiun forrabis el nia vi rond’?
Ĉu scias vi, ke tiu homo amata
Por miloj ja estis la ĝojo en mond’?
Ĉu scias vi, ke liaj flamaj paroloj
Celadis fratecon de ĉiuj popoloj
Kaj fondon de granda komuna altar’,
Ĉe kiu kuniĝus, fratiĝus homar’?!
Ho, ne! Vi ne scias, ĉar certe alie
Vi estus aginta en tiu okaz’!
Vi ankaŭ deziras, ke mond’ harmonie
Kunvivu sur paca kaj ama la baz’!
Pli frue-malfrue vi devas alveni
Kaj nin de la mond’ por eterne forpreni!
Ho, kial do tiu surtera moment’
Ne estas feliĉo, sed ve’ kaj turment’?
Jen kion de longaj jarcentoj, jarmiloj
Ne povas, ne volas kompreni la mond’!
Kaj sin reciproke mortigas terfiloj
Anstataŭ kunvivi en paca la rond’!
Ĉi tion komprenis la Majstro plej bone
Kaj sola laboris fervore, sindone
Dum tuta la vivo, dum ĉiu ajn hor’--
Ĝis bati nun ĉesis plej nobla la kor’!
Kaj semoj ĵetitaj de lia manparo
Ne estis nun vanaj, ne restis sen cel’:
Elkreskis fruktarbo por tuta homaro
Sub signo de sankta kaj verda la stel’!
Kaj ni, liaj anoj, ni forte nin tenu
Kaj solan la taskon ni bone komprenu:
Labori, labori sen fino, sen lac’--
Ĝis venos frateco, eterna la pac’!
Jen estas de l’ Majstro plej sankta deziro,
Kaj ni ĝin respektu ĝis lasta la hor’--
Ĉar nobla ĝi estis kaj alta inspiro
Vivinta en kara, modesta la kor’!
Ni iru kun kredo je venko la fina,
Kaj nin ne timigu la mondo obstina,
Nek baroj, malhelpoj, nek ia potenc’--
Benado, feliĉo--la fin-rekompenc’!
Funebraj eksonas tra l’ mond’ sonoriloj ...
Funebre sin portas kantado sen bru’ ...
Malĝoju! Malĝoju! Ho, ĉiuj terfiloj:
La Majstro, la Majstro ne vivas ja plu!
Sed vivas la frukto de lia laboro!
Sed vivos la verko, genio kaj gloro!
Kaj vivos eterne, eterne sur ter’:
Stel’ lia! Stel’ bela de Sankta Esper’!
Alvoko
al tutmonda monkolekto por monumento
al D-ro L. L. Zamenhof.
Internacia Komitato:
_Iniciatintoj:_
Prof. Th. Cart, Paris.
Generalo Sebert, Paris.
D-ro W. Robin, Varsovio.
S-ro Ed. Stettler, Bern.
_Organiza Komitato:_
S-ro J. M. Warden, Edinburgh.
S-ro Advokato W. M. Page, Edinburgh, 31 Queen Street, Hon. Kasisto.
S-ro J. D. Applebaum, Liverpool, 11 Mayville Road, Mossley Hill,
Honora Sekretario.
La supre nomita Internacia Komitato formiĝis por kolekti la
bezonatan monsumon per sistemo de kupon-kartoj, kaj en Varsovio
stariĝis Loka Komitato, kiu prizorgos, sub la kontrolo de la
Internacia Komitato, la konstruon de la monumento kaj ĝian
konservadon. Ĉe la Kongreso en Praha la sekvanta rezolucio estas
proponata en la nomo de la iniciatintoj:
„La XIII-a Kongreso de Esperanto, okazinta en Praha la 1.-6.
aŭgusto 1921, decidas, ke estas necese konstrui indan monumenton sur
la tombo de D-ro L. L. Zamenhof, la aŭtoro de Esperanto, kaj
rekomendas la projekton de la iniciatintoj al la sindona subteno de
la tutmonda esperantistaro.“
La iniciatintoj adresas alvokon al ĉiuj samideanoj kaj simpatiantoj
por mondonacoj kun plena konfido, ke la Kongreso aprobos la
projekton, kaj kun espero, ke la tutmonda esperantistaro subtenos
ĝin tutkore.
Por la desegno de la monumento estos malfermata internacia konkurso,
kaj la mono kolektita estos uzata por la monumento, kaj se restos
sumo, por alia taŭga memora celo.
La projekto estas aprobita de s-ino Zamenhof kaj la familianoj de la
Majstro.
Dependas de vi, samideanoj, kaj de via bonvolo, ke la supra projekto
efektiviĝu.
Por la Iniciatintoj kaj Organiza Komitato:
_J. D. Applebaum_, Hon. Sekretario.
End of Project Gutenberg's La Lastaj Tagoj de Dro L. L. Zamenhof, by Unknown
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LA LASTAJ TAGOJ==DRO L. L. ZAMENHOF ***
***** This file should be named 26959-0.txt or 26959-0.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
https://www.gutenberg.org/2/6/9/5/26959/
Produced by Andrew Sly, Eric Brown and the Online
Distributed Proofreading Team. Thanks to the Toronto
Esperanto Club for providing the original book.
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at
https://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected]. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at
https://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
[email protected]
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit
https://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations. To donate, please visit:
https://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
https://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
